Η κατανόηση μεταξύ ΗΠΑ και Κύπρου
Μακάριος Δρουσιώτης, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2006-04-28
Οι ΗΠΑ επιθυμούν τη λύση του Κυπριακού αλλά δεν καίγονται για την έναρξη μιας νέας διαδικασίας. Αν και θα προτιμούσαν τη λύση, είναι ικανοποιημένοι και με το σημερινό στάτους κβο, νοουμένου ότι η εκκρεμότητα αυτή δεν θα περιπλέξει την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας. Ετσι θα μπορούσε να συνοψίσει κανείς την αμερικανική πολιτική στο Κυπριακό, ύστερα και από την ολοκλήρωση της επίσκεψης της Κοντολίζας Ράις στην Αθήνα και την Αγκυρα.
Παραδοσιακά, το Κυπριακό ήταν πρόβλημα για τις ΗΠΑ μόνο στο βαθμό που διατάρασσε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Οσες φορές παρενέβησαν με αποφασιστικότητα στο πρόβλημα το έκαναν για ν’ αποτρέψουν ελληνοτουρκική σύγκρουση. Υπάρχουν πολλά τέτοια ιστορικά παραδείγματα, όπως η επιστολή Τζόνσον το 1964, η αποστολή του Σάιρους Βανς το 1967 και η μεσολάβηση του Τζόζεφ Σίσκο το 1974. Ανάλογου μεγέθους παρέμβαση ήταν και η αμερικανική πρωτοβουλία για λύση του Κυπριακού την περίοδο 1999-2004. Η πρωτοβουλία αυτή μπορεί να μην επέφερε τη λύση του προβλήματος, αλλά για τις ΗΠΑ υπήρξε επιτυχής στον κύριο στόχο της: Το Κυπριακό έπαψε να είναι εμπόδιο στη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και η μη λύση του δεν περιπλέκει την ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας.
Η αμερικανική διπλωματία φαίνεται να μην ανησυχεί σοβαρά από τη στάση της Ελλάδας στην προαναγγελθείσα κρίση του Οκτωβρίου, όταν θ’ αξιολογηθεί η πορεία της Τουρκίας στην Ε.Ε. Η Ουάσιγκτον γνωρίζει πως, μετά τη Βρετανία, η Ελλάδα και η Κύπρος είναι οι πιο αξιόπιστοι υποστηρικτές της πλήρους ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε. Εάν υπάρξει κρίση τον Οκτώβριο, δεν θα επέλθει εξ υπαιτιότητας της Ελλάδας ή της Κύπρου. Ακόμη κι αν χρησιμοποιηθεί το Κυπριακό από τα κράτη - μέλη που επιδιώκουν την ειδική σχέση αντί της πλήρους ένταξης, τα κίνητρά τους θα είναι άλλα. Εκεί έχουν επικεντρώσει την προσοχή τους οι ΗΠΑ και όχι στο Κυπριακό. Πολύ πιο πιθανό είναι να πληρώσει η Κύπρος το τίμημα μιας κρίσης τον Οκτώβρη από το να βγει κερδισμένη απ’ αυτήν.
Η Κοντολίζα Ράις δήλωσε στην Αθήνα πως όταν η Κύπρος μπήκε διαιρεμένη στην Ε.Ε. υπήρχε κατανόηση (understanding) ότι δεν θα έκανε τίποτα να σταματήσει την είσοδο της Τουρκίας. Σχολιάζοντας τη δήλωση της κ. Ράις, ο Κύπριος κυβερνητικός εκπρόσωπος Γιώργος Λιλλήκας είπε πως παραπέμπει στο Ελσίνκι. Η υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ δεν μπορεί να αναφερόταν στο Ελσίνκι, διότι η συνεννόηση του 1999 στηριζόταν στο τρίπτυχο «λύση του Κυπριακού -ένταξη της Κύπρου- διαπραγματεύσεις Ε.Ε. - Τουρκίας». Η είσοδος μιας διαιρεμένης Κύπρου στην Ε.Ε. προέκυψε μετά την αποτυχία της πρωτοβουλίας Ανάν, το 2004. Ο κ. Λιλλήκας δήλωσε ακόμη πως η κυπριακή κυβέρνηση «δεν έδωσε σε κανέναν δεσμεύσεις ή υποσχέσεις και να μην τις έχει τηρήσει». Σ’ αυτό είναι σωστός ο Κύπριος εκπρόσωπος. Πράγματι, από τον Απρίλιο του 2004 μέχρι σήμερα, η Λευκωσία δεν προέβαλε κανένα σοβαρό εμπόδιο στην πορεία της Τουρκίας στην Ε.Ε. Αντιθέτως, όσο μπορούσε τη διευκόλυνε. Αυτό ακριβώς είπε και η Κοντολίζα Ράις!
Την περασμένη Δευτέρα συμπληρώθηκαν δύο ακριβώς χρόνια από το δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου 2004, κατά το οποίο οι Ελληνοκύπριοι απέρριψαν με συντριπτική πλειοψηφία το Σχέδιο Ανάν. Αναμφίβολα η πρωτοβουλία Ανάν είχε κίνητρο να διευκολύνει την Τουρκία να ξεπεράσει τον σκόπελο του Κυπριακού, στην προσπάθειά της να πάρει ημερομηνία έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Το 2004, η Κύπρος, για πρώτη φορά στην ιστορία της, είχε λόγο και ρόλο για το μέλλον της Τουρκίας. Διέθετε συμμάχους και είχε επιχειρήματα για να διαπραγματευτεί έναν αξιοπρεπή συμβιβασμό, την ώρα που οι ΗΠΑ και η Τουρκία καίγονταν για την ημερομηνία. Ο πρόεδρος Παπαδόπουλος δεν διείδε αυτήν την ιστορική συγκυρία ούτε είχε ρεαλιστική εναλλακτική πρόταση για ν’ αξιοποιήσει τη διακαή επιθυμία της Τουρκίας ν’ αρχίσει ενταξιακές διαπραγματεύσεις προς όφελος της χώρας του. Ακολούθησε παθητικά τις εξελίξεις και υποχρεώθηκε να στηρίζει την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. με άλυτο το Κυπριακό και με 35.000 στρατιώτες επί κυπριακού εδάφους.
Δεν χρειαζόταν η δήλωση της κ. Ράις για να πληροφορηθούμε ότι υπήρξε συνεννόηση μεταξύ ΗΠΑ και Κύπρου για απρόσκοπτη πορεία της Τουρκίας προς την Ε.Ε. Εχοντας υπόψη τις πολιτικές εξελίξεις του 2004 και τα όσα ακολούθησαν από τότε μέχρι σήμερα, η συνεννόηση αυτή μπορεί να σχηματοποιηθεί ως εξής: Η Κύπρος απορρίπτει το Σχέδιο και εντάσσεται στην Ε.Ε. χωρίς προβλήματα. Η Ουάσιγκτον δυσφορεί μεν αλλά σέβεται αυτήν την επιλογή και η Λευκωσία διευκολύνει όσο μπορεί την ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας. Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι πρόκειται για σενάριο συνωμοσίας. Ομως, όταν όλ’ αυτά επαληθεύονται μέρα με τη μέρα, παύουν να είναι σενάρια και γίνονται πραγματικότητες. Κοντολογίς, αυτά που είπε τις προάλλες η Κοντολίζα Ράις στην Αθήνα δεν πρέπει να εκπλήττουν. Εκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι εκπλήττονται μερικοί...
Παραδοσιακά, το Κυπριακό ήταν πρόβλημα για τις ΗΠΑ μόνο στο βαθμό που διατάρασσε τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Οσες φορές παρενέβησαν με αποφασιστικότητα στο πρόβλημα το έκαναν για ν’ αποτρέψουν ελληνοτουρκική σύγκρουση. Υπάρχουν πολλά τέτοια ιστορικά παραδείγματα, όπως η επιστολή Τζόνσον το 1964, η αποστολή του Σάιρους Βανς το 1967 και η μεσολάβηση του Τζόζεφ Σίσκο το 1974. Ανάλογου μεγέθους παρέμβαση ήταν και η αμερικανική πρωτοβουλία για λύση του Κυπριακού την περίοδο 1999-2004. Η πρωτοβουλία αυτή μπορεί να μην επέφερε τη λύση του προβλήματος, αλλά για τις ΗΠΑ υπήρξε επιτυχής στον κύριο στόχο της: Το Κυπριακό έπαψε να είναι εμπόδιο στη βελτίωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και η μη λύση του δεν περιπλέκει την ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας.
Η αμερικανική διπλωματία φαίνεται να μην ανησυχεί σοβαρά από τη στάση της Ελλάδας στην προαναγγελθείσα κρίση του Οκτωβρίου, όταν θ’ αξιολογηθεί η πορεία της Τουρκίας στην Ε.Ε. Η Ουάσιγκτον γνωρίζει πως, μετά τη Βρετανία, η Ελλάδα και η Κύπρος είναι οι πιο αξιόπιστοι υποστηρικτές της πλήρους ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε. Εάν υπάρξει κρίση τον Οκτώβριο, δεν θα επέλθει εξ υπαιτιότητας της Ελλάδας ή της Κύπρου. Ακόμη κι αν χρησιμοποιηθεί το Κυπριακό από τα κράτη - μέλη που επιδιώκουν την ειδική σχέση αντί της πλήρους ένταξης, τα κίνητρά τους θα είναι άλλα. Εκεί έχουν επικεντρώσει την προσοχή τους οι ΗΠΑ και όχι στο Κυπριακό. Πολύ πιο πιθανό είναι να πληρώσει η Κύπρος το τίμημα μιας κρίσης τον Οκτώβρη από το να βγει κερδισμένη απ’ αυτήν.
Η Κοντολίζα Ράις δήλωσε στην Αθήνα πως όταν η Κύπρος μπήκε διαιρεμένη στην Ε.Ε. υπήρχε κατανόηση (understanding) ότι δεν θα έκανε τίποτα να σταματήσει την είσοδο της Τουρκίας. Σχολιάζοντας τη δήλωση της κ. Ράις, ο Κύπριος κυβερνητικός εκπρόσωπος Γιώργος Λιλλήκας είπε πως παραπέμπει στο Ελσίνκι. Η υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ δεν μπορεί να αναφερόταν στο Ελσίνκι, διότι η συνεννόηση του 1999 στηριζόταν στο τρίπτυχο «λύση του Κυπριακού -ένταξη της Κύπρου- διαπραγματεύσεις Ε.Ε. - Τουρκίας». Η είσοδος μιας διαιρεμένης Κύπρου στην Ε.Ε. προέκυψε μετά την αποτυχία της πρωτοβουλίας Ανάν, το 2004. Ο κ. Λιλλήκας δήλωσε ακόμη πως η κυπριακή κυβέρνηση «δεν έδωσε σε κανέναν δεσμεύσεις ή υποσχέσεις και να μην τις έχει τηρήσει». Σ’ αυτό είναι σωστός ο Κύπριος εκπρόσωπος. Πράγματι, από τον Απρίλιο του 2004 μέχρι σήμερα, η Λευκωσία δεν προέβαλε κανένα σοβαρό εμπόδιο στην πορεία της Τουρκίας στην Ε.Ε. Αντιθέτως, όσο μπορούσε τη διευκόλυνε. Αυτό ακριβώς είπε και η Κοντολίζα Ράις!
Την περασμένη Δευτέρα συμπληρώθηκαν δύο ακριβώς χρόνια από το δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου 2004, κατά το οποίο οι Ελληνοκύπριοι απέρριψαν με συντριπτική πλειοψηφία το Σχέδιο Ανάν. Αναμφίβολα η πρωτοβουλία Ανάν είχε κίνητρο να διευκολύνει την Τουρκία να ξεπεράσει τον σκόπελο του Κυπριακού, στην προσπάθειά της να πάρει ημερομηνία έναρξης ενταξιακών διαπραγματεύσεων. Το 2004, η Κύπρος, για πρώτη φορά στην ιστορία της, είχε λόγο και ρόλο για το μέλλον της Τουρκίας. Διέθετε συμμάχους και είχε επιχειρήματα για να διαπραγματευτεί έναν αξιοπρεπή συμβιβασμό, την ώρα που οι ΗΠΑ και η Τουρκία καίγονταν για την ημερομηνία. Ο πρόεδρος Παπαδόπουλος δεν διείδε αυτήν την ιστορική συγκυρία ούτε είχε ρεαλιστική εναλλακτική πρόταση για ν’ αξιοποιήσει τη διακαή επιθυμία της Τουρκίας ν’ αρχίσει ενταξιακές διαπραγματεύσεις προς όφελος της χώρας του. Ακολούθησε παθητικά τις εξελίξεις και υποχρεώθηκε να στηρίζει την ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. με άλυτο το Κυπριακό και με 35.000 στρατιώτες επί κυπριακού εδάφους.
Δεν χρειαζόταν η δήλωση της κ. Ράις για να πληροφορηθούμε ότι υπήρξε συνεννόηση μεταξύ ΗΠΑ και Κύπρου για απρόσκοπτη πορεία της Τουρκίας προς την Ε.Ε. Εχοντας υπόψη τις πολιτικές εξελίξεις του 2004 και τα όσα ακολούθησαν από τότε μέχρι σήμερα, η συνεννόηση αυτή μπορεί να σχηματοποιηθεί ως εξής: Η Κύπρος απορρίπτει το Σχέδιο και εντάσσεται στην Ε.Ε. χωρίς προβλήματα. Η Ουάσιγκτον δυσφορεί μεν αλλά σέβεται αυτήν την επιλογή και η Λευκωσία διευκολύνει όσο μπορεί την ενταξιακή διαδικασία της Τουρκίας. Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι πρόκειται για σενάριο συνωμοσίας. Ομως, όταν όλ’ αυτά επαληθεύονται μέρα με τη μέρα, παύουν να είναι σενάρια και γίνονται πραγματικότητες. Κοντολογίς, αυτά που είπε τις προάλλες η Κοντολίζα Ράις στην Αθήνα δεν πρέπει να εκπλήττουν. Εκπληξη προκαλεί το γεγονός ότι εκπλήττονται μερικοί...