Οχι άλλη τύφλωση και κώφευση
Αλέκος Παπαδόπουλος, Η Καθημερινή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2016-01-31
Αυτή την περίοδο η χώρα βρίσκεται στη διάθεση πολλών και απρόβλεπτων γεγονότων. Θα αρκούσε απλά και μόνο ένα τυχαίο γεγονός, και όχι αναγκαία η συνδρομή πολλών, ώστε το εύθραυστο ελληνικό «σύστημα» να καταρρεύσει. Οι αρμοί που συνδέουν τα επιμέρους υποσυστήματα της χώρας (πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά, θεσμικά κ.λπ.) είναι ατροφικοί και αδύναμοι να συγκρατήσουν τις αντίρροπες δυνάμεις πίεσης. Η πολιτική αποσταθεροποίηση της χώρας που άρχισε από τις ευρωεκλογές του 2014, συνεχίζεται μέχρι σήμερα.
Το οικονομικό σύστημα παραμένει σε απόλυτη ακινησία. Δεν παράγονται σημαντικά οικονομικά γεγονότα, οι δε συνολικοί οικονομικοί δείκτες εξελίσσονται αρνητικά και με προοπτικές δυσοίωνες. Και αυτό είναι λογικό, αφού η ουσιαστική πολιτική αστάθεια και αναξιοπιστία αφοπλίζουν τους Ελληνες και ξένους επενδυτές και ενισχύουν την έλλειψη εμπιστοσύνης στις κρατικές λειτουργίες. Οι ηγεσίες της χώρας δίνουν την εντύπωση ότι δεν πιστεύουν ούτε στην αναξιοπιστία τους.
Ας συνεκτιμήσουμε όμως στα παραπάνω και τις μικρές εικόνες, κυρίως του δημοσιονομικού πεδίου τις οποίες απορρίπτει ο συγχυσμένος και ατελής δημόσιος λόγος, με το ποπουλίστικο επιχείρημα ότι «αυτά αφορούν μόνο τους λογιστές του κράτους». Συγκεκριμένα, η αμείλικτη αλήθεια των μικρών εικόνων είναι ότι ο προϋπολογισμός του 2015 ανατράπηκε πλήρως κατά τη διάρκεια του έτους παρά την ακατανόητη, παράνομη και φαύλη πρακτική με την οποία αναθεωρήθηκε τον Οκτώβριο του 2015 για τις ανάγκες των εντυπώσεων με απλή κυβερνητική ανακοίνωση.
Το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού διαμορφώθηκε στα 3,4 δισ. ευρώ έναντι αρχικού στόχου για έλλειμμα 0,1 δισ. ευρώ. Αντίστοιχα, το πρωτογενές πλεόνασμα περιορίστηκε σε 2,3 δισ. ευρώ, έναντι στόχου για πλεόνασμα 5,8 δισ. ευρώ. Εδώ σημειώνω το αντιορθολογικό και επικίνδυνο φαινόμενο του «αντίστροφου πανηγυρισμού». Πανηγυρίζει η κυβερνητική προπαγάνδα, και από κοντά οι υπόλοιπες λαϊκίστικες δυνάμεις της χώρας, ότι μείωσε το προβλεπόμενο αρχικά πρωτογενές πλεόνασμα. Η λογική των πραγμάτων λέει, εδώ και εκατοντάδες χρόνια, σε όλα τα καθεστώτα, τις ιδεολογίες και τις οικονομικές σχολές, ότι αν έχεις μεγάλο χρέος που σε καθηλώνει σε κατάσταση χρεοκοπίας, η επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων είναι εκείνο το δημοσιονομικό μέγεθος που ανακόπτει τη δυναμική αύξηση του χρέους, οδηγεί στη σταθεροποίηση της οικονομίας και σε εύκολο δανεισμό από τις αγορές και έτσι δημιουργούνται οι προϋποθέσεις προκειμένου να επιτευχθεί αναπτυξιακή ύλη και περιθώρια χρηματοδότησης κοινωνικών πολιτικών.
Το έλλειμμα του 2015 θα ήταν μεγαλύτερο, αλλά μειώθηκε τον Δεκέμβριο κατά 950 εκατ. ευρώ λόγω της απαράδεκτης και αυθαίρετης μείωσης της επιστροφής φόρων κατά 450 εκατ. ευρώ, με τα υπόλοιπα να προέρχονται από αυξημένα έσοδα του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Το κύριο χαρακτηριστικό της εκτέλεσης του προϋπολογισμού του 2015 είναι αφενός η υστέρηση των εσόδων και αφετέρου η δήθεν «συγκράτηση» των δαπανών, η οποία δεν ήταν πάρα η αύξηση των ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου προς τους προμηθευτές του. Κατά το 2015 υπήρξε επίσης σημαντική αύξηση των δαπανών για τόκους από έντοκα γραμμάτια, πάρα το γεγονός πως το απόλυτο ύψος του χρέους μειώθηκε τόσο το 2014 όσο και το 2015. Η Ελλάδα δεν συμμετέχει στην ποσοτική χαλάρωση και κινδυνεύει να χάσει 3,9 δισ. ευρώ από ANFA’s γιατί δεν έχει γίνει ακόμη καμία αξιολόγηση του προγράμματος. Ομως, όλες οι μακροοικονομικές προϋποθέσεις του προϋπολογισμού για το 2015 έχουν ανατραπεί πλήρως. Η ύφεση εκτιμάται τουλάχιστον -0,5% (και όχι 0,0%), ενώ ο πληθωρισμός θα είναι γύρω στο -2,0% (και όχι -0,7%). Επίσης, η ιδιωτική κατανάλωση εκτιμάται από την επιτροπή σε -1,3% και όχι 0,5%.
Ετσι, ανατρέπονται και οι εκτιμήσεις για το 2016. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, π.χ., προβλέπει ύφεση -1,3%, ενώ το ΙΟΒΕ -1,5% και η Oxford Economics -2,9%. Φυσικά, αν υπάρξει και τυπική πολιτική αστάθεια, με τυχόν εκλογές ή δημοψηφίσματα, η ύφεση θα είναι μεγαλύτερη των σημερινών εκτιμήσεων.
Η βαθύτερη ύφεση και ο μεγαλύτερος αποπληθωρισμός θα έχουν αρνητικές άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στα δημοσιονομικά μεγέθη και ιδιαίτερα στα έσοδα. Επιπλέον, η διαμόρφωση του ελλείμματος το 2016 θα επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από το εάν και πότε θα εισπραχθούν τα ANFA’s και τα SMP’s του 2014 και 2015, που ενδεχομένως να εισπραχθούν, να εισπραχθούν εν μέρει, ή να μην εισπραχθούν καθόλου.
Επίσης, το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας έχει μετατραπεί σε μείζον πλέον δημοσιονομικό πρόβλημα. Πολλοί αγνοούν ηθελημένως πως το ασφαλιστικό εκτός από τις συντάξεις, περιλαμβάνει και τις δαπάνες υγείας. Δεν λύνεται με τερτίπια και κόλπα, συγχυσμένες και βολικές απόψεις, πάρα μόνο με την αποδοχή της αλήθειας, ότι με τη σημερινή οικονομική κατάσταση, η χώρα δεν μπορεί να καλύψει ούτε για φέτος ούτε για τα επόμενα χρόνια την πληρωμή των δαπανών σύνταξης και υγείας.
Η δαπάνη των κύριων και επικουρικών συντάξεων σήμερα ανέρχεται στο ύψος των 29,5 δισ. ευρώ με αυξητική τάση τα επόμενα τουλάχιστον πέντε χρόνια και τα λεφτά αυτά δεν υπάρχουν. Θεωρώ ότι με βάση τις περιγραφείσες δημοσιονομικές συνθήκες, η περικοπή των συντάξεων, κύριων και επικουρικών, καθώς και άλλων δαπανών, όπως το αναλύω στην επόμενη παράγραφο, πρέπει να γίνει τώρα. Η απόφαση αυτή είναι σκληρή αλλά αναπόφευκτη. Εάν δεν γίνει τώρα, θα συρθούν η κυβέρνηση και οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις «εκούσες άκουσες» να τη λάβουν τους επόμενους μήνες και εντός του 2016. Τα τυχόν τότε κλαψουρίσματά τους δεν θα έχουν καμία αξία. Το πολιτικό έλεος ούτε θα μπορεί να ζητηθεί αλλά και ούτε να δοθεί. Προσφέρουν δε κακές υπηρεσίες όσοι προσπαθούν να παραπλανήσουν τον λαό ότι μπορούν να επιλύσουν το ασφαλιστικό με ημίμετρα, ιδεολογικές εμπάθειες, οργανωτίστικες και πέρα για πέρα αναποτελεσματικές αναδιαρθρώσεις τύπου «ένα ταμείο», με ψεύδη και συνεχείς παραπλανήσεις. Σε αυτό πρωταγωνιστεί η κυβέρνηση, αλλά δεν υπολείπεται και το σύνολο σχεδόν των κομμάτων της αντιπολίτευσης.
Πρέπει να βγει η χρονιά φέτος. Και δεν πρέπει να διαταραχθεί και άλλο και ίσως μοιραία η χώρα πολιτικά και οικονομικά κάτω από την ηθελημένη άρνηση, τύφλωση και κώφευση της κυβέρνησης και των λοιπών πολιτικών δυνάμεων να δουν τις αλήθειες κατάματα. Πρέπει, και προτείνω, να υπάρξει τώρα, στις επόμενες μέρες, μείωση της τάξεως του 8,5% επί δαπάνης της Γενικής Κυβέρνησης ύψους 60 δισ. ευρώ που αφορά σε εθνικολογιστική βάση, σύμφωνα με στοιχεία του 2014, α) συντάξεις 9,5 δισ. ευρώ, β) συνταξιοδοτικά και αλλά βοηθήματα 8,9 δισ. ευρώ και γ) μισθοδοσία Γενικής Κυβέρνησης (wage bill) 21,5 δισ. ευρώ. Αλλες κρατικές δαπάνες δύσκολα μπορούν να μειωθούν, καθώς έφτασαν ήδη κάτω από το όριο στοιχειώδους και ομαλής λειτουργίας του κράτους, πλην ίσως, περιορισμένα, των αμυντικών δαπανών. Με το εξοικονομούμενο αυτό ποσό των 5,1 δισ. ευρώ καλύπτεται μόνο η τρέχουσα χρονιά και ένα μέρος του 2017. Η κατανομή του βάρους του ποσού αυτού που θα επιμεριστεί σε κάθε συνταξιούχο και υπάλληλο πρέπει να είναι δίκαιη και αναλογική, προκειμένου να αποφευχθούν αδικίες και κομματικές πονηρίες πελατειακού χαρακτήρα.
Από εκεί και πέρα, πρέπει να τεθούν οι στέρεες βάσεις επίλυσης του ασφαλιστικού. Οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας και οι εκπρόσωποι των παραγωγικών τάξεων και των εργαζομένων οφείλουν «άνευ υπαιτίου βραδύτητος» να επαναλάβουν το ιδιαίτερα επιτυχημένο ιστορικό πείραμα της δεκαετίας του ’90 στην Ισπανία. Από τον επόμενο μήνα, και χωρίς να μεσολαβήσουν δήθεν οικουμενικές κυβερνήσεις και ψευδο-συναινέσεις, εκπρόσωποί τους να κλειστούν για όσο χρόνο χρειαστεί σε ένα ελληνικό «Τολέδο». Να συνεδριάζουν αδιακόπως, όπως οι Ισπανοί, μέχρι να καταλήξουν σε μια συμφωνία αρχών και διαδικασιών με την περίφημη ιστορική συμφωνία για το ασφαλιστικό «Pacto de Toledo». Αλλη λύση δεν υπάρχει.
Θα είναι ιστορικό παράδοξο, οι γονείς να αρνηθούν πέρα από κάθε έννοια αλληλεγγύης των γενεών, συντάξεις στα παιδιά τους.
Οι πολίτες της χώρας, που έχουν συνείδηση της αγριωπής αυτής αλήθειας, δεν επιθυμούν να επέλθει πρώτα το «γεγονός» οδύνης και καταστροφής και μέσα στα ερείπια να λυθούν τα προβλήματά τους. Μπορεί κάποιοι, κάπου στο βάθος των σκέψεών τους να το επιζητούν, αντί να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Δεν θα τις αποφύγουν όμως, με το να επιβάλλουν σε καθεστώς ακινησίας και «θεϊκής» προσμονής τη χώρα. Η ιστορία ενός έθνους δεν είναι ιστορία των κομμάτων, ούτε των προσωπικών και υπαρξιακών αναγκών οποιουδήποτε συμμετέχει ή αρχηγεύει σε αυτά, ούτε των δογματισμών και των ιδεοληψιών τους. Η ιστορία της χώρας είναι ένα άθροισμα συνδυασμένων γεγονότων που προκύπτει από τη δράση ή την απραξία των ανθρώπων που αναλαμβάνουν δημόσιες μεγάλες ευθύνες.
Το οικονομικό σύστημα παραμένει σε απόλυτη ακινησία. Δεν παράγονται σημαντικά οικονομικά γεγονότα, οι δε συνολικοί οικονομικοί δείκτες εξελίσσονται αρνητικά και με προοπτικές δυσοίωνες. Και αυτό είναι λογικό, αφού η ουσιαστική πολιτική αστάθεια και αναξιοπιστία αφοπλίζουν τους Ελληνες και ξένους επενδυτές και ενισχύουν την έλλειψη εμπιστοσύνης στις κρατικές λειτουργίες. Οι ηγεσίες της χώρας δίνουν την εντύπωση ότι δεν πιστεύουν ούτε στην αναξιοπιστία τους.
Ας συνεκτιμήσουμε όμως στα παραπάνω και τις μικρές εικόνες, κυρίως του δημοσιονομικού πεδίου τις οποίες απορρίπτει ο συγχυσμένος και ατελής δημόσιος λόγος, με το ποπουλίστικο επιχείρημα ότι «αυτά αφορούν μόνο τους λογιστές του κράτους». Συγκεκριμένα, η αμείλικτη αλήθεια των μικρών εικόνων είναι ότι ο προϋπολογισμός του 2015 ανατράπηκε πλήρως κατά τη διάρκεια του έτους παρά την ακατανόητη, παράνομη και φαύλη πρακτική με την οποία αναθεωρήθηκε τον Οκτώβριο του 2015 για τις ανάγκες των εντυπώσεων με απλή κυβερνητική ανακοίνωση.
Το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού διαμορφώθηκε στα 3,4 δισ. ευρώ έναντι αρχικού στόχου για έλλειμμα 0,1 δισ. ευρώ. Αντίστοιχα, το πρωτογενές πλεόνασμα περιορίστηκε σε 2,3 δισ. ευρώ, έναντι στόχου για πλεόνασμα 5,8 δισ. ευρώ. Εδώ σημειώνω το αντιορθολογικό και επικίνδυνο φαινόμενο του «αντίστροφου πανηγυρισμού». Πανηγυρίζει η κυβερνητική προπαγάνδα, και από κοντά οι υπόλοιπες λαϊκίστικες δυνάμεις της χώρας, ότι μείωσε το προβλεπόμενο αρχικά πρωτογενές πλεόνασμα. Η λογική των πραγμάτων λέει, εδώ και εκατοντάδες χρόνια, σε όλα τα καθεστώτα, τις ιδεολογίες και τις οικονομικές σχολές, ότι αν έχεις μεγάλο χρέος που σε καθηλώνει σε κατάσταση χρεοκοπίας, η επίτευξη πρωτογενών πλεονασμάτων είναι εκείνο το δημοσιονομικό μέγεθος που ανακόπτει τη δυναμική αύξηση του χρέους, οδηγεί στη σταθεροποίηση της οικονομίας και σε εύκολο δανεισμό από τις αγορές και έτσι δημιουργούνται οι προϋποθέσεις προκειμένου να επιτευχθεί αναπτυξιακή ύλη και περιθώρια χρηματοδότησης κοινωνικών πολιτικών.
Το έλλειμμα του 2015 θα ήταν μεγαλύτερο, αλλά μειώθηκε τον Δεκέμβριο κατά 950 εκατ. ευρώ λόγω της απαράδεκτης και αυθαίρετης μείωσης της επιστροφής φόρων κατά 450 εκατ. ευρώ, με τα υπόλοιπα να προέρχονται από αυξημένα έσοδα του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Το κύριο χαρακτηριστικό της εκτέλεσης του προϋπολογισμού του 2015 είναι αφενός η υστέρηση των εσόδων και αφετέρου η δήθεν «συγκράτηση» των δαπανών, η οποία δεν ήταν πάρα η αύξηση των ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου προς τους προμηθευτές του. Κατά το 2015 υπήρξε επίσης σημαντική αύξηση των δαπανών για τόκους από έντοκα γραμμάτια, πάρα το γεγονός πως το απόλυτο ύψος του χρέους μειώθηκε τόσο το 2014 όσο και το 2015. Η Ελλάδα δεν συμμετέχει στην ποσοτική χαλάρωση και κινδυνεύει να χάσει 3,9 δισ. ευρώ από ANFA’s γιατί δεν έχει γίνει ακόμη καμία αξιολόγηση του προγράμματος. Ομως, όλες οι μακροοικονομικές προϋποθέσεις του προϋπολογισμού για το 2015 έχουν ανατραπεί πλήρως. Η ύφεση εκτιμάται τουλάχιστον -0,5% (και όχι 0,0%), ενώ ο πληθωρισμός θα είναι γύρω στο -2,0% (και όχι -0,7%). Επίσης, η ιδιωτική κατανάλωση εκτιμάται από την επιτροπή σε -1,3% και όχι 0,5%.
Ετσι, ανατρέπονται και οι εκτιμήσεις για το 2016. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, π.χ., προβλέπει ύφεση -1,3%, ενώ το ΙΟΒΕ -1,5% και η Oxford Economics -2,9%. Φυσικά, αν υπάρξει και τυπική πολιτική αστάθεια, με τυχόν εκλογές ή δημοψηφίσματα, η ύφεση θα είναι μεγαλύτερη των σημερινών εκτιμήσεων.
Η βαθύτερη ύφεση και ο μεγαλύτερος αποπληθωρισμός θα έχουν αρνητικές άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις στα δημοσιονομικά μεγέθη και ιδιαίτερα στα έσοδα. Επιπλέον, η διαμόρφωση του ελλείμματος το 2016 θα επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από το εάν και πότε θα εισπραχθούν τα ANFA’s και τα SMP’s του 2014 και 2015, που ενδεχομένως να εισπραχθούν, να εισπραχθούν εν μέρει, ή να μην εισπραχθούν καθόλου.
Επίσης, το ασφαλιστικό σύστημα της χώρας έχει μετατραπεί σε μείζον πλέον δημοσιονομικό πρόβλημα. Πολλοί αγνοούν ηθελημένως πως το ασφαλιστικό εκτός από τις συντάξεις, περιλαμβάνει και τις δαπάνες υγείας. Δεν λύνεται με τερτίπια και κόλπα, συγχυσμένες και βολικές απόψεις, πάρα μόνο με την αποδοχή της αλήθειας, ότι με τη σημερινή οικονομική κατάσταση, η χώρα δεν μπορεί να καλύψει ούτε για φέτος ούτε για τα επόμενα χρόνια την πληρωμή των δαπανών σύνταξης και υγείας.
Η δαπάνη των κύριων και επικουρικών συντάξεων σήμερα ανέρχεται στο ύψος των 29,5 δισ. ευρώ με αυξητική τάση τα επόμενα τουλάχιστον πέντε χρόνια και τα λεφτά αυτά δεν υπάρχουν. Θεωρώ ότι με βάση τις περιγραφείσες δημοσιονομικές συνθήκες, η περικοπή των συντάξεων, κύριων και επικουρικών, καθώς και άλλων δαπανών, όπως το αναλύω στην επόμενη παράγραφο, πρέπει να γίνει τώρα. Η απόφαση αυτή είναι σκληρή αλλά αναπόφευκτη. Εάν δεν γίνει τώρα, θα συρθούν η κυβέρνηση και οι υπόλοιπες πολιτικές δυνάμεις «εκούσες άκουσες» να τη λάβουν τους επόμενους μήνες και εντός του 2016. Τα τυχόν τότε κλαψουρίσματά τους δεν θα έχουν καμία αξία. Το πολιτικό έλεος ούτε θα μπορεί να ζητηθεί αλλά και ούτε να δοθεί. Προσφέρουν δε κακές υπηρεσίες όσοι προσπαθούν να παραπλανήσουν τον λαό ότι μπορούν να επιλύσουν το ασφαλιστικό με ημίμετρα, ιδεολογικές εμπάθειες, οργανωτίστικες και πέρα για πέρα αναποτελεσματικές αναδιαρθρώσεις τύπου «ένα ταμείο», με ψεύδη και συνεχείς παραπλανήσεις. Σε αυτό πρωταγωνιστεί η κυβέρνηση, αλλά δεν υπολείπεται και το σύνολο σχεδόν των κομμάτων της αντιπολίτευσης.
Πρέπει να βγει η χρονιά φέτος. Και δεν πρέπει να διαταραχθεί και άλλο και ίσως μοιραία η χώρα πολιτικά και οικονομικά κάτω από την ηθελημένη άρνηση, τύφλωση και κώφευση της κυβέρνησης και των λοιπών πολιτικών δυνάμεων να δουν τις αλήθειες κατάματα. Πρέπει, και προτείνω, να υπάρξει τώρα, στις επόμενες μέρες, μείωση της τάξεως του 8,5% επί δαπάνης της Γενικής Κυβέρνησης ύψους 60 δισ. ευρώ που αφορά σε εθνικολογιστική βάση, σύμφωνα με στοιχεία του 2014, α) συντάξεις 9,5 δισ. ευρώ, β) συνταξιοδοτικά και αλλά βοηθήματα 8,9 δισ. ευρώ και γ) μισθοδοσία Γενικής Κυβέρνησης (wage bill) 21,5 δισ. ευρώ. Αλλες κρατικές δαπάνες δύσκολα μπορούν να μειωθούν, καθώς έφτασαν ήδη κάτω από το όριο στοιχειώδους και ομαλής λειτουργίας του κράτους, πλην ίσως, περιορισμένα, των αμυντικών δαπανών. Με το εξοικονομούμενο αυτό ποσό των 5,1 δισ. ευρώ καλύπτεται μόνο η τρέχουσα χρονιά και ένα μέρος του 2017. Η κατανομή του βάρους του ποσού αυτού που θα επιμεριστεί σε κάθε συνταξιούχο και υπάλληλο πρέπει να είναι δίκαιη και αναλογική, προκειμένου να αποφευχθούν αδικίες και κομματικές πονηρίες πελατειακού χαρακτήρα.
Από εκεί και πέρα, πρέπει να τεθούν οι στέρεες βάσεις επίλυσης του ασφαλιστικού. Οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας και οι εκπρόσωποι των παραγωγικών τάξεων και των εργαζομένων οφείλουν «άνευ υπαιτίου βραδύτητος» να επαναλάβουν το ιδιαίτερα επιτυχημένο ιστορικό πείραμα της δεκαετίας του ’90 στην Ισπανία. Από τον επόμενο μήνα, και χωρίς να μεσολαβήσουν δήθεν οικουμενικές κυβερνήσεις και ψευδο-συναινέσεις, εκπρόσωποί τους να κλειστούν για όσο χρόνο χρειαστεί σε ένα ελληνικό «Τολέδο». Να συνεδριάζουν αδιακόπως, όπως οι Ισπανοί, μέχρι να καταλήξουν σε μια συμφωνία αρχών και διαδικασιών με την περίφημη ιστορική συμφωνία για το ασφαλιστικό «Pacto de Toledo». Αλλη λύση δεν υπάρχει.
Θα είναι ιστορικό παράδοξο, οι γονείς να αρνηθούν πέρα από κάθε έννοια αλληλεγγύης των γενεών, συντάξεις στα παιδιά τους.
Οι πολίτες της χώρας, που έχουν συνείδηση της αγριωπής αυτής αλήθειας, δεν επιθυμούν να επέλθει πρώτα το «γεγονός» οδύνης και καταστροφής και μέσα στα ερείπια να λυθούν τα προβλήματά τους. Μπορεί κάποιοι, κάπου στο βάθος των σκέψεών τους να το επιζητούν, αντί να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Δεν θα τις αποφύγουν όμως, με το να επιβάλλουν σε καθεστώς ακινησίας και «θεϊκής» προσμονής τη χώρα. Η ιστορία ενός έθνους δεν είναι ιστορία των κομμάτων, ούτε των προσωπικών και υπαρξιακών αναγκών οποιουδήποτε συμμετέχει ή αρχηγεύει σε αυτά, ούτε των δογματισμών και των ιδεοληψιών τους. Η ιστορία της χώρας είναι ένα άθροισμα συνδυασμένων γεγονότων που προκύπτει από τη δράση ή την απραξία των ανθρώπων που αναλαμβάνουν δημόσιες μεγάλες ευθύνες.
