Ο αστάθµητος παράγων

Αφότου ξέσπασε η κρίση του ελληνικού δηµόσιου χρέους, αφότου δηλαδή πριν από δεκαπέντε µήνες πρωτοδιαφάνηκε ο κίνδυνος να γίνει ανέφικτη η αναχρηµατοδότησή του µε νέο δανεισµό, υπήρχε ένας αστάθµητος παράγων: η συµπεριφορά των λεγόµενων «αγορών», των τραπεζών, ασφαλειών και επενδυτικών κεφαλαίων ανά τον κόσµο που ανέκαθεν αγόραζαν οµόλογα κρατών – όσων κρατών θεωρούνταν τουλάχιστον ανεπτυγµένα και σταθερά – ως µια τοποθέτηση ασφαλή, οπωσδήποτε ασφαλέστερη από τοποθετήσεις σε µετοχές ή σε σύνθετα χρηµατοπιστωτικά προϊόντα, αλλά και τα εµπορεύονταν στη συνέχεια. Την εδραιωµένη σιγουριά κλόνισε η ελληνική περίπτωση, η αποκάλυψη ότι το δηµόσιο έλλειµµά µας το 2009 ήταν πολύ υψηλότερο από όσο είχε υποτεθεί. Και αµέσως µετά έγινε αντιληπτός ο «διαρθρωτικός» χαρακτήρας του: ότι δεν προέκυψε από κάποια έκτακτα περιστατικά, όπως η ανάγκη να πληρωθούν πολλαπλάσια κοινωνικά επιδόµατα λόγω ύφεσης και ανεργίας στην Ισπανία π.χ., ή η διάσωση τραπεζών από τη χρεοκοπία στην Ιρλανδία· προήλθε από µια πάγια αναντιστοιχία ανάµεσα στα έσοδα και στις δαπάνες του ελληνικού κράτους, η οποία τώρα απλώς επιδεινώθηκε, έχοντας συσσωρεύσει εν τω µεταξύ ένα υπέρογκο χρέος, σε σχέση µε το ΑΕΠ το υψηλότερο της Ευρώπης. Εφόσον ανησυχούν ότι κινδυνεύουν να χάσουν τα λεφτά τους, οι επενδυτές, µε την επιθετική συµµετοχή και κερδοσκόπων πλέον, απαιτούν ολοένα υψηλότερα επιτόκια, τόκους που τελικά καµία οικονοµία δεν αντέχει να πληρώσει. Αυτό είναι το σενάριο της χρεοκοπίας.

Και εµείς να µην ήµασταν, κάπου αλλού θα ξεσπούσε η κρίση χωρίς αµφιβολία εφόσον, περισσότερο ή λιγότερο, παντού επιδεινώθηκε ο λόγος χρέους/ΑΕΠ µετά τη µεγάλη χρηµατοοικονοµική κρίση και ύφεση. Με ανοιχτά τα σοβαρά προβλήµατα του τραπεζικού τοµέα, τέλος στη διάδοχη κρίση του δηµόσιου χρέους στην ευρωζώνη δεν διακρίνεται: την πόρτα της Πορτογαλίας χτυπά αυτές τις ηµέρες, αλλά και η Βρετανία θα µπορούσε να απειληθεί, οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία υποβαθµίζεται από τους οίκους αξιολόγησης. Το γεγονός ότι από εµάς ξεκίνησε, για να «µεταδοθεί» κατόπιν κλονίζοντας το ίδιο το κοινό νόµισµα, βαραίνει ακόµα, επηρεάζει – αρνητικά – ένα µεγάλο µέρος της ευρωπαϊκής κοινής γνώµης απέναντί µας. Καθώς τα πράγµατα όλο και δυσκολεύουν, ακούµε διαρκώς ισχυρισµούς πως θα µπορούσαµε να είχαµε αποφύγει τα σηµερινά δεινά. Η Νέα ∆ηµοκρατία µεµφόταν την κυβέρνηση γιατί δεν έσπευσε να δανειστεί πολύ µεγαλύτερα ποσά όταν τα spreads δεν είχαν φτάσει ακόµα σε απαγορευτικά επίπεδα ώστε να αποφύγει την Ε.Ε., το ∆ΝΤ, το Μνηµόνιο, την ύφεση που επακολούθησε. Παράλληλα επιχειρηµατικοί και τραπεζικοί κύκλοι έβρισκαν διστακτικά και ανολοκλήρωτα όσα µέτρα λαµβάνονταν. Μπορούσε όµως κανείς να προβλέψει στις 21 Ιανουαρίου πέρυσι, µόλις το spread των δεκαετών οµολόγων ξεπέρασε τις 300 µονάδες βάσης, ότι θα εξακολουθούσε ακάθεκτο να ανεβαίνει; Οτι το Πρόγραµµα Σταθερότητας µε τα πρώτα µέτρα συµπίεσης µισθών, το οποίο λίγες ηµέρες αργότερα θα εγκρινόταν στο Ecofin, οι εξαγγελίες επιπλέον µέτρων κατόπιν από το Καστελλόριζο και οι θετικές δηλώσεις των ευρωπαίων ηγετών, όλα θα αποδεικνύονταν ανεπαρκή; Μάιο πια οδηγηθήκαµε αναγκαστικά στη δανειακή συµφωνία. Αν είχε συναφθεί δυο - τρεις µήνες νωρίτερα, υποστηρίζουν αναλυτές, µαζί τους πρόσφατα ο τέως καγκελάριος της Γερµανίας Γκέρχαρντ Σρέντερ, θα είχε κοστίσει το ένα τρίτο στην Ευρώπη· αντίστοιχα, υποθέτουµε, σε εµάς θα σήµαινε λιγότερη ύφεση, λιγότερες απώλειες εισοδηµάτων, λιγότερη ανεργία, καλύτερα δηµόσια οικονοµικά. Αφού πάντως η συµφωνία τηρείται σε γενικές γραµµές και για τρία χρόνια καλύπτει τις µεγάλες ανάγκες χρηµατοδότησης του ∆ηµοσίου, γιατί δεν περιµένουµε απλώς 12 - 18 µήνες ώσπου να δηµιουργηθούν κατάλληλες συνθήκες για να δανειστούµε πάλι από την αγορά, όπως προβλέφθηκε αρχικά; Χρηµατοδότηση όµως χρειάζεται και ο ιδιωτικός τοµέας, η ύφεσή µας βάθυνε και λόγω «µετάδοσης» από Ιρλανδία και Ιβιρική, σύµφωνα µε την έκθεση Ντερόος, οι αγορές παραµένουν καθοριστικές. Αρνητικό διαµορφωνόταν τελευταία το κλίµα. Η κυβέρνηση Μέρκελ φάνηκε να σκληραίνει υπό την πίεσηισχυρών παραγόντων της Γερµανίας, της Μπούντεσµπανκ, συντηρητικών πανεπιστηµιακών, κάποιων επιχειρηµατικών φορέων: να υπαναχωρεί από δική τηςαρχικά ιδέα (του υπουργείου Οικονοµικών τουΒόλφγκανγκ Σόιµπλε) για επαναγορά υποτιµηµένων οµολόγων µέσω τουευρωπαϊκού µηχανισµού στήριξης, να απορρίπτει ευνοϊκότερα επιτόκια για τις υπερχρεωµένες χώρες, τα ευρωοµόλογα, κάθε µορφή αλληλεγγύης στην αντιµετώπιση του χρέους. Το δόγµαότι οι αγορές καλύτερα λύνουν το πρόβληµα απέκρουε ωστόσο ο επικεφαλής του προσωρινού Ταµείου Κλάους Ρέγκλινγκ, θυµίζοντας τις αποτυχίες στην κρίση που δικαιολογούν δηµόσιες παρεµβάσεις. Και ο επίτροπος Ολι Ρεν έδειξε να ανταποκρίνεται στο αίτηµα της νεοεκλεγµένης κυβέρνησης της Ιρλανδίας να µειωθεί το δυσβάστακτο επιτόκιο τουευρωδανείου της. Τον Μάρτιο οι ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να αποφασίσουν αποτελεσµατικές πολιτικές για την κρίση του χρέους. Αν αποτύχουν, οι αγορές θα γίνουν επικίνδυνες...