Ο τελευταίος ασπασμός ή η ανάσταση νεκρών;
Χριστίνα Πουλίδου, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2007-05-20
Η λύση θα είναι μικρομεσαία. Όσοι είδαν με προσδοκίες το ευρω-σύνταγμα θα απογοητευθούν. Όσοι επίσης καταψήφισαν το ευρω-σύνταγμα θα αναγκαστούν να αποδεχθούν μια χειρότερη εκδοχή του. Αυτή είναι η πρόβλεψη, που είναι σχεδόν ασφαλής. Το "ευρωσύνταγμα" ως όρος θα καταπέσει, η Χάρτα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων στην καλύτερη περίπτωση θα είναι Παράρτημα της νέας συνθήκης και οι επιμέρους προτάσεις θα αλληλο-εξοντωθούν...
Το χρονοδιάγραμμα που αφορά το ευρω-σύνταγμα κι εκτελεί με ακρίβεια η γερμανική προεδρία, προέβλεπε μία φάση βολιδοσκόπησης των εταίρων στη βάση ενός ερωτηματολογίου 12 σημείων. Η προεδρία διαβουλεύθηκε με τους εκπροσώπους των 27 κυβερνήσεων (τους sherpas), οργάνωσε μία συνάντηση των 27 sherpas στο Βερολίνο και αναμένει τώρα το πόνημα της Ομάδας των Σοφών που θα δοθεί στη δημοσιότητα στις Βρυξέλλες, στις αρχές Ιουνίου. Στη βάση όλων αυτών των επεξεργασιών, η προεδρία θα ετοιμάσει ένα σχέδιο "εντολής" προς τη Διακυβερνητική διάσκεψη, το οποίο θα κληθούν να εγκρίνουν οι 27 ηγέτες στη σύνοδο Κορυφής (21-22 Ιουνίου). Αμέσως μετά θα αναλάβει έργο η Διακυβερνητική με στόχο να ολοκληρώσει την αποστολή της παραδίδοντας στη σύνοδο Κορυφής του Δεκεμβρίου το σχέδιο της νέας συνθήκης - προκειμένου να ξεκινήσει αμέσως μετά η διαδικασία της επικύρωσης και η νέα συνθήκη να είναι έτοιμη προς εφαρμογή πριν από τις ευρωεκλογές (τον Ιούνιο 2009).
Τα σημεία τριβής
Ποια είναι τα επίμαχα σημεία όπου εγείρονται οι περισσότερες ενστάσεις; Καταρχάς, ως επίμαχο ορίζεται οτιδήποτε σχετίζεται με μια φεντεραλιστική κατεύθυνση της Ε.Ε. Αμέσως-αμέσως λοιπόν, ο όρος "ευρωσύνταγμα" απορρίπτεται από Βρετανία, Ολλανδία, Τσεχία, Πολωνία και άρα η προοπτική να αποκτήσει η Ε.Ε. ένα "σύνταγμα" (που θα αντικαταστούσε όλες τις προηγούμενες ευρωπαϊκές συνθήκες - της Ρώμης, της Ενιαίας Αγοράς, του Μάαστριχτ, του Αμστερνταμ και της Νίκαιας) καταπίπτει. Ως εκ τούτου, η νέα συνθήκη θα αποτελεί μια απλή τροποποίηση της συνθήκης της Νίκαιας.
Μαζί με το ευρωσύνταγμα, κατά πάσα πιθανότητα θα αποσυρθεί και η πρόταση για την καθιέρωση "ευρωπαϊκών συμβόλων" (σημαίας, εθνικού ύμνου, λογότυπου). Στην εξυπηρέτηση της ίδιας λογικής, οι συγκεκριμένες χώρες-μέλη ζητούν να αποσυρθούν και οι προτάσεις που προβλέπουν τη θέσπιση δύο νέων πόστων - του/της προέδρου της Ε.Ε. και του/της υπουργού Εξωτερικών της Ε.Ε. Επ αυτού αξίζει να σημειωθεί ότι στον βρετανικό Τύπο έχει αρχίσει να διοχετεύεται η πρόταση ανάδειξης του \Τόνι Μπλερ\ στον ρόλο του "προέδρου της Ε.Ε.", γεγονός που σημαίνει ότι η βρετανική θέση επί του θέματος επανεξετάζεται. Ωστόσο είναι απίθανο να γίνει αποδεκτή μια τέτοια πρόταση, δεδομένου ότι η Βρετανία είναι εκτός της ευρω-ζώνης και του συστήματος Σένγκεν, με ελλιπή δηλαδή ευρωπαϊκά διαπιστευτήρια για τη διεκδίκηση του εκπροσώπου της Ε.Ε. στη διεθνή σκηνή...
Κατά την ενοποιητική λογική εξάλλου, η έμφαση αποδίδεται στην παραγωγή έργου και πολιτικών, άρα στο ευρωσύνταγμα ορίζεται η διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής της ειδικής πλειοψηφίας (σε 40 περίπου νέα πεδία) και ο περιορισμός στη λήψη αποφάσεων με ομοφωνία - λόγω της δυστοκίας που εμφανίζεται στις περιπτώσεις της ομοφωνίας. Οι αντίπαλοι αυτής της λογικής (η Βρετανία κατά κύριο λόγο) θεωρούν ότι προτεραιότητα έχουν τα εθνικά συμφέροντα, άρα πρέπει να διατηρηθεί η αρχή της ομοφωνίας, δεδομένου μάλιστα ότι έτσι (λόγω της δυσλειτουργικότητας) περιορίζεται η παραγωγή κοινοτικού κεκτημένου.
Ένα σοβαρό σημείο τριβής που εγείρεται αποκλειστικά από την Πολωνία έχει να κάνει με το "σύστημα στάθμισης των ψήφων". Ειδικότερα, κατά το ευρωσύνταγμα οι αποφάσεις που λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία πρέπει να συγκεντρώνουν την υποστήριξη του 55% των κρατών-μελών, εφόσον αυτό αντανακλά το 65% του πληθυσμού της Ε.Ε. Η Πολωνία όμως θεωρεί ότι τα εθνικά της συμφέροντα εξυπηρετούνται καλύτερα από το (πολύπλοκο και δυσλειτουργικό) σύστημα που είχε ορίσει η Νίκαια, κατά το οποίο η κάθε χώρα διαθέτει ορισμένο αριθμό ψήφων (η Γερμανία 29, η Πολωνία 27, η Ελλάδα 12, η Κύπρος 4 κ.λπ.) και οι αποφάσεις που λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία πρέπει να συγκεντρώνουν 232 ψήφους (σε σύνολο 321), εφόσον ο αριθμός αυτός εκπροσωπεί το 62% του πληθυσμού της Ε.Ε.
Σε ό,τι αφορά τέλος τη Χάρτα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (όπου καταγράφονται 54 άρθρα που σχετίζονται με τα δικαιώματα του πολίτη) και η οποία κατά το ευρωσύνταγμα θα έπρεπε να ορίζει τη θέση του πολίτη στο πεδίο του κοινοτικού δικαίου (και όχι της εθνικής νομοθεσίας), η Βρετανία μάχεται για την πλήρη απόσυρσή της.
Η αντίσταση των "φεντεραλιστών"
Ποιο είναι το συμπέρασμα; Ότι με την έναρξη της ουσιαστικής πολιτικής διαπραγμάτευσης, θα υπάρξει μια ισχυρή σύγκρουση ανάμεσα στις δύο σχολές ευρωπαϊκής στρατηγικής - ανάμεσα δηλαδή στις χώρες που θέλουν την Ε.Ε. ως μια ζώνη ελεύθερων συναλλαγών με χαμηλό επίπεδο συνεκτικότητας και στις χώρες που προσβλέπουν σε μιαν ενοποιημένη Ευρωπαϊκή Ένωση, με κοινές πολιτικές και θεσμούς οι οποίοι θα λειτουργούν σε ένα πλαίσιο δημοκρατικής νομιμοποίησης. Στο επίπεδο των συσχετισμών, σε αυτή τη συγκυρία εμφανίζεται ίσως πιο αδύναμη η φεντεραλιστική ομάδα - αυτή δηλαδή που έβλεπε το ευρωσύνταγμα ως ευκαιρία αποκατάστασης του δημοκρατικού ελλείμματος και ως ορόσημο για την ανάδειξη της κοινωνικής διάστασης της Ε.Ε. Ως εκ τούτου, η προσπάθεια που θα καταβληθεί (και στην οποία θα πρέπει να συμμετέχει κι η Ελλάδα, τιμώντας την ιστορική, διαχρονική και σχεδόν διακομματική θέση της υπέρ της ενωμένης Ευρώπης) θα εστιαστεί στη διατήρηση ορισμένων προτάσεων του ευρωσυντάγματος που σηματοδοτούν μιαν ενοποιητική κατεύθυνση, ή που προσφέρουν τα εργαλεία για μιαν ενοποιητική προοπτική. Με άλλα λόγια, η μέγιστη επιτυχία στην παρούσα φάση θα είναι καταρχάς η επίτευξη συμφωνίας, που θα προβλέπει όμως τη θέσπιση προέδρου/υπουργού Εξωτερικών της Ε.Ε., θα διατηρεί το νέο σύστημα στάθμισης ψήφων, θα αυξάνει τον αριθμό αποφάσεων που θα λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία, κυρίως όμως, που θα δίνει τη δυνατότητα ενεργοποίησης της ενισχυμένης συνεργασίας.
Ο μηχανισμός αυτός, κατά το ευρωσύνταγμα δίνει τη δυνατότητα στο 1/3 των μελών που επιθυμεί να προχωρήσει σε ένα ευρύτερο πεδίο ενοποιημένων πολιτικών, να το αποπειράται στη βάση μιας απλής διαδικασίας. Κατά τη Νίκαια αντίθετα, η διαδικασία είναι τόσο πολύπλοκη ώστε καθίσταται πρακτικά ανεφάρμοστη. Το προβλεπόμενο από το ευρωσύνταγμα σχήμα δίνει τη δυνατότητα σε μιαν ομάδα πρωτοπόρων να ξεκινήσει, ταυτόχρονα όμως δίνει τη δυνατότητα διεύρυνσης της ομάδας κι επιτρέπει επίσης τη διεύρυνση των πεδίων εφαρμογής της ενισχυμένης συνεργασίας. Η προοπτική συνεπώς της ευρωπαϊκής ενοποίησης παραμένει εν ζωή όσο βρίσκεται εν ισχύ η δυνατότητα ενισχυμένης συνεργασίας. Κι αυτό θα είναι τελικά το κρίσιμο διακύβευμα για το "μέλλον της Ευρώπης".
Το χρονοδιάγραμμα που αφορά το ευρω-σύνταγμα κι εκτελεί με ακρίβεια η γερμανική προεδρία, προέβλεπε μία φάση βολιδοσκόπησης των εταίρων στη βάση ενός ερωτηματολογίου 12 σημείων. Η προεδρία διαβουλεύθηκε με τους εκπροσώπους των 27 κυβερνήσεων (τους sherpas), οργάνωσε μία συνάντηση των 27 sherpas στο Βερολίνο και αναμένει τώρα το πόνημα της Ομάδας των Σοφών που θα δοθεί στη δημοσιότητα στις Βρυξέλλες, στις αρχές Ιουνίου. Στη βάση όλων αυτών των επεξεργασιών, η προεδρία θα ετοιμάσει ένα σχέδιο "εντολής" προς τη Διακυβερνητική διάσκεψη, το οποίο θα κληθούν να εγκρίνουν οι 27 ηγέτες στη σύνοδο Κορυφής (21-22 Ιουνίου). Αμέσως μετά θα αναλάβει έργο η Διακυβερνητική με στόχο να ολοκληρώσει την αποστολή της παραδίδοντας στη σύνοδο Κορυφής του Δεκεμβρίου το σχέδιο της νέας συνθήκης - προκειμένου να ξεκινήσει αμέσως μετά η διαδικασία της επικύρωσης και η νέα συνθήκη να είναι έτοιμη προς εφαρμογή πριν από τις ευρωεκλογές (τον Ιούνιο 2009).
Τα σημεία τριβής
Ποια είναι τα επίμαχα σημεία όπου εγείρονται οι περισσότερες ενστάσεις; Καταρχάς, ως επίμαχο ορίζεται οτιδήποτε σχετίζεται με μια φεντεραλιστική κατεύθυνση της Ε.Ε. Αμέσως-αμέσως λοιπόν, ο όρος "ευρωσύνταγμα" απορρίπτεται από Βρετανία, Ολλανδία, Τσεχία, Πολωνία και άρα η προοπτική να αποκτήσει η Ε.Ε. ένα "σύνταγμα" (που θα αντικαταστούσε όλες τις προηγούμενες ευρωπαϊκές συνθήκες - της Ρώμης, της Ενιαίας Αγοράς, του Μάαστριχτ, του Αμστερνταμ και της Νίκαιας) καταπίπτει. Ως εκ τούτου, η νέα συνθήκη θα αποτελεί μια απλή τροποποίηση της συνθήκης της Νίκαιας.
Μαζί με το ευρωσύνταγμα, κατά πάσα πιθανότητα θα αποσυρθεί και η πρόταση για την καθιέρωση "ευρωπαϊκών συμβόλων" (σημαίας, εθνικού ύμνου, λογότυπου). Στην εξυπηρέτηση της ίδιας λογικής, οι συγκεκριμένες χώρες-μέλη ζητούν να αποσυρθούν και οι προτάσεις που προβλέπουν τη θέσπιση δύο νέων πόστων - του/της προέδρου της Ε.Ε. και του/της υπουργού Εξωτερικών της Ε.Ε. Επ αυτού αξίζει να σημειωθεί ότι στον βρετανικό Τύπο έχει αρχίσει να διοχετεύεται η πρόταση ανάδειξης του \Τόνι Μπλερ\ στον ρόλο του "προέδρου της Ε.Ε.", γεγονός που σημαίνει ότι η βρετανική θέση επί του θέματος επανεξετάζεται. Ωστόσο είναι απίθανο να γίνει αποδεκτή μια τέτοια πρόταση, δεδομένου ότι η Βρετανία είναι εκτός της ευρω-ζώνης και του συστήματος Σένγκεν, με ελλιπή δηλαδή ευρωπαϊκά διαπιστευτήρια για τη διεκδίκηση του εκπροσώπου της Ε.Ε. στη διεθνή σκηνή...
Κατά την ενοποιητική λογική εξάλλου, η έμφαση αποδίδεται στην παραγωγή έργου και πολιτικών, άρα στο ευρωσύνταγμα ορίζεται η διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής της ειδικής πλειοψηφίας (σε 40 περίπου νέα πεδία) και ο περιορισμός στη λήψη αποφάσεων με ομοφωνία - λόγω της δυστοκίας που εμφανίζεται στις περιπτώσεις της ομοφωνίας. Οι αντίπαλοι αυτής της λογικής (η Βρετανία κατά κύριο λόγο) θεωρούν ότι προτεραιότητα έχουν τα εθνικά συμφέροντα, άρα πρέπει να διατηρηθεί η αρχή της ομοφωνίας, δεδομένου μάλιστα ότι έτσι (λόγω της δυσλειτουργικότητας) περιορίζεται η παραγωγή κοινοτικού κεκτημένου.
Ένα σοβαρό σημείο τριβής που εγείρεται αποκλειστικά από την Πολωνία έχει να κάνει με το "σύστημα στάθμισης των ψήφων". Ειδικότερα, κατά το ευρωσύνταγμα οι αποφάσεις που λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία πρέπει να συγκεντρώνουν την υποστήριξη του 55% των κρατών-μελών, εφόσον αυτό αντανακλά το 65% του πληθυσμού της Ε.Ε. Η Πολωνία όμως θεωρεί ότι τα εθνικά της συμφέροντα εξυπηρετούνται καλύτερα από το (πολύπλοκο και δυσλειτουργικό) σύστημα που είχε ορίσει η Νίκαια, κατά το οποίο η κάθε χώρα διαθέτει ορισμένο αριθμό ψήφων (η Γερμανία 29, η Πολωνία 27, η Ελλάδα 12, η Κύπρος 4 κ.λπ.) και οι αποφάσεις που λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία πρέπει να συγκεντρώνουν 232 ψήφους (σε σύνολο 321), εφόσον ο αριθμός αυτός εκπροσωπεί το 62% του πληθυσμού της Ε.Ε.
Σε ό,τι αφορά τέλος τη Χάρτα Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (όπου καταγράφονται 54 άρθρα που σχετίζονται με τα δικαιώματα του πολίτη) και η οποία κατά το ευρωσύνταγμα θα έπρεπε να ορίζει τη θέση του πολίτη στο πεδίο του κοινοτικού δικαίου (και όχι της εθνικής νομοθεσίας), η Βρετανία μάχεται για την πλήρη απόσυρσή της.
Η αντίσταση των "φεντεραλιστών"
Ποιο είναι το συμπέρασμα; Ότι με την έναρξη της ουσιαστικής πολιτικής διαπραγμάτευσης, θα υπάρξει μια ισχυρή σύγκρουση ανάμεσα στις δύο σχολές ευρωπαϊκής στρατηγικής - ανάμεσα δηλαδή στις χώρες που θέλουν την Ε.Ε. ως μια ζώνη ελεύθερων συναλλαγών με χαμηλό επίπεδο συνεκτικότητας και στις χώρες που προσβλέπουν σε μιαν ενοποιημένη Ευρωπαϊκή Ένωση, με κοινές πολιτικές και θεσμούς οι οποίοι θα λειτουργούν σε ένα πλαίσιο δημοκρατικής νομιμοποίησης. Στο επίπεδο των συσχετισμών, σε αυτή τη συγκυρία εμφανίζεται ίσως πιο αδύναμη η φεντεραλιστική ομάδα - αυτή δηλαδή που έβλεπε το ευρωσύνταγμα ως ευκαιρία αποκατάστασης του δημοκρατικού ελλείμματος και ως ορόσημο για την ανάδειξη της κοινωνικής διάστασης της Ε.Ε. Ως εκ τούτου, η προσπάθεια που θα καταβληθεί (και στην οποία θα πρέπει να συμμετέχει κι η Ελλάδα, τιμώντας την ιστορική, διαχρονική και σχεδόν διακομματική θέση της υπέρ της ενωμένης Ευρώπης) θα εστιαστεί στη διατήρηση ορισμένων προτάσεων του ευρωσυντάγματος που σηματοδοτούν μιαν ενοποιητική κατεύθυνση, ή που προσφέρουν τα εργαλεία για μιαν ενοποιητική προοπτική. Με άλλα λόγια, η μέγιστη επιτυχία στην παρούσα φάση θα είναι καταρχάς η επίτευξη συμφωνίας, που θα προβλέπει όμως τη θέσπιση προέδρου/υπουργού Εξωτερικών της Ε.Ε., θα διατηρεί το νέο σύστημα στάθμισης ψήφων, θα αυξάνει τον αριθμό αποφάσεων που θα λαμβάνονται με ειδική πλειοψηφία, κυρίως όμως, που θα δίνει τη δυνατότητα ενεργοποίησης της ενισχυμένης συνεργασίας.
Ο μηχανισμός αυτός, κατά το ευρωσύνταγμα δίνει τη δυνατότητα στο 1/3 των μελών που επιθυμεί να προχωρήσει σε ένα ευρύτερο πεδίο ενοποιημένων πολιτικών, να το αποπειράται στη βάση μιας απλής διαδικασίας. Κατά τη Νίκαια αντίθετα, η διαδικασία είναι τόσο πολύπλοκη ώστε καθίσταται πρακτικά ανεφάρμοστη. Το προβλεπόμενο από το ευρωσύνταγμα σχήμα δίνει τη δυνατότητα σε μιαν ομάδα πρωτοπόρων να ξεκινήσει, ταυτόχρονα όμως δίνει τη δυνατότητα διεύρυνσης της ομάδας κι επιτρέπει επίσης τη διεύρυνση των πεδίων εφαρμογής της ενισχυμένης συνεργασίας. Η προοπτική συνεπώς της ευρωπαϊκής ενοποίησης παραμένει εν ζωή όσο βρίσκεται εν ισχύ η δυνατότητα ενισχυμένης συνεργασίας. Κι αυτό θα είναι τελικά το κρίσιμο διακύβευμα για το "μέλλον της Ευρώπης".
