Η πανδημία. Η Αριστερά. Το «Αλλιώς»

Θα αποβεί τελικά η πανδημία του κορονοϊού ένα συμβάν-ορόσημο της ανθρώπινης ιστορίας; Ενας επιταχυντής της κίνησης της «προόδου», μετασχηματιστής των κοινωνικών και διανθρώπινων σχέσεων, υβριδοποιώντας κοινωνικές λειτουργίες; Θα οξύνει την κριτική ματιά μας, θα βαθύνει το αίσθημα αλληλεγγύης, θα επιτείνει την ατομοκεντρική οριοθέτηση του ανθρώπινου βίου;

Θα προκαλέσει την αμφισβήτηση των δογμάτων του παγκοσμιοποιημένου, ολοκληρωτικού καπιταλισμού ή θα ενσωματωθεί στον σχεδιασμό μιας άμεσης, βίαιης αναστήλωσής τους; Η θρηνητική αναμνημόνευση της «ιερότητας της ανθρώπινης ζωής» θα συμπεριλάβει τα ετήσια εκατομμύρια των θυμάτων των μη μεταδοτικών «ασθενειών» της πείνας και του υποσιτισμού· θα συμπεριλάβει το βλέμμα μας μαζί με τα θύματα τους θύτες και τους πλιατσικολόγους;

Αυτά και άλλα συναφή ερωτήματα συνωστίζονται πίσω από τη μεγάλη εικόνα ενός πλανητικού εφιάλτη, που το «αφήγημα» των κυρίαρχων επιχειρεί να τον εμφανίσει ως «φυσική καταστροφή», αποσιωπώντας την όποια διασύνδεσή της με τα παραγωγικά και καταναλωτικά πρότυπα της αέναης μεγέθυνσης του πλούτου, με την χωρίς όρια ιδιοποίηση της φύσης και με τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους.

Αυτά τα ερωτήματα προς το παρόν τα ψηλαφίζουμε. Δεν διαθέτουμε απαντήσεις. Και δεν είναι βέβαιο ότι θα τις αποκτήσουμε σύντομα. Αυτό που έχει σημασία είναι να τα διατηρήσουμε επίκαιρα και μετά την πανδημία. Να μην τα εξαφανίσει η πανδημία της λήθης που έχει εξαπολύσει εδώ και χρόνια το νεοφιλελεύθερο βιοπολιτικό παράδειγμα, προκειμένου να εργαλειοποιήσει το μέλλον αλλά και το παρελθόν. Αυτά τα ερωτήματα και το ψάξιμο των απαντήσεων μπορεί να αποτελέσουν ένα οχυρό αντίστασης για να μην καταντήσει η ζωή μας ένα παλίμψηστο από αλλεπάλληλες «νέες κανονικότητες» που μας καθιστούν «προσωρινούς», αναλώσιμους και αμνήμονες.

Η πανδημία μπορεί να τροφοδοτήσει την παθητική ελπίδα τού «μπόρα είναι, θα περάσει». Μπορεί όμως, από την άλλη, να οδηγήσει σε μια στοχαστική, ενεργητική απελπισία που θα επιχειρήσει να συγκροτήσει ένα «Αλλιώς» απέναντι στο αδιάλλακτο και υπερφίαλο «Μόνον έτσι». Μέσα σ’ έναν απολύτως εκχρηματισμένο κόσμο, η αυθεντική αγωνία για την «ανθρώπινη ύπαρξη» μπορεί σήμερα να βιώνεται μόνο ως άλυτη αντίφαση. Ορισμένες φορές, το να οδηγείς τα ερωτήματα μέχρι τις έσχατες οντολογικές αντιφάσεις που τα γεννούν είναι ο μόνος δρόμος.

Αυτό το «Αλλιώς» δεν θα παραχθεί από την «αντικειμενικότητα» της κρίσης που προκαλεί η πανδημία. Καμιά ρητορική δεν μπορεί να μεταμφιέσει την υπαρκτή παγκοσμιοποίηση σε οικουμενικότητα. Η πανδημία διαιρεί. Δεν ενώνει. Δεν πλήττει όλους στην ίδια έκταση. Το θλιβερό προνόμιο ανήκει στην Αγέλη των κοινωνικά αποκλεισμένων και των φτωχών.

Στην Ευρώπη η πανδημία δεν τροφοδότησε ένα κύμα αλληλεγγύης μεταξύ των κρατών. Αντίθετα, προκάλεσε την εθνοκρατική αναδίπλωση και την αναπαραγωγή της διαίρεσης ανάμεσα στον ενάρετο Βορρά και τον προβληματικό Νότο. Και σύντομα η επιστημονική ορθολογικότητα θα μεταφραστεί στον ισχυρό ανταγωνισμό των φαρμακευτικών εταιρειών. Το ρέκβιεμ για τους θανάτους θα αντικατασταθεί σύντομα από τα εμβατήρια της νέας συσσώρευσης. Από την «ορθολογική» αιτιολόγηση της αναγκαίας λιτότητας. Από την υπεράσπιση του θεμελιακού δόγματος ότι οι ανισότητες αποτελούν την κινητήρια δύναμη της προόδου, ένθερμος οπαδός του οποίου αποτελεί και ο κ. Μητσοτάκης.

Ο φρικαλέος νεολογισμός της «κοινωνικής αποστασιοποίησης», ως αποκλειστικού μέτρου απόκρουσης της απειλής, δεν αφορά μόνο το παρόν· μπορεί να εγγραφεί στο φαντασιακό μας και ως μια εναλλακτική για το μέλλον: Η ανθρώπινη ζωή – βιολογική και όχι αναγκαστικά κοινωνική συνθήκη.

Επειδή κανένας εξανθρωπισμός του καπιταλισμού δεν διαφαίνεται· επειδή το «αντικειμενικό» της Ιστορίας μετασχηματίζεται μέσω της αντιπαράθεσης των πολιτικών και κοινωνικών υποκειμένων και της δράσης τους· επειδή η κρίση θα επιτείνει τον υπαρκτό, βαθύ κοινωνικό συντηρητισμό· επειδή το «Αλλιώς», το δικό μας, του κόσμου της εργασίας, της Αριστεράς, των θυμάτων από τις επιδρομές των πολλαπλών ιών μιας ανελέητης παγκοσμιοποίησης και μιας άνευ λόγου και σημασίας Ενωμένης (;) Ευρώπης δεν θα προκύψει ως αποτέλεσμα νομοτέλειας, είμαστε υποχρεωμένοι να το συγκροτήσουμε βήμα-βήμα με μεγάλο διανοητικό μόχθο, ξεκινώντας από μια απροκατάληπτη επανεξέταση και των δικών μας στερεοτύπων. Κυρίως αυτών που χαρακτηρίζουν μια θετικιστική ανάγνωση της προόδου – παρούσα μέσα στην μαρξιστική παράδοση:

Η εισαγωγή τεχνολογικών καινοτομιών σε καίριους τομείς της ανθρώπινης πρακτικής και κοινωνικής οργάνωσης δεν συνιστά έναν de facto απελευθερωτικό εκσυγχρονισμό. Η τηλεργασία κινδυνεύει να ενσωματωθεί σ’ ένα εργασιακό παράδειγμα αδυναμίας συλλογικών διεκδικήσεων, περιστολής εργασιακών δικαιωμάτων, διευθυντικού αυταρχισμού. Η εκπαιδευτική διαδικασία είναι μια κατ’ εξοχήν κοινωνική διαδικασία, για να υποκατασταθεί από την τηλεκπαίδευση. Ενσώματη σχέση των εκπαιδευόμενων μεταξύ τους και με τον διδάσκοντα. Δυνατότητα αμφισβήτησης της αυθεντίας μόνο μέσα σε μια συγχρονία.

Δεν μπορούμε να κλείσουμε βεβαίως μια τέτοια συζήτηση με νύξεις, χωρίς μια εξαντλητική συζήτηση. Αλλά και δεν γίνεται να προσπεράσουμε τις αντιρρήσεις χρεώνοντάς τες σε ένα νέο, αναχρονιστικό «λουδιτισμό». Οταν μάλιστα το αφήγημα της «προόδου» δεν διαψεύδει σε όλα τους Λουδίτες υφαντουργούς του 1811.