Σενάρια και πρωταγωνιστές

Η πρόταση της προέδρου της Δημοκρατικής Συμπαράταξης και προέδρου του ΠαΣοΚ Φώφης Γεννηματά για εκλογή ηγεσίας από τη βάση αποτελεί μια ιδιαίτερα σοβαρή και αξιέπαινη πρωτοβουλία. Κινδυνεύει όμως αν δεν προϋπάρξει αυτής της εκλογής αυτό που ζήτησε ο δήμαρχος Αθηναίων Γιώργος Καμίνης, μια «προγραμματική συζήτηση», να πάει χαμένη.

Κακά τα ψέματα, η εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη έβαλε δύσκολα και στον υπό συγκρότηση - και όχι ανασυγκρότηση - σοσιαλδημοκρατικό χώρο. Αυτός ο χώρος, οδηγούμενος απευθείας στην εκλογή ηγεσίας, πριν υπάρξει αυτή η «προγραμματική συζήτηση», δείχνει σαν εκείνο τον δρομέα που, ενώ ακούγεται το καμπανάκι της τελικής ευθείας, αυτός περιμένει ακόμη την πιστολιά του αφέτη για να ξεκινήσει από την αφετηρία του, που είναι οι εκλογές του Σεπτεμβρίου. Οταν πλέον συνειδητοποιεί τι έχει συμβεί, κάνει το χειρότερο απ’ όλα: αφήνει τον αγωνιστικό διάδρομο και τρέχει να κόψει δρόμο μέσα από το γήπεδο. Φυσικά και θα ακυρωθεί.

Αυτή η χωρίς προγραμματική συζήτηση σοσιαλδημοκρατία, εκτός από καθυστερημένος δρομέας, είναι και θεατρική παράσταση χωρίς σενάριο. Γιατί, ενώ υπάρχουν οι πρωταγωνιστές (ηγεσίες), υπάρχουν και τα σκηνικά (οι τρεις συνιστώσες της Δημοκρατικής Συμπαράταξης), δεν υπάρχει κανένα σενάριο (σοσιαλδημοκρατική αφήγηση). Οπως ο Γούντι Αλεν ζητούσε να του κάνουν μια ερώτηση για να δώσει μια απάντηση, έτσι και ο σοσιαλδημοκρατικός χώρος εμφανίζεται να έχει ίδιους πρωταγωνιστές και σκηνικά για κάθε σενάριο αλλά casting πρωταγωνιστών χωρίς σενάριο δεν γίνεται.

Εδώ διακρίνω πέντε σενάρια.

Το πρώτο είναι αυτό που υποστηρίζει πως «ένας είναι ο εχθρός, ο νεοφιλελευθερισμός». Ορισμένοι ως νεοφιλελευθερισμό αντιλαμβάνονται την ελευθερία των αγορών (αυτήν όμως την αποδέχονται οι πάντες, εκτός ελλήνων κομμουνιστών) και υποτιμούν το πραγματικό του νόημα (προτεραιότητα των ιδιωτικών ευκαιριών έναντι των δημόσιων αγαθών). Στην Ελλάδα όμως ο πρώτος διδάξας αυτή την προτεραιότητα δεν είναι ο νεοφιλελευθερισμός αλλά το κράτος των συντεχνιών. Αυτό το σενάριο έχει τον κ. Τσίπρα στον ρόλο του «καλού» λαϊκιστή πρωταγωνιστή που «καθαρίζει» τα μεσοστρώματα που παίζουν τον «κακό».

Το δεύτερο σενάριο είναι αυτό του τρίτου πόλου ή ενδιάμεσου χώρου, ενός συμπληρώματος «διατροφής» των δύο άλλων πόλων. Εδώ οι εχθροί είναι δύο, «ο νεοφιλελευθερισμός και ο λαϊκισμός». Για τον πρώτο τα είπαμε. Η απολυτοποίηση όμως του ρόλου του λαϊκισμού στην ελληνική τραγωδία κινδυνεύει να οδηγήσει σε έναν ελιτίστικο λαϊκισμό, στον οποίο διαφεύγουν δύο μείζονα ζητήματα που θέτει ο κλασικός λαϊκισμός. Το ένα αφορά το πώς στις αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες οργανώνεται η λαϊκή συμμετοχή (ρεπουμπλικανισμός) και, δεύτερον, το πώς αντιμετωπίζονται οι κοινωνικές ανισότητες (σοσιαλδημοκρατική λαϊκότητα). Εδώ πρωταγωνιστούν οι «αναπληρωματικοί» και πολιτικά «λίγοι». Το τρίτο είναι το πιο απλό. Είναι το «όνομά μου είναι η ψυχή μου». Πρωταγωνιστούν οι «παλιοί» και οι «άσχημοι».

Τα τέταρτο σενάριο είναι πιο σοβαρό αλλά χωρίς θεατές. Είναι αυτό του μετριοπαθούς Προοδευτικού Πολιτικού Κέντρου. Εδώ η σοσιαλδημοκρατία δεν είναι Αριστερά ούτε καν Κεντροαριστερά αλλά Κέντρο. Αυτό όμως κυριαρχεί εκεί όπου υπάρχει πόλωση μεταξύ δύο τάξεων, χωρίς ισχυρά μεσοστρώματα και εκεί όπου τίθενται ζητήματα πολιτειακής φύσεως (δημοκρατία ή μοναρχία), νεωτερικότητας (εκκοσμίκευση ή θρησκευτικό κράτος) και εθνικής ολοκλήρωσης. Η μετριοπάθεια του Πολιτικού Κέντρου οδηγεί σε αναγκαίους, για την αποφυγή μοιραίων εμφύλιων καταστάσεων, συμβιβασμούς. Δεν μπορεί όμως να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο εκεί που τον μείζονα ρόλο τον παίζει η οικονομία, που θα έλεγε και ο Σόιμπλε. Στο σενάριο του Πολιτικού Κέντρου πρωταγωνιστές είναι οι «χθεσινοί» ηγέτες.

Και στα τέσσερα αυτά σενάρια τα σκηνικά (οι τρεις συνιστώσες συν κάποιους διευρυνσίες) μπορούν να παραμείνουν ως έχουν.

Και το τελευταίο κατ’ εμέ σενάριο είναι αυτό των σοσιαλδημοκρατικών πολιτικών στο Κέντρο. Η είσοδος των μεσοστρωμάτων σε Ευρώπη και Ελλάδα μετά το 1980 ανάγκασε τα πολιτικά συστήματα να συγκλίνουν στο Κέντρο. Οταν αυξάνεται ο ρόλος των μεσοστρωμάτων, εξαφανίζονται τα κόμματα του Κέντρου αλλά επιβάλλονται πολιτικές στο Κέντρο. Το παράδοξο του Πολιτικού Κέντρου εκφράζεται με την πραγματική του εξαφάνιση τη στιγμή που οι πολιτικές του απλώνονται στους δύο πόλους, στον φιλελεύθερο δεξιό και στον σοσιαλδημοκρατικό.

Σοσιαλδημοκρατική πολιτική στο Κέντρο σημαίνει συμμαχία των μισθωτών με τα μεσοστρώματα με στόχο τη μείωση των ανισοτήτων. Οι δύο νίκες στον Δήμο Αθηναίων αποτελούν το υπόδειγμα μιας τέτοιας συμμαχίας (με ενσωμάτωση της λαϊκότητας στους δημοτικούς θεσμούς κοινωνικής αλληλεγγύης).

Αυτή η συμμαχία αποτελεί το ιδανικό σενάριο για το μέλλον του χώρου. Το δε σκηνικό αυτού του σεναρίου θα είναι ένα Ιδρυτικό Συνέδριο. Ο χρόνος που θα γίνει αυτό δεν μπορεί να είναι οι επόμενοι τρεις μήνες. Πάντως στη Γαλλία το συνέδριο επανίδρυσης του σοσιαλιστικού κόμματος Επινέ (1971) το προετοίμαζαν από το ’68, με ώσμωση των ανθρώπων με κείμενα που πηγαινοέρχονταν, με τριετή «προγραμματική συζήτηση» δηλαδή. Μετά εξέλεξαν και τον «πρωταγωνιστή».