Το μεταναστευτικό

Αν σκάψουμε στον χρόνο για να ανακαλύψουμε τις ρίζες της μετανάστευσης, θα πρέπει να γυρίσουμε πίσω όχι αιώνες, αλλά χιλιετίες. Τότε, στο απώτατο παρελθόν, ολόκληρες φυλές σε αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής εγκατέλειπαν την κοιτίδα τους για να ιδρύσουν μια καινούργια πατρίδα. Ενα οικείο παράδειγμα: αυτό που οι ιστορικοί αποκαλούν «κάθοδο των Δωριέων» ήταν στην ουσία ένα μεταναστευτικό κύμα.

Φυσικά τα πράματα έχουν έκτοτε αλλάξει. Η δημιουργία των εθνικών κρατών στηρίχθηκε σε μια λογική καθαρότητας, η οποία δεν είναι συμβατή με τη μαζική μετακίνηση πληθυσμών από μια χώρα στην άλλη. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις, όπου η μετανάστευση κρίθηκε επωφελής από τους δέκτες, με χαρακτηριστική αλλά όχι μοναδική περίπτωση τις Ηνωμένες Πολιτείες που προσκάλεσαν τους αλλόφυλους Ευρωπαίους να μετοικήσουν στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού για να βρουν την τύχη τους στις μεγάλες πόλεις και τις απέραντες ακατοίκητες εκτάσεις τους.

Σήμερα τα πράγματα είναι διαφορετικά. Κι αυτό οφείλεται στην παγκοσμιοποίηση με την ευρεία χρήση του όρου. Γιατί πριν από την έλευσή της όσοι κατοικούσαν στις λεγόμενες αναπτυγμένες χώρες μπορεί να ήξεραν μέσες άκρες τι συμβαίνει στις μακρινές αναπτυσσόμενες, αλλά αυτό δεν τους άγγιζε άμεσα. Αντίστοιχα τα θύματα της πείνας και των πολέμων στον Τρίτο Κόσμο, για να θυμηθούμε την ορολογία της εποχής, δεν ονειρεύονταν κάποια οδό διαφυγής σε μια Δύση που την είχαν ακουστά αλλά δεν την ήξεραν. Αυτό όμως έχει πάψει να ισχύει. Η τεχνολογία, δηλαδή τα κινητά τηλέφωνα με την ενσωματωμένη τηλεόραση και το διαδίκτυο, δίνει τη δυνατότητα στον οποιονδήποτε και οπουδήποτε ευρισκόμενο να δει με τα μάτια του έναν κόσμο διαφορετικό και σαφέστατα καλύτερο από τον δικό του.

Εμείς πώς αντιδρούμε; Αν κρίνουμε από τη στάση της Βρετανίας, οι μετανάστες συνιστούν άμεση απειλή την οποία ο πρωθυπουργός έχει υποσχεθεί ότι θα την αποτρέψει πάση θυσία. Αναμενόμενο θα έλεγα. Οι Βρετανοί που ψήφισαν υπέρ του Brexit δεν ανέχονται την παρουσία πολιτών από την Ευρωπαϊκή Ενωση, πόσο μάλλον από τη Συρία και το Αφγανιστάν.

Παρά το γεγονός ότι οι μετανάστες που διέσχισαν τη Μάγχη με καρυδότσουφλα είναι πολύ λιγότεροι από εκείνους που επέλεξαν τη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία και φυσικά την Ελλάδα, αν λάβουμε υπόψη μας και το μέγεθος της χώρας, και επίσης παρά το γεγονός ότι η ιδιαίτερα σκληρή υπουργός Εσωτερικών παραδέχτηκε ότι το σχετικό νομοσχέδιο μπορεί να παραβιάζει τις διατάξεις της ευρωπαϊκής συνθήκης για τα ανθρώπινα δικαιώματα, η κυβέρνηση φαίνεται αποφασισμένη να προχωρήσει, χειροκροτούμενη από τους Γάλλους, τους Ιταλούς και τους Γερμανούς ακροδεξιούς.

Υπάρχει όμως και κάτι άλλο, για να τα λέμε όλα. Οι αριστεροί και εν γένει προοδευτικοί έχουν την τάση να αυτοθαυμάζονται επικαλούμενοι το ηθικό τους πλεονέκτημα, το οποίο αποκτούν συνήθως με μια απλή και κατά κανόνα ανέξοδη δήλωση. Το ζητούμενο όμως είναι να βρεθούν οι απαντήσεις σε μια σειρά από δύσκολα ερωτήματα. Για παράδειγμα, δεδομένου ότι κανείς δεν προτείνει να καταργηθούν τα σύνορα, με ποια κριτήρια θα καθοριστεί το πλαφόν; Αν κάποιες χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν αναλάβουν ή δεν τηρήσουν τις υποχρεώσεις που τους αναλογούν, εμείς πώς αντιδρούμε; Πώς θα βελτιώσουμε τις συνθήκες διαβίωσης εκείνων που μπαίνουν στη χώρα μας, όταν πρυτανεύει η λογική πως αν τους φερθούμε καλά το αποτέλεσμα θα είναι να έρθουν ακόμα περισσότεροι;

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το γενικότερο πλαίσιο όλων αυτών των προβλημάτων είναι μια βαθμιαία και σταθερή μετάβαση προς έναν κόσμο, ο οποίος διαφέρει ουσιαστικά από εκείνον που ξέραμε. Ο λόγος είναι απλός: η έννοια του έθνους-κράτους έχει πάψει να θεωρείται αυτονόητη. Και ως γνωστό στις μεταβατικές περιόδους οι βεβαιότητες υπονομεύονται, η αμφισβήτηση δημιουργεί σύγχυση και αντιπαλότητες, το μέλλον γίνεται απειλητικό.

Για να μιλήσουμε πιο συγκεκριμένα και για την Ελλάδα οι ενδείξεις δεν είναι πάντα κακές. Ο Γιάννης Αντετοκούνμπο από τα Σεπόλια μάς κάνει να αισθανόμαστε εθνικά υπερήφανοι γατί μας έβγαλε ασπροπρόσωπους. (Ζητώ συγγνώμη για το λογοπαίγνιο.) Ακόμα πιο σημαντικό, τριγύρω μας υπάρχουν πολλές χιλιάδες Αλβανοί που δεν διαφέρουν σε τίποτα από εμάς. Μου έτυχε, και ίσως έχει συμβεί και σε σας, να ανακαλύψω ότι κάποιοι άνθρωποι που θεωρούσα Ελληνες ήταν μετανάστες από τη γειτονική χώρα.

Η εξής σκηνή συνοψίζει αυτό που προσπαθώ να πω: μια παρέα από πιτσιρικάδες γύρω στα δώδεκα, τότε που τα παιδιά προσπαθούν να μιμηθούν τους μεγάλους, επιστρέφοντας στο σπίτι τους από το σχολείο σήκωσαν τη γειτονιά στο πόδι με τις φωνές τους, διανθισμένες από ένα πλουσιότατο υβρεολόγιο. Τίποτα το αξιοσημείωτο, θα μου πείτε. Μόνο που ένα από αυτά ήταν καθαρόαιμο Γιαπωνεζάκι.