Μια Ευρώπη ενωμένη κατά των προσφύγων
Emmanuel Blanchard, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2016-11-03
Πολλοί παρατηρητές θεωρούν πως η πολιτική των κρατών μελών της ΕΕ έχει επιφέρει βαθύ ρήγμα ανάμεσα στην «παλιά Ευρώπη» και τις λεγόμενες χώρες της ομάδας Βίζεγκραντ (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία, Σλοβενία).
Κατά τη γνώμη τους, η ξενοφοβική καμπάνια του Βίκτορ Ορμπάν εναντίον της «εξαναγκαστικής μετεγκατάστασης μη-Ούγγρων πολιτών στην Ουγγαρία» την οποία υποστηρίζει το 98% των ψηφοφόρων, είναι ενδεικτική του ρήγματος, παρά την χαμηλή συμμετοχή (40% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων) στο δημοψήφισμα του Οκτωβρίου.
Η απροθυμία των χωρών αυτών να δεχθούν πρόσφυγες είναι, υποτίθεται, ασύμβατη με τις ευρωπαϊκές «αξίες». Ωστόσο, παρά τις προεκλογικές ομιλίες και τα λαϊκίστικα αναθέματα, οι ηγέτες των χωρών αυτών αντλούν από τις ίδιες πολιτικές ελέγχου των συνόρων που κυριαρχούν στην Ευρώπη. Δηλαδή από την άρνηση της ελεύθερης μετακίνησης όσων ζητούν άσυλο, και από την πρόθεση να παραμείνουν όσο το δυνατόν πιο μακριά από την ζώνη Σένγκεν οι μετανάστες και οι πρόσφυγες, κατά προτίμηση κλεισμένοι σε κέντρα κράτησης.
Οι χώρες της ομάδας Βίζεγκραντ δεν ήταν οι μόνες που διαμαρτυρήθηκαν, όταν, στο τέλος του καλοκαιριού του 2015, η Γερμανία και η Αυστρία άνοιξαν τα σύνορα τους σε όσους πρόσφυγες και μετανάστες ταξίδευαν μέσω του «βαλκανικού διαδρόμου».
Αυτή η πολιτική καλωσορίσματος των προσφύγων, που κατέλυσε όλους τους ευρωπαϊκούς κανόνες για το άσυλο, προκάλεσε πανικό στην καρδιά της Ε.Ε. όσο και σε πολλά κράτη μέλη της.
Από το Μόναχο όπου βρισκόταν για επίσκεψη τον περασμένο Φεβρουάριο, ο πρωθυπουργός της Γαλλίας επέπληξε δημόσια την Γερμανίδα καγκελάριο, λέγοντας: «Δεν μπορούμε να φιλοξενήσουμε κι άλλους πρόσφυγες … Έχει έρθει πλέον η ώρα να εφαρμόσουμε όσα συζητήσαμε και διαπραγματευτήκαμε: τα χοτσπότ, τους ελέγχους των εξωτερικών συνόρων κ.τ.λ.».
Τα λόγια του Εμάνουελ Βάλς μας υπενθύμισαν πως, εδώ και πάνω από 20 χρόνια, η Ε.Ε. καταπατά τις θεμελιώδεις αρχές του προσφυγικού δικαίου.
Δε χωρά αμφισβήτηση πως η Ε.Ε. προτάσσει τον έλεγχο των συνόρων αντί για το προσφυγικό δίκαιο, εμποδίζοντας την πρόσβαση των προσφύγων και μεταναστών σε διαδικασίες ασύλου ευθυγραμμισμένες με τη Σύμβαση της Γενεύης και τις διεθνείς συμφωνίες.
Οι Ευρωπαϊκοί κανονισμοί, και κυρίως ο Κανονισμός του Δουβλίνου, έχουν σαν αποτέλεσμα να συγκεντρώνονται οι πρόσφυγες και οι μετανάστες στις «χώρες άφιξης», όπου δεν γίνονται σεβαστά τα δικαιώματά τους.
Από τη στιγμή που έκλεισαν ξανά τα γερμανικά σύνορα και επανήλθε η καγκελάριος στις θέσεις που ασπάζονται εδώ και πολύ καιρό οι Ευρωπαίοι εταίροι, το ανάθεμα μπορούσε πια να πέσει στους Ιταλούς και τους Έλληνες οι οποίοι παρουσιάζονταν ανίκανοι να εξασφαλίσουν την «ασφάλεια» της Ε.Ε. και να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της «μεταναστευτικής ροής».
Η πολιτική των χοτσπότ που προωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από την άνοιξη του 2015 και την εφαρμόζει σταδιακά από τον Φεβρουάριο του 2016 παρουσιάστηκε σαν η λύση στην «μεταναστευτική κρίση»: η αποστολή Ευρωπαίων αξιωματούχων στα ελληνικά νησιά και στην Ιταλία και το άνοιγμα κέντρων ταυτοποίησης και διαλογής αναμενόταν να αυξήσουν τις απελάσεις όσων έφταναν με τις βάρκες.
Τον ίδιο σκοπό επιδίωκε η αναγνώριση της Τουρκίας σαν «ασφαλούς τρίτης χώρας» και η συμφωνία με τον Ταγίπ Ερντογάν τον Μάρτιο του 2016. Μήνες πριν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τασσόταν υπέρ της αύξησης του αριθμού των «επιστροφών» και των συμφωνιών συνεργασίας με τις χώρες διέλευσης ή προέλευσης.
Το σχέδιο της μετεγκατάστασης δεν ήταν τίποτε άλλο από ένα ψέμα που είχε σκοπό να συγκαλύψει την λογική των χοτσπότ.
Μέχρι τις 26 Σεπτεμβρίου 2016, μόνο 5.600 άτομα είχαν μετεγκατασταθεί, λιγότερο από το 10% του αριθμού που είχε προβλεφθεί αρχικά. Την ίδια ημερομηνία, πάνω από 60.000 πρόσφυγες και μετανάστες βρίσκονταν εγκλωβισμένοι στους ελληνικούς προσφυγικούς καταυλισμούς, σε συνθήκες που έχουν επικριθεί από τους πάντες σαν απάνθρωπες. Ο αριθμός των μετεγκαταστάσεων είναι πιθανό να μειώνεται τις επόμενες εβδομάδες. Πολύ σύντομα μετά την έναρξή του, το πρόγραμμα έχει χάσει κάθε δυναμική.
Ωστόσο, τον περασμένο Ιούλιο, ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, εξέφρασε την ανησυχία του ότι τα νησιά του Αιγαίου μετατρέπονται σε «τεράστιες ζώνες καταναγκαστικού περιορισμού της ελευθερίας».
Εδώ και πολλούς μήνες η ευρωπαϊκή πολιτική δείχνει καθαρά το απάνθρωπο πρόσωπό της. Αφού πρώτα έκανε τη Μεσόγειο ένα θαλάσσιο νεκροταφείο με περισσότερους από 4.000 νεκρούς από την αρχή του 2016, η Ευρώπη μετατρέπει τώρα την Ελλάδα σε μια περιοχή στρατοπέδων συγκέντρωσης.
Εάν αυτή η κατάσταση σκανδαλίζει τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ανησυχεί επίσης πολλούς ηγέτες κρατών που θα προτιμούσαν να δημιουργηθούν τέτοιοι χώροι έξω από τα ευρωπαϊκά σύνορα.
Επανερχόμενος σε μια πρόταση που είχε κάνει το 2003 ο τότε πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Τόνι Μπλέρ, ο Βίκτορ Ορμπάν δήλωσε στις 24 Σεπτεμβρίου ότι «πρέπει να δημιουργηθούν μεγάλοι προσφυγικοί καταυλισμοί έξω από την Ευρώπη, που θα χρηματοδοτούνται και θα φυλάσσονται από την ΕΕ», με σκοπό να μεταφέρονται εκεί οι μετανάστες και «να υποχρεώνονται να παραμείνουν όσο διαρκεί η εξέταση των αιτημάτων ασύλου».
Τα λόγια του πρέπει να μας απασχολήσουν σοβαρά. Η Ουγγαρία υπήρξε η πρώτη χώρα της Σένγκεν που ύψωσε τείχη σε μέρος των συνόρων της, αλλά το παράδειγμά της το ακολούθησαν και άλλοι, κυρίως οι Γάλλοι και οι Βρετανοί.
«Δεν σεβόμαστε τις ευρωπαϊκές αξίες με το να φτιάχνουμε φράχτες που δεν θα φτιάχναμε ούτε για τα ζώα» δήλωνε ο Λωράν Φαμπιούς, τότε υπουργός εξωτερικών της Γαλλίας, όταν η Ουγγαρία ξεκίνησε την κατασκευή ενός αντι-μεταναστευτικού τείχους στα σύνορά της με τη Σερβία.
Η ιδέα ενός κόσμου γεμάτου στρατόπεδα και τείχη δεν ανήκει μόνο στον Ούγγρο ηγέτη. Αποτελεί επίσης το κυρίαρχο στοιχείο της μεταναστευτικής πολιτικής που επιδιώκει η Ε.Ε. και τα κράτη μέλη εδώ και 20 χρόνια.
* O Emmanuel Blanchard είναι πρόεδρος του ευρωαφρικανικού δικτύου Migreurop (www.migreurop.org). Πρόκειται για ένα δίκτυο οργανώσεων, ακτιβιστών και ερευνητών σε είκοσι διαφορετικές χώρες στην Ευρώπη, την Αφική και τη Μέση Ανατολή. Στόχος μας είναι να δημοσιοποιούμε και να καταγγέλλουμε πολιτικές που απομονώνουν τους μετανάστες, ιδίως τον εγκλεισμό σε καταυλισμούς, τις κάθε είδους απελάσεις, το κλείσιμο των συνόρων, όπως και την εξωτερίκευση των μηχανισμών ελέγχου της μετανάστευσης, που εφαρμόζει η ΕΕ και τα κράτη μέλη. Με αυτό τον τρόπο, συνεισφέρουμε στην υπεράσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των προσφύγων και μεταναστών (στα οποία περιλαμβάνεται το δικαίωμα «να φύγει κανείς από κάθε χώρα, συμπεριλαμβανομένης της δικής του») και στην προώθηση της ελευθερίας της κίνησης και της εγκατάστασης.
Κατά τη γνώμη τους, η ξενοφοβική καμπάνια του Βίκτορ Ορμπάν εναντίον της «εξαναγκαστικής μετεγκατάστασης μη-Ούγγρων πολιτών στην Ουγγαρία» την οποία υποστηρίζει το 98% των ψηφοφόρων, είναι ενδεικτική του ρήγματος, παρά την χαμηλή συμμετοχή (40% των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων) στο δημοψήφισμα του Οκτωβρίου.
Η απροθυμία των χωρών αυτών να δεχθούν πρόσφυγες είναι, υποτίθεται, ασύμβατη με τις ευρωπαϊκές «αξίες». Ωστόσο, παρά τις προεκλογικές ομιλίες και τα λαϊκίστικα αναθέματα, οι ηγέτες των χωρών αυτών αντλούν από τις ίδιες πολιτικές ελέγχου των συνόρων που κυριαρχούν στην Ευρώπη. Δηλαδή από την άρνηση της ελεύθερης μετακίνησης όσων ζητούν άσυλο, και από την πρόθεση να παραμείνουν όσο το δυνατόν πιο μακριά από την ζώνη Σένγκεν οι μετανάστες και οι πρόσφυγες, κατά προτίμηση κλεισμένοι σε κέντρα κράτησης.
Οι χώρες της ομάδας Βίζεγκραντ δεν ήταν οι μόνες που διαμαρτυρήθηκαν, όταν, στο τέλος του καλοκαιριού του 2015, η Γερμανία και η Αυστρία άνοιξαν τα σύνορα τους σε όσους πρόσφυγες και μετανάστες ταξίδευαν μέσω του «βαλκανικού διαδρόμου».
Αυτή η πολιτική καλωσορίσματος των προσφύγων, που κατέλυσε όλους τους ευρωπαϊκούς κανόνες για το άσυλο, προκάλεσε πανικό στην καρδιά της Ε.Ε. όσο και σε πολλά κράτη μέλη της.
Από το Μόναχο όπου βρισκόταν για επίσκεψη τον περασμένο Φεβρουάριο, ο πρωθυπουργός της Γαλλίας επέπληξε δημόσια την Γερμανίδα καγκελάριο, λέγοντας: «Δεν μπορούμε να φιλοξενήσουμε κι άλλους πρόσφυγες … Έχει έρθει πλέον η ώρα να εφαρμόσουμε όσα συζητήσαμε και διαπραγματευτήκαμε: τα χοτσπότ, τους ελέγχους των εξωτερικών συνόρων κ.τ.λ.».
Τα λόγια του Εμάνουελ Βάλς μας υπενθύμισαν πως, εδώ και πάνω από 20 χρόνια, η Ε.Ε. καταπατά τις θεμελιώδεις αρχές του προσφυγικού δικαίου.
Δε χωρά αμφισβήτηση πως η Ε.Ε. προτάσσει τον έλεγχο των συνόρων αντί για το προσφυγικό δίκαιο, εμποδίζοντας την πρόσβαση των προσφύγων και μεταναστών σε διαδικασίες ασύλου ευθυγραμμισμένες με τη Σύμβαση της Γενεύης και τις διεθνείς συμφωνίες.
Οι Ευρωπαϊκοί κανονισμοί, και κυρίως ο Κανονισμός του Δουβλίνου, έχουν σαν αποτέλεσμα να συγκεντρώνονται οι πρόσφυγες και οι μετανάστες στις «χώρες άφιξης», όπου δεν γίνονται σεβαστά τα δικαιώματά τους.
Από τη στιγμή που έκλεισαν ξανά τα γερμανικά σύνορα και επανήλθε η καγκελάριος στις θέσεις που ασπάζονται εδώ και πολύ καιρό οι Ευρωπαίοι εταίροι, το ανάθεμα μπορούσε πια να πέσει στους Ιταλούς και τους Έλληνες οι οποίοι παρουσιάζονταν ανίκανοι να εξασφαλίσουν την «ασφάλεια» της Ε.Ε. και να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της «μεταναστευτικής ροής».
Η πολιτική των χοτσπότ που προωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από την άνοιξη του 2015 και την εφαρμόζει σταδιακά από τον Φεβρουάριο του 2016 παρουσιάστηκε σαν η λύση στην «μεταναστευτική κρίση»: η αποστολή Ευρωπαίων αξιωματούχων στα ελληνικά νησιά και στην Ιταλία και το άνοιγμα κέντρων ταυτοποίησης και διαλογής αναμενόταν να αυξήσουν τις απελάσεις όσων έφταναν με τις βάρκες.
Τον ίδιο σκοπό επιδίωκε η αναγνώριση της Τουρκίας σαν «ασφαλούς τρίτης χώρας» και η συμφωνία με τον Ταγίπ Ερντογάν τον Μάρτιο του 2016. Μήνες πριν, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τασσόταν υπέρ της αύξησης του αριθμού των «επιστροφών» και των συμφωνιών συνεργασίας με τις χώρες διέλευσης ή προέλευσης.
Το σχέδιο της μετεγκατάστασης δεν ήταν τίποτε άλλο από ένα ψέμα που είχε σκοπό να συγκαλύψει την λογική των χοτσπότ.
Μέχρι τις 26 Σεπτεμβρίου 2016, μόνο 5.600 άτομα είχαν μετεγκατασταθεί, λιγότερο από το 10% του αριθμού που είχε προβλεφθεί αρχικά. Την ίδια ημερομηνία, πάνω από 60.000 πρόσφυγες και μετανάστες βρίσκονταν εγκλωβισμένοι στους ελληνικούς προσφυγικούς καταυλισμούς, σε συνθήκες που έχουν επικριθεί από τους πάντες σαν απάνθρωπες. Ο αριθμός των μετεγκαταστάσεων είναι πιθανό να μειώνεται τις επόμενες εβδομάδες. Πολύ σύντομα μετά την έναρξή του, το πρόγραμμα έχει χάσει κάθε δυναμική.
Ωστόσο, τον περασμένο Ιούλιο, ο Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, εξέφρασε την ανησυχία του ότι τα νησιά του Αιγαίου μετατρέπονται σε «τεράστιες ζώνες καταναγκαστικού περιορισμού της ελευθερίας».
Εδώ και πολλούς μήνες η ευρωπαϊκή πολιτική δείχνει καθαρά το απάνθρωπο πρόσωπό της. Αφού πρώτα έκανε τη Μεσόγειο ένα θαλάσσιο νεκροταφείο με περισσότερους από 4.000 νεκρούς από την αρχή του 2016, η Ευρώπη μετατρέπει τώρα την Ελλάδα σε μια περιοχή στρατοπέδων συγκέντρωσης.
Εάν αυτή η κατάσταση σκανδαλίζει τους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ανησυχεί επίσης πολλούς ηγέτες κρατών που θα προτιμούσαν να δημιουργηθούν τέτοιοι χώροι έξω από τα ευρωπαϊκά σύνορα.
Επανερχόμενος σε μια πρόταση που είχε κάνει το 2003 ο τότε πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας Τόνι Μπλέρ, ο Βίκτορ Ορμπάν δήλωσε στις 24 Σεπτεμβρίου ότι «πρέπει να δημιουργηθούν μεγάλοι προσφυγικοί καταυλισμοί έξω από την Ευρώπη, που θα χρηματοδοτούνται και θα φυλάσσονται από την ΕΕ», με σκοπό να μεταφέρονται εκεί οι μετανάστες και «να υποχρεώνονται να παραμείνουν όσο διαρκεί η εξέταση των αιτημάτων ασύλου».
Τα λόγια του πρέπει να μας απασχολήσουν σοβαρά. Η Ουγγαρία υπήρξε η πρώτη χώρα της Σένγκεν που ύψωσε τείχη σε μέρος των συνόρων της, αλλά το παράδειγμά της το ακολούθησαν και άλλοι, κυρίως οι Γάλλοι και οι Βρετανοί.
«Δεν σεβόμαστε τις ευρωπαϊκές αξίες με το να φτιάχνουμε φράχτες που δεν θα φτιάχναμε ούτε για τα ζώα» δήλωνε ο Λωράν Φαμπιούς, τότε υπουργός εξωτερικών της Γαλλίας, όταν η Ουγγαρία ξεκίνησε την κατασκευή ενός αντι-μεταναστευτικού τείχους στα σύνορά της με τη Σερβία.
Η ιδέα ενός κόσμου γεμάτου στρατόπεδα και τείχη δεν ανήκει μόνο στον Ούγγρο ηγέτη. Αποτελεί επίσης το κυρίαρχο στοιχείο της μεταναστευτικής πολιτικής που επιδιώκει η Ε.Ε. και τα κράτη μέλη εδώ και 20 χρόνια.
* O Emmanuel Blanchard είναι πρόεδρος του ευρωαφρικανικού δικτύου Migreurop (www.migreurop.org). Πρόκειται για ένα δίκτυο οργανώσεων, ακτιβιστών και ερευνητών σε είκοσι διαφορετικές χώρες στην Ευρώπη, την Αφική και τη Μέση Ανατολή. Στόχος μας είναι να δημοσιοποιούμε και να καταγγέλλουμε πολιτικές που απομονώνουν τους μετανάστες, ιδίως τον εγκλεισμό σε καταυλισμούς, τις κάθε είδους απελάσεις, το κλείσιμο των συνόρων, όπως και την εξωτερίκευση των μηχανισμών ελέγχου της μετανάστευσης, που εφαρμόζει η ΕΕ και τα κράτη μέλη. Με αυτό τον τρόπο, συνεισφέρουμε στην υπεράσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των προσφύγων και μεταναστών (στα οποία περιλαμβάνεται το δικαίωμα «να φύγει κανείς από κάθε χώρα, συμπεριλαμβανομένης της δικής του») και στην προώθηση της ελευθερίας της κίνησης και της εγκατάστασης.