Σκληρός και αυτοπειθαρχημένος λαός οι Ιάπωνες, δύσκολα αφήνονται στο να εκδηλώσουν δημόσια τα συναισθήματά τους. Σε μία από τις πολλές δραματικές εικόνες που μετέδωσαν τα μέσα ενημέρωσης από την Ιαπωνία τις ημέρες αυτές, είδαμε και έναν Ιάπωνα να κλαίει! Ποιος ήταν αυτός και γιατί έκλαιγε;

Σε διάφορα σημεία της ανατολικής παράκτιας ακτής, έχουν χτιστεί μεγάλα φράγματα για να αναχαιτίσουν το αναμενόμενο τσουνάμι. Στα φράγματα αυτά υπάρχουν κάποια ανοίγματα-θύρες για τη ναυσιπλοΐα. Οι θύρες αυτές θα πρέπει να κλείνουν αμέσως μετά από έναν μεγάλο σεισμό και μια προειδοποίηση για τσουνάμι. Κάποιοι είναι επιφορτισμένοι με το έργο αυτό, να ενεργοποιούν τους μηχανισμούς που κλείνουν το φράγμα για να αναχαιτίσουν το τσουνάμι. Ο χρόνος που μεσολαβεί ανάμεσα στην προειδοποίηση και την άφιξη του τσουνάμι στην ακτή είναι πολύ μικρός και δε υπάρχουν πολλές δυνατότητες για δεύτερες σκέψεις. Ο καθείς στο έργο του.

Η ειδοποίηση βρήκε τον επιφορτισμένο Ιάπωνα στο σπίτι του με την οικογένειά του. Την ώρα εκείνη είχε δύο επιλογές: να πάρει την οικογένειά του και να απομακρυνθεί από την ακτή για να σωθούν ή να τρέξει στο πόστο του και να κλείσει τις θύρες του φράγματος, αφήνοντας την οικογένεια να τα καταφέρει χωρίς αυτόν. Δύσκολο το δίλημμα, αλλά η απάντηση για έναν Ιάπωνα είναι μία: στο καθήκον! Αυτό έκανε και ο συγκεκριμένος Ιάπωνας, έτρεξε έκλεισε τις θύρες (άσχετο αν το φράγμα αποδείχτηκε πολύ χαμηλό για το συγκεκριμένο τσουνάμι), αλλά έχασε την οικογένεια. Αγνοούμενοι, χωρίς πολλές ελπίδες να βρεθούν ζωντανοί! Αυτός ήταν ο Ιάπωνας που έκλαψε και μας έβαλε σε παράπλευρες σκέψεις για το πώς θα αντιδρούσε ένας ...Έλληνας, πχ. την ώρα αυτή. Ή αν θα βρίσκαμε πολλούς «εθελοντές» που θα έθεταν σε τεράστιο κίνδυνο τη ζωή τους για να «ψύξουν» τους αντιδραστήρες που απελευθερώνουν ραδιενέργεια.

Η αντιμετώπιση τόσο μεγάλων κινδύνων εξαρτάται, πάντα, και από μια ανθρώπινη συμπεριφορά την οποία οι «μελέτες» προδικάζουν ως δεδομένη και άριστη. Και μετά, συνήθως, κάνουν λόγο για «ανθρώπινο σφάλμα»! Ανθρώπινο σφάλμα είναι, μάλλον, η βεβαιότητα μιας «βέλτιστης», και μάλιστα καθολικής, αντίδρασης σε ανάλογες συνθήκες.

Απέναντι στις «φυσικές καταστροφές» η απάντηση δεν είναι η τεχνολογική αμετροέπεια. Δεν υπάρχει για όλες τις συμπεριφορές της φύσης, μια τεχνολογική απάντηση. Πέρα από κάποια «όρια» δεν υπάρχουν οι ανάλογοι «αλγόριθμοι» που να περικλείουν τον πολυπαραμετρικό χαρακτήρα ορισμένων φυσικών διεργασιών. Απλώς, δεν τα ξεπερνάμε αυτά τα όρια. Απέναντι όμως σε ανθρώπινες τεχνολογικές επιλογές, τα πράγματα είναι ακόμη πιο σαφή –όταν μάλιστα σε ορισμένες από αυτές παρεμβάλλεται, συνδυαστικά και προσθετικά, η φύση.

Η τραγωδία του Τσέρνομπιλ έγινε κατά τη διάρκεια προγραμματισμένης άσκησης ετοιμότητας με την πρόκληση ακραίων συνθηκών –και τους ξέφυγε ο έλεγχος!

Η –εξελισσόμενη- τραγωδία της Φουκουσίμα έγινε, επίσης, σε «προγραμματισμένες» συνθήκες ενός απόλυτα αναμενόμενου σεισμού και τσουνάμι! Και τους ξέφυγε, επίσης. Εδώ όμως, δεν ισχύει το «θα δούμε τι έφταιξε και θα το διορθώσουμε στο μέλλον». Το πυρηνικό ατύχημα δεν έχει ...μέλλον!

Ο σταθμός του Τσέρνομπιλ ήταν παλαιάς τεχνολογίας και λειτουργούσε σε ένα «γραφειοκρατικό» περιβάλλον με πολλές πιθανότητες «ανθρώπινου σφάλματος», έλεγαν. Ο σταθμός της Φουκουσίμα ήταν τεχνολογικά ανώτερος (αλλά όχι της «τέταρτης γενιάς», λέει!) και οι Ιάπωνες λαός και χώρα πρότυπα για την οργάνωση και αντιμετώπιση ανάλογων κινδύνων. Η όλη κατασκευή του συγκροτήματος του πυρηνικού σταθμού «άντεξε» στο σεισμό και το τσουνάμι και δεν κατέρρευσε.

(Στο θέμα αυτό, καλό θα ήταν, να μην δημιουργηθούν κάποιες νέες βεβαιότητες για τις δυνατότητες της αντισεισμικής τεχνικής να δίνει λύσεις για κάθε μέγεθος σεισμού και κάθε είδος κατασκευής. Για να υπάρχει κάποια αίσθηση για το τι σημαίνει ένας σεισμός 9 Ρίχτερ, να θυμίσω ότι μετακινήθηκε ένας τεράστιος όγκος γης μήκους 300 περίπου χιλιομέτρων, πλάτους μερικών δεκάδων χιλιομέτρων και ανάλογου βάθους –σχεδόν μια Ελλάδα! Το «σημείο» που έγινε η μέγιστη ρήξη και που συμβατικά αποκαλούμε εστία –και την προβολή του «σημείου» αυτού στην επιφάνεια, επίκεντρο-, απείχε από το σταθμό της Φουκουσίμα περίπου 80 χλμ. Μπορεί κανείς «αμετροεπής» να μας πιθανολογήσει τι θα γινόταν αν το επίκεντρο ήταν «πάνω» στο σταθμό; Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό, αφού η –μακράς διάρκειας- πρόγνωση για ένα τέτοιο σεισμό έχει πολλά περιθώρια σφάλματος ως προ το επίκεντρο και καμία «βεβαιότητα» δεν προδίκαζε ότι αυτό θα ήταν σε κάποια απόσταση από τα πυρηνικά εργοστάσια!) Χάλασαν, όμως, τα συστήματα ψύξης και η ζημιά σχεδόν ίδια.

Ο μύθος ότι η «νεότερη γενιά» των αντιδραστήρων και μια καλά οργανωμένη κοινωνία –με το μέγιστο παράδειγμα της Ιαπωνίας- δεν θα έχει κανένα πρόβλημα, διαψεύστηκε παταγωδώς! Αυτοί που τώρα μας «διαβεβαιώνουν» ότι οι σταθμοί 4ης γενιάς τα έχουν λύσει αυτά τα προβλήματα, είναι οι ίδιοι που μέχρι πριν από ένα μήνα μας διαβεβαίωναν ότι η Ιαπωνία είναι απόλυτα ασφαλής από τις πυρηνικές της εγκαταστάσεις! Μέχρι σήμερα, έχουν επισήμως αναφερθεί στη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας, περισσότερα από 800 «σημαντικά ατυχήματα» σε πυρηνικά εργοστάσια! Ανάμεσα σε αυτά και το ατύχημα στην Tokaimura (στην Ιαπωνία δηλαδή), στο Forsmark (Σουηδία), Bohunice (Σλοβακία), Mayak (Ρωσία) κλπ.

Οι Ιάπωνες, «έπεσαν έξω» και στο θέμα της «πρόγνωσης» των σεισμών. Το 1995, στο Κόμπε, οι ζημιές και τα ανθρώπινα θύματα ξεπέρασαν κάθε εκτίμηση. Το ίδιο συνέβη και στο Λος Άντζελες το 1994. Κι στις δύο αυτές περιπτώσεις, οι σεισμοί που έγιναν εκεί, δεν ήταν οι μέγιστοι αναμενόμενοι σεισμοί.

Τους σεισμούς και τα τσουνάμι, δεν μπορούμε να τα «καταστείλουμε» (όπως προσδοκούσε εκείνος ο κοινοτάρχης του μεσοπολέμου που τηλεγραφούσε στην κυβέρνηση «να αποστείλει γεωλόγον ίνα καταστείλει τους σεισμούς»!). Μπορούμε όμως να προσαρμοστούμε στα απολύτως πιθανολογούμενα δεδομένα που δημιουργούν. Να μην υπερβαίνουμε τα «όριά» μας! Να μην επενδύουμε στην τεχνολογία προσδοκίες πέρα από τις δυνατότητές της.

Την πυρηνική ενέργεια, όμως, μπορούμε να την αποφύγουμε. Είναι επικίνδυνη, ακριβή και αχρείαστη –και αργή- στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.