Σε αδιέξοδο και «επί ξύλου κρεμάμενες» βρίσκονται οι κυβερνήσεις της Ελλάδας και της Κύπρου μπροστά στην κλιμακούμενη ένταση στην ανατολική Μεσόγειο. Ομως με κοπιώδη διπλωματική προσπάθεια, διαφορετική προσέγγιση και πολιτική βούληση σε τρία επίπεδα –Χάγη, Κυπριακό, Ευρωτουρκικά- μπορούν να ανακτήσουν την πρωτοβουλία, εκτιμά ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Χρήστος Ροζάκης.

Οι τίτλοι της είδησης για τις πρόσφατες δηλώσεις του υπουργού Αμύνης της Τουρκίας, όπως παρουσιάστηκε από τα δικά μας ΜΜΕ, είχαν όλοι τους σχεδόν το ρήμα «προκαλεί». Φαίνεται ότι οι περισσότεροι από εμάς θεωρήσαμε ότι ο Ακάρ μάς προκαλεί, όταν υποστηρίζει ότι «δεν είναι μαθηματικά βολικό», για την Ελλάδα, να επιχειρήσει στρατιωτική αναμέτρηση με την Τουρκία. Καταλαβαίνω πολύ καλά την οδύνη αυτού του θυμού: είναι επειδή –δυστυχώς– ο Ακάρ έχει δίκιο και μέσα μας το ξέρουμε, ανεξαρτήτως του πατριωτισμού μας και των ευγενών προθέσεών μας για αυτοθυσία.

«Η ελληνοτουρκική διένεξη στην Ανατολική Μεσόγειο Μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε ένοπλη σύγκρουση, με ζοφερές συνέπειες, αν επικρατήσουν οι ιέρακες και εθνικιστές και από τις δύο πλευρές», προειδοποιεί ο καθηγητής Αλέξης Ηρακλείδης, που με αφορμή το νέο του βιβλίο «Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειος, 50+1 όψεις των ελληνοτουρκικών διενέξεων» παραχωρεί στο iEidiseis μια συνέντευξη που θα συζητηθεί.

Τα προβλήματα στο Αιγαίο αποτελούν ασφαλώς τον «σκληρό πυρήνα» των ελληνοτουρκικών διαφορών. Η κάθε πλευρά ισχυρίζεται ότι έχει το απόλυτο δίκαιο και ότι η άλλη είναι προκλητική και βρίσκεται εν αδίκω. Είναι αναγκαίο οι δύο χώρες να ξεφύγουν από τη λογική του «μηδενικού αθροίσματος», σύμφωνα με την οποία ό,τι κερδίζει ο ένας το χάνει ο άλλος.

Η Ελληνοτουρκική μεθοριακή γραμμή του Έβρου καθορίσθηκε με την Συνθήκη της Λωζάνης όπου περιγράφεται με συντεταγμένες η οριοθέτηση στα σχετικά πρωτόκολλα της επιτροπής Διαχάραξης Ελληνοτουρκικών συνόρων τα οποία υπογράφηκαν από Έλληνα, Τούρκο και Ολλανδό εκπρόσωπο. Το 1955 έγινε η ευθυγράμμιση του ποταμού στο νότιο τμήμα του, από την περιοχή των Φερών μέχρι το Δέλτα του ποταμού. Δημιουργήθηκε έτσι μια ευθύγραμμη κοίτη και καταργήθηκαν οι «μαίανδροι» της παλιάς κοίτης. Τα σύνορα όμως δεν άλλαξαν.

Ο διάλογος για το Αιγαίο συνεχίζει και παραμένει στις ελληνικές καλένδες λόγω της διστακτικής ελληνικής στάσης. Κατόπιν αυτού οι παραβιάσεις του ελληνικού εναερίου χώρου συνεχίζονται αμείωτες με αντίστοιχες εικονικές αερομαχίες και μεγάλο οικονομικό κόστος, με σχεδόν καθημερινό τον κίνδυνο εναέριας σύγκρουσης, πτώσης αεροσκάφους, θάνατο πιλότων. Γιατί όμως «οι παραβιάσεις»; Επειδή η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στον κόσμο που παρουσιάζει το ανορθόδοξο να διαθέτει εναέριο χώρο ευρύτερο κατά τέσσερα ναυτικά μίλια από τα χωρικά της ύδατα (αιγιαλίτιδα ζώνη), κάτι που καταφανώς αντιβαίνει προς τους κανόνες του διεθνούς δικαίου.

Σε άρθρο του ο κ. Βασίλης Νέδος, που δημοσιεύθηκε στην «Καθημερινή» της Κυριακής της 10ης Μαΐου 2020, με τίτλο «Στο ραντάρ της Αθήνας η στρατιωτικοποίηση της Αγκυρας», αναφέρεται στο βιβλίο «Η έννοια της ΑΟΖ υπό μορφή ερωτήσεων και απαντήσεων» του Τούρκου υποναυάρχου Τσιχάτ Γιαϊτσί, και το οποίο εκδόθηκε από το τουρκικό ναυτικό. Στο έργο αυτό, σύμφωνα με τον συντάκτη του άρθρου, η τουρκική πλευρά φαίνεται να επανέρχεται στο παλαιό και ξεπερασμένο επιχείρημά της ότι η υφαλοκρηπίδα, και η ΑΟΖ, στηρίζονται σε γεωλογικά χαρακτηριστικά, προκειμένου να οριοθετηθούν. Με άλλα λόγια, οι δύο έννοιες έχουν γεωλογικό πρόσημο, και, συνεπώς, τα ακραία ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου επικάθονται στην υφαλοκρηπίδα και στην ΑΟΖ του ηπειρωτικού εδάφους της Μικράς Ασίας, του οποίου αποτελούν τη φυσική συνέχεια του εδάφους της ξηράς στον θαλάσσιο βυθό, κάτι που τα στερεί από την αυτόματη δυνατότητα να έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα, και ΑΟΖ.

Οι διαφορές στο Αιγαίο αποτελούν ασφαλώς τον «σκληρό πυρήνα» των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Η κάθε πλευρά ισχυρίζεται ότι έχει το απόλυτο δίκαιο, καθώς και ότι η άλλη πλευρά είναι πάντα προκλητική και βρίσκεται εν αδίκω.

Οι δύο χώρες πρέπει να ξεφύγουν από τη λογική του «μηδενικού αθροίσματος», σύμφωνα με την οποία ό,τι κερδίζει ο ένας το χάνει ο άλλος. Είναι σημαντικό να εδραιωθεί η πεποίθηση ότι είναι δυνατόν να εξευρεθούν λύσεις που μπορεί να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντα και των δύο χωρών. Στις σύγχρονες συνθήκες, η αντίληψη ότι πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα συμφέροντα και το αίσθημα ασφάλειας του γείτονα είναι κεντρική.

Πώς χειρίζεσαι έναν γείτονα που αισθάνεται ισχυρός, που θέλει να διαφεντεύει στην ευρύτερη περιοχή και διεκδικεί κομμάτι από αυτό που θεωρείς εσύ δικό σου οικόπεδο; Εχεις διάφορες επιλογές: σηκώνεις ψηλούς φράκτες, αναζητάς φίλους και προστάτες στη γειτονιά και απέξω, ετοιμάζεις προσφυγή στα δικαστήρια. Το ιδανικό θα ήταν να τα κάνεις όλα αυτά μαζί. Και να κρατάς την ψυχραιμία σου προσπαθώντας ταυτόχρονα να καταλάβεις ποια είναι τα ισχυρά όπλα του γείτονα και ποιες οι αδυναμίες του, ώστε να μπορέσεις να τον αντιμετωπίσεις αποτελεσματικά. Υπάρχει βεβαίως και η ενστικτώδης αντίδραση, να ξεκινήσεις δηλαδή μαζί του έναν καβγά – και όπου βγει.

Οι προκλήσεις της Αγκυρας συνεχίζονται. Σε προχθεσινές δηλώσεις του ο υπουργός Αμυνας της γειτονικής μας χώρας αναφέρθηκε στο γεγονός ότι η Ελλάδα έχει εθνικό εναέριο χώρο 10 ν.μ. ενώ έχει αιγιαλίτιδα ζώνη 6 ν.μ. και ότι δεν τηρεί τους όρους της αποστρατιωτικοποίησης, όπως προβλέπεται από τις σχετικές διατάξεις των Συνθηκών Ειρήνης της Λωζάννης και Παρισίων του 1923 και 1947.

Και σχετικά με τη διαφορά για την αιγιαλίτιδα ζώνη, είναι αλήθεια ότι η Ελλάδα διατηρεί αυτό το παράδοξο καθεστώς να έχει διαφορετική αιγιαλίτιδα από τον εθνικό εναέριο χώρο, τη στιγμή που το Διεθνές Δίκαιο επιτάσσει την ταυτότητα του χώρου αυτού στον αέρα με τα εξωτερικά όρια της αιγιαλίτιδας.

Την ανάγκη μια νέας θέασης και κατά συνέπεια προσέγγισης στο πώς αντιμετωπίζουμε τα εθνικά θέματα και την ιστορία μας γενικότερα εκφράζει μέσω της συνέντευξης που έδωσε στην «Εφ.Συν.» ο ιστορικός και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αντώνης Λιάκος.

Διατυπώνει την άποψη πως η Αριστερά «αντί του πολέμου των αγωγών, αντί της λογικής των αξόνων, πρέπει να προβάλει ένα ρωμαλέο κίνημα ειρήνης», ενώ με αφορμή την επέτειο του 1821 την καλεί να ξαναβρεί τη σύνδεσή της με την εθνική Ιστορία. Ειδικά για τις σχέσεις μας με την Τουρκία σημειώνει πως «ο Ερντογάν δεν θα είναι αιώνιος» και ότι «κλειδί για την εξέλιξή τους είναι το Κυπριακό»