Η καταστροφή ως αιτία προόδου

Από τον σεισµό της Λισαβώνας στο τσουνάµι της Ιαπωνίας

Γιώργος Σιακαντάρης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2011-03-19

Ο σεισµός, το τσουνάµι και η πυρηνική απειλή στην Ιαπωνία θέτουν σοβαρά ερωτήµατα. ∆εν είναι η πρώτηφορά που οι φυσικές καταστροφές προβληµατίζουν τους ανθρώπους. Υπήρξε όµως ένας σεισµός που εντασσόµενος στο κλίµα του διαµορφούµενου τότε ∆ιαφωτισµού συνέβαλε στην ανατροπή των µέχρι τότε ερµηνειών των φυσικών καταστροφών. Ηταν ο σεισµός της Λισαβώνας. Το πρωί της 1ης Νοεµβρίου 1755 η πρωτεύουσα της Πορτογαλίας κτυπήθηκε από τηνοργή του Εγκέλαδου. Ολοι έτρεξαν στην παραλία για να σωθούν. Τότε ήρθε το τσουνάµι που καταβρόχθισε τον πληθυσµό της µισής πόλης.

Σ’ ένα ωραίο βιβλίο του ο Νίκολας Σρέιντι ( Ο µεγάλος σεισµός, µετ. Ξ. Γιαταγάνας, Εκδ. Κριτική), περιγράφει τις τεράστιες καταστροφές αλλά και τιςενέργειες που ανέλαβαν για τηνανόρθωση της πόλης πραγµατικοί πολιτικοί άνδρες, όπως ο πρωθυπουργός Σεµπαστιάο Ντε Μέλο.

«Θάψτε τους νεκρούς και ταΐστε τους ζωντανούς» ήταν η διαταγή που έδωσε. Ο ίδιος τέθηκε επικεφαλής µιας εργώδους προσπάθειας για την ανόρθωση της πόλης. Επειδή ήταν οπαδός του ∆ιαφωτισµού δεν κάθησε να απορεί γύρω από την «εκδικητικότητα» του Θεού, αλλάεπεδίωξε να κατασκευάσει κτίσµατα που θα µετρίαζαν τις φυσικές καταστροφές. Η µοναδική αυθεντία που αναγνώριζε ήταν η ανθρώπινη.

Στον κόσµο των φιλοσόφων, οργή ξεχείλισε κατά των θεολογικών ερµηνειών, οι οποίες καλλιεργούσαν την αδράνεια και τη µοιρολατρία.

Ο Βολταίρος µε τηνπερίφηµη επιστολή του καταδικάζει τη θεοδικία ως το µέσον που έχει δήθεν ο Θεός για να τιµωρεί το κακό. Εγραψε τό τε, «στοιχηµατίζω ότι καιοι ιεροεξεταστές καταπλακώθηκαν επίσης όπως όλοι οι άλλοι». Μόνο η πίστη στην ικανότητα τουαυτοδύναµου και αυτοτελούς ανθρώπουµπορεί να αντιµετωπίσει τις αναπόφευκτες καταστροφές, έλεγε.

Ο σεισµός του 1755 ώθησε τους ανθρώπους να αναζητήσουν προστασία στην επιστήµη. Φοβάµαι πως κάποιοι στον σεισµό στην Ιαπωνία βρήκαν ευκαιρία να διαδώσουντο αντίθετο. Από τα ελληνικά κανάλια ξεπήδησε ένα µείγµα βλακείας, συνωµοσιολογίας, µίσους κατά της επιστηµονικής εξήγησης των φυσικών φαινοµένων. Ηλάσπη αυτού του µείγµατος απειλεί να πλήξει και τα ελάχιστα δείγµαταορθολογισµού που έχει να επιδείξει αυτή η χώρα.

Οι υπαρκτοί κίνδυνοι από τη χρήση της επιστήµης ως µέσου για τη συσσώρευση κεφαλαίου χρησιµοποιούνται για να αµφισβητηθεί στην ουσία ένα άλλο σταθερό επίτευγµα του ∆ιαφωτισµού. Αµφισβητείται η ενότη τα φύσης και λογικής στον άνθρωπο. Συστατικά που επιτρέπουν να δούµε τον άνθρωπο ως ύπαρξηµε κάποια σταθερή, οικουµενικά συγκροτούµενη φύση καιλογική, από τη λειτουργικότητα των οποίωνµπορεί να εξαχθεί ένας ευκταίος τρόπος συµπεριφοράς και κουλτούρας.

Ο άνθρωπος µόνο ωςέλλογο άτοµο µπορεί να ξεχωρίσει από τη φυσική του διάσταση και ναεισέλθει στην ανθρώπινη. Ο άνθρωπος είναι άνθρωπος όταν παύει να είναι µόνο φύση και παύει να είναι µόνο φύση όταν καταλαβαίνει πως η κύρια δύναµή του βρίσκεται στη λογική και στην ελευθερία της βούλησής του.

Αυτή η ενότητα φύσης και ελεύθερης βούλησης ή µε άλλα λόγια ο ατοµικισµός είναι τα προαπαιτούµενα για τον εξανθρωπισµό του ανθρώπου. Οσο ο άνθρωπος συνειδητοποιεί πως ο ίδιοςείναι ο δηµιουργός της ιστορίας του και όχι η φύση ή η αφαιρετική ιστορία, η θεία πρόνοια, η τύχη, τόσο περισσότερο ξεφεύγει από το πλαίσιοτου «λύκος εναντίον λύκων».

Τον 17ο και 18ο αιώνα, εποχή της ανερχόµενης αστικής τάξης, της Βιοµηχανικής Επανάστασης και της ανάπτυξης των πόλεων,γεννιέται µάλλον πρόωρα το πρόταγµα της ανθρώπινης αυτοτέλειας. Αυτό το πρόωρα γεννηµένο µωρότοποθετήθηκε σε θερµοκοιτίδα του µαιευτηρίου της Ιστορίας. Μια θερµοκοιτίδα σκονισµένη από τη σκόνη της φυσιοκρατικής αντίληψης, σύµφωνα µε την οποία το πεπρωµένο του ανθρώπου, αν και έχει απελευθερωθεί από την εξουσία της θεϊκής αυθεντίας (Μεσαίωνας) ή της µοίρας (Αρχαιότητα), εξακολουθείνα καθορίζεται από τους νόµους της φύσης. Αυτό το πρόταγµα αναλαµβάνει να καθαρίσει αυτή τη φυσιοκρατική σκόνη µε το ξεσκονόπανο της ελευθερίας της ατοµικής βούλησης, του αυτεξούσιου υποκειµένου, της ισότητας και του πνεύµατος της µετριοπάθειας και µε την αποδοχή της προτεραιότητας της ατοµικής ελεύθερης βούλησης έναντι της φυσικής ιστορίας.

Αν σήµερα εγκαταλείψουµε αυτό το πρόταγµα, τότεθα ενεργήσουµε, όπως µας προειδοποιούσε ο Τοκβίλ: «Οταν το παρελθόνδεν ρίχνει το φως του στο µέλλον, τότε ο νους του ανθρώπου σκοτεινιάζει».

Άρθρα/ Κίνηση Ιδεών

Γιάννης Βούλγαρης

Πολιτικές νοσταλγίες σε σκληρούς καιρούς

Γιάννης Βούλγαρης, 2024-10-12

Το ότι το κομματικό μας σύστημα εμφανίζει «ασυμμετρία»...

Το Zeigeitst της τελετής

Πάσχος Μανδραβέλης, 2024-08-01

Εμείς οι παλιότεροι, ως εραστές της γραμμικής αφήγησης...

Το Είναι και το Φαίνεσθαι

Κώστας Κωστής, 2023-12-24

...Δεν έχω τίποτε εναντίον των ιδιωτικών πανεπιστημίων,...

Αυτοκίνητο που μαρσάρει μέσα στη λάσπη

Τάσος Τσακίρογλου, 2023-09-29

Ένας ακμαίος πολιτισμός αντιλαμβάνεται έγκαιρα τα προβλήματά...

Η διάκριση Δεξιάς - Αριστεράς

Θανάσης Γιαλκέτσης, 2023-07-08

Αρθρο του Μάρκο Ρεβέλι που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα...

Γιώργος Γιαννουλόπουλος

Το ύφος και το βάθος

Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 2023-07-08

Ο Ελύτης έγραψε κάποτε ότι ο Σολωμός είναι «ένας από τους...

Ορντολιμπεραλισμός, κοινωνική οικονομία της αγοράς και σοσιαλδημοκρατία

Θεόδωρος Ν. Τσέκος, 2023-06-20

Υπάρχει τα τελευταία χρόνια διάχυτη σε κύκλους της Κεντροαριστεράς...

Αντώνης Λιάκος

Η Δικαιοσύνη και το βάρος της Ιστορίας

Αντώνης Λιάκος, 2023-06-13

Υπάρχει μια υπόθεση που έχει γαγγραινιάσει εκεί στη Θεσσαλονίκη,...

Το ήθος ως αίσθημα

Ευάγγελος Αυδίκος, 2023-06-13

Ζούμε στην εποχή της εντύπωσης. Ολα στην υπηρεσία του φευγαλέου....

Γιώργος Σιακαντάρης

Πότε αποτυγχάνουν οι δημοκρατίες;

Γιώργος Σιακαντάρης, 2023-04-26

Η συζήτηση που γίνεται στη χώρα μας από πλευράς ορισμένων...

Πράσινες, μπλε και κόκκινες γραμμές

Τάσος Παππάς, 2023-03-01

Τι χωρίζει τον ΣΥΡΙΖΑ από τη Νέα Δημοκρατία; Αβυσσος, λένε...

Συνηγορία υπέρ των διαπραγματεύσεων

Γιούργκεν Χάμπερμας, 2023-02-19

Αρθρο του κορυφαίου πολιτικού φιλοσόφου της εποχής μας...

×
×