Οι «καταλληλότερες πολιτικές» κάνουν και «καταλληλότερους» ηγέτες
Γιώργος Καπόπουλος, Ημερησία, Δημοσιευμένο: 2007-10-06
O εκάστοτε πρωθυπουργός της Βρετανίας είναι θεσμικά ο πιο παντοδύναμος ηγέτης στην κοινοβουλευτική Δημοκρατία δυτικού τύπου: Ασκεί τη διαχείριση της εξουσίας ανεμπόδιστος από εσωτερικές τριβές και αμφισβητήσεις.
Ο ίδιος ηγέτης -είτε Εργατικός είτε Συντηρητικός- πρέπει διαρκώς και με πολιτικούς όρους να διασφαλίζει την αποδοχή και τη στήριξη τόσο της Κοινοβουλευτικής Ομάδας όσο και της Ετήσιας Κομματικής Συνδιάσκεψης: Εκεί βρίσκεται υπό διαρκή κρίση τόσο η γραμμή πλεύσης της κυβέρνησης ή της αξιωματικής αντιπολίτευσης, αλλά και η ικανότητα του επικεφαλής του κόμματος και της κυβέρνησης να υπηρετήσει τις συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές.
Τα παραπάνω παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς προεκλογικά και μετεκλογικά στη χώρα μας έγινε εκτεταμένη αναφορά στην προσωποποίηση της πολιτικής αντιπαράθεσης: Από το «καταλληλότερος για πρωθυπουργός» των προεκλογικών δημοσκοπήσεων μέχρι τη συρρίκνωση της μετεκλογικής αντιπαράθεσης στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης για το ποιος από τους διεκδικητές της ηγεσίας εγγυάται τη νίκη στις επόμενες εκλογές. Κοινός παρονομαστής των παραπάνω προσεγγίσεων είναι η υποτίμηση της πολιτικής και η αναγωγή της σε ηγετική μονομαχία.
Στην περίοδο 1979-1995 το Εργατικό Κόμμα άλλαξε πολλούς ηγέτες -Φουτ, Κίνοκ, Σμιθ- χωρίς, όμως, να ανατρέψει την ηγεμονία της Θάτσερ, καθώς δεν άλλαζε πολιτική. Η πολιτική του ήταν αμυντική περιχαράκωση ή καλύτερα μάχες οπισθοφυλακής σε μια Βρετανία που άλλαζε. Σε παρόμοιο τέλμα ή καλύτερα βραχυκύκλωμα βρίσκονται οι Συντηρητικοί μετά την ήττα τους το 1997: Ερμήνευσαν την ήττα σαν αποτέλεσμα της απομάκρυνσης από τη θατσερική ορθοδοξία στην περίοδο Μέιτζορ -1990-97- και επέλεξαν την επιστροφή στο παρελθόν, με τις συχνές αλλαγές ηγεσίας να μην αποδίδουν τίποτε.
Ο σημερινός ηγέτης Κάμερον περιορίσθηκε σε ένα κεντρώο «λίφτινγκ»: Σήμερα οι Συντηρητικοί δεν απειλούν με επιστροφή στον σκληρό θατσερισμό, αλλά αδυνατούν ακόμη να προτείνουν ένα διακριτό και αξιόπιστο εναλλακτικό μοντέλο κυβερνητικής διαχείρισης. Ετσι, η περίοδος που οι δημοσκοπήσεις τους έδιναν προβάδισμα έληξε άδοξα, όπως άδοξα έληξε και η φιλοδοξία του «τρίτου πόλου» των Φιλελεύθερων Δημοκρατών να αξιοποιήσει τη φθορά Μπλερ και να αναδειχθεί ως ένας από τους δύο μονομάχους για τη διεκδίκηση της εξουσίας.
Τα παραπάνω έχουν βαθιές ρίζες στην Ιστορία και καταδεικνύουν την ευελιξία του βρετανικού πολιτικού συστήματος: Η πρόσφατη Ιστορία της Βρετανίας βρίθει από αποπομπές πανίσχυρων πρωθυπουργών και ηγετών της αντιπολίτευσης χάριν της πολιτικής:
Στην εξουσία ξανά από το 1951 οι Συντηρητικοί υποχρέωσαν την άνοιξη του 1955 σε αποχώρηση τον Τσόρτσιλ, απέπεμψαν στις αρχές του 1957, μετά το φιάσκο στο Σουέζ, τον Ιντεν και το 1963 τον Μακμίλαν μετά το σκάνδαλο Προφιούμο. Αυτό που τελικά διασφάλισε τη δωδεκάχρονη παρουσία τους στην εξουσία δεν ήταν τόσο οι ηγέτες όσο η ήπια διαχείριση του κράτους πρόνοιας και κοινωνικής συνοχής που δημιούργησαν οι Εργατικοί υπό τον Ατλη στην περίοδο 1945-51. Το πιο κορυφαίο παράδειγμα ταυτόχρονης αλλαγής ηγέτη και πολιτικής ήταν η αποπομπή του Τσάμπερλεν τον Μάιο του 1940, που είχε ταυτισθεί με την ενδοτική πολιτική της Συμφωνίας του Μονάχου το 1938 -διαμελισμός της Τσεχοσλοβακίας- και η αντικατάστασή του από τον Τσόρτσιλ, που σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 30 υπήρξε ένας διαρκώς μειοψηφών διαφωνών με την εξωτερική πολιτική τόσο των Συντηρητικών όσο και των Εργατικών.
Τη σκυτάλη αναγκάσθηκε να παραδώσει ο Ουίλσον την άνοιξη του 1976 στον Κάλαχαν, μια αλλαγή φρουράς που δεν μπόρεσε να ανακόψει την επέλαση της Θάτσερ, που είχε κατακτήσει την ηγεσία των Συντηρητικών το 1975, ανατρέποντας τον ευρωπαϊστή και μετριοπαθή Χιθ.
Η συγκεντρωτική και προσωποπαγής και αποτελεσματική εξουσία δεν είναι ασύμβατη με τις ξεκάθαρες πολιτικές επιλογές. Αυτά τα εξόχως ενδιαφέροντα διδάσκει η παλαιότερη κοινοβουλευτική δημοκρατία της Γηραιάς Ηπείρου.
Κυριαρχία της πολιτικής
Το βρετανικό παράδειγμα έχει τη χρησιμότητα του γιατί αν και συγκεντρωτικό και πρωθυπουργοκεντρικό εγγυάται την κυριαρχία της πολιτικής περισσότερο ίσως από οποιοδήποτε άλλο ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα και μάλιστα με παραδείγματα πρόσφατα τους πολιτικούς συσχετισμούς έτσι όπως αυτοί διαμορφώνονται λίγους μήνες μετά την αλλαγή φρουράς στην Ντάουνιγκ Στριτ και αμέσως μετά τις ετήσιες συνδιασκέψεις των Εργατικών και των Συντηρητικών.
Σήμερα, ο πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν εμφανίζεται να έχει σαφές προβάδισμα επί του ηγέτη των Συντηρητικών Κάμερον, παρά τη δεκαετή και πλέον παραμονή των Εργατικών στην εξουσία και παρά το κεντρώο «λίφτινγκ» που πραγματοποίησε το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Οταν διαπιστώνεται ότι είναι πολιτικά αναγκαία η αλλαγή ηγέτη ή η διόρθωση γραμμής πλεύσης, τότε η πόρτα εξόδου ανοίγει ακόμη και για την Θάτσερ και τον Μπλερ, δύο προσωπικότητες που επανίδρυσαν τα κόμματά τους.
Ο ίδιος ηγέτης -είτε Εργατικός είτε Συντηρητικός- πρέπει διαρκώς και με πολιτικούς όρους να διασφαλίζει την αποδοχή και τη στήριξη τόσο της Κοινοβουλευτικής Ομάδας όσο και της Ετήσιας Κομματικής Συνδιάσκεψης: Εκεί βρίσκεται υπό διαρκή κρίση τόσο η γραμμή πλεύσης της κυβέρνησης ή της αξιωματικής αντιπολίτευσης, αλλά και η ικανότητα του επικεφαλής του κόμματος και της κυβέρνησης να υπηρετήσει τις συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές.
Τα παραπάνω παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς προεκλογικά και μετεκλογικά στη χώρα μας έγινε εκτεταμένη αναφορά στην προσωποποίηση της πολιτικής αντιπαράθεσης: Από το «καταλληλότερος για πρωθυπουργός» των προεκλογικών δημοσκοπήσεων μέχρι τη συρρίκνωση της μετεκλογικής αντιπαράθεσης στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης για το ποιος από τους διεκδικητές της ηγεσίας εγγυάται τη νίκη στις επόμενες εκλογές. Κοινός παρονομαστής των παραπάνω προσεγγίσεων είναι η υποτίμηση της πολιτικής και η αναγωγή της σε ηγετική μονομαχία.
Στην περίοδο 1979-1995 το Εργατικό Κόμμα άλλαξε πολλούς ηγέτες -Φουτ, Κίνοκ, Σμιθ- χωρίς, όμως, να ανατρέψει την ηγεμονία της Θάτσερ, καθώς δεν άλλαζε πολιτική. Η πολιτική του ήταν αμυντική περιχαράκωση ή καλύτερα μάχες οπισθοφυλακής σε μια Βρετανία που άλλαζε. Σε παρόμοιο τέλμα ή καλύτερα βραχυκύκλωμα βρίσκονται οι Συντηρητικοί μετά την ήττα τους το 1997: Ερμήνευσαν την ήττα σαν αποτέλεσμα της απομάκρυνσης από τη θατσερική ορθοδοξία στην περίοδο Μέιτζορ -1990-97- και επέλεξαν την επιστροφή στο παρελθόν, με τις συχνές αλλαγές ηγεσίας να μην αποδίδουν τίποτε.
Ο σημερινός ηγέτης Κάμερον περιορίσθηκε σε ένα κεντρώο «λίφτινγκ»: Σήμερα οι Συντηρητικοί δεν απειλούν με επιστροφή στον σκληρό θατσερισμό, αλλά αδυνατούν ακόμη να προτείνουν ένα διακριτό και αξιόπιστο εναλλακτικό μοντέλο κυβερνητικής διαχείρισης. Ετσι, η περίοδος που οι δημοσκοπήσεις τους έδιναν προβάδισμα έληξε άδοξα, όπως άδοξα έληξε και η φιλοδοξία του «τρίτου πόλου» των Φιλελεύθερων Δημοκρατών να αξιοποιήσει τη φθορά Μπλερ και να αναδειχθεί ως ένας από τους δύο μονομάχους για τη διεκδίκηση της εξουσίας.
Τα παραπάνω έχουν βαθιές ρίζες στην Ιστορία και καταδεικνύουν την ευελιξία του βρετανικού πολιτικού συστήματος: Η πρόσφατη Ιστορία της Βρετανίας βρίθει από αποπομπές πανίσχυρων πρωθυπουργών και ηγετών της αντιπολίτευσης χάριν της πολιτικής:
Στην εξουσία ξανά από το 1951 οι Συντηρητικοί υποχρέωσαν την άνοιξη του 1955 σε αποχώρηση τον Τσόρτσιλ, απέπεμψαν στις αρχές του 1957, μετά το φιάσκο στο Σουέζ, τον Ιντεν και το 1963 τον Μακμίλαν μετά το σκάνδαλο Προφιούμο. Αυτό που τελικά διασφάλισε τη δωδεκάχρονη παρουσία τους στην εξουσία δεν ήταν τόσο οι ηγέτες όσο η ήπια διαχείριση του κράτους πρόνοιας και κοινωνικής συνοχής που δημιούργησαν οι Εργατικοί υπό τον Ατλη στην περίοδο 1945-51. Το πιο κορυφαίο παράδειγμα ταυτόχρονης αλλαγής ηγέτη και πολιτικής ήταν η αποπομπή του Τσάμπερλεν τον Μάιο του 1940, που είχε ταυτισθεί με την ενδοτική πολιτική της Συμφωνίας του Μονάχου το 1938 -διαμελισμός της Τσεχοσλοβακίας- και η αντικατάστασή του από τον Τσόρτσιλ, που σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 30 υπήρξε ένας διαρκώς μειοψηφών διαφωνών με την εξωτερική πολιτική τόσο των Συντηρητικών όσο και των Εργατικών.
Τη σκυτάλη αναγκάσθηκε να παραδώσει ο Ουίλσον την άνοιξη του 1976 στον Κάλαχαν, μια αλλαγή φρουράς που δεν μπόρεσε να ανακόψει την επέλαση της Θάτσερ, που είχε κατακτήσει την ηγεσία των Συντηρητικών το 1975, ανατρέποντας τον ευρωπαϊστή και μετριοπαθή Χιθ.
Η συγκεντρωτική και προσωποπαγής και αποτελεσματική εξουσία δεν είναι ασύμβατη με τις ξεκάθαρες πολιτικές επιλογές. Αυτά τα εξόχως ενδιαφέροντα διδάσκει η παλαιότερη κοινοβουλευτική δημοκρατία της Γηραιάς Ηπείρου.
Κυριαρχία της πολιτικής
Το βρετανικό παράδειγμα έχει τη χρησιμότητα του γιατί αν και συγκεντρωτικό και πρωθυπουργοκεντρικό εγγυάται την κυριαρχία της πολιτικής περισσότερο ίσως από οποιοδήποτε άλλο ευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα και μάλιστα με παραδείγματα πρόσφατα τους πολιτικούς συσχετισμούς έτσι όπως αυτοί διαμορφώνονται λίγους μήνες μετά την αλλαγή φρουράς στην Ντάουνιγκ Στριτ και αμέσως μετά τις ετήσιες συνδιασκέψεις των Εργατικών και των Συντηρητικών.
Σήμερα, ο πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν εμφανίζεται να έχει σαφές προβάδισμα επί του ηγέτη των Συντηρητικών Κάμερον, παρά τη δεκαετή και πλέον παραμονή των Εργατικών στην εξουσία και παρά το κεντρώο «λίφτινγκ» που πραγματοποίησε το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
Οταν διαπιστώνεται ότι είναι πολιτικά αναγκαία η αλλαγή ηγέτη ή η διόρθωση γραμμής πλεύσης, τότε η πόρτα εξόδου ανοίγει ακόμη και για την Θάτσερ και τον Μπλερ, δύο προσωπικότητες που επανίδρυσαν τα κόμματά τους.
