Τι είναι ομοσπονδία;
Πάσχος Μανδραβέλης, Απογευματινή, Δημοσιευμένο: 2004-04-21
Μπερδεύτηκε πολύ πάλι η συζήτηση για το Κυπριακό και το σχέδιο Ανάν. Ακούγονται πολλά. Κάποια σοβαρά και κάποια ανόητα. Εμείς θα ασχοληθούμε με τα δεύτερα, όχι επειδή είναι ανόητα, αλλά επειδή είναι θεμελιώδη και αν δεν ξεκαθαριστούν αποκλείεται να αποκτήσει κάποιο νόημα η συζήτηση.
Ένα από τα πρώτα που πρέπει να καταλάβουμε είναι η Ομοσπονδία. Τι είναι αυτό που ζητούσαμε 30 χρόνια κι επιτύχαμε δια του σχεδίου Ανάν, ενάντια στις επιθυμίες των Τούρκων οι οποίοι ισχυριζόταν ότι το Κυπριακό λύθηκε το 1974 με την πραγματικότητα δύο ξεχωριστών κρατών.
Ακούγεται συχνά ότι το μόρφωμα που θα προκύψει την επομένη της εφαρμογής του σχεδίου Ανάν είναι μοναδικό στον κόσμο. «Δεν έχει ματαγίνει τέτοιο κράτος», λένε. Έχουν δίκιο. Αλλά πάλι, μήπως έχει ματαγίνει κράτος σαν την Γαλλία, σαν τις ΗΠΑ, ή σαν το Βέλγιο; Κάθε κράτος που δημιουργείται είναι λίγο πολύ μοναδικό. Είναι προϊόν της ιστορικής συγκυρίας, ένας πολιτικός συμβιβασμός μεταξύ ομάδων ανθρώπων που αποφασίζουν να ζήσουν μαζί. Κάθε κράτος που δημιουργείται αναπτύσσει τους δικούς του θεσμούς, σύμφωνα με τις παραδόσεις, την συγκυρία και τους συμβιβασμούς της εποχής. Έτσι η Γαλλία είναι Προεδρική Δημοκρατία έχοντας πρωθυπουργό, ενώ οι ΗΠΑ είναι Προεδρική Δημοκρατία χωρίς πρωθυπουργό. Η Βρετανία λόγω παράδοσης έχει Βασιλεία κι εμείς επίσης λόγω παράδοσης και ισχυρών πολιτικών συγκρούσεων έχουμε προεδρευόμενη Δημοκρατία.
Οι διαφορές των διαφόρων μορφωμάτων που γίνονται κράτη λειαίνονται με τον καιρό για πολλούς λόγους. Νέοι θεσμοί γεννώνται και κάποιοι ατονούν. Για παράδειγμα άλλη ήταν η υφή της προεδρευόμενης «Ελληνικής Δημοκρατίας» του 1975, άλλη του 1986 (με τη συνταγματική αναθεώρηση) και άλλη θα είναι αν υπερισχύσει η πρόταση για απευθείας εκλογή Προέδρου από τον λαό. Aλλη ήταν η Αμερικανική Δημοκρατία στις αρχές του 19ου αιώνα (τότε ο Πρόεδρος της Ομοσπονδίας είχε αρμοδιότητες μόνο για την εξωτερική κι αμυντική πολιτική) κι άλλη σήμερα που προτείνει νόμους και για τα εσωτερικά της χώρας.
Επόμενο είναι λοιπόν και κάθε ομοσπονδία να αποτελεί μοναδικό φαινόμενο, μιας και προσπαθεί κάθε φορά να συγκεράσει διαφορετικά πράγματα. Aλλη είναι η ομοσπονδιακή δομή των ΗΠΑ, άλλη του Βελγίου, και άλλη θα είναι της Ευρωπαϊκής Ένωσης όταν ολοκληρωθεί. Μπορεί κάποιος να πει ότι και η Ε.Ε. είναι μοναδική στην ιστορία αφού έχει ενιαία πολιτική για τα αγγουράκια, αλλά όχι για τις εξωτερικές απειλές. Έχει Κοινή Αγροτική πολιτική, αλλά όχι Κοινή Αμυντική Πολιτική.
Κάθε ομοσπονδία είναι πολύπλοκο σύστημα. Υπάρχει όμως μια κοινή αρχή. Για τα ομοσπονδιακά θέματα χρειάζεται η πλειοψηφία των μερών και όχι του πληθυσμού. Έτσι αν οι 26 μικρότερες Πολιτείες των ΗΠΑ (που συνολικά έχουν το 19% του πληθυσμού των ΗΠΑ) συνασπιστούν και καταψηφίσουν ένα ομοσπονδιακό διάταγμα, δεν γίνεται νόμος. Η ψήφος, δηλαδή, ενός κατοίκου του Γουαϊμινγκ (Σ.Σ.: η μικρότερη Πολιτεία που έχει 0,1% του πληθυσμού των ΗΠΑ ήτοι 494.000 κάτοικοι) «αξίζει» όσο 120 ψήφοι κατοίκων της Καλιφόρνια (Σ.Σ.: η πολυπληθέστερη Πολιτεία που έχει το 12% του πληθυσμού, ήτοι 33,9 εκατ. κατοίκους). Και τα δύο ομόσπονδα κράτη (Πολιτείες) εκλέγουν από δύο γερουσιαστές και ομοσπονδιακός νόμος που δεν επικυρώνεται από την Γερουσία, δεν περνά.
Ισχυρίζονται κάποιοι ότι το σχέδιο Ανάν είναι δαιδαλώδες. Κατ’ αρχήν να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Οι 9.900 σελίδες δεν είναι η θεμελιακή νομοθεσία (δηλαδή το Σύνταγμα) του νέου κράτους. Συμπεριλαμβάνονται και οι επιμέρους νομοθεσίες των δύο Πολιτειών (Ε/Κ και Τ/Κ) της Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας (ΕΚΔ).
Όλα, όλα τα ομόσπονδα κράτη έχουν δαιδαλώδεις νομοθεσίες, επειδή ακριβώς προσπαθούν να οριοθετήσουν τις αρμοδιότητες της ομοσπονδίας και των συνιστώντων μερών. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, δημιουργήθηκε το 1908 ομοσπονδιακή δικαστική αστυνομία (το γνωστό μας FBI). Υπάρχει, λοιπόν, ένας δαίδαλος ρυθμίσεων για το που και πως μπορεί να παρέμβει το FBI στην εξιχνίαση εγκλημάτων. Αλλά πάλι, όσοι μιλούν για δαιδαλώδη ρυθμίσεις του σχεδίου Ανάν, έχουν αντιληφθεί ότι ζουν στην Ελλάδα, σε μια χώρα με χαοτική νομοθεσία, με εκατομμύρια σελίδες νόμων και διατάξεων;
Κάποιοι μέμφονται τη λύση Ανάν διότι κάθε Πολιτεία της μελλοντικής Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας (ΕΚΔ) έχει διαφορετικούς νόμους. Ανόητη ταυτολογία: αν ήταν ίδιοι οι νόμοι των ομόσπονδων κρατών, δεν θα υπήρχε η ανάγκη ομοσπονδίας. Οι ομοσπονδίες δημιουργούνται επειδή ακριβώς οι συνιστώσες κοινότητες δεν μπορούν να συμφωνήσουν στα πάντα. Έτσι το Τέξας έχει θανατική ποινή, η Μασαχουσέτη όχι. Σε κάποιες Πολιτείες απαγορεύεται δια νόμου η ομοφυλοφιλία, στην Καλιφόρνια επιτρέπεται ο γάμος ομοφυλοφίλων.
Τελειώνοντας: Οι Ομοσπονδίες έχουν προβλήματα. Αλλά σάμπως τα αμιγή κράτη δεν έχουν; Η πιο αμιγής ομοσπονδία κρατιδίων σήμερα οι ΗΠΑ. Δεν ξεκίνησε έτσι. Ήταν πολύ πιο χαλαρή και κάποτε μάλιστα (1861-1865) έγινε εμφύλιος πόλεμος για να διατηρηθεί. Αλλά και στην Ελλάδα έγινε εμφύλιος (1945-1949), παρ’ όλο που δεν ήταν ομοσπονδιακό κράτος. Έτσι καταλήγουμε πάλι στα χιλιοειπωμένα: κάθε κοινότητα ανθρώπων (ομοσπονδία ή μη) διατηρείται αν οι άνθρωποι είναι αποφασισμένοι να ζήσουν μαζί. Αν δεν θέλουν, ακόμη και ο δρακόντειος Γιουγκοσλαβικός στρατός δεν μπορεί να διατηρήσει ένα συνεκτικό σχήμα. Εκεί είχαμε επίσης μια μοναδική κατάσταση: η Πολιτεία του Μαυροβουνίου παραμένει ομόσπονδη με την Σερβία, το Κόσοβο που ήταν επαρχία της Σερβίας αποσχίζεται.
Συμπερασματικά: κάθε ομοσπονδία είναι διαφορετική. Κάθε ομοσπονδία είναι δύσκολη. Κάθε Ομοσπονδία είναι δυσλειτουργική. Το ίδιο ισχύει και για τους γάμους: όλοι είναι διαφορετικοί, δύσκολοι και δυσλειτουργικοί. Αλλά επιχειρούνται και πολλάκις επιτυγχάνουν...
Ένα από τα πρώτα που πρέπει να καταλάβουμε είναι η Ομοσπονδία. Τι είναι αυτό που ζητούσαμε 30 χρόνια κι επιτύχαμε δια του σχεδίου Ανάν, ενάντια στις επιθυμίες των Τούρκων οι οποίοι ισχυριζόταν ότι το Κυπριακό λύθηκε το 1974 με την πραγματικότητα δύο ξεχωριστών κρατών.
Ακούγεται συχνά ότι το μόρφωμα που θα προκύψει την επομένη της εφαρμογής του σχεδίου Ανάν είναι μοναδικό στον κόσμο. «Δεν έχει ματαγίνει τέτοιο κράτος», λένε. Έχουν δίκιο. Αλλά πάλι, μήπως έχει ματαγίνει κράτος σαν την Γαλλία, σαν τις ΗΠΑ, ή σαν το Βέλγιο; Κάθε κράτος που δημιουργείται είναι λίγο πολύ μοναδικό. Είναι προϊόν της ιστορικής συγκυρίας, ένας πολιτικός συμβιβασμός μεταξύ ομάδων ανθρώπων που αποφασίζουν να ζήσουν μαζί. Κάθε κράτος που δημιουργείται αναπτύσσει τους δικούς του θεσμούς, σύμφωνα με τις παραδόσεις, την συγκυρία και τους συμβιβασμούς της εποχής. Έτσι η Γαλλία είναι Προεδρική Δημοκρατία έχοντας πρωθυπουργό, ενώ οι ΗΠΑ είναι Προεδρική Δημοκρατία χωρίς πρωθυπουργό. Η Βρετανία λόγω παράδοσης έχει Βασιλεία κι εμείς επίσης λόγω παράδοσης και ισχυρών πολιτικών συγκρούσεων έχουμε προεδρευόμενη Δημοκρατία.
Οι διαφορές των διαφόρων μορφωμάτων που γίνονται κράτη λειαίνονται με τον καιρό για πολλούς λόγους. Νέοι θεσμοί γεννώνται και κάποιοι ατονούν. Για παράδειγμα άλλη ήταν η υφή της προεδρευόμενης «Ελληνικής Δημοκρατίας» του 1975, άλλη του 1986 (με τη συνταγματική αναθεώρηση) και άλλη θα είναι αν υπερισχύσει η πρόταση για απευθείας εκλογή Προέδρου από τον λαό. Aλλη ήταν η Αμερικανική Δημοκρατία στις αρχές του 19ου αιώνα (τότε ο Πρόεδρος της Ομοσπονδίας είχε αρμοδιότητες μόνο για την εξωτερική κι αμυντική πολιτική) κι άλλη σήμερα που προτείνει νόμους και για τα εσωτερικά της χώρας.
Επόμενο είναι λοιπόν και κάθε ομοσπονδία να αποτελεί μοναδικό φαινόμενο, μιας και προσπαθεί κάθε φορά να συγκεράσει διαφορετικά πράγματα. Aλλη είναι η ομοσπονδιακή δομή των ΗΠΑ, άλλη του Βελγίου, και άλλη θα είναι της Ευρωπαϊκής Ένωσης όταν ολοκληρωθεί. Μπορεί κάποιος να πει ότι και η Ε.Ε. είναι μοναδική στην ιστορία αφού έχει ενιαία πολιτική για τα αγγουράκια, αλλά όχι για τις εξωτερικές απειλές. Έχει Κοινή Αγροτική πολιτική, αλλά όχι Κοινή Αμυντική Πολιτική.
Κάθε ομοσπονδία είναι πολύπλοκο σύστημα. Υπάρχει όμως μια κοινή αρχή. Για τα ομοσπονδιακά θέματα χρειάζεται η πλειοψηφία των μερών και όχι του πληθυσμού. Έτσι αν οι 26 μικρότερες Πολιτείες των ΗΠΑ (που συνολικά έχουν το 19% του πληθυσμού των ΗΠΑ) συνασπιστούν και καταψηφίσουν ένα ομοσπονδιακό διάταγμα, δεν γίνεται νόμος. Η ψήφος, δηλαδή, ενός κατοίκου του Γουαϊμινγκ (Σ.Σ.: η μικρότερη Πολιτεία που έχει 0,1% του πληθυσμού των ΗΠΑ ήτοι 494.000 κάτοικοι) «αξίζει» όσο 120 ψήφοι κατοίκων της Καλιφόρνια (Σ.Σ.: η πολυπληθέστερη Πολιτεία που έχει το 12% του πληθυσμού, ήτοι 33,9 εκατ. κατοίκους). Και τα δύο ομόσπονδα κράτη (Πολιτείες) εκλέγουν από δύο γερουσιαστές και ομοσπονδιακός νόμος που δεν επικυρώνεται από την Γερουσία, δεν περνά.
Ισχυρίζονται κάποιοι ότι το σχέδιο Ανάν είναι δαιδαλώδες. Κατ’ αρχήν να ξεκαθαρίσουμε κάτι. Οι 9.900 σελίδες δεν είναι η θεμελιακή νομοθεσία (δηλαδή το Σύνταγμα) του νέου κράτους. Συμπεριλαμβάνονται και οι επιμέρους νομοθεσίες των δύο Πολιτειών (Ε/Κ και Τ/Κ) της Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας (ΕΚΔ).
Όλα, όλα τα ομόσπονδα κράτη έχουν δαιδαλώδεις νομοθεσίες, επειδή ακριβώς προσπαθούν να οριοθετήσουν τις αρμοδιότητες της ομοσπονδίας και των συνιστώντων μερών. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, δημιουργήθηκε το 1908 ομοσπονδιακή δικαστική αστυνομία (το γνωστό μας FBI). Υπάρχει, λοιπόν, ένας δαίδαλος ρυθμίσεων για το που και πως μπορεί να παρέμβει το FBI στην εξιχνίαση εγκλημάτων. Αλλά πάλι, όσοι μιλούν για δαιδαλώδη ρυθμίσεις του σχεδίου Ανάν, έχουν αντιληφθεί ότι ζουν στην Ελλάδα, σε μια χώρα με χαοτική νομοθεσία, με εκατομμύρια σελίδες νόμων και διατάξεων;
Κάποιοι μέμφονται τη λύση Ανάν διότι κάθε Πολιτεία της μελλοντικής Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας (ΕΚΔ) έχει διαφορετικούς νόμους. Ανόητη ταυτολογία: αν ήταν ίδιοι οι νόμοι των ομόσπονδων κρατών, δεν θα υπήρχε η ανάγκη ομοσπονδίας. Οι ομοσπονδίες δημιουργούνται επειδή ακριβώς οι συνιστώσες κοινότητες δεν μπορούν να συμφωνήσουν στα πάντα. Έτσι το Τέξας έχει θανατική ποινή, η Μασαχουσέτη όχι. Σε κάποιες Πολιτείες απαγορεύεται δια νόμου η ομοφυλοφιλία, στην Καλιφόρνια επιτρέπεται ο γάμος ομοφυλοφίλων.
Τελειώνοντας: Οι Ομοσπονδίες έχουν προβλήματα. Αλλά σάμπως τα αμιγή κράτη δεν έχουν; Η πιο αμιγής ομοσπονδία κρατιδίων σήμερα οι ΗΠΑ. Δεν ξεκίνησε έτσι. Ήταν πολύ πιο χαλαρή και κάποτε μάλιστα (1861-1865) έγινε εμφύλιος πόλεμος για να διατηρηθεί. Αλλά και στην Ελλάδα έγινε εμφύλιος (1945-1949), παρ’ όλο που δεν ήταν ομοσπονδιακό κράτος. Έτσι καταλήγουμε πάλι στα χιλιοειπωμένα: κάθε κοινότητα ανθρώπων (ομοσπονδία ή μη) διατηρείται αν οι άνθρωποι είναι αποφασισμένοι να ζήσουν μαζί. Αν δεν θέλουν, ακόμη και ο δρακόντειος Γιουγκοσλαβικός στρατός δεν μπορεί να διατηρήσει ένα συνεκτικό σχήμα. Εκεί είχαμε επίσης μια μοναδική κατάσταση: η Πολιτεία του Μαυροβουνίου παραμένει ομόσπονδη με την Σερβία, το Κόσοβο που ήταν επαρχία της Σερβίας αποσχίζεται.
Συμπερασματικά: κάθε ομοσπονδία είναι διαφορετική. Κάθε ομοσπονδία είναι δύσκολη. Κάθε Ομοσπονδία είναι δυσλειτουργική. Το ίδιο ισχύει και για τους γάμους: όλοι είναι διαφορετικοί, δύσκολοι και δυσλειτουργικοί. Αλλά επιχειρούνται και πολλάκις επιτυγχάνουν...
