Συνταγματικά προβλήματα και (αχρείαστες) πολιτικές εντάσεις

Ανήκω σε αυτούς που έχουν επανειλημμένα υποστηρίξει ότι η κρισιμότητα της κατάστασης, λόγω της πανδημίας, επιβάλλει όχι μόνον την μέγιστη δυνατή αυτοσυγκράτηση, ως προς την άσκηση δικαιωμάτων που συνεπάγονται κινδύνους για την δημόσια υγεία, αλλά και την επιβολή δραστικών μέτρων από την Πολιτεία, που να αποτρέπουν ή να περιορίζουν μια τέτοια άσκηση (Βλ. ενδεικτικά «Η Δημοκρατία απέναντι στην Πανδημία», Constitutionalism.gr, 12.4,2020).

Η αναγκαία θεσμική θωράκιση της Δημοκρατίας μέσω του Εκλογικού Δικαίου

Με την ιστορικής σημασίας καταδίκη τόσο της ηγεσίας της Χρυσής Αυγής, για διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης, όσο και των εκτελεστικών βραχιόνων της, έκλεισε ένα σημαντικό κεφάλαιο στον αγώνα κατά του νεοναζισμού, το φάντασμα του οποίου επλανάτο εφιαλτικά πάνω από τον ουρανό της χώρας μας μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης.

Η δίκη της Χρυσής Αυγής είναι αναμφίβολα μια από τις κορυφαίες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας μας. Όχι μόνον διότι κατέληξε στην καταδίκη του νεοναζιστικού μορφώματος, ως εγκληματικής οργάνωσης, αλλά και διότι απέδειξε περίτρανα ότι η Δημοκρατία ανέχεται μεν την όποια ιδεολογική αμφισβήτησή της αλλά ταυτόχρονα μπορεί, τηρώντας απαρέγκλιτα τις θεμελιώδεις αρχές της, να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά κάθε οργανωμένη προσπάθεια ανατροπής της.

Το υπό συζήτηση νομοσχέδιο της κυβέρνησης για το δικαίωμα του συνέρχεσθαι επιβεβαίωσε για μια ακόμη φορά την μόνιμη παθογένεια που χαρακτηρίζει το πολιτικό μας σκηνικό την τελευταία δεκαετία: την αδυναμία των πολιτικών κομμάτων, και ιδίως των δύο μεγάλων, να βρουν κοινά σημεία ακόμη και σε σημαντικά θεσμικά ζητήματα, η ρύθμιση των οποίων εκκρεμεί εδώ και πολλά χρόνια.

Έχει γίνει με πολλούς τρόπους φανερό, ήδη από το ξέσπασμά της, ότι η δοκιμασία της πανδημίας στον ευρωπαϊκό χώρο δεν αφορά μόνο τα εθνικά κράτη. Αφορά εξ ίσου και την Ευρωπαϊκή Ένωση, (ΕΕ) η οποία για δεύτερη φορά, μέσα σε 10 χρόνια, βρίσκεται αντιμέτωπη με προβλήματα που απειλούν την ίδια την ύπαρξη και την προοπτική της. Το χειρότερο δε είναι ότι αυτήν την φορά η ΕΕ δεν έχει πλέον την λάμψη του παρελθόντος. Οι έκδηλες αδυναμίες, τα καθυστερημένα αντανακλαστικά και οι προβληματικοί χειρισμοί της στην οικονομική κρίση και το μεταναστευτικό (με μεγαλύτερο θύμα την χώρα μας) έχουν προκαλέσει μια πρωτοφανή κρίση πολιτικής νομιμοποίησης, που εκδηλώθηκε ήδη με την άνοδο ευρωσκεπτικιστικών ή και αντιευρωπαϊκών πολιτικών δυνάμεων.

Το φάντασμα του κορωνοϊού, που πλανάται πάνω από τον κόσμο, για να παραφράσουμε την γνωστή ρήση του Μαρξ, αποτελεί αναμφισβήτητα μια άνευ προηγουμένου δοκιμασία για τις σύγχρονες κοινωνίες. Ακόμη μεγαλύτερη, όμως, είναι η δοκιμασία για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες, όχι μόνον διότι είχαν τα περισσότερα έως τώρα θύματα αλλά και διότι οι αντιδράσεις τους εκ των πραγμάτων εντάσσονται σε ένα διαφορετικό πλαίσιο, που ορίζεται από την δημοκρατική συνταγματική τους τάξη αλλά και από το ευρύτερο περιβάλλον του ευρωπαϊκού νομικού πολιτισμού. Ως εκ τούτου βρέθηκαν από την αρχή αντιμέτωπες με το ακόλουθο ερώτημα:

Α. Με τον ν. 4555/2018 καθιερώθηκε, για πρώτη φορά στην περίοδο της μεταπολίτευσης, καθεστώς γνησίως αναλογικής αντιπροσώπευσης στον χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, και μάλιστα χωρίς κατώφλι για την συμμετοχή των συνδυασμών στην κατανομή των εδρών. Η σημαντική αυτή θεσμική αλλαγή δημιούργησε νέα δεδομένα, χωρίς όμως να αποτελέσει συνολικά «αλλαγή παραδείγματος» σε σχέση με τα έως τότε ισχύσαντα. Πράγματι, το νέο σύστημα, που είναι γνωστό και ως σύστημα «απλής αναλογικής των υπολοίπων», ναι μεν εναρμονίσθηκε πλήρως με την συνταγματική αρχή της ισότητας-ισοδυναμίας της ψήφου, ως προς την ανάδειξη των Συμβουλίων, πλην όμως συνυπολόγισε, σε κάποιον βαθμό, και τον έντονο προβληματισμό που αναπτύχθηκε ως προς τις συνέπειες μιας τέτοιας επιλογής στο πεδίο της «διοικητικής αποτελεσματικότητας» (η οποία μπορεί, κατά την –όχι πάντοτε επιτυχή– νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, να θεωρηθεί συνταγματικά θεμιτός λόγος για την μέχρις ενός ορίου σχετικοποίηση της αρχής της ισοδυναμίας της ψήφου).

Αναμφίβολα υπάρχουν πολλά ανοιχτά πολιτικά ζητήματα για τη νέα χρονιά. Ωστόσο, το κεντρικό διακύβευμα αφορά το ίδιο το πολιτικό σύστημα: θα τολμήσει επιτέλους να γυρίσει σελίδα, εγκαταλείποντας αποπροσανατολιστικά ψευδεπίγραφα, που ταλανίζουν τον δημόσιο βίο και αναπαράγουν τον εσωτερικό διχασμό;

Είναι φανερό ότι οι εν εξελίξει εκλογές διεξάγονται σε ένα πολιτικό τοπίο, που χαρακτηρίζεται από την διασφάλιση της ευρωπαϊκής προοπτικής της χώρας, μετά την νέα Συμφωνία, την ριζική αναδιάταξη των πολιτικών δυνάμεων καθώς και την περιθωριοποίηση της παραπλανητικής και ψευδεπίγραφης αντίθεσης μνημόνιο – αντιμνημόνιο (που υποστηρίζεται πλέον μόνον από περιορισμένης ισχύος και ετερόκλητες πολιτικές δυνάμεις).

Η πρόσφατη εξαγγελία για την μεταρρύθμιση του θεσμικού πλαισίου για τα Πανεπιστήμια άνοιξε έναν νέο κύκλο έντονων αντιπαραθέσεων ως προς το παρόν και το μέλλον τους, οι οποίες όμως, δυστυχώς, κινούνται και πάλι στη λογική του άσπρου μαύρου.

Από την μια οι υπερασπιστές του παλαιού νόμου, οι οποίοι έχουν βαλθεί να μας πείσουν ότι ήταν πολύ ορθός και άκρως εκσυγχρονιστικός και άρα κακώς τολμάει η κυβέρνηση να τον αλλάξει και από την άλλη αυτοί που υποστηρίζουν ότι μόνο το νομοσχέδιο που κατατέθηκε συνιστά την αναγκαία ριζοσπαστική μεταρρύθμιση στον χώρο του Πανεπιστημίου.

Η δημοκρατία είναι ένα ανεκτικό πολίτευμα, το πλέον ανεκτικό απέναντι στους εχθρούς της, και αυτό άλλωστε είναι το μεγάλο συγκριτικό της πλεονέκτημα σε σχέση με όλα τα άλλα. Ανέχεται, ειδικότερα, κάθε κριτική, ακόμη και την πλέον ριζοσπαστική ή ανατρεπτική, χωρίς να ποινικοποιεί και να διώκει τις αντίθετες απόψεις και φωνές αλλά και χωρίς να περιχαρακώνεται αυτάρεσκα σε κατεστημένες αρχές και αντιλήψεις, κλείνοντας τα μάτια ή βάζοντας το κεφάλι στην άμμο σε σχέση με τις κοινωνικές και πολιτικές αμφισβητήσεις.

Απογοητευτική, πρόχειρη, αποσπασματική, χωρίς πολιτική έμπνευση χαρακτηρίζει την κυβερνητική πρόταση αναθεώρησης του Συντάγματος, ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, Γ. Σωτηρέλης.