Η παγκόσμια υποχώρηση της θρησκευτικότητας
Παναγιώτης Ε. Πετράκης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2021-01-11
Οι πολιτισμικές αξίες αποτελούν κρίσιμους παράγοντες διαμόρφωσης των πεποιθήσεων, των κινήτρων, εν τέλει των ατομικών και κοινωνικών συμπεριφορών και ειδικότερα των οικονομικών αποφάσεων. Συνήθως στις πολιτισμικές αξίες σημειώνονται μεταβολές που συμβαίνουν σε βάθος δεκαετιών. Η θρησκεία προσφέρει την υπαρξιακή ασφάλεια ότι ο κόσμος είναι στα χέρια μιας ανώτερης δύναμης, η οποία υπόσχεται ότι εάν ακολουθούμε τους ορθούς κανόνες θα εξασφαλίσει την προσέγγιση ενός καλύτερου σημείου ισορροπίας. Οσο μάλιστα φτωχότερος είναι ο άνθρωπος, τόσο περισσότερο του προσφέρει ένα επαρκές πλαίσιο να αντιμετωπίσει την αγωνία του μέλλοντος.
Ο Karl Marx, ο M. Weber, ο Ε. Durkheim είχαν προ πολλού προβλέψει ότι η πρόοδος της επιστήμης θα επιφέρει την απομείωση της θρησκευτικότητας. Ομως αυτό δεν συνέβη με τη μεταπολεμική έκρηξη της επιστήμης. Μάλιστα, η πτώση του Τείχους του Βερολίνου (ανάκαμψη της Ορθοδοξίας), οι πολιτικές νίκες των ευαγγελιστών στις ΗΠΑ και η 11η Σεπτεμβρίου (μουσουλμανικός παρεμβατισμός) έδειξαν μια παγκόσμια ανανέωση της θρησκευτικότητας στις αρχές του νέου αιώνα.
Ομως ο σπουδαίος διανοητής R. Inglehart, παρατηρώντας την εξέλιξη (World Values Surveys) των πολιτισμικών αξιών, μετά το 2007 βλέπει μια καινούργια τάση στον κόσμο όπου στις ανεπτυγμένες αλλά και στις λιγότερες ανεπτυγμένες χώρες η θρησκευτικότητα υποχωρεί. Μάλιστα, όσο η ικανότητα των κοινωνιών να αντιμετωπίζουν τις μεγάλες αναταραχές αυξάνεται και η κατοχύρωση της ύπαρξής τους μεγεθύνεται, τόσο η θρησκευτικότητα υποχωρεί! Παράλληλα η βελτίωση του επιπέδου της εκπαίδευσης, η μείωση της ανάγκης των πληθυσμών να αναπαράγονται είναι παράγοντες που συντελούν στη μείωση της θρησκευτικότητας. Οι κοινωνίες αναζητούν μεταϋλιστικές αξίες, χωρίς σʼ αυτές να συμπεριλαμβάνεται απαραιτήτως η θρησκευτικότητα. Το 2018 στην Ελλάδα η θρησκεία ήταν πολύ σημαντική για τη ζωή του 55% των Ελλήνων (το υψηλότερο από 34 χώρες στην Ευρώπη, Pew Research) και το 2019 οι Ελληνες απαντούσαν για το πόσο θρησκευόμενοι ήταν (ΕΚΠΑ και Metron Analysis), με κλίμακα από 0 έως 10 έδιναν μια μέση τιμή 6,8. Αυτή η τιμή μέσα σʼ έναν χρόνο (Νοέμβριος 2020) έπεσε στο 6,5.
Παράλληλα, όσο ανέρχεται η ηλικία τόσο περισσότερο θρησκευόμενοι είναι οι Ελληνες, όσο περισσότερο μορφωμένοι είναι, τόσο μικρότερη είναι η πιθανότητα να ανήκουν σʼ ένα δόγμα. Οι αυτοτοποθετούμενοι ως αριστεροί είναι λιγότερο θρησκευόμενοι και οι κεντροδεξιοί περισσότερο θρησκευόμενοι και όσο ανήκει ο άνθρωπος σε υψηλότερη εισοδηματική τάξη τόσο μικρότερη είναι η πιθανότητα να είναι θρησκευόμενος. Η θρησκευτικότητα δεν επηρεάζει τόσο την πολιτική πλέον, αλλά η πολιτική επηρεάζει τη θρησκευτικότητα! Η ανάγκη ελεύθερης έκφρασης και επιλογής μαζί με την επιστημονική δυναμική αλλαγή επηρεάζουν αρνητικά. Ο COVID-19 εντείνει την απομείωση της θρησκευτικότητας αφού η κοινωνική αποστασιοποίηση (διακοπή θρησκευτικών συνάξεων) και το εμβόλιο (επιστήμη) είναι τα μόνα μέσα για να τον αντιμετωπίσουμε. Η θεσμική συγκρότηση της θρησκευτικότητας (εκκλησία) πρέπει να εκτιμήσει τις περιστάσεις, με δεδομένο τον παρʼ όλα αυτά υψηλό βαθμό θρησκευτικότητας στον πληθυσμό.
Είναι εμφανές πλέον ότι η θρησκευτικότητα μέσω της προσιτής πνευματικότητας προσφέρει τη σταθερότητα στη ζωή και στη σκέψη (υπαρξιακή ασφάλεια) και λιγότερο το πλαίσιο κανόνων ζωής. Αυτή είναι ίσως η δραματικότερη μεταβολή που εντοπίζεται στη θρησκευτική κοινωνική ταυτότητα, στην οποία όλοι πρέπει να προσαρμοστούμε.
Ο Karl Marx, ο M. Weber, ο Ε. Durkheim είχαν προ πολλού προβλέψει ότι η πρόοδος της επιστήμης θα επιφέρει την απομείωση της θρησκευτικότητας. Ομως αυτό δεν συνέβη με τη μεταπολεμική έκρηξη της επιστήμης. Μάλιστα, η πτώση του Τείχους του Βερολίνου (ανάκαμψη της Ορθοδοξίας), οι πολιτικές νίκες των ευαγγελιστών στις ΗΠΑ και η 11η Σεπτεμβρίου (μουσουλμανικός παρεμβατισμός) έδειξαν μια παγκόσμια ανανέωση της θρησκευτικότητας στις αρχές του νέου αιώνα.
Ομως ο σπουδαίος διανοητής R. Inglehart, παρατηρώντας την εξέλιξη (World Values Surveys) των πολιτισμικών αξιών, μετά το 2007 βλέπει μια καινούργια τάση στον κόσμο όπου στις ανεπτυγμένες αλλά και στις λιγότερες ανεπτυγμένες χώρες η θρησκευτικότητα υποχωρεί. Μάλιστα, όσο η ικανότητα των κοινωνιών να αντιμετωπίζουν τις μεγάλες αναταραχές αυξάνεται και η κατοχύρωση της ύπαρξής τους μεγεθύνεται, τόσο η θρησκευτικότητα υποχωρεί! Παράλληλα η βελτίωση του επιπέδου της εκπαίδευσης, η μείωση της ανάγκης των πληθυσμών να αναπαράγονται είναι παράγοντες που συντελούν στη μείωση της θρησκευτικότητας. Οι κοινωνίες αναζητούν μεταϋλιστικές αξίες, χωρίς σʼ αυτές να συμπεριλαμβάνεται απαραιτήτως η θρησκευτικότητα. Το 2018 στην Ελλάδα η θρησκεία ήταν πολύ σημαντική για τη ζωή του 55% των Ελλήνων (το υψηλότερο από 34 χώρες στην Ευρώπη, Pew Research) και το 2019 οι Ελληνες απαντούσαν για το πόσο θρησκευόμενοι ήταν (ΕΚΠΑ και Metron Analysis), με κλίμακα από 0 έως 10 έδιναν μια μέση τιμή 6,8. Αυτή η τιμή μέσα σʼ έναν χρόνο (Νοέμβριος 2020) έπεσε στο 6,5.
Παράλληλα, όσο ανέρχεται η ηλικία τόσο περισσότερο θρησκευόμενοι είναι οι Ελληνες, όσο περισσότερο μορφωμένοι είναι, τόσο μικρότερη είναι η πιθανότητα να ανήκουν σʼ ένα δόγμα. Οι αυτοτοποθετούμενοι ως αριστεροί είναι λιγότερο θρησκευόμενοι και οι κεντροδεξιοί περισσότερο θρησκευόμενοι και όσο ανήκει ο άνθρωπος σε υψηλότερη εισοδηματική τάξη τόσο μικρότερη είναι η πιθανότητα να είναι θρησκευόμενος. Η θρησκευτικότητα δεν επηρεάζει τόσο την πολιτική πλέον, αλλά η πολιτική επηρεάζει τη θρησκευτικότητα! Η ανάγκη ελεύθερης έκφρασης και επιλογής μαζί με την επιστημονική δυναμική αλλαγή επηρεάζουν αρνητικά. Ο COVID-19 εντείνει την απομείωση της θρησκευτικότητας αφού η κοινωνική αποστασιοποίηση (διακοπή θρησκευτικών συνάξεων) και το εμβόλιο (επιστήμη) είναι τα μόνα μέσα για να τον αντιμετωπίσουμε. Η θεσμική συγκρότηση της θρησκευτικότητας (εκκλησία) πρέπει να εκτιμήσει τις περιστάσεις, με δεδομένο τον παρʼ όλα αυτά υψηλό βαθμό θρησκευτικότητας στον πληθυσμό.
Είναι εμφανές πλέον ότι η θρησκευτικότητα μέσω της προσιτής πνευματικότητας προσφέρει τη σταθερότητα στη ζωή και στη σκέψη (υπαρξιακή ασφάλεια) και λιγότερο το πλαίσιο κανόνων ζωής. Αυτή είναι ίσως η δραματικότερη μεταβολή που εντοπίζεται στη θρησκευτική κοινωνική ταυτότητα, στην οποία όλοι πρέπει να προσαρμοστούμε.
