Μεταρρυθμισμός και ευρωπαϊκή προοπτική
Γιάννης Κ. Μπασιάκος, Αυγή, Δημοσιευμένο: 2008-01-16
Αφορμή για το παρόν σημείωμα έδωσαν δύο ενδιαφέροντα κείμενα για την ευρωπαϊκή μας στρατηγική από τους Απόστολο Στραγαλινό και Ηρακλή Οικονόμου. Πέραν της προφανούς διαφωνίας (ο Στραγαλινός είναι υπέρ μιας ομοσπονδιακής Ευρώπης, ο Οικονόμου όχι) είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον το υπόβαθρο της διαφωνίας, τουλάχιστον όπως το αντιλαμβάνομαι εγώ.
Η διαφωνία αυτή αποτελεί μια από τις κύριες διαφωνίες μεταξύ πλειοψηφίας και μειοψηφίας στον ΣΥΝ και έλκει την καταγωγή της από μια από βασικές διαφορές που χώρισαν την αριστερά σε στρατόπεδα. Είναι η διαφορά μεταξύ μεταρρυθμισμού και επαναστατισμού.
Η άποψη για ομοσπονδιοποίηση της Ευρώπης εντάσσεται σε ένα γενικό μεταρρυθμιστικό σχέδιο για την εξέλιξη του κόσμου. Στην παρούσα φάση ανάπτυξης οι κυρίαρχες δυνάμεις έχουν επιβάλει τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση ως σύστημα οργάνωσης των παραγωγικών σχέσεων σε πλανητικό επίπεδο.
Η χρήση του επιθετικού προσδιορισμού "νεοφιλελεύθερη" είναι κρίσιμη για την κατανόηση της δομής του συστήματος. Σηματοδοτεί όχι μόνον την άκριτη και ασύδοτη κυριαρχία της "αγοράς" επί των πάντων, αλλά και την υποχώρηση των δημοκρατικών θεσμών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η έννοια της παγκοσμιοποίησης αυτοτελώς είναι δυνατόν να περιλαμβάνει ακόμη και τη διεθνιστική αντίληψη των κομμάτων της 3ης Διεθνούς.
Κατά συνέπεια ο στόχος της καθ’ ημάς αριστεράς θα πρέπει να είναι η πολιτική διακυβέρνηση της παγκοσμιοποίησης, μέσω ενός συστήματος δημοκρατικών θεσμών πλανητικής εμβέλειας. Το όραμά μας για το μέλλον της ανθρωπότητας συνίσταται σε μια παγκόσμια δημοκρατική κυβέρνηση που θα προωθεί τις αρχές της ισότητας, της κοινωνικής αλληλεγγύης και της ανάπτυξης με σεβασμό στο περιβάλλον.
Καθώς η δημιουργία ενός παγκόσμιου κράτους δεν είναι δυνατόν να αποτελεί φυσική επέκταση των υπαρχόντων εθνικών κρατών, η συγκρότηση ομοσπονδιακών σχημάτων σε επίπεδο ηπείρων, ή υποσυνόλων ηπείρων, τα οποία θα στήσουν μια παγκόσμια συνομοσπονδία, φαντάζει ρεαλιστικό σε βάθος χρόνου. Προϋπόθεση για τη συγκρότηση ενός ομοσπονδιακού σχήματος είναι η στοιχειώδης πολιτισμική "συγγένεια" μεταξύ των λαών που προτίθενται να τη συγκροτήσουν. Και με πολιτισμική συγγένεια εννοώ ένα σύστημα κοινών αξιών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα καλό παράδειγμα τέτοιου σχήματος. Οι αριστεροί μεταρρυθμιστές θεωρούν ότι η οικοδόμηση της Ενωμένης Ευρώπης οφείλει να πάρει τη μορφή της ομοσπονδίας. Στο πλαίσιο αυτό, τα δειλά βήματα της σημερινής συντηρητικής Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι ανεπαρκή. Είναι όμως λάθος να θεωρούμε ότι δεν πρέπει να γίνουν καθόλου βήματα γιατί οι σημερινές ηγεμονικές δυνάμεις είναι συντηρητικές. Εμείς θα αγωνιστούμε για τη διεύρυνση και εμβάθυνση των θεσμικών αλλαγών στην κατεύθυνση που θεωρούμε σωστή.
Με αυτή την έννοια θεωρούμε και εμείς της Ευρώπη ως πεδίο πάλης στην πορεία προς τον σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία. Δεν περιορίζουμε την πάλη αυτή στην απόκρουση των επιλογών του κεφαλαίου ούτε περιμένουμε να γίνουμε πλειοψηφία μόνοι μας για να οικοδομήσουμε τον σοσιαλιστικό παράδεισο. Αναζητούμε συμμάχους πέρα από την δική μας αριστερά και προς τον χώρο της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, αλλά ακόμη και στον συντηρητικό χώρο, αν υπάρχουν δυνάμεις που αντιτίθενται στην κυριαρχία του αμερικανικού υποδείγματος.
Σε τελική ανάλυση, δεν θεωρούμε εαυτούς κατόχους της μιας και μοναδικής αλήθειας. Τέτοιες απόψεις υπονομεύουν τον στόχο μιας πραγματικά δημοκρατικής και σοσιαλιστικής μελλοντικής κοινωνίας. Όπως η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού απέδειξε με επώδυνο τρόπο, οι σκοποί δεν αγιάζουν τα μέσα. Αντίθετα, τα μέσα επικαθορίζουν τους σκοπούς.
Και για να καταλήξω με μια επίκαιρη, αλλά και ανησυχητική παρατήρηση: η πρόσφατη ανακοίνωση του ΣΥΝ για την αποχώρηση του σ. Κοψίδη διαπνέεται από μια λογική ξένη με την ανανεωτική αριστερά. Διαφωνώ ριζικά με την επιλογή του Κοψίδη, αλλά θα αντιπαρατεθώ μαζί του πολιτικά. Δεν θα τον ειρωνευτώ ούτε θα προσπαθήσω να τον μειώσω. Είναι κάτι τέτοια μέσα που υπονομεύουν τους σκοπούς μας.
Και ελπίζω η ανακοίνωση αυτή να είναι ένα στιγμιαίο ατόπημα και να μην χαρακτηρίζει οργανικά τις απόψεις των νέων συντρόφων που ετοιμάζονται να αποτελέσουν την καινούργια ηγετική ομάδα που θα προκύψει από το 5ο συνέδριο του ΣΥΝ. Είναι κρίμα νέοι άνθρωποι, που ευαγγελίζονται την ανανέωση των κομματικών θεσμών και πρακτικών, και ακολουθούν πρακτικές που θυμίζουν τις απόπειρες ηθικής εξόντωσης των πολιτικών αντιπάλων πολύ παλαιότερων κομματικών υποκειμένων της κομμουνιστικής αριστεράς.
Ο Γιάννης Κ. Μπασιάκος είναι πανεπιστημιακός
Η διαφωνία αυτή αποτελεί μια από τις κύριες διαφωνίες μεταξύ πλειοψηφίας και μειοψηφίας στον ΣΥΝ και έλκει την καταγωγή της από μια από βασικές διαφορές που χώρισαν την αριστερά σε στρατόπεδα. Είναι η διαφορά μεταξύ μεταρρυθμισμού και επαναστατισμού.
Η άποψη για ομοσπονδιοποίηση της Ευρώπης εντάσσεται σε ένα γενικό μεταρρυθμιστικό σχέδιο για την εξέλιξη του κόσμου. Στην παρούσα φάση ανάπτυξης οι κυρίαρχες δυνάμεις έχουν επιβάλει τη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση ως σύστημα οργάνωσης των παραγωγικών σχέσεων σε πλανητικό επίπεδο.
Η χρήση του επιθετικού προσδιορισμού "νεοφιλελεύθερη" είναι κρίσιμη για την κατανόηση της δομής του συστήματος. Σηματοδοτεί όχι μόνον την άκριτη και ασύδοτη κυριαρχία της "αγοράς" επί των πάντων, αλλά και την υποχώρηση των δημοκρατικών θεσμών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η έννοια της παγκοσμιοποίησης αυτοτελώς είναι δυνατόν να περιλαμβάνει ακόμη και τη διεθνιστική αντίληψη των κομμάτων της 3ης Διεθνούς.
Κατά συνέπεια ο στόχος της καθ’ ημάς αριστεράς θα πρέπει να είναι η πολιτική διακυβέρνηση της παγκοσμιοποίησης, μέσω ενός συστήματος δημοκρατικών θεσμών πλανητικής εμβέλειας. Το όραμά μας για το μέλλον της ανθρωπότητας συνίσταται σε μια παγκόσμια δημοκρατική κυβέρνηση που θα προωθεί τις αρχές της ισότητας, της κοινωνικής αλληλεγγύης και της ανάπτυξης με σεβασμό στο περιβάλλον.
Καθώς η δημιουργία ενός παγκόσμιου κράτους δεν είναι δυνατόν να αποτελεί φυσική επέκταση των υπαρχόντων εθνικών κρατών, η συγκρότηση ομοσπονδιακών σχημάτων σε επίπεδο ηπείρων, ή υποσυνόλων ηπείρων, τα οποία θα στήσουν μια παγκόσμια συνομοσπονδία, φαντάζει ρεαλιστικό σε βάθος χρόνου. Προϋπόθεση για τη συγκρότηση ενός ομοσπονδιακού σχήματος είναι η στοιχειώδης πολιτισμική "συγγένεια" μεταξύ των λαών που προτίθενται να τη συγκροτήσουν. Και με πολιτισμική συγγένεια εννοώ ένα σύστημα κοινών αξιών.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα καλό παράδειγμα τέτοιου σχήματος. Οι αριστεροί μεταρρυθμιστές θεωρούν ότι η οικοδόμηση της Ενωμένης Ευρώπης οφείλει να πάρει τη μορφή της ομοσπονδίας. Στο πλαίσιο αυτό, τα δειλά βήματα της σημερινής συντηρητικής Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι ανεπαρκή. Είναι όμως λάθος να θεωρούμε ότι δεν πρέπει να γίνουν καθόλου βήματα γιατί οι σημερινές ηγεμονικές δυνάμεις είναι συντηρητικές. Εμείς θα αγωνιστούμε για τη διεύρυνση και εμβάθυνση των θεσμικών αλλαγών στην κατεύθυνση που θεωρούμε σωστή.
Με αυτή την έννοια θεωρούμε και εμείς της Ευρώπη ως πεδίο πάλης στην πορεία προς τον σοσιαλισμό με δημοκρατία και ελευθερία. Δεν περιορίζουμε την πάλη αυτή στην απόκρουση των επιλογών του κεφαλαίου ούτε περιμένουμε να γίνουμε πλειοψηφία μόνοι μας για να οικοδομήσουμε τον σοσιαλιστικό παράδεισο. Αναζητούμε συμμάχους πέρα από την δική μας αριστερά και προς τον χώρο της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, αλλά ακόμη και στον συντηρητικό χώρο, αν υπάρχουν δυνάμεις που αντιτίθενται στην κυριαρχία του αμερικανικού υποδείγματος.
Σε τελική ανάλυση, δεν θεωρούμε εαυτούς κατόχους της μιας και μοναδικής αλήθειας. Τέτοιες απόψεις υπονομεύουν τον στόχο μιας πραγματικά δημοκρατικής και σοσιαλιστικής μελλοντικής κοινωνίας. Όπως η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού απέδειξε με επώδυνο τρόπο, οι σκοποί δεν αγιάζουν τα μέσα. Αντίθετα, τα μέσα επικαθορίζουν τους σκοπούς.
Και για να καταλήξω με μια επίκαιρη, αλλά και ανησυχητική παρατήρηση: η πρόσφατη ανακοίνωση του ΣΥΝ για την αποχώρηση του σ. Κοψίδη διαπνέεται από μια λογική ξένη με την ανανεωτική αριστερά. Διαφωνώ ριζικά με την επιλογή του Κοψίδη, αλλά θα αντιπαρατεθώ μαζί του πολιτικά. Δεν θα τον ειρωνευτώ ούτε θα προσπαθήσω να τον μειώσω. Είναι κάτι τέτοια μέσα που υπονομεύουν τους σκοπούς μας.
Και ελπίζω η ανακοίνωση αυτή να είναι ένα στιγμιαίο ατόπημα και να μην χαρακτηρίζει οργανικά τις απόψεις των νέων συντρόφων που ετοιμάζονται να αποτελέσουν την καινούργια ηγετική ομάδα που θα προκύψει από το 5ο συνέδριο του ΣΥΝ. Είναι κρίμα νέοι άνθρωποι, που ευαγγελίζονται την ανανέωση των κομματικών θεσμών και πρακτικών, και ακολουθούν πρακτικές που θυμίζουν τις απόπειρες ηθικής εξόντωσης των πολιτικών αντιπάλων πολύ παλαιότερων κομματικών υποκειμένων της κομμουνιστικής αριστεράς.
Ο Γιάννης Κ. Μπασιάκος είναι πανεπιστημιακός
