Ο καταρράκτης του Ράιχενμπαχ
Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2007-10-26
Το ποιος θα αναδειχθεί αρχηγός του ΠΑΣΟΚ στις 11 Νοεμβρίου θα το αποφασίσουν τα μέλη και οι φίλοι του. Αρα σε εμάς τους υπόλοιπους δεν πέφτει λόγος. Επειδή όμως η τύχη του ενός από τα δύο κόμματα εξουσίας σίγουρα θα μας επηρεάσει, δικαιούμαστε να διατυπώσουμε κάποιες σκέψεις.
Ας αρχίσουμε με το εκλογικό σύστημα. Νομίζω ότι το «δημοψήφισμα» είναι η πρακτική εφαρμογή του νέου πνεύματος που ευαγγελίζεται ο κ. Παπανδρέου. Μια διαδικασία ανοιχτή, δημοκρατική, προωθημένη. Ετσι δεν γίνεται σε πολιτισμένα κράτη, όπως οι ΗΠΑ με τις προκριματικές εκλογές, ή πρόσφατα η Ιταλία όπου τριάμιση εκατομμύρια άνθρωποι επέλεξαν τον Βελτρόνι; Αυτή η ανάγνωση ωστόσο παραβλέπει το εξής σημαντικό που παρεμβάλλεται ανάμεσα στις ωραίες κουβέντες και την υλοποίησή τους, για να μας υπενθυμίσει ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά: εκεί ο λαός κλήθηκε να διαλέξει ένα νέο ηγέτη· εδώ καλείται να επιμερίσει ευθύνες για μια βαριά εκλογική ήττα. Δεν είναι το ίδιο.
Σε μια τέτοια ατμόσφαιρα δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσουν τα συντροφικά ξεκατινιάσματα. Ούτε και η γενικά αποδεκτή πρόβλεψη, ότι μετά από όλα αυτά το ΠΑΣΟΚ θα σέρνεται, ανίκανο να αντιπαρατεθεί στη Ν.Δ. Και δεν θα πρέπει, κυρίως, να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι στις 11 Νοεμβρίου θα προκύψει μεν νικητής, αλλά όλοι θα βγουν χαμένοι.
Για παράδειγμα, ο κ. Βενιζέλος, αν επιβεβαιωθούν τα προγνωστικά, θα έχει ο ίδιος επεξεργαστεί το σκεπτικό βάσει του οποίου θα αποδειχθεί ακατάλληλος. Θέλω να πω ότι ορθώς έκρινε εκ του αποτελέσματος ότι ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ δεν ήταν σε θέση να νικήσει τη χειρότερη κυβέρνηση που γνώρισε ο τόπος. Φαίνεται, όμως, ότι ούτε αυτός θα μπορέσει να νικήσει εκείνον που δεν μπόρεσε να νικήσει τη Ν.Δ. Αρα κάπου έσφαλε, είτε γιατί δεν διάβασε σωστά το συσχετισμό δυνάμεων μέσα στο ΠΑΣΟΚ είτε επειδή ακολούθησε μια τακτική αναποτελεσματική που εξανέμισε το αρχικό του προβάδισμα. Αν λοιπόν κρίνουμε κι εμείς εκ του αποτελέσματος, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι στην κρίσιμη στιγμή ο κ. Βενιζέλος μπορεί να κάνει το μεγάλο λάθος.
Ο κ. Παπανδρέου τα πηγαίνει καλύτερα. Μόνο που στην περίπτωσή του το τίμημα για την επιτυχία είναι η υπονόμευση (διαλέγω επίτηδες τη λέξη) των δικών του βασικών αρχών. Συγκεκριμένα, πλησιάζει επικίνδυνα το γκροτέσκο όταν, απευθυνόμενος σε μεγαλοστελέχη του ΠΑΣΟΚ, καταγγέλλει τον κρατισμό και τον καθεστωτισμό. Είναι σαν να ακούς τον αρχιγάτο να λέει στους αιλουροειδείς οπαδούς του ότι θα επιστρέψουν στις παλιές καλές μέρες, τότε πριν εμφανιστεί ο κακός που τους έμαθε να κυνηγούν τα ποντίκια. Και επειδή ο κακός αυτός ήταν ο Σημίτης, ο κάθε Πασόκος μπορεί τώρα να σχίζει τα ιμάτιά του για τη σημερινή κατάντια του κινήματος και να προσβλέπει στο λαμπρό μέλλον, όταν θα αφυπνιστεί η άδολη και ανιδιοτελής ψυχή του ΠΑΣΟΚ. Αλήθεια, το περιβόητο «Είπαμε να κάνουν ένα δωράκι στον εαυτό τους, αλλά όχι κι έτσι», δεν νομίζω ότι το είπε ο Σημίτης. Μήπως θυμόμαστε ποιος το είπε;
Και κάτι άλλο, πιο σημαντικό: ο κ. Παπανδρέου έχει όραμα και οι ιδέες του είναι όντως ρηξικέλευθες και προχωρημένες, ακόμα κι αν αποδειχθούν ανέφικτες.
Ερχονται όμως σε πλήρη αντίθεση με το λόγο που του χαρίζει το προβάδισμα: εννοώ το διαδεδομένο στη βάση του ΠΑΣΟΚ αίσθημα ότι το κόμμα ανήκει στην οικογένεια Παπανδρέου. Η συμμετοχική δημοκρατία και η κοινωνία των πολιτών δεν είναι συμβατές με τη φεουδαρχική πίστη και υποταγή στον ηγεμόνα και τους κληρονόμους του.
Μετά από όλα αυτά τι έπεται; Ελπίζω να διαψευστώ αλλά τελευταία μού έρχεται στο νου συνεχώς η δεκαετία του 50, όταν η Δεξιά κέρδιζε τις εκλογές για πλάκα, ενώ το Κέντρο ήταν ο μεγάλος ασθενής της πολιτικής ζωής. Αν λοιπόν μας ενοχλεί ο δικομματισμός, ο μονοκομματισμός πρέπει να μας ενοχλεί ακόμα περισσότερο. Και δεν αποκλείεται προς τα εκεί να οδεύουμε. Θα έλεγα, επίσης, σε κάποιους που από εκείνη τη δεκαετία θυμούνται μόνο το θρίαμβο της ΕΔΑ όταν κατάφερε να γίνει αξιωματική αντιπολίτευση, να αναλογιστούν ότι η επιτυχία της Αριστεράς αποδείχθηκε εφήμερη και χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα. Νομίζω ότι δεν χρειάζεται κανείς να είναι ψηφοφόρος του ΠΑΣΟΚ για να ανησυχεί σοβαρά μπροστά στο ενδεχόμενο της καταβύθισής του.
Κι αυτό με φέρνει στον περίεργο τίτλο του σημειώματος. Οσοι διαβάσατε τις περιπέτειες του Σέρλοκ Χολμς ίσως θυμόμαστε πώς ο Κόναν Ντόιλ «σκότωσε» τον ήρωά του. Καταδιώκοντας το μεγαλύτερο εχθρό του, τον καθηγητή Μοριάρτι, ο μεγάλος ντετέκτιβ έφτασε στην Ελβετία και στον περίφημο καταρράκτη του Ράιχενμπαχ. Εκεί ψηλά ήρθαν στα χέρια και παλεύοντας έπεσαν και οι δύο στο κενό και την αμοιβαία ανυπαρξία. Το ποιος είναι σήμερα, στο ΠΑΣΟΚ, ο Σέρλοκ Χολμς και ποιος ο Μοριάρτι το αφήνω στην κρίση σας. Σημασία έχει η πτώση.
Ας αρχίσουμε με το εκλογικό σύστημα. Νομίζω ότι το «δημοψήφισμα» είναι η πρακτική εφαρμογή του νέου πνεύματος που ευαγγελίζεται ο κ. Παπανδρέου. Μια διαδικασία ανοιχτή, δημοκρατική, προωθημένη. Ετσι δεν γίνεται σε πολιτισμένα κράτη, όπως οι ΗΠΑ με τις προκριματικές εκλογές, ή πρόσφατα η Ιταλία όπου τριάμιση εκατομμύρια άνθρωποι επέλεξαν τον Βελτρόνι; Αυτή η ανάγνωση ωστόσο παραβλέπει το εξής σημαντικό που παρεμβάλλεται ανάμεσα στις ωραίες κουβέντες και την υλοποίησή τους, για να μας υπενθυμίσει ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά: εκεί ο λαός κλήθηκε να διαλέξει ένα νέο ηγέτη· εδώ καλείται να επιμερίσει ευθύνες για μια βαριά εκλογική ήττα. Δεν είναι το ίδιο.
Σε μια τέτοια ατμόσφαιρα δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσουν τα συντροφικά ξεκατινιάσματα. Ούτε και η γενικά αποδεκτή πρόβλεψη, ότι μετά από όλα αυτά το ΠΑΣΟΚ θα σέρνεται, ανίκανο να αντιπαρατεθεί στη Ν.Δ. Και δεν θα πρέπει, κυρίως, να μας εκπλήσσει το γεγονός ότι στις 11 Νοεμβρίου θα προκύψει μεν νικητής, αλλά όλοι θα βγουν χαμένοι.
Για παράδειγμα, ο κ. Βενιζέλος, αν επιβεβαιωθούν τα προγνωστικά, θα έχει ο ίδιος επεξεργαστεί το σκεπτικό βάσει του οποίου θα αποδειχθεί ακατάλληλος. Θέλω να πω ότι ορθώς έκρινε εκ του αποτελέσματος ότι ο αρχηγός του ΠΑΣΟΚ δεν ήταν σε θέση να νικήσει τη χειρότερη κυβέρνηση που γνώρισε ο τόπος. Φαίνεται, όμως, ότι ούτε αυτός θα μπορέσει να νικήσει εκείνον που δεν μπόρεσε να νικήσει τη Ν.Δ. Αρα κάπου έσφαλε, είτε γιατί δεν διάβασε σωστά το συσχετισμό δυνάμεων μέσα στο ΠΑΣΟΚ είτε επειδή ακολούθησε μια τακτική αναποτελεσματική που εξανέμισε το αρχικό του προβάδισμα. Αν λοιπόν κρίνουμε κι εμείς εκ του αποτελέσματος, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι στην κρίσιμη στιγμή ο κ. Βενιζέλος μπορεί να κάνει το μεγάλο λάθος.
Ο κ. Παπανδρέου τα πηγαίνει καλύτερα. Μόνο που στην περίπτωσή του το τίμημα για την επιτυχία είναι η υπονόμευση (διαλέγω επίτηδες τη λέξη) των δικών του βασικών αρχών. Συγκεκριμένα, πλησιάζει επικίνδυνα το γκροτέσκο όταν, απευθυνόμενος σε μεγαλοστελέχη του ΠΑΣΟΚ, καταγγέλλει τον κρατισμό και τον καθεστωτισμό. Είναι σαν να ακούς τον αρχιγάτο να λέει στους αιλουροειδείς οπαδούς του ότι θα επιστρέψουν στις παλιές καλές μέρες, τότε πριν εμφανιστεί ο κακός που τους έμαθε να κυνηγούν τα ποντίκια. Και επειδή ο κακός αυτός ήταν ο Σημίτης, ο κάθε Πασόκος μπορεί τώρα να σχίζει τα ιμάτιά του για τη σημερινή κατάντια του κινήματος και να προσβλέπει στο λαμπρό μέλλον, όταν θα αφυπνιστεί η άδολη και ανιδιοτελής ψυχή του ΠΑΣΟΚ. Αλήθεια, το περιβόητο «Είπαμε να κάνουν ένα δωράκι στον εαυτό τους, αλλά όχι κι έτσι», δεν νομίζω ότι το είπε ο Σημίτης. Μήπως θυμόμαστε ποιος το είπε;
Και κάτι άλλο, πιο σημαντικό: ο κ. Παπανδρέου έχει όραμα και οι ιδέες του είναι όντως ρηξικέλευθες και προχωρημένες, ακόμα κι αν αποδειχθούν ανέφικτες.
Ερχονται όμως σε πλήρη αντίθεση με το λόγο που του χαρίζει το προβάδισμα: εννοώ το διαδεδομένο στη βάση του ΠΑΣΟΚ αίσθημα ότι το κόμμα ανήκει στην οικογένεια Παπανδρέου. Η συμμετοχική δημοκρατία και η κοινωνία των πολιτών δεν είναι συμβατές με τη φεουδαρχική πίστη και υποταγή στον ηγεμόνα και τους κληρονόμους του.
Μετά από όλα αυτά τι έπεται; Ελπίζω να διαψευστώ αλλά τελευταία μού έρχεται στο νου συνεχώς η δεκαετία του 50, όταν η Δεξιά κέρδιζε τις εκλογές για πλάκα, ενώ το Κέντρο ήταν ο μεγάλος ασθενής της πολιτικής ζωής. Αν λοιπόν μας ενοχλεί ο δικομματισμός, ο μονοκομματισμός πρέπει να μας ενοχλεί ακόμα περισσότερο. Και δεν αποκλείεται προς τα εκεί να οδεύουμε. Θα έλεγα, επίσης, σε κάποιους που από εκείνη τη δεκαετία θυμούνται μόνο το θρίαμβο της ΕΔΑ όταν κατάφερε να γίνει αξιωματική αντιπολίτευση, να αναλογιστούν ότι η επιτυχία της Αριστεράς αποδείχθηκε εφήμερη και χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα. Νομίζω ότι δεν χρειάζεται κανείς να είναι ψηφοφόρος του ΠΑΣΟΚ για να ανησυχεί σοβαρά μπροστά στο ενδεχόμενο της καταβύθισής του.
Κι αυτό με φέρνει στον περίεργο τίτλο του σημειώματος. Οσοι διαβάσατε τις περιπέτειες του Σέρλοκ Χολμς ίσως θυμόμαστε πώς ο Κόναν Ντόιλ «σκότωσε» τον ήρωά του. Καταδιώκοντας το μεγαλύτερο εχθρό του, τον καθηγητή Μοριάρτι, ο μεγάλος ντετέκτιβ έφτασε στην Ελβετία και στον περίφημο καταρράκτη του Ράιχενμπαχ. Εκεί ψηλά ήρθαν στα χέρια και παλεύοντας έπεσαν και οι δύο στο κενό και την αμοιβαία ανυπαρξία. Το ποιος είναι σήμερα, στο ΠΑΣΟΚ, ο Σέρλοκ Χολμς και ποιος ο Μοριάρτι το αφήνω στην κρίση σας. Σημασία έχει η πτώση.
