Πλήρης αδιαφορία για τη λαϊκή υποστήριξη

Ο εγκληματολόγος και αναπληρωτής καθηγητής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, σκιαγραφεί το προφίλ της "νέας γενιάς τρομοκρατών" και υπογραμμίζει πως η παραδοχή του "πολέμου" από την πολιτεία δεν είναι καλός σύμβουλος για μια δημοκρατικά συντεταγμένη πολιτεία, ενώ αναγνωρίζει τη σοβαρή πιθανότητα ενεργοποίησης ακροδεξιών θυλάκων μέσα στα Σώματα Ασφαλείας.

*Ποιο είναι το προφίλ της "νέας γενιάς τρομοκρατών";

Η εκδήλωση του φαινομένου κατά την τελευταία διετία, χαρακτηρίζεται κατ’ αρχήν από την πλήρη ανατροπή ενός διαχρονικού βασικού αξιώματος πολιτικών ομάδων «ένοπλης δράσης», δηλαδή την επιλογή στόχων υψηλού συμβολισμού με τη χρήση της μικρότερης δυνατής βίας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο τρόπος δράσης αλλά και οι διατυπώσεις στις (παλαιότερες) προκηρύξεις υποδηλώνουν πλήρη αδιαφορία για την απόσπαση λαϊκής υποστήριξης ή ακόμη περισσότερο, περιφρόνηση για πλατιά λαϊκά στρώματα, που χαρακτηρίζονται απαξιωτικά ως ΛΜΑΤ (Λούμπεν Μικροαστική Τάξη!), και στα οποία αξίζει ό,τι κι αν παθαίνουν. Αυτός ο λόγος, αλλά και η ακραία «μιλιταριστικού» χαρακτήρα δράση, παραπέμπει μάλλον στις λογικές «ληστών των ορέων» του 19ου αιώνα που κηρύσσουν τον ατομικό τους πόλεμο στην τοπική κρατική εξουσία του χωροφύλακα και -αν χρειαστεί- κακομεταχειρίζονται τους «δειλούς χωριάτες». Ούτε καν στους «κοινωνικούς ληστές» που βασίζονταν σε τοπικά δίκτυα υποστήριξης, ή τους «μηδενιστές» που εξέφραζαν μια έστω πρωτόγονη, διάθεση μαζικής εξέγερσης. Και αυτά άλλωστε αποτελούν, σε κάθε περίπτωση, φαινόμενα εντελώς άλλων εποχών και πολιτικών, πολιτισμικών και κοινωνικο-οικονομικών δομών.

*Η συχνότερη εμφάνιση τρομοκρατικών ενεργειών θεωρείτε πως οφείλεται στην αυξανόμενη οικονομική και κοινωνική κρίση;

Η δεδομένη κρίση εκδηλώνεται με την επικράτηση στην κοινωνία του ατομικισμού, του καταναλωτισμού, της απουσίας αλληλεγγύης και κάθε διάθεσης κατανόησης του άλλου. Τη διάχυση στον κοινωνικό ιστό της ανασφάλειας και την επιλογή της αυτοδικίας ως αποτελεσματικού τρόπου επίλυσης, σοβαρών και μη, προβληματικών καταστάσεων. Ενισχύεται από την υποκρισία των κοινωνικών ελίτ, τη «διπλή γλώσσα» των εκφραστών των θεσμών, την αίσθηση ατιμωρησίας ως προς την κατάχρηση εξουσίας, την προκλητική ακύρωση στην πράξη των διακηρύξεων περί αξιοκρατίας και παροχής «ίσων ευκαιριών». Πολλοί νέοι άνθρωποι αισθάνονται ότι δεν έχουν φωνή, ούτε διαύλους για να ακουστούν, και ότι πρέπει να κάνουν κάτι ακραίο για να μας «αναγκάσουν να τους ακούσουμε». Αυτό ουσιαστικά έλεγε με το σημείωμα και την πράξη του ο τραγικός μαθητής της τεχνικής σχολής του Ρέντη, προ καιρού.

*Ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Μιχ. Χρυσοχοϊδης έκανε λόγο για "πόλεμο" στις πρώτες του δηλώσεις μετά το νέο τρομοκρατικό χτύπημα. Πώς το σχολιάζετε;

Η εκδήλωση του φαινομένου υπό τη νέα του μορφή παραπέμπει σε μια «στρατηγική έντασης» στη χώρα, η οποία κλιμακώνεται θεαματικά, ανεξάρτητα μάλιστα από πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Η παραδοχή εκ μέρους της πολιτείας ότι πρόκειται για «πόλεμο» ή τυχόν εκστρατείες «ηθικού πανικού», προφανώς εξυπηρετούν αντικειμενικά την περαιτέρω κλιμάκωση της έντασης και τη «δικαίωση» των εμπνευστών της. « Πόλεμος» σημαίνει καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, την επικράτηση σκοπιμοτήτων και τη χρήση κάθε μέσου «για τη νίκη». Δεν είναι καλός σύμβουλος για μια δημοκρατικά συντεταγμένη πολιτεία.

*Λίγες ώρες μετά τη δήλωσή του για "πόλεμο", ο κ. Χρυσοχοϊδης έσπευσε να διαχωρίσει τη δράση των τρομοκρατών από το "χώρο των Εξαρχείων". Ωστόσο, η πρώτη του επίδειξη πυγμής πραγματοποιήθηκε στα Εξάρχεια. Πώς το βλέπετε αυτό το γεγονός;

Πιθανόν να αντιλήφθηκε την παγίδα αυτού του «μανιχαϊσμού». Στα Εξάρχεια, εδώ και χρόνια, επιχειρείται η «δαιμονοποίηση» της περιοχής, παράλληλα με τη δαιμονοποίηση κοινωνικών ομάδων που επιλέγουν «ανάρμοστες» συμπεριφορές και στάσεις ζωής. Είναι λογικό η λεγόμενη «κοινή γνώμη» να ικανοποιείται από την κατασταλτική πειθαρχοποίηση και συμμόρφωση ατόμων και ομάδων που παραβαίνουν κρατούντες κώδικες αξιών, εμφάνισης και συμπεριφοράς. Δεν είναι λογικό, ούτε χρήσιμο και σκόπιμο να υποτάσσεται σʼ αυτό η δημοκρατία, που οφείλει να είναι ανοιχτή, ανεκτική, συναινετική, πειστική για τις προθέσεις της. Πολλές φορές στην ιστορία, έχουμε «πετάξει το παιδί μαζί με το νερό της σκάφης», και έχουμε βεβαίως -ως ιστορικό και συλλογικό υποκείμενο- γίνει επανειλημμένα επιμηθείς. Ανεξάρτητα από αυτό, ακόμη και αν πρόκειται για την αντιμετώπιση κάποιας κοινής συμμορίας, η αστυνομία μιας δημοκρατίας δεν μπορεί να υιοθετεί τις μεθόδους, τη σημειολογία και τη συμπεριφορά συμμορίας. Είναι ίσως πιο δύσκολο και (φαινομενικά) λιγότερο αποτελεσματικό, αλλά υποχρεωτικό για την ποιότητα της δημοκρατίας και την ουσιαστική νομιμοποίηση των θεσμών, που κρίσιμο συστατικό τους στοιχείο πρέπει να είναι η εγγυητική λειτουργία τους για τον πολίτη, και όχι το αντίθετο, ένας «πολίτης - βολικός εχθρός», τουλάχιστον για κάποιες κοινωνικές ομάδες. Η παραβολή για τη σκάφη με το «παιδί και το νερό» ισχύει απολύτως και εδώ.

*Πιστεύετε ότι η δράση των τρομοκρατών θα πυροδοτήσει αντιδράσεις από ακροδεξιούς θύλακες που όπως φάνηκε, υπάρχουν στο χώρο των Σωμάτων Ασφαλείας;

Αποτελεί μάλλον σοβαρή πιθανότητα. Η «δικαιοκρατική κουλτούρα» στους θεσμούς «χτίζεται» και δεν εντέλλεται με διατάξεις και άνωθεν διαταγές, που είναι βεβαίως και αυτές αναγκαίες. Το ζήτημα είναι τι συμβαίνει με την αστυνόμευση στην πράξη, και όχι «στα βιβλία και στους κώδικες». Ποιες συμπεριφορές ενθαρρύνονται στα αστυνομικά τμήματα, στις ειδικές υπηρεσίες, και στον δρόμο. Ποιοι επιβραβεύονται στις προαγωγές και στις μεταθέσεις, πώς λειτουργούν οι μηχανισμοί λογοδοσίας. Οι εκθέσεις του Συνηγόρου του Πολίτη είναι πολύ διαφωτιστικές σʼ αυτό το σημείο. Η δημοκρατική εγρήγορση στο εσωτερικό της αστυνομίας αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για κάθε σχεδιασμό που πράγματι θέλει την αστυνομία δίπλα στον πολίτη. Η «προβοκάτσια» βρίσκει έδαφος μόνον όταν υπάρχουν στεγανά, κουλτούρα ανοχής ή συγκάλυψης και εκπτώσεις αρχών.