Αριστερός ευρωπαϊσμός

Στην Ελλάδα η λέξη «Ευρώπη» ήταν όλα τα προηγούμενα χρόνια μια από τις πιο θετικά προσδιορισμένες έννοιες στη χώρα μας. Η συμμετοχή στους θεσμούς της εξασφάλιζε ασφάλεια, σταθερότητα και οικονομική ανάπτυξη. Ταυτόχρονα, όμως, και για να το πω σχηματικά, πολλοί, ανάμεσά τους και αρκετοί πολιτικοί, αντιλαμβάνονταν την Ευρώπη σαν το θειο από την Αμερική που στέλνει σωρηδόν χρήματα στον άτακτο ανιψιό χωρίς να γνωρίζει ή αδιαφορώντας για τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζεται τα δολάρια ή μάλλον τα ευρώ. Μάθαμε να μιλάμε για τα ΜΟΠ, τα Πακέτα Ντελόρ, τα ΚΠΣ, το ΕΣΠΑ.

Η εικόνα για την Ευρώπη άλλαξε σταδιακά στην Ελλάδα τα τελευταία τρία χρόνια, κατ ουσίαν με την είσοδο της τρόικας. Θυμίζω, για παράδειγμα, τα αποκρουστικά συνθήματα που ακούστηκαν κατά ευρωπαίων αξιωματούχων ή κατά της Γερμανίας και τα οποία σχηματοποιούσαν τον τρόπο με τον οποίο ο μέσος έλληνας έβλεπε τους εκπροσώπους και της ΕΕ όταν αυτοί αποφάσισαν επιτέλους να ελέγξουν που πάνε τα ευρώ που έστελναν. Η εικόνα, όχι σε αυτόν τον υπερθετικό βαθμό, φοβάμαι ότι είναι αντίστοιχη σε αρκετές χώρες, ιδίως στις νότιες που έχουν ένα διαφορετικό ταπεραμέντο από τις υπόλοιπες, αλλά και βιώνουν τα αποτελέσματα της κρίσης.

Βεβαίως, οι ποιοτικές έρευνες καταδεικνύουν όλες τις αντιφάσεις των κοινωνιών, καθώς από τη μία γκρινιάζουν σφόδρα για τις ασκούμενες πολιτικές, από την άλλη δεν επιθυμούν επ’ ουδενί την αποχώρηση από την ΕΕ και το ευρώ.

Φοβάμαι, ωστόσο, ότι στις επικείμενες εκλογές του Μαίου πάρα πολλοί Ευρωπαίοι θα επιδιώξουν να εκδικηθούν την Ευρώπη. Πώς θα γίνει αυτό; Είτε στέλνοντας στο ευρωκοινοβούλιο πρόσωπα που δεν υπηρετούν ή αντιμάχονται το ευρωπαϊκό όραμα, είτε απέχοντας επιδεικτικά από τις εκλογές.

Και για να έρθω στα καθ’ημάς, η Ελλάδα πιθανολογώ ότι θα στείλει στο ευρωκοινοβούλιο, ως επί τω πλείστον, αντιευρωπαϊστές του ΣΥΡΙΖΑ, συνομοσιολάγνους και πρόσωπα του περιθωρίου από το κόμμα του κ. Καμμένου, διαπρύσιους πολέμιους της Ευρώπης από το ΚΚΕ και ναζιστές της Χρυσής Αυγής. Κατ’ αναλογία το ίδιο μπορεί να συμβεί σε πάρα πολλές χώρες της Ευρώπης.

Άρα, είναι μεγάλες οι πιθανότητες να επιβεβαιωθεί η εκτίμηση που επικρατεί σήμερα στα ηγετικά κλιμάκια της ΕΕ ότι το επόμενο ευρωκοινοβούλιο θα είναι το χειρότερο της ευρωπαϊκής ιστορίας, άρα θα παράξει και τα αντίστοιχα καταστροφικά αποτελέσματα. Ήτοι, από τους συσχετισμούς αναμένεται να προκύψει περαιτέρω αυτοεγκλωβισμός και βραχυκύκλωση, που θα οδηγήσει σε τέλμα ακινησίας και ενδοσκόπησης.

Τα παραπάνω, βεβαίως, σχετίζονται με το δρόμο των αλλεπάλληλων αποτυχιών που πορεύεται η ΕΕ. Η στρατηγική της Λισσαβόνας απέτυχε, η στρατηγική «Ευρώπη 2020» που προέβλεπε έως το 2020 η απασχόληση να αγγίζει το 75% της ΕΕ και το 3% του ΑΕΠ να επενδύεται στην έρευνα και την τεχνολογία, ναυαγεί, ενώ η οικονομική κρίση όχι μόνο δεν ελέγχθηκε αλλά αφέθηκε και έκανε μετάσταση σε όλο το σώμα της ΕΕ. Μόνο τους δείκτες της ανεργίας να παραθέσει κανείς, αντιλαμβάνεται το εύρος της αποτυχίας του μοντέλου..

Αν δεν υπάρξει αντιστροφή της ευρωπαϊκής πορείας, αν δεν υπάρξουν μικρές νίκες και αν δεν αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών, είναι προφανές ότι θα αναπτυχθούν φυγόκεντρες τάσεις, ενώ μια σειρά χώρες δεν θα αντέχουν και θα εγκαταλείπουν το τρένο….

Διότι όσο το όραμα του ενιαίου νομίσματος δεν θα αποκτά ουσιαστικά οικονομικά και πολιτικά χαρακτηριστικά, τόσο η ευρωπαϊκή ιδέα θα κινδυνεύει να αποτύχει ..

Σε αυτή την εκτίμηση κωδικοποιούνται και τα τεράστια λάθη των ηγετικών κλιμακίων την περίοδο της σύλληψης του ευρώ. Λάθος πρώτο: Δεν υπήρχαν θεσμοί εποπτείας, προστασίας και κυρώσεων. Λάθος δεύτερο: Δεν υπήρχαν μηχανισμοί ύστατου δανειστή για χώρες σε περίοδο κρίσης. Αυτό, δηλαδή, που ονομάζουμε αρχιτεκτονική του ευρώ.

Τα δυο προαναφερθέντα κομβικά λάθη οδήγησαν στην τεράστια κρίση της ευρωζώνης, δηλαδή στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα, έστω και έχουν γίνει μικρά βήματα. Το ερώτημα που πλανάται είναι το γνωστό «και τώρα τι κάνουμε»..;

Η απάντηση προφανώς και δεν είναι εύκολη, και πολύ περισσότερο όταν οι απαντήσεις πρέπει να δοθούν σχετικά σύντομα, καθώς βρισκόμαστε λίγους μήνες πριν από τις πραγματικά κρίσιμες ευρωεκλογές. Ερωτώ, ποια είναι η λέξη που απειλεί την Ευρώπη. Απαντώ: ανεργία. Ερωτώ, ποια μπορεί να είναι η απάντηση; Απαντώ: η καινοτομία. Για αυτό και προσωπικά βλέπω με ξεχωριστό ενδιαφέρον την πρωτοβουλία που αναπτύσσεται σε φιλοευρωπαικούς κύκλους με τίτλο «εντολή για καινοτομία – 2019». Από τη στιγμή δε που οι περισσότερες ευρωπαϊκές οικογένειες συμφωνούν και συνθηματολογούν υπέρ της ανταγωνιστικότητας, των ελευθεριών, της πράσινης ανάπτυξης, της συνοχής και της, αλληλεγγύης, όλα αυτά μαζί, θα μπορούσαν να μπουν κάτω από μια ομπρέλα – την καινοτομία.

Τι σημαίνει καινοτομία; Στην έννοια αυτή θα πρέπει προσδώσουμε ευρύτερα χαρακτηριστικά, είτε για να κάνουμε καινούργια πράγματα, είτε για φτάνουμε στους στόχους μας με νέες μεθόδους – τι, πώς, ποιος και πότε;

Κωδικοποιημένα, στον ευρωπαϊκό δημόσιο διάλογο η καινοτομία καλείται να συνδυάσει: σκέψεις για μια ευφυή οικονομική μεγέθυνση, που θα επιτευχθεί χωρίς χάσματα και κοινωνικούς αποκλεισμούς και θα χαρακτηρίζεται από μια βιωσιμότητα συμβατή με το περιβάλλον.

Αυτό το πλαίσιο είναι άλλωστε, το μοναδικό που μπορεί να δημιουργήσει θέσεις εργασίας και να δώσει ευκαιρίες στους νέους ευρωπαίους. Διότι, για πρώτη φορά, έχουμε μεταναστευτικά κύματα ευρωπαίων όχι μόνο προς τις ΗΠΑ, αλλά και προς την Αφρική (πχ Ισπανοί μετανάστες στο Μαρόκο σε εταιρίες πληροφορικής), κυρίως όμως προς την Ασία! Τι έχουν κάνει οι χώρες της Ασίας; Επενδύουν στις νέες τεχνολογίες και την ανάπτυξη, εκτός, βεβαίως, από το απεχθές που σχετίζεται με τα φθηνά εργατικά χέρια. Το μοντέλο αυτό, ενισχυμένο, όμως, με τις κοινωνικές υποδομές και τους κανόνες της ΕΕ μπορεί να δώσει απαντήσεις και λύσεις.

Με μια αυστηρή προϋπόθεση: Να αντιληφθούμε ότι πίσω από όλους τους δείκτες, του ελλείμματος, του χρέους, του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, βρίσκονται άνθρωποι. Άνθρωποι που βλέπουν τη ζωή τους να καταστρέφεται, να μειώνεται δραστικά το βιωτικό τους επίπεδο και να αναρωτιώνται τι έγινε, τι έφταιξε. Και κοιτούν ορθά προς τη Γερμανική πλευρά. Διότι ως μεμονωμένη χώρα είχε σημαντικά αποτελέσματα, αλλά ως ατμομηχανή της ευρωζώνης μας άφησε από καύσιμα, με αποτέλεσμα να έχουμε δραστικό περιορισμό της ρευστότητας σε συνδυασμό με υψηλότατα επιτόκια δανεισμού. Όπερ σημαίνει καταστροφή.

Σήμερα όλοι οφείλουμε να είμαστε υποψιασμένοι και να γνωρίζουμε ότι μόνο αν υπάρχει ενιαία οικονομική πολιτική μπορεί να προχωρήσει το όραμα της ενωμένης Ευρώπης. Πολιτική που θα λαμβάνει υπόψη και άλλους δείκτες, πρωτίστως αυτόν της ανεργίας. Για να το πω ωμά, δεν μπορούμε να θεωρούμε παράπλευρες απώλειες των εφαρμοζόμενων πολιτικών τα εκατομμύρια των ευρωπαίων ανέργων!

-Επιβάλλεται να αποκτήσουμε μια πραγματική ευρωπαϊκή τράπεζα, που θα μπορεί επιτέλους να δανείζει τα κράτη μέλη με χαμηλότατα επιτόκια και να βγάζει ευρωομόλογα.

-Είναι υποχρέωσή να δημιουργηθούν ενισχυμένοι μηχανισμοί υποστήριξης κρατών.

-Είναι χρέος μας να δούμε το ζήτημα της κοινής φορολόγησης των ευρωπαίων ή της κοινής μεταναστευτικής πολιτικής.

Μόνο αν γίνουν όλα αυτά και δεν χωριζόμαστε σε βορείους και νοτίους, σε τεμπέληδες και εργασιομανείς, σε χώρες που πειθαρχούν και σε χώρες που μονίμως παραβιάζουν τα συμφωνηθέντα, θα μπορούμε να μιλάμε για το αύριο της Ευρώπης. Για την Ευρώπη, όπως τη γνωρίσαμε ή τη μάθαμε από το 1960 και για 45 και πλέον χρόνια. Άλλωστε, εγώ που σας μιλάω, δεν έχω προλάβει να γνωρίσω τη χώρα μου έξω από την Ευρώπη. Και ως σύγχρονος αριστερός ευρωπαίος δεν μπορώ και δεν θέλω να φανταστώ την Ελλάδα έξω από την Ευρώπη. Άλλωστε, οι πολιτικοί μου πατέρες και παππούδες της ανανεωτικής αριστεράς, προεξάρχοντος του Λεωνίδα Κύρκου έδωσαν μάχη για την Ευρώπη των λαών, όταν σχεδόν το σύνολο των προοδευτικών και αριστερών δυνάμεων της Ελλάδας θεωρούσε ότι «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο». Για αυτό και υποστηρίζω ότι για μας είναι στρατηγική επιλογή και εθνικός στόχος η συμμετοχή μας στην ευρωζώνη.

Εν κατακλείδι, ο Ραλφ Ντάρεντορφ (πρώην επίτροπος το πάλαι ποτέ και πρώην πρύτανης του LSE, ευρωπαϊστής και φιλελεύθερος) είχε πει, ότι «η Ευρώπη πέτυχε να τετραγωνίσει τον κύκλο: να συνδυάσει τα κοινωνικά δικαιώματα με την πολιτική δημοκρατία και την οικονομική ευημερία». Ο δικός μας Μιχάλης Παπαγιαννάκης, ίσως από τους ελάχιστους έλληνες ευρωπαϊστές, έλεγε ότι «η πιο αριστερή πρόταση είναι η ενοποιημένη Ευρώπη». Νομίζω ότι στο άθροισμα των απόψεων του Ντάρεντορφ και του Μιχάλη βρίσκεται η απάντηση. Και για να συνοψίσω μιλάμε για τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης με ότι αυτό συνεπάγεται για τον τρόπο λήψης των αποφάσεων σε εθνικό επίπεδο

***Το κείμενο αυτό βασίζεται σε ομιλία στην ημερίδα των Φιλελευθέρων Δημοκρατών στην Αθήνα(01/11/13)