Αν καταλαβαίναμε την Ευρώπη

Ένα μείζον πρόβλημα είναι ότι συμπολίτευση και, κυρίως, αντιπολίτευση δεν φαίνεται να καταλαβαίνουν επαρκώς τι ακριβώς σημαίνει Ευρώπη και τι είναι «ευρωπαϊκό». Εάν καταλάβαιναν, η συμπολίτευση δεν θα μιλούσε τόσο άκαιρα για «καθαρή έξοδο» από το Mνημόνιο, η αντιπολίτευση δεν θα μιλούσε για καθαρό κούρεμα χρέους και άλλα φαιδρά και, για να πάμε κάπως στο παρελθόν, ο Γ.Α. Παπανδρέου δεν θα μιλούσε για δημοψηφίσματα και άλλα τερπνά. Αν καταλάβαιναν, ίσως να μην ήμασταν στις σημερινές περιπέτειες.

Γενικώς τείνουμε να βλέπουμε την Ευρώπη όχι από την οπτική των κανόνων αλλά του τι μονομερώς μας συμφέρει. Eτσι το χρέος μας (περίπου 325 δισ.) το θεωρούμε ευρωπαϊκό και ζητάμε να το «πληρώσουν» εν μέρει άλλες ευρωπαϊκές χώρες είτε μέσω κουρέματος είτε με οποιαδήποτε άλλη διευθέτηση (μείωση μέσω ευρωπαϊκής διάσκεψης κ.λπ.). Αλλά ενώ το χρέος το θεωρούμε ευρωπαϊκό, υποστηρίζουμε ταυτόχρονα ότι ο προϋπολογισμός, η δημοσιονομική πολιτική, η μακροοικονομική πολιτική, οι εργασιακές σχέσεις, μεταρρυθμίσεις κ.λπ. είναι καθαρώς ελληνικές υποθέσεις και η Ευρώπη (ΕΕ) δεν (πρέπει να) έχει κανένα λόγο. Η προσέγγιση θυμίζει λίγο τη λογική του Καραγκιόζη (τα δικά μου δικά μου... κ.λπ.). Γενικώς θεωρούμε ότι η Ευρώπη έχει ευθύνες απέναντί μας (όπως έχει) αλλά εμείς μάλλον δεν έχουμε.

Τι είναι λοιπόν ευρωπαϊκό; Σ’ ένα θεσμικά τυπικό επίπεδο, η απάντηση φαίνεται ξεκάθαρη: ευρωπαϊκό είναι ό,τι ορίζουν τα συνταγματικά κείμενα της ΕΕ, οι Συνθήκες. Υπάρχουν αρμοδιότητες πολιτικής που είναι αποκλειστικά ευθύνη της Ενωσης (όπως η νομισματική και εμπορική πολιτική, η πολιτική ανταγωνισμού κ.ά.). Στους τομείς αυτούς τα κράτη-μέλη δεν έχουν περιθώρια να ασκήσουν καμιά πτυχή πολιτικής. Υπάρχουν κάποιοι άλλοι τομείς όπου οι αρμοδιότητες πολιτικής είναι «διαμοιρασμένες» ανάμεσα στην Ενωση και τα κράτη-μέλη (όπως περιβάλλον, γεωργία, υποδομές, εσωτερική αγορά, κοινωνική πολιτική κ.λπ.). Οι ευθύνες στους τομείς αυτούς διαμοιράζονται. Και, τέλος, υπάρχουν τομείς στους οποίους η Ενωση δεν έχει αρμοδιότητα και τα κράτη-μέλη έχουν τη δυνατότητα να κάνουν οτιδήποτε επιλέξουν.

Αυτά στο τυπικό, στατικό επίπεδο. Στο άτυπο και εξελισσόμενο πεδίο όμως τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Πρώτον, οι αρμοδιότητες πολιτικής της Ενωσης - αυτό δηλαδή που θεωρείται «ευρωπαϊκό» - διευρύνονται για να καλύψουν τομείς μείζονος σημασίας, όπως π.χ. τη δημοσιονομική πολιτική ή τη μακροοικονομική πολιτική. Στη βάση αυτή, το χρέος μιας χώρας-μέλους καθίσταται «ευρωπαϊκό», αλλά τότε και ο προϋπολογισμός και η κατάρτισή του, η φορολογική πολιτική και οι εργασιακές σχέσεις θα θεωρηθούν αναποφεύκτως «ευρωπαϊκά». Το ένα προϋποθέτει το άλλο. Και αυτό φαίνεται ότι έχουμε δυσκολία να το καταλάβουμε. Στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο, η έννοια του τι συνιστά «ευρωπαϊκό» διευρύνεται ακόμη περισσότερο. Ετσι η πολιτική διαδικασία κάθε χώρας γίνεται ταυτόχρονα και θέμα ευρύτερου ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος. Επομένως οι Ελληνες μπορούν να επικρίνουν (όχι να βρίζουν) την καγκελάριο Μέρκελ, αλλά και η τελευταία μπορεί να επικρίνει τους Ελληνες. Οι Ελληνες να έχουν άποψη για τα πολιτικά πράγματα Γερμανίας ή Γαλλίας, αλλά και το αντίστοιχο. Απλά πράγματα..