Μάχη µε τις αγορές

Οταν τη δεκαετία του 1990 τα Κοινοβούλια των ευρωπαϊκών χωρών ψήφιζαν τη Συνθήκη του Μάαστριχτ και έµπαιναν οι βάσεις για την οικοδόµηση της Οικονοµικής και Νοµισµατικής Ενωσης, µια έντονη κριτική προβαλλόταν από προοδευτικούς δηµοκρατικούς κύκλους: οικονοµολόγοι και µη θεωρούσαν επικίνδυνη την πλήρη ανεξαρτησία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να διαµορφώνει τη νοµισµατική πολιτική µε µόνο γνώµονα τον καταστατικό της σκοπό, τη διαφύλαξη της σταθερότητας των τιµών, χωρίς να υπόκειται σε δηµοκρατικό έλεγχο. Ο πρόεδρος της Τράπεζας ενηµέρωνε µεν τακτικά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όπως και την κοινή γνώµη µέσω συνεντεύξεων Τύπου, παρακολουθούσεΣυµβούλια των υπουργών Οικονοµικών, κανείς όµως δεν τον υποχρέωνε να λαµβάνει υπόψη τις απόψεις βουλευτών και υπουργών, ούτε όταν εξέφραζαν πλειοψηφίες. Αποκτήσαµε έτσι στην Ευρώπη µια δηµόσια εξουσία, τη µοναδική πραγµατικά ενιαία ευρωπαϊκή εξουσία, την οποία οι λαοί της Ευρώπης δεν εξέλεγαν(*), δεν ήλεγχαν ούτε µπορούσαν να επηρεάσουν.

Η κριτική έµοιαζε να επιβεβαιώνεται τα πρώτα χρόνια του ευρώ. Οι ρυθµοί µεγέθυνσης ήσαν ασθενικοί, η ανεργία δεν έπεφτε, αλλά η ΕΚΤ αγνοούσε κάθε έκκληση να µειώσει τα επιτόκια για να τονωθεί η οικονοµία.

Εχοντας η ίδια ορίσει τη «σταθερότητα των τιµών» σε έναν ετήσιο πληθωρισµό «κάτω από 2%» (αργότερα, όταν ανέκυψαν ανησυχίες αποπληθωρισµού, εξειδίκευσε τον στόχο σε «χαµηλότερα αλλά πλησίον του 2%»)

έδινε, όπως της καταλόγιζαν τότε, «τη µάχη του προηγούµενου πολέµου», κατά του πληθωρισµού της δεκαετίας του 1970. Η εξουσία της στην οικονοµία γινόταν ακόµα πιο αποφασιστική εφόσον δεν δηµιουργήθηκε ο αναγκαίος δεύτερος βραχίονας, µια ενιαία δηµοσιονοµική πολιτική, ένας οµοσπονδιακός προϋπολογισµός µε επαρκείς πόρους για να αντιµετωπίζει τις ανισορροπίες εντός της ευρωζώνης. ΤοΣύµφωνοΣταθερότητας που θεσπίσθηκε ως υποκατάστατο αποδείχθηκε ακατάλληλο, παραβιαζόταν (όχι αποκλειστικά από εµάς) και απέτυχε.

Το τοπίο άλλαξε ριζικά η κρίση από τον Σε [-1161πτέµβριο του 2008. Ευρέως αναγνωρίσθηκε η καθοριστική συµβολή της ΕΚΤ µε τις γρήγορες και γενναίες παρεµβάσεις της στην απόκρουση της απειλής να καταρρεύσει το χρηµατοοικονοµικό σύστηµα, στην τροφοδότηση της οικονοµίας µε επαρκή ρευστότη τα, εισάγοντας «µη συµβατικά µέσα», όλο το διάστηµα της ύφεσης. Είδαµε τότε τον ευρωπαϊκό θεσµό µε τη λιγότερη δηµοκρατική νοµιµοποίηση να δρα πιο αποτελεσµατικά προς το συµφέρον της Ευρώπης και των κοινωνιών της από ταΣυµβούλια ηγετών ή υπουργών και από την Επιτροπή, που µέσα στις διαφορές τους χρονοτριβούσαν και όταν κατέληγαν, οι αποφάσεις τους ήσαν µίζερες, κατώτερες των απαιτήσεων, όπως τα µέτρα για τη δηµοσιονοµική τόνωση τον Δεκέµβριο του 2008.

Και πιο ουσιαστικό ρόλο παίζει η ΕΚΤ στην τελευταία δραµατική φάση όπου η δηµοσιονοµική κρίση της Ελλάδας, προανάκρουσµα πιθανής γενικευµένης κρίσης του δηµοσίου χρέους, έφτασε να απειλεί την ίδια την υπόσταση της Ευρωπαϊκής Ενωσης: ακύρωσε το παιχνίδι των οίκων αξιολόγησης δεχόµενη τα ελληνικά οµόλογα ανεξαρτήτως διαβάθµισης. Ο πρόεδρός της Ζαν-Κλοντ Τρισέ κινητοποιήθηκε στο έπακρο να πείσει κυβερνήσεις, τη γερµανική Βουλή, την κοινή γνώµη, για την ανάγκη του µηχανισµού στήριξης. Και όταν οι συνθήκες χειροτέρευαν ραγδαία για τις νότιες χώρες, η Τράπεζα βγήκε να αγοράσει κρατικά οµόλογα σπάζοντας ένα ευρωπαϊκό ταµπού.

Σε [-1173 µια διεισδυτική οµιλία µε εξαιρετικό ενδιαφέρον για εµάς ο Λορέντσο Μπίνι-Σµάγκι, µέλος του προεδρείου της ΕΚΤ, ανατέµνει τη σχέση ηθικής, αγορών και δηµοκρατίας. Δεν εξηγεί µόνο πώς το πρόβληµα του ελληνικού δανεισµού θα µπορούσε να είχε αντιµετωπιστεί µε πολύ µικρότερο κόστος αν είχαν υλοποιηθεί αµέσως οι αποφάσεις των ηγετών της 11ης Φεβρουαρίου, όπου διερευνά γιατί καθυστέρησαν. Αποκαλύπτει επίσης τα συµφέροντα, τις επαγγελµατικές σχέσεις µε επενδυτικές τράπεζες πληθώρας καθηγητών που αρθρογραφούν εισηγούµενοι να χρεοκοπήσει η Ελλάδα για να αποφευχθούν τάχα οι βαριές θυσίες που απαιτούν τα µέτρα προσαρµογής, χωρίς ποτέ να λένε τι θυσίες συνεπάγεται µια κρατική χρεοκοπία. Με εκείνους που επενδύουν στη χρεοκοπία της χώρας συνδέει την καλλιέργεια της πεποίθησης µέσα από τις εφηµερίδες ότι επίκειται άµεσα.

Καλό είναι οι ευρωπαίοι κεντρικοί τραπεζίτες να µιλάνε καθαρά και να δρουν υπέρ της Ευρώπης. Το ερώτηµα όµως, «πού λαµβάνονται ή δεν λαµβάνονται οι αποφάσεις και πόσο έγκαιρα;» είναι καίριο, η µάχη δεν έχει κριθεί. Η Ευρώπη χρειάζεται και ευρωπαίους πολιτικούς.

(*) Καθένα από τα έξι µέλη του προεδρείου της ΕΚΤ ορίζεται για οκταετή θητεία από τους πρωθυπουργούς και προέδρους των κρατών ύστερα από πρόταση του Συµβουλίου των υπουργών Οικονοµικών. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο µόνο γνώµη εκφέρει προηγουµένως, όπως και το Δ.Σ. της ΕΚΤ, τα λοιπά µέλη του οποίου είναι οι διοικητές των κεντρικών τραπεζών των χωρών - µελών, ενταγµένων πλέον στην Ευρωπαϊκή Ενωση.