Ανανέωση, Ευρώπη, Οικολογία

«Εγώ ανήκω στους λοιπούς δημοκράτες…», έλεγε με τον συνήθη αιρετικό και δηκτικό λόγο του ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης όταν μιλούσε σε συνεδριάσεις κομματικών οργάνων. Ήταν μια από τις αγαπημένες φραστικές προκλήσεις του, απέναντι στην αλαζονεία των στελεχών της αριστεράς, που συνήθως, ως κάτοχοι της μοναδικής αλήθειας, αντιμετώπιζαν με περισσή υπεροψία κάθε άλλη προοδευτική προσέγγιση για τα πράγματα. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Μιχάλης, αν και συνεργάστηκε με το ΚΚΕ Εσωτερικού μετά τη δικτατορία, οργανωτικά και πολιτικά αφοσιώθηκε σε κόμμα όταν συγκροτήθηκε η ΕΑΡ και μετά ο Συνασπισμός.

Κουβαλούσε πάνω του μια «βαριά» αριστερή παράδοση, αλλά με διορατικότητα αμφισβήτησε τους παιάνες της κομμουνιστικής βεβαιότητας όταν αυτοί μονοπωλούσαν τον χώρο της αριστεράς. Τα συντρίμμια του υπαρκτού σοσιαλισμού δεν τα περίμενε, αλλά τα προφήτεψε! Διεκδίκησε τη δική του «αριστεροσύνη» με πείσμα και τσαμπουκά, αρνούμενος την πομπώδη κομμουνιστική και υπεραριστερή ρητορεία.

Συνήθως μάλιστα διατυπώνοντας πιο ριζοσπαστικές προσεγγίσεις, πιο εναλλακτικές σκέψεις από τα στενά όρια των δογματικών πεποιθήσεων της παραδοσιακής αριστεράς. Και αυτό ήταν που καθιστούσε τον λόγο του ξεχωριστό και ελκυστικό. Γιατί είχε πάντα τη φρεσκάδα των ανοιχτών οριζόντων, τη διαρκή αμφισβήτηση των μύθων, τη δύναμη που ενώνει τις αξίες με τον ρεαλισμό.

«Η ενοποίηση της Ευρώπης, ακόμα και αν γίνεται με δεξιό τρόπο, τελικά θα ευνοήσει την αριστερά», απαντούσε με θυμωμένο ύφος όταν άκουγε την αυστηρή κριτική στην πορεία των ευρωπαϊκών εξελίξεων.

Πιστός φεντεραλιστής, καταλάβαινε καλά ότι η υπόθεση του δρόμου προς τον σοσιαλισμό δεν μπορεί παρά να περνά μέσα από ευρύτερες διεθνικές ολοκληρώσεις, μέσα από το δημοκρατικό πεδίο της Ενωμένης Ευρώπης. Καταλάβαινε δηλαδή ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση με θεσμούς και οργάνωση αποτελεί το πιο προνομιακό σχέδιο για να αντιμετωπιστεί η παγκοσμιοποίηση με την αμερικανική κηδεμονία, για να βρουν χώρο υπεράσπισης οι ιδέες του κοινωνικού κράτους, οι οποίες αποτελούν τη μεγαλύτερη κατάκτηση της ευρωπαϊκής ιστορίας. Και είναι ακριβώς αυτός ο λόγος που η αντιπολίτευσή του στις ευρωπαϊκές ελίτ, στις δεξιές πολιτικές, ήταν πειστική και αποτελεσματική. Γιατί δεν χάριζε την Ευρώπη στους αντιπάλους της.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης όρισε με τον πιο θετικό τρόπο τους δεσμούς της αριστεράς με την οικολογία. Κάθε μεγάλο ζήτημα αυτής τη χώρας, από την οικονομία και την ανάπτυξη μέχρι τα απλά θέματα της καθημερινότητας, είχαν πάντα τη σφραγίδα της περιβαλλοντικής ματιάς.

Πρωτοστάτησε στην κριτική του «εθνικού ιδεώδους» των Ολυμπιακών αγώνων, στα σχέδια για την εκτροπή του Αχελώου, στις οικολογικές παρεμβάσεις στη Βουλή και την Ευρωβουλή. Ο Μιχάλης είχε ξεκαθαρίσει ότι η οικολογία δεν είναι ένα ακόμα συμπληρωματικό κομμάτι στην κριτική του κοινωνικού συστήματος, αλλά μια κόκκινη γραμμή που διατρέχει κάθε προγραμματική και πολιτική πρωτοβουλία για την κοινωνία και τη χώρα.

Γιʼ αυτό και έδινε πράσινο χρώμα στις κόκκινες απαντήσεις της αριστεράς. Γιʼ αυτό και στην τελευταία συνέντευξή του στην Αυγή υπενθύμιζε με κριτική διάθεση πόσο χρήσιμο θα ήταν να είχε εισακουστεί η πρόταση για συνεργασία του ΣΥΡΙΖΑ με τους Οικολόγους Πράσινους πριν τις εκλογές του 2007.

Ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης δεν είναι πια μαζί μας.

Ίσως η πιο συναισθηματική στάση γιʼ αυτή τη δυσαναπλήρωτη απώλεια δεν είναι μόνο ο ανθρώπινος πόνος για έναν αξιοπρεπή άνθρωπο και φωτισμένο ηγέτη που έφυγε. Δεν είναι μόνο οι ανθρώπινες στιγμές που μοιραστήκαμε και φευγαλέα περνούν από το μυαλό μας για να βουρκώνουν τα μάτια και να μαγκώνουν τις καρδιές μας.

Ο Μιχάλης ήταν πριν απʼ όλα ένα μεγάλο πολιτικό κεφάλαιο. Ήταν η ενσάρκωση μιας πλούσιας πολιτικής σκέψης. Γιʼ αυτό και ίσως η πιο συναισθηματική στάση είναι, τελικά, να μιλήσουμε πολιτικά γιʼ αυτόν. Να σκεφτούμε πολιτικά. Όπως έκανε και εκείνος. Ακόμα και τις πιο δύσκολες στιγμές του. Αυτή είναι η παρακαταθήκη του. Η πραγματική πολιτική. Με αληθινό περιεχόμενο. Και αυτό πρέπει να κάνουμε, για να τον θυμόμαστε όπως κι εκείνος θα ήθελε…