Στην Ευρώπη δεν αποφασίζουμε μόνοι μας

Η βαθιά οικονομική κρίση που βασανίζει την ελληνική κοινωνία δύο χρόνια τώρα απειλεί να διαλύσει την ίδια τη συνοχή της. Ολο και περισσότερο αντίπαλα επιμέρους συμφέροντα τείνουν να συγκρούονται έξω από κανόνες. Σπανιότερα μεταξύ τους, οι αγρότες της Κρήτης με τους ναυτεργάτες είναι το πιο πρόσφατο παράδειγμα, που διευθετήθηκε μάλιστα καλά, επιτρέποντας ένα αισιόδοξο συμπέρασμα: ότι όταν έρθουν αντιμέτωπες δύο συγκεκριμένες επιδιώξεις, η ανάγκη των παραγωγών να μεταφερθούν τα προϊόντα τους για να πουληθούν πριν σαπίσουν, μόνος τρόπος να αμειφθούν για τη δουλειά τους, να εξασφαλίσουν ένα εισόδημα, και η ανάγκη των εργαζομένων να πιέσουν τους εφοπλιστές για τη συλλογική σύμβαση στα καράβια, για να εξασφαλίσουν το δικό τους εισόδημα, ίσως μπορεί να κατανοηθεί τι παίζεται και να επιλεγεί το καλύτερο, ή τουλάχιστον το λιγότερο κακό για τις δύο πλευρές αθροιστικά… Τέτοιες αναγκαίες αντιπαραθέσεις όμως λίγες οργανώθηκαν. Αυτό που κυριαρχεί είναι πλήθος αντίπαλα συμφέροντα, με ανταγωνιστικές επιδιώξεις, να στρέφονται όλα μαζί ενάντια στο κράτος, στην κυβέρνηση, στην τρόικα – άρα και στην Ευρωπαϊκή Ενωση στη σημερινή πολιτική της υπόσταση. Η σύγκρουση γίνεται ολοένα σφοδρότερη, διεξάγεται έξω από κανόνες, τυφλά, χωρίς καμία ρεαλιστική προοπτική. Η οικονομική κρίση έχει προσλάβει έτσι ευρύτερες διαστάσεις, συμπυκνώνεται εντέλει σε μια καθολική κρίση εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς και το πολιτικό σύστημα.

Η κατάσταση έχει γίνει εξαιρετικά επικίνδυνη. Η απειλή μιας πραγματικής καταστροφής είναι άμεση: να τιναχτεί στον αέρα η κατ’ αρχήν συμφωνία της ευρωπαϊκής Συνόδου Κορυφής, η οποία, κάτω από όρους και προϋποθέσεις που έμενε ακόμα να διευκρινισθούν και πάντως να επιβεβαιωθούν στην πράξη, θα εξασφάλιζε τη συνέχιση, φειδωλά οπωσδήποτε, μιας απ’ έξω χρηματοδότησης της ελληνικής οικονομίας για μια δεκαετία∙ να οδηγηθεί ως εκ τούτου η χώρα σε ανεξέλεγκτη χρεοκοπία∙ να εξαναγκαστεί, χωρίς ξένους πόρους πια, σε έξοδο από το ευρώ∙ και τότε να προσγειωθούν απότομα παραγωγικές δραστηριότητες, εισοδήματα και απασχόληση σε επίπεδα δραστικά χαμηλότερα από τα τωρινά, να γνωρίσουμε μια φτώχεια ασύλληπτη για τις μεταπολιτευτικές γενιές. Η ανάσχεση της απειλής απαιτεί επιτακτικά πια μεγάλες πολιτικές πρωτοβουλίες, ισχυρές και ενωτικές, ικανές να αποκαταστήσουν μια κοινωνική εμπιστοσύνη. Αλλά ποιες θα μπορούσαν να είναι αυτές;

Αν υπήρχε τρόπος να απομονωθεί η ελληνική εσωτερική κοινωνική δυναμική, η προχθεσινή πρόταση του Πρωθυπουργού για τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος θα ενείχε μεν τον σοβαρό κίνδυνο της απόρριψης στην περίπτωση που στους περισσότερους πολίτες θα επικρατούσε η οργή και η αγανάκτηση για τα όσα υφίστανται∙ εφόσον όμως το «ναι» θα κέρδιζε με σημαντική πλειοψηφία, θα είχε εκφραστεί δημοκρατικά η λαϊκή βούληση υπέρ της παραμονής της χώρας στο ευρώ, άρα και υπέρ ενός μακροχρόνιου οικονομικού προγράμματος όπως το επιτάσσει σήμερα η συμμετοχή στην Ευρώπη, με όλο το κόστος που συνεπάγεται∙ οι αντιτιθέμενες μειοψηφίες θα εξασθενούσαν καθώς θα έχαναν σε νομιμοποιητικό έρεισμα στην κοινωνία. Αυτή ήταν η «ζαριά» του Γιώργου Παπανδρέου. Μόνο που, ακριβώς επειδή η Ελλάδα είναι μέλος της ευρωζώνης, ορθάνοιχτης, με τη σειρά της, στις παγκόσμιες αγορές, κάθε ενέργεια τέτοιας εμβέλειας σ’ εμάς εδώ επηρεάζει σφοδρά όλες τις άλλες οικονομίες. Καν η εξαγγελία τέτοιας ενέργειας. Το είδαμε κιόλας χτες, με τα Χρηματιστήρια να πέφτουν σε Ανατολή και Δύση, με το ευρώ να υποχωρεί, με τις μετοχές ευρωπαϊκών τραπεζών ιδίως να καταρρέουν πάλι. Το είδαμε επίσης στις ανήσυχες και αυστηρές πρώτες πολιτικές αντιδράσεις από την Ευρώπη, στον διεθνή Τύπο: «Το ελληνικό δημοψήφισμα για το πρόγραμμα διάσωσης απειλεί το ευρώ» ο πρώτος τίτλος στη γαλλική εφημερίδα «Le Monde». Από την πρώτη στιγμή επισημάνθηκε άλλωστε ότι η δανειακή σύμβαση που θα κρινόταν στο δημοψήφισμα ακόμα δεν υφίσταται, χρειάζονται πολύπλοκες διαπραγματεύσεις για να καταρτισθεί – ως το τέλος του έτους, προβλεπόταν. Πώς να ευοδωθούν διαπραγματεύσεις υπό την αίρεση της απόρριψης;

Οξύτατες αρνητικές αντιδράσεις εκφράζονται ωστόσο και εντός της χώρας, στο εσωτερικό του ίδιου του ΠΑΣΟΚ. Μένουν άρα οι εκλογές. Πώς θα επαληθευθούν όμως τα αποφθέγματα ότι «οι δημοκρατίες δεν γνωρίζουν αδιέξοδα», ότι τη λύση δίνει «η ετυμηγορία του κυρίαρχου λαού», όταν ολοκληρωμένα προγράμματα που να απαντούν στο πρόβλημα της χώρας, που να ανοίγουν τη δύσκολη προοπτική για το αύριο απουσιάζουν παντελώς, όταν, αντίθετα, το μεν ΠΑΣΟΚ επικρίνεται για την αποτυχία της διακυβέρνησής του, τα δε κόμματα της αντιπολίτευσης περιορίζονται δύο χρόνια τώρα σε εξωπραγματικές προτάσεις επειδή ακούγονται πιο ευχάριστες στους ψηφοφόρους τους; Χρόνος δεν υπάρχει. Με την καταστροφή επί θύραις θα δούμε τις ισχυρές και ενωτικές πολιτικές πρωτοβουλίες που χρειαζόμαστε;