ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ σε μετάβαση

Όσο οι πρυτάνεις, η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας και η συνδικαλιστική ηγεσία των πανεπιστημιακών, βρίσκονταν στο Ρέθυμνο, για την 65η σύνοδο των πρυτάνεων με αντικείμενο τις αλλαγές στα πανεπιστήμια, στο αμφιθέατρο του κεντρικού κτηρίου του Πανεπιστημίου Αθηνών, πανεπιστημιακοί δάσκαλοι από όλα τα πανεπιστήμια της χώρας συνεδρίαζαν για το ίδιο θέμα. Η ημερίδα ήταν οργανωμένη από το Παρατηρητήριο για την Έρευνα και το Διάλογο για τα Πανεπιστήμια. Ο θεσμός αυτός, οφείλει την ύπαρξή του σε πανεπιστημιακούς που διαφοροποιήθηκαν από τις πολιτικές της άρνησης των αλλαγών, των καταλήψεων και της βίας που σημάδεψαν το ελληνικό πανεπιστήμιο στη διάρκεια του προηγούμενου μεταρρυθμιστικού επεισοδίου, το 2006-2007, και χάραξαν τότε τον τρίτο δρόμο ανάμεσα στο Υπουργείο Παιδείας και στη συγκεκριμένη συνδικαλιστική ηγεσία της ΠΟΣΔΕΠ, που ευτυχώς για τα πανεπιστήμια και την ελληνική κοινωνία, έπαψε εν τω μεταξύ να εκπροσωπεί τους πανεπιστημιακούς. Η εκδήλωση ήταν προγραμματισμένη εδώ και καιρό και η συγκυρία το έφερε να συμπέσει με την παρουσίαση του κειμένου της διαβούλευσης για τις αλλαγές στην ανώτατη εκπαίδευση. Ανήσυχοι οι πανεπιστημιακοί που πλαισιώνουν το Παρατηρητήριο, κάλεσαν συναδέλφους από διαφορετικά πανεπιστήμια και επιστημονικά πεδία για να ανταλλάξουν απόψεις σε δυο από τα μείζονα ζητήματα μιας ουσιαστικής μεταρρύθμισης, την οργάνωση των πανεπιστημιακών σπουδών και τη διακυβέρνηση των ΑΕΙ.

Μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, με άποψη και επιχειρήματα, με νηφαλιότητα και ευθύνη, οι 20 πανεπιστημιακοί που είχαν κληθεί ως ομιλητές και ομιλήτριες, αλλά και όσοι πήραν το λόγο από την αίθουσα, ανέδειξαν το πολύμορφο τοπίο των προβλημάτων, των αγκυλώσεων, των παθογενειών, των αδιεξόδων που αντιμετωπίζουν σήμερα τα ελληνικά πανεπιστήμια. Και υπογράμμισαν την αναγκαιότητα ουσιαστικών αλλαγών για ένα πανεπιστήμιο που χρηματοδοτείται από το κράτος για να εκπαιδεύει ικανούς και άξιους πολίτες, που αξιολογείται και λογοδοτεί για τα πεπραγμένα του, που συνομιλεί με την κοινωνία και τα προβλήματά της, που συμβάλει στην ανάπτυξη της χώρας. Αναφέρθηκαν στο ισχύον εισαγωγικό σύστημα,

- που τραυματίζει το λύκειο και προδιαγράφει τρόπους σκέψης και μάθησης που αντίκεινται στην επιστημονική γνώση, που «φυλακίζει» τα παιδιά σε ένα τμήμα από την αρχή των σπουδών τους μέχρι το τέλος, χωρίς τη δυνατότητα αλλαγών,

- που ταυτίζει τα προγράμματα των σπουδών με τα τμήματα και τα αντικείμενα των μελών ΔΕΠ του οικείου τμήματος,

- που δεν επιτρέπει στους φοιτητές και τις φοιτήτριες να κάνουν διεπιστημονικές επιλογές, αυτές που είναι πλέον θεσμός σε πολλά ευρωπαϊκά πανεπιστήμια.

Υπογράμμισαν την αναγκαιότητα ουσιαστικών αλλαγών για ένα πανεπιστήμιο που χρηματοδοτείται από το κράτος για να εκπαιδεύει ικανούς και άξιους πολίτες, που αξιολογείται και λογοδοτεί για τα πεπραγμένα του, που συνομιλεί με την κοινωνία. Σημείωσαν τον πολλαπλασιασμό τμημάτων χωρίς επιστημονικό και επαγγελματικό αντίκρισμα, σε περιοχές που συνδέονται εκλογικά με ισχυρούς βουλευτές των εκάστοτε κυβερνήσεων. Υπογράμμισαν την αδυναμία των πανεπιστημίων να αντισταθούν στις πολιτικές πιέσεις για διαρκή αύξηση του αριθμού των φοιτητών και φοιτητριών τους, για τη σταδιακή μετατροπή πολλών τμημάτων σε εξεταστικά κέντρα και κέντρα παραγωγής πτυχίων. Μίλησαν και για τις νησίδες αριστείας και για την πρόοδο που έχει συντελεστεί, για τον ερευνητικό δυναμισμό κάποιων τμημάτων, για την πρόοδο σε πολλά μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών, για διεθνείς διακρίσεις. Αναφέρθηκαν και στις προσπάθειες μεταρρύθμισης του πρόσφατου παρελθόντος, στις αντιστάσεις που συνάντησαν και την επιλεκτική χρήση τους από τα πανεπιστήμια, για τους νόμους που δεν εφαρμόστηκαν, ή, εφαρμόστηκαν χωρίς να θίξουν κατεστημένα συμφέροντα και ομάδες εξουσίας. Διατύπωσαν παράλληλα και ερωτήματα, αμφιβολίες, αντιρρήσεις, ανησυχίες ή και φόβους για τις αλλαγές που προτείνονται, ερωτήματα για τους κοινωνικούς εταίρους που θα κληθούν να συμμετάσχουν στη διακυβέρνηση των πανεπιστημίων, αμφιβολίες για τις δυνατότητες του ελληνικού πανεπιστημίου να λειτουργήσει αυτοτελώς με διαφάνεια και αξιοκρατία, αντιρρήσεις για τη μεταφορά κριτηρίων ανταποδοτικότητας στις κοινωνικές και ανθρωπιστικές σπουδές, ανησυχίες για την πιθανότητα ενός μπάχαλου που κινδυνεύει να δώσει τη χαριστική βολή στο δημόσιο πανεπιστήμιο, φόβους για την πολιτική αποφασιστικότητα της κυβέρνησης να προχωρήσει στις απαραίτητες αλλαγές και την ικανότητά της να εξασφαλίσει τις αναγκαίες συναινέσεις.

Ανάλογους φόβους διατυπώνει σήμερα μεγάλο μέρος της πανεπιστημιακής κοινότητας, αν και γνωρίζει ότι η σημερινή κατάσταση δεν πάει άλλο και ότι οι διαρθρωτικές αλλαγές στη γεωγραφία και τη φυσιογνωμία της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα, είναι απολύτως αναγκαίες. Δεν υπάρχουν μόνον «βολεμένοι» πανεπιστημιακοί. Είναι πολλοί αυτοί που αναρωτιούνται για τα μαθήματα που διδάσκονται στο τμήμα τους, για τα μέλη ΔΕΠ που εκλέγονται, για τη χρησιμότητα των πτυχίων που χορηγούνται. Είναι πολλοί αυτοί που αγωνίζονται για να κάνουν καλά τη δουλειά τους, την ερευνητική και τη διδακτική, να εξελιχθούν ως επιστήμονες και ταυτόχρονα να διατηρήσουν την αξιοπρέπειά τους μέσα σε ένα σύστημα που, πολλές φορές, βλέπει εχθρικά την πρόοδο και το μόνο που απαιτεί είναι τη στοίχισή τους στο εκάστοτε μπλοκ εξουσίας. Είναι πολλοί αυτοί που για να παρακολουθούν και να συμμετέχουν στις διεθνείς εξελίξεις, αναγκάζονται να χρηματοδοτούν μόνον από το μισθό τους κάθε σχετική δραστηριότητα. Νέο, αναβαθμισμένο δημόσιο πανεπιστήμιο της αριστείας και της ανάπτυξης, γίνεται -ρωτούν- χωρίς συνέδρια, χωρίς διεθνή περιοδικά, χωρίς έρευνα; Ποια πολιτεία και αντίστοιχη πολιτική ηγεσία θα στηρίξει ένα πανεπιστήμιο-μοχλό της ανάπτυξης; Αυτή που μπλοκάρει τα κονδύλια της έρευνας στο υπουργείο και εμπαίζει τους πανεπιστημιακούς, αναβάλλοντας διαρκώς τις αποφάσεις της; Αυτή που υποτιμάει και το όποιο καλό έργο γίνεται μέσα στα πανεπιστήμια; Αυτή που ενώ δεν μπόρεσε, παρά τις εξαγγελίες της, να ρυθμίσει τη στάθμιση της φοιτητικής συμμετοχής στις τελευταίες πρυτανικές εκλογές, έρχεται τώρα να κηρύξει τη ριζική αλλαγή;

Τα ερωτήματα είναι ενδεικτικά. Υπάρχουν κι άλλα πολλά. Η πολιτική ηγεσία οφείλει να τα απαντήσει, για να μη λειτουργήσουν ανασχετικά για τη μεταρρύθμιση, για να μην επικρατήσουν άλλη μια φορά οι κραυγές της άρνησης και της κινδυνολογίας. Να δώσει τις απαραίτητες εγγυήσεις μιας πορείας προς τα εμπρός. Για να ενισχυθεί το «τόξο» της μεταρρύθμισης και να πάρει μαζί του τα δυναμικά στοιχεία της ανώτατης εκπαίδευσης, αυτούς που επιθυμούν να δουν τη δουλειά τους συνυφασμένη με την εξέλιξη και την αναβάθμιση των ιδρυμάτων τους. Και Μεταρρύθμιση των ΑΕΙ, χωρίς πανεπιστημιακούς, δεν γίνεται. Αυτή είναι η πικρή αλήθεια.

*Η Μαρία Ρεπούση είναι Αναπληρώτρια καθηγήτρια ΑΠΘ.