Το Είναι και το Φαίνεσθαι

Η εξίσωση είναι απλή και η λύση της προφανής. Αν θέλει μία χώρα να αυξήσει την ευημερία του πληθυσμού της τότε θα πρέπει να φροντίσει να προσελκύσει επενδύσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας. Μόνο σε αυτή την περίπτωση θα καταστεί δυνατόν να δημιουργηθούν καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας. Αλλά προϋπόθεση για τις επενδύσεις αυτές είναι η ύπαρξη ενός αρτίου εκπαιδευτικού συστήματος.

Θα μπορούσε κάποιος Έλληνας πολιτικός ηγέτης, κάποιο πολιτικό κόμμα να μιλήσει με αυτούς τους όρους και όχι μόνο να μιλήσει, να τους καταστήσει στόχους της πολιτικής τους; Φοβάμαι πως όχι. Και οι λόγοι είναι πασιφανείς.

Ας ξεκινήσω από το τελευταίο σκέλος της εξίσωσης, της αναγκαιότητας ύπαρξης ενός αρτίου εκπαιδευτικού συστήματος. Βρισκόμαστε πολύ μακριά από το να διαθέτουμε ένα τέτοιο σύστημα – και αυτό υποστηρίζεται από σχολιαστές πολύ πιο αρμόδιους από μένα στα θέματα της εκπαίδευσης και, ακόμη χειρότερα, δεν μπορώ να διακρίνω ουσιαστικές προσπάθειες για να οδηγηθούμε προς αυτή την κατεύθυνση.

Δεν έχω τίποτα εναντίον των διαδραστικών πινάκων με τους οποίους προτίθεται το υπουργείο να εξοπλίσει τα σχολεία, ούτε και με τη χρήση των κινητών τηλεφώνων για φροντιστηριακή μαθήματα. Δυσκολεύομαι ωστόσο να δω πώς με τον τρόπο αυτό οι Έλληνες μαθητές της μέσης εκπαίδευσης θα αποκτήσουν τις απαραίτητες ικανότητες να μιλούν και να γράφουν συγκροτημένα, πολύ περισσότερο δε να διαθέτουν κριτική σκέψη. Και επίσης θα δεχόμουν ως απαραίτητη συνθήκη λειτουργίας των σχολείων την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Δεν νομίζω όμως ότι το πρόβλημα της Μέσης Εκπαίδευσης θα λυθεί με τον τρόπο αυτό, αν η τελευταία δεν απεμπλακεί από ένα σύστημα που υποτάσσει κάθε εκπαιδευτική διαδικασία στην εισαγωγή στην Ανώτατη Εκπαίδευση. Και από όσο γνωρίζω εδώ δεν έχουμε προτάσεις πολιτικής.

Κατά τον ίδιο τρόπο δεν έχω τίποτε εναντίον των ιδιωτικών πανεπιστημίων, αδυνατώ όμως να καταλάβω πως θα βελτιωθεί το επίπεδο της Ανώτατης Παιδείας με την είσοδο ξένων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Στην ουσία πρόκειται για μία προσπάθεια να αποφευχθεί η κατά μέτωπο αντιμετώπιση του προβλήματος της Ανώτατης Παιδείας, η οποία θα εξακολουθεί να πορεύεται χωρίς στρατηγική και απαιτήσεις, επιδεινώνοντας τους δείκτες κοινωνικής δικαιοσύνης.

Δεν μπορώ να καταλάβω επίσης, σε τι χρειάζονται τόσα τμήματα ιστορίας, πολιτικής επιστήμης, κοινωνιολογίας, οικονομικών επιστημών, στα οποία οι φοιτητές μπαίνουν με εξαιρετικά χαμηλή βαθμολογία, άρα και χωρίς ενδιαφέρον για τα αντικείμενά, τη στιγμή που οι παραγωγικές και κοινωνικές απαιτήσεις της χώρας είναι εντελώς διαφορετικές.

Και παραπέρα η ενίσχυση του ιδιωτικού τομέα της εκπαίδευσης και κυρίως η φοίτηση των νέων σε ξένα πανεπιστήμια δημιουργεί ένα μείζον πρόβλημα στη διαμόρφωση των ελίτ της χώρας, οι οποίες προϊόντος του χρόνου δείχνουν να έχουν όλο και μικρότερη επαφή με την εγχώρια πραγματικότητα.

Δεύτερο ζήτημα που τίθεται από την εξίσωση ευημερίας στην οποία αναφέρθηκα στην αρχή του κεφαλαίου δεν θα μπορούσε να είναι άλλος από το ύψος των μισθών, από τη δημιουργία καλά αμειβόμενων θέσεων εργασίας. Η κυβέρνηση έχει θέσει ως στόχο οι μέσες μηνιαίες αποδοχές να ανέρχονται σε 1500 ευρώ στο τέλος της τρέχουσας θητείας της, από 1176 που είναι τώρα.

Με μία παραγωγικότητα ιδιαιτέρως χαμηλή και την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας να κινείται επίσης σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, αναρωτιέμαι πώς είναι δυνατόν μέσα σε τέσσερα χρόνια να αυξηθούν οι μέσες μηνιαίες αποδοχές κατά 30%. Εκτός εάν ο φραστικός βολονταρισμός μετατραπεί και σε πολιτική με αποτελέσματα που μάλλον ολέθρια θα είναι για τις ελληνικές επιχειρήσεις. Από την άλλη, αν οι προσδοκίες για υψηλούς μισθούς στηρίζονται στον πληθωρισμό, τότε σαφώς βρισκόμαστε σε λάθος δρόμο.

Στο σημείο δε αυτό οφείλω να προσθέσω την αποφυγή εκ μέρους όλων των πολιτικών κομμάτων και φυσικά και της κυβέρνησης οποιασδήποτε αναφοράς στη μεταρρύθμιση του φορολογικού συστήματος, που θα μπορούσε να αυξήσει το διαθέσιμο εισόδημα με τρόπους πολύ πιο υγιείς και κοινωνικά δίκαιους.

Αλλά είναι φανερό ότι το μοντέλο της φορολόγησης δεν πρόκειται να αλλάξει παρ’ όλες τις διαπιστώσεις για το ατελέσφορο της λειτουργίας του αλλά και τις εξαιρετικά αρνητικές επιπτώσεις που έχει στα θέματα κοινωνικής δικαιοσύνης. Και δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι όλη αυτή η καμπάνια για την φοροδιαφυγή των ελευθέρων επαγγελματιών είναι κάτι περισσότερο από ένα επικοινωνιακό τρικ για να αποφύγουμε την αντιμετώπιση των πολύ πιο ουσιαστικών προβλημάτων.

Τέλος, έρχομαι στο τρίτο σκέλος της εξίσωσης: Επενδύσεις υψηλής προστιθέμενης αξίας που θα οδηγήσουν στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης καλά αμειβόμενων. Δεν μπορώ να εντοπίσω πώς θα προσελκυσθούν οι επενδύσεις αυτές και δυστυχώς όλες οι μελέτες που διαθέτουμε δείχνουν ότι το οικονομικό μας υπόδειγμα εξακολουθεί να στέφεται προς τις υπηρεσίες και δη τον τουρισμό. Το ποσοστό του τελευταίου στο Α.Ε.Π. της χώρας έχει υπολογιστεί στο 25% περίπου σύμφωνα με τον Διευθυντή του ΙΟΒΕ Νίκο Βέττα, συμπεριλαμβανομένου στο ποσό αυτό και όλων των παραπληρωματικών προς τον τουρισμό δραστηριοτήτων.

Με τα σημερινά δεδομένα η συμβολή του τουρισμού στο Α.Ε.Π. μπορεί να είναι ευπρόσδεκτη, αλλά δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι καθιστά την οικονομία ευάλωτη. Τη στιγμή που η περιοχή μας δείχνει όλο και περισσότερα δείγματα αστάθειας, το μεγάλο ειδικό βάτος του τουρισμού μπορεί να αποδειχθεί κάποια στιγμή στο μέλλον πολύ εύκολα ένα σημείο αδυναμίας για την χώρα.

Τέλος, δεν θα πρέπει να τρέφουμε αυταπάτες, και αυτό νομίζω ότι όλες οι σχετικές έρευνες το υπογραμμίζουν, ότι η ελληνική οικονομία δεν θα μπορέσει να αποκομίσει επενδυτικά αυτά που θα μπορούσε αν ο πολιτικός κόσμος της δεν τολμήσει να προχωρήσει σε βαθιές μεταρρυθμίσεις: φοβάμαι όμως ότι κανέναν πολιτικό κόμμα δεν έχει το θάρρος να δηλώσει την πρόθεσή του να μετασχηματίσει τη χώρα με βάση τα ανάγκες της και τις απαιτήσεις των καιρών.

Μια σχετικά πρόσφατη έρευνα της Μetron Analysis έδειξε ότι οι Έλληνες έχουν συνείδηση των αλλαγών που θα πρέπει να γίνουν, ωστόσο είναι φανερό ότι καμία κοινωνική ομάδα δεν είναι διατεθειμένη να επωμιστεί το σχετικό κόστος αυτών των μεταρρυθμίσεων, προσδοκώντας οι αλλαγές να βαρύνουν τους άλλους. Ασφαλώς δεν είναι μοναδικό ελληνικό φαινόμενο αυτό.

Εκείνο όμως που βαραίνει περισσότερο σε μας είναι ότι η απόσταση από τις υπόλοιπες χώρες της ΕΕ μακραίνει και οι πολιτικές ηγεσίες που θα ξεπεράσουν τα μικροσυμφέροντα και θα αναλάβουν πρωτοβουλίες για μείζονος σημασίας μεταρρυθμίσεις λείπουν.

Στον καιρό της αστάθειας, της αποπαγκοσμιοποίησης ή όπως αλλιώς θέλετε πείτε τον, τα προβλήματα αυτά μετατρέπονται σε αδυναμίες με αντίκρισμα σε κάθε τομέα της ύπαρξης της χώρας. Δυστυχώς όμως εμείς εξακολουθούμε να στρουθοκαμηλίζουμε, να προτιμάμε το φαίνεσθαι από το είναι. Ίσως γιατί το τελευταίο απαιτεί προσπάθεια και κόπο.

-----

(*) Ο Κώστας Κωστής είναι Καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών