Πράγματι, τέλος εποχής

Oι οικονομίες σε όλον τον κόσμο φαίνεται ότι θα πρέπει να τα βγάλουν πέρα μόνες τους με την κρίση, χωρίς ουσιαστική βοήθεια από το αμερικανικό κράτος. Στις ΗΠΑ, τη μεγαλύτερη, πανίσχυρη μέχρι πρότινος οικονομική δύναμη η οποία γέννησε και εξάπλωσε στην υφήλιο το ασταθές χρηματοοικονομικό σύστημα που σήμερα καταρρέει, απειλώντας με βαθιά οικονομική ύφεση παγκόσμιας εμβέλειας, η Βουλή των Αντιπροσώπων απέρριψε προχθές την ύστατη προσπάθεια της κυβέρνησης Μπους να το διασώσει με τεράστιους πόρους - 700 δισ. δολάρια- από τον κρατικό προϋπολογισμό. Αφού επέφεραν ορισμένες βελτιώσεις στο αρχικό σχέδιο του υπουργού Οικονομικών Χανκ Πόλσον, κάποιες εγγυήσεις ιδίως για τα συμφέροντα των Αμερικανών φορολογουμένων, του λαού δηλαδή που καλείται να πληρώσει για την απληστία και την αφροσύνη των κερδοσκόπων της Γουόλ Στριτ, οι Δημοκρατικοί στην πλειοψηφία τους το στήριξαν. Όχι όμως τα τρία τέταρτα των Ρεπουμπλικανών αντιπροσώπων, που σε ένα μείγμα λαϊκισμού και παρωχημένης ιδεολογίας των ελευθέρων αγορών, κραδαίνοντας ανησυχίες ότι η χώρα διολισθαίνει στον σοσιαλισμό (!), στράφηκαν κατά της ηγεσίας τους, του ίδιου του προέδρου Μπους και της κυβέρνησής του.

Έστω και διορθωμένο, το σχέδιο Πόλσον έχει θεωρηθεί προβληματικό από τους περισσότερους σοβαρούς αναλυτές, και οπωσδήποτε ανεπαρκές για να αποκατασταθεί μια σταθερή και βιώσιμη λειτουργία στο παγκόσμιο χρηματοοικονομικό σύστημα. Αλλά στις συνθήκες των διαδοχικών χρεοκοπιών εταιρειών-κολοσσών, μηδενισμού της εμπιστοσύνης μεταξύ των πιστωτικών ιδρυμάτων που δεν δανείζονται πλέον μεταξύ τους ανακόπτοντας τη χρηματοδότηση ολόκληρης της οικονομίας, ήταν το μόνο που είχε προταθεί στο τραπέζι. Ενώ η απόρριψη του σωστικού εγχειρήματος προκάλεσε απελπισία σε πλήθος επενδυτές ανά τον κόσμο βυθίζοντας τα διεθνή Χρηματιστήρια, εξαιρετικά ισχνές διαγράφονται πλέον οι πιθανότητες να μεταπεισθούν οι Αμερικανοί βουλευτές και να το εγκρίνουν σε μια νέα ψηφοφορία. Μένουν, βέβαια, οι παρεμβάσεις της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας (Fed), αλλά και των άλλων μεγάλων κεντρικών τραπεζών που ήδη προχωρούν σε αλλεπάλληλες γενναίες χορηγήσεις ρευστότητας στις αγορές.

Πρόσθετα 480 δισ. δολάρια ανήγγειλε και πάλι χθες η Fed. Τα αποθέματά της όμως έχουν αρχίσει να μειώνονται. Μπορούμε να δανεισθούμε ένα έως δύο τρισεκατομμύρια δολάρια και να λύσουμε τα προβλήματά μας, φτάνει οι διεθνείς επενδυτές να μας εμπιστευθούν ότι θα αποπληρώσουμε το χρέος μας, έλεγε χθες ο Αμερικανός Κεν Ρόγκοφ, πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Αλλά είναι διασφαλισμένη μια τέτοια προϋπόθεση;

Αναπότρεπτη φαίνεται πάντως μια ύφεση της αμερικανικής οικονομίας, σοβαρότερη από όσες γνωρίσαμε μεταπολεμικά, η οποία θα επηρεάσει αρνητικά όλον τον κόσμο. Και αδιανόητη μια ανάκαμψη έπειτα από κάποιους μήνες, ανάλογη όσων ακολούθησαν προηγούμενες κρίσεις τις τελευταίες δεκαετίες, με αποκατεστημένη την παντοκρατορία των αγορών κεφαλαίου και υποταγή του δημοσίου συμφέροντος και κάθε δημοσίου κριτηρίου στις αγορές αυτές. Το ερωτηματικό πριν από μία εβδομάδα ακόμα στον τίτλο «Τέλος εποχής στην οικονομία» τώρα πια περιττεύει.

Η νέα εποχή που έρχεται χρειάζεται να διαμορφωθεί πολιτικά. Σημαντική απαιτείται εδώ η παρέμβαση της Ευρώπης, της δεύτερης μεγάλης ανεπτυγμένης οικονομίας στον κόσμο, που με τις εσωτερικές θεσμικές της αδυναμίες, την έλλειψη ενιαίου κέντρου πολιτικών αποφάσεων, ασκούσε δυσανάλογα μικρή επιρροή στις διεθνείς εξελίξεις. Επί καιρό ηγέτες της πίεζαν να θεσπισθούν αποτελεσματικοί κανόνες για τη ρύθμιση, τη διαφάνεια και την εποπτεία των διεθνών αγορών κεφαλαίου, προσέκρουαν όμως στην άρνηση των ΗΠΑ, αλλά και σε ενδοευρωπαϊκές αντιστάσεις όλων όσων γοητεύονταν από τα μεγάλα κέρδη που φαινόταν να φέρνει το αμερικανικό μοντέλο. Η ανάγκη να δημιουργηθεί ένα νέο πλαίσιο για τη λειτουργία του χρηματοοικονομικού τομέα σε παγκόσμια κλίμακα θα αναγνωρισθεί πολύ ευρύτερα πλέον μετά την τωρινή κατάρρευση.

Αυτό σημαίνει και το Δημόσιο να παίζει εφεξής πολύ πιο ενεργό ρόλο στην οικονομία, με τη στενή συνεργασία των κρατών μεταξύ τους. Η διάσωση της βελγο-ολλανδικής τράπεζας Fortis προχθές, με μερική εθνικοποίησή της από το Βέλγιο, την Ολλανδία και το Λουξεμβούργο, και με τη συμβολή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, θεωρήθηκε υποδειγματική. Ακολουθούν και άλλες, η Dexia χθες, η εικόνα τραπεζών που καταρρέουν σαν τραπουλόχαρτα δεν έφυγε. Ωστόσο, πέρα από τέτοιες διασώσεις που επιβάλλονται για να συντηρηθεί όσο γίνεται ομαλή η χρηματοδότηση της οικονομίας, ισχυρή δημόσια παρέμβαση θα απαιτηθεί και για να αντιμετωπισθεί η επερχόμενη οικονομική ύφεση, η άνοδος της ανεργίας. Και εδώ θα πρέπει να αναθεωρηθούν κυρίαρχες αντιλήψεις και να ενταθεί η συνεργασία των κυβερνήσεων: όχι για μια χαλαρή δημοσιονομική διαχείριση που μόνο θα αυξάνει ελλείμματα και χρέος, αλλά για να τεθούν νέες βάσεις για μιαν ανάπτυξη που θα στηρίζεται στους πολλούς και θα ωφελεί το κοινωνικό σύνολο.