Ο ιστορικός Έρικ Χόμπσμπαουμ θύμιζε κάποτε μια συμβουλή που του είχαν δώσει, στην αρχή της ακαδημαϊκής του καριέρας: «Να θυμάσαι ότι δεν είσαι εδώ για τους άριστους, τους λαμπρούς φοιτητές σαν εσένα. Είσαι εδώ για τους μέτριους, με τους μέτριους βαθμούς, τα βαρετά μυαλά, τις μονότονες απαντήσεις στις εξετάσεις. Οι άριστοι, όσο ευχάριστο κι αν θα σου είναι να τους διδάσκεις, δεν σε χρειάζονται στ αλήθεια. Οι άλλοι σ έχουν ανάγκη».

Σε αυτήν την απλή αρχή, κατά τον Χόμπ-σμπαουμ, θα έπρεπε να στηρίζεται το πανεπιστήμιο, το σχολείο, αλλά και κάθε κοινωνικός θεσμός. «Πανεπιστήμιο - έλεγε - στο οποίο αξίζει να διδάσκεις (αλλά και κοινωνία στην οποία αξίζει να ζεις) είναι μόνον εκείνο που έχει σχεδιαστεί όχι για τις προικισμένες, προνομιούχες μειοψηφίες, τους πλούσιους, τους έξυπνους, τους προορισμένους για επιτυχία - έστω και αν κάθε πανεπιστήμιο και κάθε κοινωνία πρέπει να έχει άφθονο χώρο για αυτές τις μειοψηφίες - αλλά για όλους τους άλλους, τους ανθρώπους που δεν θα μπουν στην Ιστορία παρά μόνο μέσω ενός πιστοποιητικού γέννησης και μιας ληξιαρχικής πράξης θανάτου».

Αυτή θα μπορούσε να είναι η πιο απλή συνηγορία υπέρ του δημόσιου χαρακτήρα της εκπαίδευσης γενικά, του πανεπιστημίου ειδικότερα. Και εναντίον κάθε θεωρίας εκπαιδευτικού δαρβινισμού.

Το πανεπιστήμιο πρέπει να είναι δημόσιο. Τελεία. Από εδώ και πέρα αρχίζουν τα ερωτήματα.

Το δημόσιο πανεπιστήμιο πρέπει να διοικείται και ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου, α λα ελληνικά; Είναι στ αλήθεια δημόσιο ένα πανεπιστήμιο, αιχμάλωτο του προθαλάμου τού (ή της) υπουργού και της κινεζικού τύπου γραφειοκρατίας που τον (την) περιβάλλει, όμηρος του δημόσιου λογιστικού, επαίτης πιστώσεων και παίκτης σε παίγνια πολιτευτών (άγουρων ή ωριμότατων) και μικροσυμφέροντα συντεχνιών; Ή θα διασφάλιζε καλύτερα τον δημόσιο χαρακτήρα του, αν εδιοικείτο ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, ελεύθερο από τον κρατικό κορσέ και υπόλογο, ελεγχόμενο και αξιολογούμενο; «Δημόσιο» σημαίνει και εκτός ανταγωνισμού και εκτός ελέγχου; Και πρέπει να έχει το κράτος το μονοπώλιο της ίδρυσης και χρηματοδότησης δημόσιων πανεπιστημίων;

Υπό άλλες συνθήκες, ερωτήματα σαν αυτά θα είχαν εύκολη απάντηση. Όπως εύκολο θα ήταν να βρεθεί ένα πεδίο συναίνεσης για το άρθρο 16, κάπου στη μέση μεταξύ μιας λογικής της αγοράς και μιας λογικής συντεχνιακού κρατισμού, που επικαλείται νεκρά ιδεολογήματα των «σίξτις», για να νομιμοποιήσει την ακινησία του. Θα μπορούσαμε, έχω την εντύπωση, να συμφωνήσουμε οι περισσότεροι, ότι η αναδιατύπωση του θρυλικού άρθρου είναι αναγκαία για να επιτραπεί στο πανεπιστήμιο να γίνει από κρατικό, που είναι σήμερα, δημόσιο. Και δημοκρατικό - που δεν είναι.

Υπό άλλες συνθήκες, τα υπόλοιπα - το αν, για παράδειγμα, θα μπορούσε να ιδρυθεί στην Ελλάδα μια ελίτ σχολή σε κάποιον κλάδο, όπως η σχολή Μποκιόνι στην Ιταλία, που χρηματοδοτείται από τον ιταλικό ΣΕΒ για να παράγει υψηλού επιπέδου μάνατζερς, ή το πώς θα αποτραπεί ένα πειρατικό ρεσάλτο των αετονύχηδων που περιμένουν να βαφτίσουν πανεπιστήμιο κάθε bon pour l orient κολέγιο σε συνεργασία με το «south-kakoriziko university» - θα μπορούσαν εύκολα να αντιμετωπιστούν ως τεχνικά ζητήματα προς ρύθμιση.

Αλλά, υπό άλλες συνθήκες: αν, δηλαδή, η κοινωνία (και η πανεπιστημιακή κοινότητα) είχε εμπιστοσύνη στους πολιτικούς ότι μπορούν να διαχειριστούν τα συμφέροντά της και το μέλλον της. Ότι μπορούν να θέσουν και να επιβάλουν κανόνες ρύθμισης της αγοράς. Ότι μπορούν να ρυθμίσουν κρίσιμα θέματα σαν αυτό με όρους κοινωνικού συμφέροντος και όχι πολιτικού υπολογισμού. Αλλά αυτή η εμπιστοσύνη απομειώνεται. Αυτό είναι, άλλωστε, το μεγάλο εμπόδιο στις μεταρρυθμίσεις, γενικότερα.

Από εκεί και πέρα, ανοίγει η συζήτηση τι είδους μεταρρύθμιση θα έπρεπε να υποστεί το ίδιο το πανεπιστήμιο ώστε να λειτουργήσει ως πράγματι δημόσιο. Επ αυτού, ο Άντονι Γκίντενς, πρώην πρύτανης του φημισμένου LSE και σύμβουλος του Βρετανού πρωθυπουργού, όταν ρωτήθηκε ποιο είναι το μυστικό της θεαματικής βελτίωσης των επιδόσεων των βρετανικών πανεπιστημίων, είχε πει ότι είναι απλό: «Μέσα σε λίγα χρόνια αυξήθηκε η χρηματοδότηση των πανεπιστημίων όσο δεν είχε αυξηθεί σε δεκαετίες. Τα υπόλοιπα ήταν ευκολότερα...».