Ο µπαµπούλας του νεο-Οθωµανισµού
Αλέξης Ηρακλείδης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2010-06-17
Από τότε που ανέλαβε υπουργός Εξωτερικών στην Τουρκία ο Αχµέτ Νταβούτογλου (τον Μάιο του 2009), η Τουρκία έχει παρουσιάσει εντυπωσιακή κινητικότητα στην εξωτερική της πολιτική, κατ’ αρχάς σε σχέση µε τους γείτονές της προς τον Νότο και προς Ανατολάς αλλά και ακόµη και στην υποΣαχάρια Αφρική και τη Λατινική Αµερική. Η έντονη αυτή δραστηριοποίηση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής που έχει τη σφραγίδα του Νταβούτογλου συνεχίζει και προκαλεί έντονο διεθνές ενδιαφέρον. Στην Ελλάδα το ενδιαφέρον αυτό είναι ανάµεικτο µε ανησυχία, κυρίως τον φόβο ενός αναδυόµενου απειλητικού «νέο-Οθωµανισµού». Οι πιο συγκεκριµένα ελληνικοί φόβοι είναι οι εξής:
1. Ο φόβος η Τουρκία να παίξει τον ρόλο µία µεγάλης γεωπολιτικά δύναµης στην περιοχή, περιθωριοποιώντας την Ελλάδα.
2. Ο φόβος η Τουρκία να επιχειρήσει να επιλύσει τις ελληνοτουρκικές διαφορές (διένεξη του Αιγαίου, µειονότητες) εις βάρος της Ελλάδας εκµεταλλευόµενοι τη γεωπολιτική και άλλη της ισχύ.
3. Η αίσθηση ότι η Τουρκία δεν ενδιαφέρεται πλέον για την Ε.Ε., που σηµαίνει ότι δεν θα κάνει τις απαραίτητες αλλαγές που χρειάζονται εσωτερικά (εκδηµοκρατισµός, µείωση του ρόλου του Στρατού) ή εξωτερικά (βελτίωση σχέσεων µε την Ελλάδα, εποικοδοµητική στάση στο Κυπριακό), µε αποτέλεσµα ο Στρατός να συνεχίζει να έχει επιρροή, µε την ανοχή του κυβερνώντος κόµµατος, µε αρνητικά αποτελέσµατα στα ελληνοτουρκικά και στο Κυπριακό. Ο ίδιος ο Νταβούτογλου έχει κατ’ επανάληψη δηλώσει ότι δεν είναι θιασώτης του νέο-Οθωµανισµού.
Η κύρια θέση του Νταβούτογλου (που στην Ελλάδα εκλαµβάνεται από πολλούς ως νέο-Οθωµανισµός) είναι η θεωρία του περί «στρατηγικού βάθους» της Τουρκίας, που έχει αναπτύξει στο οµώνυµο βιβλίο του 2001. Υποστηρίζει ότι λόγω οθωµανικού παρελθόντος και παράδοσης η σηµερινή Τουρκία έχει ορισµένα εγγενή πλεονεκτήµατα τα οποία δεν έχει αρκούντος εκµεταλλευτεί µέχρι σήµερα, ακολουθώντας το εν πολλοίς αδιέξοδο αµυντικό κεµαλικό µοντέλο που βλέπει παντού απειλές και εχθρούς (εξωτερικούς και εσωτερικούς, όπως τους Κούρδους) και κίνδυνο στην εθνική ασφάλεια της χώρας στα πλαίσια του γνωστό ως «συνδρόµου των Σεβρών» (του τρόµου διαµελισµού της χώρας). Βασική επιδίωξη του Νταβούτογλου είναι τα «µηδενικά προβλήµατα» µε τους γείτονες της Τουρκίας, ακόµη και µε την Αρµενία, στα πλαίσια της επίλυσης διενέξεων «χωρίς νικητές και ηττηµένους». Επίσης θα πρέπει να λυθεί το Κουρδικό, ειρηνικά, µε προστασία και συµµετοχή των Κούρδων στο τουρκικό κράτος. Τελικός στόχος της Τουρκίας κατά Νταβούτογλου είναι η χώρα να γίνει ηγέτιδα στην περιοχή όχι στη βάση του µιλιταριστικού της προφίλ, το οποίο θα πρέπει να εγκαταλείψει, αλλά χρησιµοποιώντας τις δυνατότητές της ως χώρας µε «ήπια ισχύ» (soft power), λόγω ισχυρής οικονοµίας, δηµοκρατικών θεσµών και ιστορικής παρουσίας στην ευρύτερη περιοχή. Ο Νταβούτογλου θεωρεί την Τουρκία όχι τόσο ως γέφυρα µεταξύ του Ισλάµ και Δύσης ούτε καν ως περιφερειακή δύναµη, αλλά από τις λίγες χώρες που αποκαλεί «κεντρικές χώρες» (µε γεωπολιτικούς όρους) που µπορούν να παίξουν σηµαίνοντα ρόλο ακόµη και παγκοσµίως.
Είναι το όραµα αυτό του Νταβούτογλου τόσο επίφοβο για την Ελλάδα; Τα περί «κεντρικής χώρας» και τα συναφή αποτελούν υπερφιλόδοξους ανεφάρµοστους στόχους που δεν αξίζει καν να µας απασχολήσουν. Αν πάλι η Τουρκία κατορθώσει να λύσει τα τρία µεγάλα προβλήµατα που την ταλανίζουν (Κουρδικό, Στρατός, κοσµικό και δηµοκρατικό κράτος) που αποτελούν προϋπόθεση (κατά Νταβούτογλου) για να κινηθεί στα πλαίσια που επιθυµεί, τότε θα έχει γίνει µία εντελώς διαφορετική χώρα. Επιπλέον θα µπορεί να ενταχθεί και στην Ε.Ε. ως πλήρες και µέλος. Τότε ο νεο-Οθωµανικός µπαµπούλας α λα ελληνικά απλούστατα δεν θα υπάρχει.
Ο Αλέξης Ηρακλείδης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ανάλυσης Συγκρούσεων στο Πάντειο Πανεπιστήµιο.
1. Ο φόβος η Τουρκία να παίξει τον ρόλο µία µεγάλης γεωπολιτικά δύναµης στην περιοχή, περιθωριοποιώντας την Ελλάδα.
2. Ο φόβος η Τουρκία να επιχειρήσει να επιλύσει τις ελληνοτουρκικές διαφορές (διένεξη του Αιγαίου, µειονότητες) εις βάρος της Ελλάδας εκµεταλλευόµενοι τη γεωπολιτική και άλλη της ισχύ.
3. Η αίσθηση ότι η Τουρκία δεν ενδιαφέρεται πλέον για την Ε.Ε., που σηµαίνει ότι δεν θα κάνει τις απαραίτητες αλλαγές που χρειάζονται εσωτερικά (εκδηµοκρατισµός, µείωση του ρόλου του Στρατού) ή εξωτερικά (βελτίωση σχέσεων µε την Ελλάδα, εποικοδοµητική στάση στο Κυπριακό), µε αποτέλεσµα ο Στρατός να συνεχίζει να έχει επιρροή, µε την ανοχή του κυβερνώντος κόµµατος, µε αρνητικά αποτελέσµατα στα ελληνοτουρκικά και στο Κυπριακό. Ο ίδιος ο Νταβούτογλου έχει κατ’ επανάληψη δηλώσει ότι δεν είναι θιασώτης του νέο-Οθωµανισµού.
Η κύρια θέση του Νταβούτογλου (που στην Ελλάδα εκλαµβάνεται από πολλούς ως νέο-Οθωµανισµός) είναι η θεωρία του περί «στρατηγικού βάθους» της Τουρκίας, που έχει αναπτύξει στο οµώνυµο βιβλίο του 2001. Υποστηρίζει ότι λόγω οθωµανικού παρελθόντος και παράδοσης η σηµερινή Τουρκία έχει ορισµένα εγγενή πλεονεκτήµατα τα οποία δεν έχει αρκούντος εκµεταλλευτεί µέχρι σήµερα, ακολουθώντας το εν πολλοίς αδιέξοδο αµυντικό κεµαλικό µοντέλο που βλέπει παντού απειλές και εχθρούς (εξωτερικούς και εσωτερικούς, όπως τους Κούρδους) και κίνδυνο στην εθνική ασφάλεια της χώρας στα πλαίσια του γνωστό ως «συνδρόµου των Σεβρών» (του τρόµου διαµελισµού της χώρας). Βασική επιδίωξη του Νταβούτογλου είναι τα «µηδενικά προβλήµατα» µε τους γείτονες της Τουρκίας, ακόµη και µε την Αρµενία, στα πλαίσια της επίλυσης διενέξεων «χωρίς νικητές και ηττηµένους». Επίσης θα πρέπει να λυθεί το Κουρδικό, ειρηνικά, µε προστασία και συµµετοχή των Κούρδων στο τουρκικό κράτος. Τελικός στόχος της Τουρκίας κατά Νταβούτογλου είναι η χώρα να γίνει ηγέτιδα στην περιοχή όχι στη βάση του µιλιταριστικού της προφίλ, το οποίο θα πρέπει να εγκαταλείψει, αλλά χρησιµοποιώντας τις δυνατότητές της ως χώρας µε «ήπια ισχύ» (soft power), λόγω ισχυρής οικονοµίας, δηµοκρατικών θεσµών και ιστορικής παρουσίας στην ευρύτερη περιοχή. Ο Νταβούτογλου θεωρεί την Τουρκία όχι τόσο ως γέφυρα µεταξύ του Ισλάµ και Δύσης ούτε καν ως περιφερειακή δύναµη, αλλά από τις λίγες χώρες που αποκαλεί «κεντρικές χώρες» (µε γεωπολιτικούς όρους) που µπορούν να παίξουν σηµαίνοντα ρόλο ακόµη και παγκοσµίως.
Είναι το όραµα αυτό του Νταβούτογλου τόσο επίφοβο για την Ελλάδα; Τα περί «κεντρικής χώρας» και τα συναφή αποτελούν υπερφιλόδοξους ανεφάρµοστους στόχους που δεν αξίζει καν να µας απασχολήσουν. Αν πάλι η Τουρκία κατορθώσει να λύσει τα τρία µεγάλα προβλήµατα που την ταλανίζουν (Κουρδικό, Στρατός, κοσµικό και δηµοκρατικό κράτος) που αποτελούν προϋπόθεση (κατά Νταβούτογλου) για να κινηθεί στα πλαίσια που επιθυµεί, τότε θα έχει γίνει µία εντελώς διαφορετική χώρα. Επιπλέον θα µπορεί να ενταχθεί και στην Ε.Ε. ως πλήρες και µέλος. Τότε ο νεο-Οθωµανικός µπαµπούλας α λα ελληνικά απλούστατα δεν θα υπάρχει.
Ο Αλέξης Ηρακλείδης είναι καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και Ανάλυσης Συγκρούσεων στο Πάντειο Πανεπιστήµιο.