Ηττήθηκε η πολιτική Ευρώπη...

Πώς διαγράφονται οι προοπτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά τις αποφάσεις τους τελευταίου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου; Προκειμένου να απαντηθεί το ερώτημα αυτό θα πρέπει να επισημανθεί ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεν αποφάσισε απλώς τη σύγκληση μιας νέας Διακυβερνητικής Διάσκεψης (ΔΔ) για την εκπόνηση μιας νέας συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά ουσιαστικά συμφώνησε το κείμενο και ρυθμίσεις μιας νέας συνθήκης η οποία ενσωματώνει τις θεσμικές καινοτομίες του αποτυχόντος Ευρωπαϊκού Συντάγματος. Ουσιαστικά από το Σύνταγμα θα προκύψουν δύο συνθήκες, η μία η οποία θα αποκαλείται "Μεταρρυθμιστική Συνθήκη" (Reform Treaty) και η δεύτερη "Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ένωσης". Η Διακυβερνητική Διάσκεψη η οποία θα αρχίσει τις εργασίες της στα τέλη Ιουλίου και προγραμματίζεται να τελειώσει το έργο της στο τέλος του χρόνου θα επικεντρώσει την προσπάθειά της στην τεχνική και νομική επεξεργασία των εν λόγω συνθηκών.

Θα υποστηρίξω ότι τα όσα αποφασίστηκαν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποτελούν "ένα βήμα μπρος και δύο βήματα πίσω" για την Ευρωπαϊκή Ένωση ή ένα βήμα για τη "θεσμική ανάπτυξη και ολοκλήρωση" αλλά δύο βήματα για την "πολιτική αποδόμηση και από-ολοκλήρωση".

Σε ό,τι αφορά το "βήμα μπροστά", πρώτ απ όλα είναι σημαντικό ότι συμφωνήθηκε το πλαίσιο μιας νέας συνθήκης η οποία εμφανίζεται να βγάζει κατά κάποιο τρόπο την Ευρωπαϊκή Ένωση από το κλίμα της κρίσης και αβεβαιότητας που κυριαρχούσε τα τελευταία δύο χρόνια μετά την καταψήφιση του Ευρωπαϊκού Συντάγματος από Γαλλία και Ολλανδία. Είναι επίσης σημαντικό ότι διασώζεται μία δέσμη θεσμικών καινοτομιών που περιέχονται στο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα όπως η αναγνώριση ενιαίας νομικής προσωπικότητας για την Ένωση, η κατάργηση της διάρθρωσης των πυλώνων και αντικατάστασης της Κοινότητας με την Ένωση, η θέσπιση του σταθερού προέδρου για το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, η θέσπιση του υπουργού Εξωτερικών, αν και κάτω από την ονομασία Ύπατος Εκπρόσωπος, η καθιέρωση της διπλής πλειοψηφίας (55% των κρατών-μελών, 65% του πληθυσμού) για τη λήψη των αποφάσεων, η νέα διάρθρωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η αναγνώριση νομικής δεσμευτικότητας για το Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, κ.ά.

Ωστόσο το θετικό αυτό βήμα συνοδεύεται από αποφάσεις / ρυθμίσεις / εξαιρέσεις - opting- outs / πρωτόκολλα / επιφυλάξεις / αστερίσκους που διαγράφουν αθροιστικά και στη γενικότερη οικονομία και φιλοσοφία τους δυναμική πολιτικής οπισθοδρόμησης για την πολιτική Ευρώπη (Ευρωπαϊκή Ένωση). Συνιστούν δηλαδή επιστροφή στο εθνικό κράτος και στην ιστορία, ενίσχυση της διακυβερνητικότητας σε βάρος της υπερεθνικότητας, ενίσχυση της Ευρώπης a la carte. Ειδικότερα, το Σύνταγμα και η διαδικασία εκπόνησης του (διαδικασία Συνέλευσης) απέβλεπαν στο να καταστήσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση ένα πολιτειακό μόρφωμα, μια Πολιτική Ένωση ομοσπονδιακής λογικής. Με τη νέα Μεταρρυθμιστική Συνθήκη η προοπτική της βαθύτερης πολιτικής Ένωσης ουσιαστικά εγκαταλείπεται ή πάντως αναστέλλεται για το ορατό μέλλον. Στο σχέδιο της νέα συνθήκης, ουσιαστικά και παρά τις θεσμικές καινοτομίες, επιβεβαιώνεται ο ρόλος του εθνικού κράτους σε βάρος της Ένωσης με αποφάσεις/ρυθμίσεις όπως: διαγραφής των συμβόλων (σημαία, ύμνος, κ.λπ.) από το κείμενο των Συνθηκών, διαγραφής της αναφοράς για την υπεροχή του ενωσιακού δικαίου έναντι του εθνικού, εκχώρηση ουσιαστικά δικαιώματος veto στα εθνικά κοινοβούλια των κρατών-μελών, αναστολή εφαρμογής της διπλής πλειοψηφίας μέχρι το έτος 2017 και μάλιστα με περιοριστικούς όρους (εφαρμογή μια εκδοχής του "συμβιβασμού των Ιωαννίνων"), υιοθέτησης δήλωσης η οποία προβλέπει την "εξωφρενική" αναφορά ότι η κοινή εξωτερική πολιτική δεν επηρεάζει τη διαμόρφωση και άσκηση των εξωτερικών πολιτικών των κρατών-μελών και βεβαίως η εξαίρεση της Βρετανίας από τη λήψη πλειοψηφικών αποφάσεων στον τομέα της δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων και μη εφαρμογής της δεσμευτικότητας του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων στη χώρα αυτή. Όλες αυτές οι ρυθμίσεις αλλά και η γενικότερη οικονομία και φιλοσοφία του κειμένου σημαίνουν ότι στο κεντρικό ερώτημα αν θέλουμε περισσότερη Ευρώπη υπερεθνικής ολοκλήρωσης ή περισσότερο εθνικό κράτος, η απάντηση είναι περισσότερο εθνικό κράτος. Στο ερώτημα, επίσης, εάν θέλουμε περισσότερο πολιτική, οικονομική και κοινωνική Ευρώπη ή μόνο οικονομική η απάντηση επίσης είναι υπέρ της οικονομικής Ευρώπης.Έτσι ή νέα θεσμική διευθέτηση δεν απαντά στο φαινόμενο της πολιτικοποίησης της ενοποιητικής διαδικασίας και στο αίτημα για περισσότερο δημοκρατική και κονωνική Ευρώπη.

Το κρίσιμο ερώτημα επομένως είναι εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση των είκοσι επτά και ίσως πολύ περισσότερων κρατών μελών αργότερα (αν και η νέα συνθήκη καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη τη διαδικασία της διεύρυνσης) μπορεί να προχωρήσει σε βαθύτερη πολιτική ένωση που σε τελευταία ανάλυση επιθυμούν οι ευρωπαϊκές κοινωνίες και πολίτες και συνιστά επιτακτική επιλογή στο περιβάλλον της βαθύτερης παγκοσμιοποίησης. Η απάντηση που προκύπτει από τα όσα συμφωνήθηκαν αλλά και τα όσα προηγήθηκαν σε διαπραγματευτικό επίπεδο στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο είναι φοβάμαι αρνητική. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η λύση μπορεί να είναι η εφαρμογή των ρυθμίσεων για τις "ενισχυμένες συνεργασίες" προκειμένου να προχωρήσει η ενοποίηση. Δεν πιστεύω ωστόσο ότι οι ενισχυμένες συνεργασίες, όπως προβλέπονται στις συνθήκες, μπορούν πράγματι να εφαρμοστούν. Άλλωστε μέχρι σήμερα( από το 1977 που θεσπίστηκαν- Συνθήκη Amsterdam) δεν υπάρχει απολύτως καμμία περίπτωση εφαρμογής τους. Αυτό το οποίο νομίζω χρειάζεται είναι η συγκρότηση ενός νέου "ενοποιητικού πυρήνα κρατών μελών" που θα μπορέσουν μετά το 2009 να προχωρήσουν στη λογική της βαθύτερης πολιτικής ενοποίησης. Το εγχείρημα δε θα είναι καθόλου εύκολο αλλά καθίσταται βαθμιαία αναπόφευκτο προκειμένου να διασωθεί η προοπτικής της πολιτικής Ευρώπης.

* Ο Παναγιώτης Κ. Ιωακειμίδης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.