Τον πρώτο καιρό του πανικού και της αβεβαιότητας, μετά την πτώση της Lehman - κλείνουν σε λίγο τρία χρόνια - ειδικοί, αναλυτές και προφήτες προσπαθούσαν να μαντέψουν τη διαδρομή της κρίσης, χρησιμοποιώντας ως μοντέλα, γράμματα του λατινικού αλφαβήτου.Θα ήταν μια κρίση τύπου V - μια απότομη βύθιση που θα την ακολουθήσει μια εξίσου απότομη, γρήγορη ανάκαμψη; Θα ήταν μια κρίση σε σχήμα L - ένας μακρύς λήθαργος ύφεσης, μετά την πτώση, όπως στην Ιαπωνία; Ή μήπως θα είχε σχήμα W - μια μικρή ανάκαμψη, έπειτα μια νέα βύθιση, πριν από την τελική άνοδο, όπως είχε συμβεί στη μεγάλη κρίση της δεκαετίας του ’30;Ενας σοφός είχε, θυμάμαι, απαντήσει πως η πρόβλεψη ήταν αδύνατη, αφού η διαδρομή της κρίσης εξαρτάται λιγότερο από μετρήσιμα αντικειμενικά δεδομένα και περισσότερο από έναν απρόβλεπτο παράγοντα: τον τρόπο αντίδρασης των πολιτικών ηγεσιών σε μια κρίση, που ανάλογή της η Δύση δεν είχε ζήσει εδώ και 80 χρόνια.Τώρα, λοιπόν, όλα δείχνουν πως ο κόσμος βρίσκεται εγγύτερα σε μια δεύτερη βύθιση, παρά στην πολυθρύλητη ανάκαμψη. Ο Αύγουστος - η κρίση χρέους στις ΗΠΑ, η επίθεση των αγορών στην Ιταλία, ο νέος πανικός στις χρηματαγορές, η επιβράδυνση των οικονομικών ρυθμών στη Γερμανία, η πολιτική αποτελμάτωση στην ευρωζώνη και η βίαιη εξέγερση στη Βρετανία - πλημμύρισε κακές ειδήσεις. Οπως έγραφε ο Στίγκλιτς, «μια νέα βεβαιότητα έχει αναδειχθεί, η βεβαιότητα πως όποια μέτρα και αν ληφθούν τα πράγματα θα χειροτερεύσουν και ένας παρατεταμένος λήθαργος προβάλλει ως το πιο αισιόδοξο σενάριο».Κάποιο λάθος έγινε, λοιπόν. Η αντίδραση των πολιτικών ηγεσιών απεδείχθη, προφανώς, αποτυχημένη. Αλλά ποιο ακριβώς ήταν το λάθος;

Μήπως το ότι οι έντρομες κυβερνήσεις, στην Ευρώπη ιδίως, βιάστηκαν να δέσουν τις υπερχρεωμένες οικονομίες με τα δεσμά της λιτότητας, προκειμένου να ξανακερδίσουν την περίφημη «εμπιστοσύνη των αγορών», με αποτέλεσμα και η οικονομική ανάκαμψη να υπονομευθεί και η «εμπιστοσύνη» των επενδυτών να εξατμιστεί; Η απάντηση έχει ευρύ κύκλο υποστηρικτών, στους οποίους προστέθηκε εσχάτως και το νέο αφεντικό του ΔΝΤ, η κ. Λαγκάρντ. Αλλά υπάρχουν και εκείνοι - όπως ο Στίγκλιτς, ο Κρούγκμαν, ο Ρουμπίνι - που προτείνουν μιαν απάντηση ελαφρώς διαφορετική: το λάθος, λένε, είναι πως ενώ οι κυβερνήσεις έσπευσαν πριν από τρία χρόνια να πληρώσουν τα σπασμένα της χρηματοπιστωτικής φούσκας, και ανέλαβαν τις ζημιές της, δεν έκαναν τίποτε για να βάλουν χαλινάρι στις αγορές του χρήματος, να αλλάξουν τους κανόνες του παιχνιδιού, να επαναφέρουν τη χαμένη ισορροπία δημόσιου τομέα και αγοράς. Αυτό - λένε - πληρώνουμε τώρα με την αναρρίπιση της κρίσης. Κι αυτό είναι που πρέπει να αλλάξει.Στη συζήτηση αυτή, η Ελλάδα έχει, ως γνωστόν, μια πολύ ιδιόρρυθμη θέση. Ο Αύγουστος είχε και για εμάς μόνον κακές ειδήσεις. Η μία κακή είδηση ήταν η επιδείνωση της κρίσης στην ευρωζώνη, που εξανεμίζει την αισιοδοξία του περασμένου Ιουλίου. Η άλλη ήταν τα εφιαλτικά στοιχεία εκτέλεσης του προϋπολογισμού στο εξάμηνο, που δείχνουν πως οδηγούμαστε σε ένα έλλειμμα επιπέδου 2009, ή μεγαλύτερο, σε μια οικονομία που έχει στο μεταξύ συρρικνωθεί σημαντικά και έχει χάσει έναν μεγάλο αριθμό θέσεων εργασίας.

Ενα χοντρό λάθος υπάρχει, λοιπόν - και στη δική μας περίπτωση. Ηταν λάθος η «εμπροσθοβαρής» συνταγή λιτότητας, που εφαρμόστηκε σε μια οικονομία που ήταν ήδη σε τούνελ ύφεσης; Ισως. Αλλά η λιτότητα, στην περίπτωσή μας, δεν ήταν επιλογή, ήταν το αναπόφευκτο τίμημα για να συνεχιστεί η εξωτερική χρηματοδότηση μιας οικονομίας απόλυτα εξαρτημένης, για την επιβίωσή της, από την εξωτερική χρηματοδότηση. Ισως, λοιπόν, να ισχύσει και στη δική μας περίπτωση πως το λάθος δεν είναι άλλο από την αδυναμία της πολιτικής ηγεσίας, στην οποία έλαχε η διαχείριση της κρίσης, να σχεδιάσει και να περάσει από το τεστ της κοινωνικής συναίνεσης την αναγκαία μεταρρύθμιση, την αλλαγή των παλιών κανόνων του παιχνιδιού που προκάλεσαν την κρίση, τη μετάβαση από το χρεοκοπημένο μοντέλο σε ένα νέο. Αυτό είναι που πρέπει να αλλάξει. Αλλά πώς;