Αντίο Ευρώπη?

Γεννήθηκα σε μία χώρα στο περιθώριο της Ευρώπης, σε μία εποχή όπου κυριαρχούσαν φανατικές ιδεολογίες, δικτατορίες, με αντιπαλότητες που σύντομα ξέσπασαν σε μία τεράστια πολεμική σύρραξη. Μεγάλωσα μέσα στον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο, έζησα την Κατοχή και τον Εμφύλιο, αργότερα τον Ψυχρό Πόλεμο και το Σιδηρούν Παραπέτασμα.

Όλα αυτά τα χρόνια, ενώ ζούσα σε μία χώρα που πότε ένιωθε Ευρώπη και πότε όχι, εγώ αισθανόμουν από την αρχή Ευρωπαίος. Οι γλώσσες που έμαθα από μικρός, τα βιβλία που διάβαζα, τα σχολεία και τα πανεπιστήμια όπου φοίτησα, οι χώρες όπου έζησα – όλα αυτά με βοήθησαν να αποκτήσω μία ξεκάθαρα ευρωπαϊκή ταυτότητα. Έλεγα πως είμαι Ευρωπαίος από την Ελλάδα – όπως ένας Κρητικός είναι Έλληνας από την Κρήτη.

Με τα χρόνια η Ευρώπη ενώθηκε σε μία μεγάλη, ενιαία οντότητα. Έγινε στην αρχή μία Κοινή Αγορά, μετά μία Ένωση. Έπεσαν τα τείχη και τα παραπετάσματα. Κάπου στο γύρισμα του αιώνα αισθάνθηκα ότι ένα όνειρο πολλών είχε εκπληρωθεί. Η Ευρώπη που την χώριζαν αιώνες πολέμων αλλά την ένωναν αιώνες κοινού πολιτισμού, είχε ολοκληρωθεί. Μία χώρα: οι Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, είχε ανατείλει!

Αλλά τα μικρόβια, οι ιοί του εθνικισμού, του λαϊκισμού, του ρατσισμού, της φοβίας του Άλλου, δεν είχαν πραγματικά εξουδετερωθεί. Πολλοί άρχισαν να κοιτάνε προς τα πίσω. Εθνικιστικά και ευρωσκεπτικιστικά κόμματα ανέβηκαν. Εντελώς παράλογες ιδεολογίες και φοβίες κυριάρχησαν. Και τώρα η Μεγάλη Βρετανία, πατρίδα της σύγχρονης δημοκρατίας και της φιλελεύθερης σκέψης αποφάσισε – εντελώς ανορθολογικά και αυτοκαταστροφικά – να αποχωρήσει.

Όλοι θα βγούμε χαμένοι από αυτή την απόφαση. Που οφείλεται στην ψήφο της περιφέρειας, των χαμηλότερων κοινωνικό-οικονομικών και μορφωτικών στρωμάτων που εξακολουθούν να τρέφουν αναμνήσεις αυτοκρατορίας. Οι αντιευρωπαϊκές τάσεις θα ενισχυθούν σε όλα τα κράτη. Η Ευρωπαϊκή ιδέα θα υποστεί μεγάλο πλήγμα, που μπορεί και να είναι μοιραίο.

Χαίρομαι που μάλλον δεν θα δω τις τελικές συνέπειες. Η διαδικασία θα κρατήσει πολλά χρόνια. (Ακόμα και οι ηγέτες του Brexit δήλωσαν πως δεν σκέπτονται να ενεργοποιήσουν το άρθρο 50 πριν από ενάμιση χρόνο – και μετά θα χρειαστεί τουλάχιστον μία πενταετία). Αλλά ήδη οι ακροδεξιοί παντού τρίβουν τα χέρια τους και ροκανίζουν τα θεμέλια της Ευρώπης σαν τους καλικάντζαρους.

Ένα όραμα – το μόνο σημαντικό που μας άφησε ο 20ος αιώνας – θόλωσε…