Μπορεί να αναγεννηθεί η σοσιαλδημοκρατία;
Νίκος Μουζέλης, Το Βήμα της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2014-11-25
Πολλοί, κυρίως στον χώρο της Αριστεράς, ταυτίζουν αποκλειστικά τη σοσιαλδημοκρατία με τη χρυσή εποχή της. Κατʼ αυτούς η «αληθινή» σοσιαλδημοκρατία είναι φαινόμενο της πρώιμης μεταπολεμικής περιόδου. Σήμερα έχει εξαφανιστεί ανεπιστρεπτί. Από την άλλη μεριά όμως υπάρχουν αυτοί που ορίζουν το φαινόμενο ευρύτερα: σε ένα εξελικτικό, ρεφορμιστικό κίνημα που μπορεί να αναζωογονηθεί, που μπορεί να ξεπεράσει τη σημερινή κρίση του δημιουργώντας νέες στρατηγικές βασισμένες στα νέα δεδομένα και που θα στοχεύουν σε μια δεύτερη «χρυσή εποχή», σε έναν δεύτερο εξανθρωπισμό του καπιταλισμού.
Παρʼ όλο που το κράτος-έθνος δεν έχει σήμερα συρρικνωθεί, όπως ήδη ειπώθηκε, έχει χάσει ένα σημαντικό μέρος της αυτονομίας του. Ως εκ τούτου, είναι γεγονός πως μια προοδευτική σοσιαλδημοκρατία δεν είναι πια εφικτή «σε μία μόνο χώρα» - κυρίως στον ευρωπαϊκό Νότο. Μπορεί μόνο να επιτευχθεί σε ένα ευρύτερο μεταεθνικό πλαίσιο όπως αυτό της ΟΝΕ. Ενα πλαίσιο ικανό να αποκτήσει μια σχετική αυτονομία σε σχέση με το παγκόσμιο σύστημα. Αυτό βέβαια προϋποθέτει μια ριζικά διαφορετική ευρωζώνη. Προϋποθέτει τη ριζική αλλαγή της ετοιμόρροπης αρχιτεκτονικής της. Προϋποθέτει το πέρασμα από μια νεοφιλελεύθερη, γερμανοκρατούμενη Ευρώπη σε μια πιο ενοποιημένη σοσιαλδημοκρατική κοινότητα χωρών που να βασίζεται όχι μόνο στον ανταγωνισμό αλλά και στην αλληλεγγύη. Σημαίνει, πιο συγκεκριμένα, τη δημιουργία αναδιανεμητικών μηχανισμών που θα μειώνουν τις ανισότητες μεταξύ πιο αναπτυγμένων και λιγότερο αναπτυγμένων/ανταγωνιστικών οικονομιών. Είναι δυνατόν να δημιουργηθεί μια τέτοια Ευρώπη; Νομίζω πως είναι δύσκολο, αλλά όχι αδύνατο.
Οι γερμανικές ελίτ αντιλαμβάνονται πια πως, λόγω της ανάπτυξης των «αναδυόμενων οικονομιών», η τυχόν διάλυση της ΟΝΕ θα καταστήσει τη χώρα τους έναν τρίτης κατηγορίας παίκτη στην παγκόσμια οικονομία. Αυτό η κυρία Μέρκελ θέλει να το αποφύγει, χωρίς να αλλάξει όμως τη νεοφιλελεύθερη πολιτική της. Δεν νομίζω πως αυτό είναι εφικτό. Η Γερμανία θα πρέπει να διαλέξει: ή τον σοσιαλδημοκρατικό μετασχηματισμό της ευρωζώνης ή τη διάλυσή της.
Η παγκόσμια διάσταση
Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού η παγκόσμια οικονομία αποτελείται από τρεις διαφορετικούς τύπους καπιταλισμού: τον νεοφιλελεύθερο τύπο, όπου κυριαρχούν οι ΗΠΑ, τον αυταρχικό καπιταλισμό, όπου κύριος παγκόσμιος παίκτης είναι η Κίνα, και τον πιο αδύναμο ημι-σοσιαλδημοκρατικό/«σοσιαλφιλελεύθερο» ευρωπαϊκό καπιταλισμό της ευρωζώνης. Από αυτή τη σκοπιά, η πιθανή σοσιαλδημοκρατικοποίηση της Ευρώπης μπορεί να οδηγήσει ξανά σε ευνοϊκές συνθήκες για την αναβίωση προοδευτικών σοσιαλδημοκρατικών στρατηγικών.
Τέλος, όπως πολλές φορές στο παρελθόν έτσι και σήμερα, στους κόλπους της Αριστεράς, πολλαπλασιάζονται οι προβλέψεις για την επερχόμενη κατάρρευση του καπιταλισμού. Νομίζω πως αυτή η πρόβλεψη θα διαψευστεί για μία ακόμη φορά. Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής σίγουρα δεν είναι αιώνιος. Αλλά έχει ακόμη πολλά χρόνια ζωής. Αν όχι για κανέναν άλλο λόγο, γιατί οι δυνάμεις που προσπαθούν να τον ανατρέψουν (αριστερά συνδικάτα και κόμματα, μαζικές κινητοποιήσεις τύπου Γένοβας και Αγανακτισμένων, νέα κοινωνικά κινήματα, παγκόσμιες μη κυβερνητικές οργανώσεις κτλ.) είναι εξαιρετικά καχεκτικές - και σε εθνικό και σε παγκόσμιο επίπεδο. Υπάρχει βέβαια η θεωρία πως λόγω των συνεχιζόμενων και εντεινόμενων παγκόσμιων κρίσεων, ακόμα και χωρίς σοβαρές λαϊκές πιέσεις, οι συστημικές αντινομίες της παγκόσμιας οικονομίας θα οδηγήσουν στην κατάρρευση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής. Αυτού του είδους οι αναλύσεις που ξαναπροβάλλουν στον αριστερό χώρο (βλ. π.χ. Streeck, 2014) δεν λαμβάνουν υπόψη τους πως οι δυνάμεις που θα διαμορφώσουν τον κόσμο στις δεκαετίες που έρχονται είναι η Κίνα και οι ΗΠΑ, που είναι καπιταλιστικές, χωρίς να είναι παθητικά όργανα των πολυεθνικών. Αυτοί οι δύο πιο σοβαροί παίκτες στην παγκόσμια οικονομία και γεωπολιτική αρένα έχουν τουλάχιστον ένα κοινό συμφέρον: την πιο αποτελεσματική διαχείριση των καπιταλιστικών κρίσεων, κρίσεων που αναμφίβολα θα συνεχιστούν αλλά μπορούν σε έναν μεγάλο βαθμό να ελεγχθούν.
Αν ισχύουν τα παραπάνω, οι προοδευτικές δυνάμεις (δηλαδή οι δυνάμεις που μάχονται για την παραπέρα διάχυση δικαιωμάτων προς τα λαϊκά στρώματα) έχουν την εξής επιλογή: ή να ακολουθήσουν στρατηγικές ανατροπής του καπιταλισμού ή να ακολουθήσουν μια νέα προοδευτική, ρεφορμιστική στρατηγική εντός των ορίων που επιβάλλει το καπιταλιστικό πλαίσιο. Η πρώτη, επειδή είναι ουτοπική, όπως στο παρελθόν, θα αποτύχει. Η δεύτερη μπορεί να οδηγήσει σε μιαν αναβίωση της σοσιαλδημοκρατίας και σε έναν πιο ανθρώπινο κόσμο.