Φαρισαίοι εναντίον Ταρτούφων

Μερικές φορές ένας καλλιτέχνης υπερασπίζεται το έργο του τόσο άσχημα ώστε το καταδικάζει. Αυτό έκανε η σκηνοθέτιδα της παράστασης «Η ισορροπία του Nash», που με τις εξηγήσεις της επέτρεψε ν’ αμφισβητηθούν τόσο η ειλικρίνεια των προθέσεών της όσο και ο καλλιτεχνικός χαρακτήρας της δουλειάς της. Αλλά η ουσία δεν είναι αυτή. Δεν είναι ούτε το περιεχόμενο του συγκεκριμένου έργου. Την ουσία την ανέδειξαν οι διαδηλωτές έξω από το θέατρο Rex, που επέβαλαν την ακύρωση της ακύρωσης των παραστάσεων. Και καλά έκαναν, άσχετα αν μπορώ να φανταστώ ότι πολλοί ανάμεσά τους θα ευλογούσαν, αν δεν απαιτούσαν κιόλας, τη διά της βίας διακοπή της παράστασης κάποιου άλλου έργου, που δεν θα τους ήταν αρεστό ιδεολογικά.

Την ουσία ανέδειξαν επίσης, αρνητικά τώρα, οι επικριτές του έργου, που μίλησαν στο όνομα της έννομης τάξης και του σεβασμού της μνήμης των θυμάτων της 17Ν. Ωστε έτσι, σύντροφοι που ορκίζεστε πίστη στον πολιτικό φιλελευθερισμό και στην ελευθερία της έκφρασης; Ενα θεατρικό έργο, ένα πεζογράφημα, ένα ποίημα, μια εικαστική σύνθεση, μια κινηματογραφική ταινία δεν επιτρέπεται ν’ αμφισβητεί τον νόμο και τα δικαστήρια; Από πού κι ώς πού; Ενα έργο τέχνης, καλό ή κακό, δεν υπακούει στους ίδιους κανόνες με τα πολιτικά κόμματα, τα επαγγελματικά σωματεία ή τα ευαγή ιδρύματα. Μπορεί να κριθεί για την αισθητική του και τις ιδέες που προβάλλει, όχι όμως για το αν είναι νομοταγές ή αν σέβεται τις πεποιθήσεις και τις ευαισθησίες της μιας ή της άλλης ομάδας του πληθυσμού. Η τέχνη έχει το δικαίωμα να είναι ασεβής. Κρίνεται για τον τρόπο χρήσης του, όχι όμως για το ίδιο το γεγονός ότι ασεβεί. Οταν της αρνούμαστε αυτό το δικαίωμα, τη θέλουμε υποταγμένη στο ένα ή το άλλο από τα πολλά διανοητικά κατεστημένα που ασκούν την επίσημη ή την άτυπη εξουσία τους.

Ο Ζαν Ζενέ έπλεξε το εγκώμιο της παρανομίας («Το ημερολόγιο ενός κλέφτη»). Ο Τσάρλι Τσάπλιν δικαιολόγησε και έκανε συμπαθή έναν κατά συρροή δολοφόνο («Ο κύριος Βερντού»). Ο Ντέιβιντ Γκρίφιθ ηρωοποίησε την Κου Κλουξ Κλαν («Η γέννηση ενός έθνους»). Η Λένι Ρίφενσταλ αισθητικοποίησε τον ναζισμό («Ο θρίαμβος της θέλησης»). Ολοι αυτοί, σπουδαίοι καλλιτέχνες, παρουσίασαν τις ενοχλητικές έως αποτρόπαιες ιδέες τους με αριστοτεχνικό τρόπο, κάνοντάς μας ν’ αναγνωρίσουμε στην ποιητική εκδοχή τους κάτι από τον εαυτό μας. Σημαίνει αυτό ότι πρέπει να τις υιοθετήσουμε; Και βέβαια όχι. Αλλά η διαφωνία μας θα πρέπει να βρει καλύτερα ερείσματα από την επίκληση της νομιμότητας ή του σεβασμού της μνήμης κάποιων, έννοιας που ο καθένας την ορίζει όπως θέλει.

Το χειρότερο από τα επιχειρήματα που ακούστηκαν εναντίον της παράστασης ήταν ότι έγινε υπό τη σκέπη ενός κρατικού φορέα, δηλαδή χρηματοδοτήθηκε με λεφτά των φορολογουμένων. Τι μας λέτε, ευαίσθητοι δημοκράτες μου; Οτι το κράτος πρέπει να επιχορηγεί μόνο μια τέχνη που δεν το ενοχλεί, που διακονεί τις δικές του θέσεις; Τότε γιατί αγανακτείτε για τη χρησιμοποίηση της ΕΡΤ ως προπαγανδιστικού μηχανισμού της κυβέρνησης; Και αν εννοείτε ότι οι φορολογούμενοι πρέπει να έχουν λόγο και για το είδος τέχνης που στηρίζουν οι φόροι τους, γιατί δεν ζητάτε να παίζουν οι κρατικές σκηνές μόνο έργα ταιριαστά στο «λαϊκό γούστο»;

«Η ισορροπία του Nash» είναι κατακριτέα όχι επειδή δεν αντιμετώπισε τον Σάββα Ξηρό ως κοινό δολοφόνο αλλά επειδή ήταν άθλια ως έμπνευση. Δολίως αλλά βλακωδώς, όχι μόνο τον αναγόρευσε σε ισότιμο συνομιλητή του Καμύ αλλά, πολύ χειρότερα, βάσισε τον διάλογό τους περί βίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων στους ισχυρισμούς του ότι οι ανακριτές εκμεταλλεύτηκαν τα χάλια του από το σκάσιμο στα χέρια του της βόμβας που προόριζε για άλλους. Τόσο μπανάλ βάση. Οσο μπανάλ ήταν το πραγματικό προφίλ της 17Ν. Και όσο νηπιακή παραμένει η πολιτική σκέψη των κρυφών θαυμαστών της.