Παλαιός και νέος ρεφορμισμός
Τζόρτζιο Ρουφόλο, Κυρ. Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2007-10-07
Καπιταλιστές όλου του κόσμου, ενωθείτε!Αν ο Καρλ Μαρξ και ο Φρίντριχ Ενγκελς είχαν κλείσει με αυτή τη φράση το φλογερό «Μανιφέστο» τους θα είχαν ευστοχήσει. Είναι γεγονός ότι, όχι το προλεταριάτο, αλλά ο καπιταλισμός παγκοσμιοποιήθηκε. Και η σοσιαλδημοκρατία, όμως, είχε μια παρόμοια τύχη. Υπέρμαχοι του ρεφορμισμού φαίνεται πως έχουν γίνει σήμερα οι φιλελεύθεροι ανταγωνιστές της, οι φιλελεύθεροι της δεξιάς και οι φιλελεύθεροι της αριστεράς.
*Απευθύνομαι σε εκείνους τους φίλους μεταξύ των νεορεφορμιστών που εκτιμώ, επειδή δεν αμφιβάλλω διόλου για την ευφυΐα τους και την καλή τους πίστη, ούτε και για τους λόγους που έχουν να υποστηρίζουν ορισμένες θέσεις. Γεγονός είναι ότι αυτοί οι λόγοι από μόνοι τους δεν νομίζω ότι εγγράφονται στην ιδέα που, ίσως εσφαλμένα έχω εγώ για τον ρεφορμισμό ως ένα σύνολο προτάσεων που αποβλέπουν να αλλάξουν τον κόσμο στην κατεύθυνση της κοινωνικής δικαιοσύνης (και όχι μόνον με την έννοια να διορθώσουν λάθη, στρεβλώσεις και ακαμψίες).
1 Παίρνω τρία παραδείγματα. Θεωρώ προφανές ότι διαπράττει μεγάλο λάθος η λεγόμενη ριζοσπαστική αριστερά, όταν αρνιέται να αναγνωρίσει την ανάγκη να επανεξετάσουμε το συνταξιοδοτικό σύστημα, για να συνυπολογίσουμε την αύξηση της διάρκειας της ζωής και τη μαθηματική αναγκαιότητα να ισοσκελίσουμε τη χρηματοδότηση του συστήματος. Μου φαίνονται ριζικά εσφαλμένες οι πόζες του μονομάχου που παίρνουν όσοι σπεύδουν να αμφισβητήσουν ακόμη και την υπόθεση της συζήτησης για τις μεταρρυθμίσεις, που είναι αναγκαίες προκειμένου να αντιμετωπίσουμε αυτές τις πραγματικότητες («μη μιλάτε, μην αγγίζετε» κ.λπ.). Είναι επομένως αναγκαίο να μεταρρυθμίσουμε το συνταξιοδοτικό σύστημα σεβόμενοι τη στοιχειώδη άλγεβρα.
Παραμένει, όμως, το γεγονός ότι στην Ιταλία οι μισοί από τους συνταξιούχους παίρνουν σύνταξη μικρότερη από χίλια ευρώ και το ένα τέταρτο μικρότερη από πεντακόσια ευρώ. Δεν είναι αυτό το πρόβλημα -το πρόβλημα δηλαδή μιας πιο δίκαιης κατανομής του εισοδήματος- το θεμελιώδες πρόβλημα για ένα ρεφορμιστή;
2 Δεύτερο παράδειγμα, η ευελιξία της εργασίας. Πόσο χρόνο ξόδεψαν για να καταγγέλλουν τις ολέθριες συνέπειες της «ακαμψίας» της εργασίας στην Ιταλία;
Με πόση πίστη οι «φιλελεύθεροι ρεφορμιστές» κινητοποιήθηκαν για να καταδείξουν πόσο επιβλαβής για την ανταγωνιστικότητα, επομένως και για την απασχόληση, είναι η διατήρηση μέτρων προστασίας της θέσης εργασίας στην ιταλική νομοθεσία!
Ωστόσο, με την εισαγωγή των άτυπων συμβολαίων αναπτύχθηκε η περιοχή της επισφαλούς απασχόλησης και της αγωνιώδους αναζήτησης μιας οποιασδήποτε εργασίας. Ρωτώ το νεορεφορμιστή: είναι πιο σημαντικό να επιμείνουμε στην ευελιξία της εργασίας ή μήπως πρέπει να αναζητήσουμε το δρόμο της ανταγωνιστικότητας μέσα από την εκπαίδευση και την έρευνα, περιορίζοντας την μερική απασχόληση;
Μια μεγάλη οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάκτηση, για την οποία οι βρετανοί και σκανδιναβοί σοσιαλιστές ήταν υπερήφανοι, υπήρξε η πλήρης απασχόληση.
Στο σύχρονο «ρεφορμιστικό» λόγο δεν υπάρχει ούτε ίχνος αυτού του ιστορικού σκοπού. Και ακόμα: είναι θεμιτό να προσελκύσουμε την προσοχή των «ρεφορμιστών» στο γεγονός ότι το ποσοστό των κερδών στο ιταλικό ΑΕΠ αυξήθηκε από ποσοστό 35,2% το 1990 στο 42,7% το 2005, ενώ εκείνο των επενδύσεων σε μηχανικό εξοπλισμό μειώθηκε από 7,4% το 2000 σε 6,7% το 2005;
3 Τρίτο σημείο. Η αναποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης. Δικαιολογημένη η καταγγελία. Μου φαίνεται όμως ότι από τους ρεφορμιστές μας διατυπώνεται με τρόπο γενικό το αίτημα να περικοπούν οι δημόσιες δαπάνες (που είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη), χωρίς καμία προσοχή στην ανάγκη προγραμματισμού των δημόσιων δαπανών.
Ας προσπαθήσουμε, όμως, να γενικεύσουμε. Κάποτε η ρεφορμιστική πολιτική εκκινούσε από μια γενική κριτική θεώρηση των εντάσεων και των αντιφάσεων του καπιταλισμού και της αγοράς. Εκκινούσε από την αναγκαιότητα να διορθωθούν σθεναρά οι «αποτυχίες» της αγοράς στο πεδίο των δημόσιων επενδύσεων, των συλλογικών αγαθών, της προστασίας των ασθενέστερων -σήμερα έπρεπε να προσθέσουμε: της προστασίας του περιβάλλοντος. Πού είναι, άραγε, οι προτάσεις των «ρεφορμιστών» σε αυτά τα παραδοσιακά και νέα πεδία μας αυθεντικά ρεφορμιστικής πολιτικής;
*Στο ευρύτερο παγκόσμιο πλαίσιο, ποια είναι η θέση των «νεορεφορμισμού» για τη λειτουργία μιας παγκόσμιας χρηματιστικής αγοράς, η οποία προσανατολίζει προς την πλουσιότερη και ισχυρότερη χώρα του κόσμου το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας αποταμίευσης, τροφοδοτώντας καταναλώσεις και χρέη υπέρμετρων και δυσανάλογων διαστάσεων; Ποιες είναι οι γνώμες του και οι προτάσεις του για την παγκόσμια οικονομική αταξία και για το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει το ευρωπαϊκό σχέδιο;
*Υπήρχε κάποτε μια ρεφορμιστική σκέψη ικανή να εκφράζεται για το σύνολο των προβλημάτων, εθνικών και παγκόσμιων, με μιαν ευρεία και γενναιόδωρη αντίληψη.
Σε σύγκριση με αυτήν η τάση του σύγχρονου «φιλελεύθερου ρεφορμισμού» φαίνεται να οδηγεί, όπως θα έλεγε ένας γάλλος κοινωνιολόγος, «στο κουτσομπολιό μάλλον, παρά στη συνομιλία».
*Η αυστηρότητά του εξαντλείται στο να ασκεί κριτική στις «αποτυχίες» του κράτους. Για την ανισότητα που διευρύνεται, για την κοινωνική αδικία που θριαμβεύει, για την προσωρινή και επισφαλή απασχόληση που προκαλεί αγωνία στους εργαζόμενους, για το αίσχος της φοροδιαφυγής, για την οικονομική εγκληματικότητα, ο νεορεφορμιστής σωπαίνει.
*Απευθύνομαι σε εκείνους τους φίλους μεταξύ των νεορεφορμιστών που εκτιμώ, επειδή δεν αμφιβάλλω διόλου για την ευφυΐα τους και την καλή τους πίστη, ούτε και για τους λόγους που έχουν να υποστηρίζουν ορισμένες θέσεις. Γεγονός είναι ότι αυτοί οι λόγοι από μόνοι τους δεν νομίζω ότι εγγράφονται στην ιδέα που, ίσως εσφαλμένα έχω εγώ για τον ρεφορμισμό ως ένα σύνολο προτάσεων που αποβλέπουν να αλλάξουν τον κόσμο στην κατεύθυνση της κοινωνικής δικαιοσύνης (και όχι μόνον με την έννοια να διορθώσουν λάθη, στρεβλώσεις και ακαμψίες).
1 Παίρνω τρία παραδείγματα. Θεωρώ προφανές ότι διαπράττει μεγάλο λάθος η λεγόμενη ριζοσπαστική αριστερά, όταν αρνιέται να αναγνωρίσει την ανάγκη να επανεξετάσουμε το συνταξιοδοτικό σύστημα, για να συνυπολογίσουμε την αύξηση της διάρκειας της ζωής και τη μαθηματική αναγκαιότητα να ισοσκελίσουμε τη χρηματοδότηση του συστήματος. Μου φαίνονται ριζικά εσφαλμένες οι πόζες του μονομάχου που παίρνουν όσοι σπεύδουν να αμφισβητήσουν ακόμη και την υπόθεση της συζήτησης για τις μεταρρυθμίσεις, που είναι αναγκαίες προκειμένου να αντιμετωπίσουμε αυτές τις πραγματικότητες («μη μιλάτε, μην αγγίζετε» κ.λπ.). Είναι επομένως αναγκαίο να μεταρρυθμίσουμε το συνταξιοδοτικό σύστημα σεβόμενοι τη στοιχειώδη άλγεβρα.
Παραμένει, όμως, το γεγονός ότι στην Ιταλία οι μισοί από τους συνταξιούχους παίρνουν σύνταξη μικρότερη από χίλια ευρώ και το ένα τέταρτο μικρότερη από πεντακόσια ευρώ. Δεν είναι αυτό το πρόβλημα -το πρόβλημα δηλαδή μιας πιο δίκαιης κατανομής του εισοδήματος- το θεμελιώδες πρόβλημα για ένα ρεφορμιστή;
2 Δεύτερο παράδειγμα, η ευελιξία της εργασίας. Πόσο χρόνο ξόδεψαν για να καταγγέλλουν τις ολέθριες συνέπειες της «ακαμψίας» της εργασίας στην Ιταλία;
Με πόση πίστη οι «φιλελεύθεροι ρεφορμιστές» κινητοποιήθηκαν για να καταδείξουν πόσο επιβλαβής για την ανταγωνιστικότητα, επομένως και για την απασχόληση, είναι η διατήρηση μέτρων προστασίας της θέσης εργασίας στην ιταλική νομοθεσία!
Ωστόσο, με την εισαγωγή των άτυπων συμβολαίων αναπτύχθηκε η περιοχή της επισφαλούς απασχόλησης και της αγωνιώδους αναζήτησης μιας οποιασδήποτε εργασίας. Ρωτώ το νεορεφορμιστή: είναι πιο σημαντικό να επιμείνουμε στην ευελιξία της εργασίας ή μήπως πρέπει να αναζητήσουμε το δρόμο της ανταγωνιστικότητας μέσα από την εκπαίδευση και την έρευνα, περιορίζοντας την μερική απασχόληση;
Μια μεγάλη οικονομική, κοινωνική και πολιτική κατάκτηση, για την οποία οι βρετανοί και σκανδιναβοί σοσιαλιστές ήταν υπερήφανοι, υπήρξε η πλήρης απασχόληση.
Στο σύχρονο «ρεφορμιστικό» λόγο δεν υπάρχει ούτε ίχνος αυτού του ιστορικού σκοπού. Και ακόμα: είναι θεμιτό να προσελκύσουμε την προσοχή των «ρεφορμιστών» στο γεγονός ότι το ποσοστό των κερδών στο ιταλικό ΑΕΠ αυξήθηκε από ποσοστό 35,2% το 1990 στο 42,7% το 2005, ενώ εκείνο των επενδύσεων σε μηχανικό εξοπλισμό μειώθηκε από 7,4% το 2000 σε 6,7% το 2005;
3 Τρίτο σημείο. Η αναποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης. Δικαιολογημένη η καταγγελία. Μου φαίνεται όμως ότι από τους ρεφορμιστές μας διατυπώνεται με τρόπο γενικό το αίτημα να περικοπούν οι δημόσιες δαπάνες (που είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρώπη), χωρίς καμία προσοχή στην ανάγκη προγραμματισμού των δημόσιων δαπανών.
Ας προσπαθήσουμε, όμως, να γενικεύσουμε. Κάποτε η ρεφορμιστική πολιτική εκκινούσε από μια γενική κριτική θεώρηση των εντάσεων και των αντιφάσεων του καπιταλισμού και της αγοράς. Εκκινούσε από την αναγκαιότητα να διορθωθούν σθεναρά οι «αποτυχίες» της αγοράς στο πεδίο των δημόσιων επενδύσεων, των συλλογικών αγαθών, της προστασίας των ασθενέστερων -σήμερα έπρεπε να προσθέσουμε: της προστασίας του περιβάλλοντος. Πού είναι, άραγε, οι προτάσεις των «ρεφορμιστών» σε αυτά τα παραδοσιακά και νέα πεδία μας αυθεντικά ρεφορμιστικής πολιτικής;
*Στο ευρύτερο παγκόσμιο πλαίσιο, ποια είναι η θέση των «νεορεφορμισμού» για τη λειτουργία μιας παγκόσμιας χρηματιστικής αγοράς, η οποία προσανατολίζει προς την πλουσιότερη και ισχυρότερη χώρα του κόσμου το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας αποταμίευσης, τροφοδοτώντας καταναλώσεις και χρέη υπέρμετρων και δυσανάλογων διαστάσεων; Ποιες είναι οι γνώμες του και οι προτάσεις του για την παγκόσμια οικονομική αταξία και για το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει το ευρωπαϊκό σχέδιο;
*Υπήρχε κάποτε μια ρεφορμιστική σκέψη ικανή να εκφράζεται για το σύνολο των προβλημάτων, εθνικών και παγκόσμιων, με μιαν ευρεία και γενναιόδωρη αντίληψη.
Σε σύγκριση με αυτήν η τάση του σύγχρονου «φιλελεύθερου ρεφορμισμού» φαίνεται να οδηγεί, όπως θα έλεγε ένας γάλλος κοινωνιολόγος, «στο κουτσομπολιό μάλλον, παρά στη συνομιλία».
*Η αυστηρότητά του εξαντλείται στο να ασκεί κριτική στις «αποτυχίες» του κράτους. Για την ανισότητα που διευρύνεται, για την κοινωνική αδικία που θριαμβεύει, για την προσωρινή και επισφαλή απασχόληση που προκαλεί αγωνία στους εργαζόμενους, για το αίσχος της φοροδιαφυγής, για την οικονομική εγκληματικότητα, ο νεορεφορμιστής σωπαίνει.
