Το σχέδιο στήριξης των τραπεζών με τεράστιους δημόσιους πόρους, που αποφάσισαν οι ηγέτες της Ευρωζώνης την περασμένη Κυριακή, απέκρουσε την απειλή άμεσης κατάρρευσης του χρηματοοικονομικού συστήματος. Δεν αποτρέπει όμως την επερχόμενη οικονομική ύφεση. Ούτε τερματίζει τη χρηματοοικονομική κρίση. Η κρίση, χρηματοοικονομική αλλά και της πραγματικής οικονομίας πλέον, θα διαρκέσει ακόμα πολύ. Για να αντιμετωπιστεί απαιτούνται πολύ ευρύτερες δημόσιες παρεμβάσεις. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, οι 27 της Ένωσης άρχισαν να τις συζητούν.

Δύο πρώτα βήματα έκαναν οι ηγέτες των 27 χωρών της Ε.Ε. στη διήμερη σύνοδό τους στις Βρυξέλλες την περασμένη εβδομάδα.

Το ένα είναι ότι αναγνώρισαν την επείγουσα ανάγκη για μια «πραγματική και πλήρη μεταρρύθμιση του χρηματοοικονομικού συστήματος», με νέους κανόνες για τη διαφάνεια, την υπερσυνοριακή εποπτεία και τη διαχείριση κρίσεων. Όπως τόνισε ο πρώτος εμπνευστής των σχεδίων για την αποτροπή της κατάρρευσης του τραπεζικού συστήματος, ο Βρετανός πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν, μια τέτοια ολοκληρωμένη μεταρρύθμιση δεν απαιτείται μόνο για να προλάβει την εμφάνιση ανάλογων κρίσεων στο μέλλον. Επιβάλλεται να προχωρήσει αμέσως ώστε να υπάρξει μια διέξοδος από την παρούσα χρηματοοικονομική κρίση. Πρέπει να πάμε σε ένα σύστημα όπου οι τράπεζες θα υπηρετούν τις επιχειρήσεις και τους πολίτες και όχι το αντίστροφο, είπε εξάλλου σε πιο λαϊκούς τόνους ο Γάλλος πρόεδρος και προεδρεύων στην Ένωση Νικολά Σαρκοζί.

Μια τέτοια μεταρρύθμιση δεν μπορεί να περιορισθεί στην Ευρώπη, εφόσον το χρηματοοικονομικό σύστημα είναι παγκόσμιο. Αυτό το Σαββατοκύριακο ο κ. Σαρκοζί μαζί με τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μανουέλ Μπαρόζο θα βρίσκονται στην Ουάσινγκτον για κάποιες προκαταρκτικές συνομιλίες με τον Αμερικανό πρόεδρο Μπους. Μέσα στον Νοέμβριο επιδιώκεται να διοργανωθεί μια σύνοδος των ανεπτυγμένων μαζί με τις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες, τη Ρωσία, την Κίνα, την Ινδία, τη Βραζιλία κ.ά. Ο σκοπός, όπως τον διατύπωσε και πάλι ο Γκόρντον Μπράουν, είναι ένα νέο «Μπρέτον Γουντς», μια συμφωνία ανάλογης εμβέλειας με εκείνες του 1944, που θα δημιουργήσει μια καινούργια παγκόσμια χρηματοοικονομική αρχιτεκτονική. Αξιοσημείωτη είναι η πλήρης υποστήριξη εκ μέρους του προέδρου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Ζαν-Κλον Τρισέ.

Απέναντι στην ύφεση

Το δεύτερο βήμα ήταν η συζήτηση που άνοιξε για την αντιμετώπιση της ύφεσης στην Ευρώπη: Αν αντιδράσαμε συντονισμένα στη χρηματοοικονομική κρίση, δεν θα πρέπει να δώσουμε μιαν αντίστοιχα συντονισμένη απάντηση και στην κρίση της πραγματικής οικονομίας που δοκιμάζει την Ευρώπη, ρώτησε τους ομολόγους του ο πρόεδρος Σαρκοζί. Εννοούσε την ανάγκη να διατεθούν πρόσθετοι σημαντικοί δημόσιοι πόροι για να στηριχθούν οι ευρωπαϊκές βιομηχανίες, η απασχόληση και τα εισοδήματα, αλλά εδώ δεν υπήρξε η ίδια ομοφωνία.

Αν και οι περισσότεροι πρωθυπουργοί φάνηκαν να το βλέπουν θετικά, επιφυλάξεις απέναντι σε ένα γενικευμένο σχέδιο για την τόνωση της ευρωπαϊκής οικονομίας εξέφρασε για παράδειγμα ο πρόεδρος της Ευρωομάδας (των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης) και πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ: Ποιος θα έχει τα χρήματα για να το πληρώσει μετά τους τεράστιους πόρους που διαθέτουμε για τις τράπεζες, ρωτούσε, φοβούμενος ότι θα τιναχθούν στον αέρα «οι υγιείς κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας», οπότε θα υπονομευόταν κάθε προοπτική ανάπτυξης που προϋποθέτει την οικονομική σταθερότητα. Και η Βρετανία μετρίασε τις διατυπώσεις για μια δημοσιονομική τόνωση στην τελική ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, μολονότι ήδη αντιμετωπίζει μεγάλη άνοδο της ανεργίας.

Η εξαπλούμενη ύφεση υπονομεύει ωστόσο και τον άλλο μεγάλο, και όχι λιγότερο κρίσιμο στόχο της Ευρώπης, να αποφασιστούν ως το τέλος του έτους μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Οι φτωχότερες χώρες της ανατολικής Ευρώπης ιδίως δυσκολεύονται να εκσυγχρονίσουν τα απαρχαιωμένα ενεργειακά τους συστήματα, ενώ η ευρωπαϊκή αυτοκινητοβιομηχανία έχει ζητήσει από την Επιτροπή ένα δάνειο 40 δισ. ευρώ για τις επενδύσεις που απαιτούνται για καθαρότερα οχήματα, ανάλογη με τη στήριξη που έχει πάρει η αμερικανική αυτοκινητοβιομηχανία. Είναι φανερό ότι, στις παρούσες συνθήκες ιδίως, μόνο με γενναία δημόσια χρηματοδότηση μπορούν να προχωρήσουν τέτοιες επενδύσεις, οι οποίες άλλωστε θα δημιουργήσουν πρόσθετη απασχόληση και εισοδήματα.

Αδυνατώντας να καταλήξει ήδη σε συγκεκριμένες αποφάσεις, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ανέθεσε στην Επιτροπή να επεξεργαστεί μέχρι το Δεκέμβριο προτάσεις για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Στο μεταξύ πάντως οι εκκλήσεις για δημόσια παρέμβαση απέναντι στην ύφεση πυκνώνουν. Την ώρα που η γερμανική κυβέρνηση αναθεωρούσε την πρόβλεψή της για την άνοδο του ΑΕΠ το 2009 από 1,2% σε μόλις 0,2%, ο σύνδεσμος της γερμανικής βιομηχανίας BDI την καλούσε να αυξήσει τις δημόσιες επενδύσεις στις υποδομές της χώρας σε σύμπραξη με ιδιωτικές επιχειρήσεις. Η πρόταση για δημόσιες επενδύσεις στις υποδομές σε ηπειρωτική κλίμακα κερδίζει έδαφος. Από την άλλη όχθη του Ατλαντικού, όπου η ύφεση είναι ήδη οδυνηρή πραγματικότητα, την υποστήριζε για τις ΗΠΑ ο μόλις βραβευμένος με το Νόμπελ για την οικονομία Πολ Κρούγκμαν: δεν είναι τώρα η ώρα να ανησυχεί κανείς για τα δημόσια ελλείμματα, σημείωνε.

Γιατί τόσα δισεκατομμύρια για τις τράπεζες;

Τα ιλιγγιώδη ποσά που διαθέτουν τα ευρωπαϊκά κράτη από τους προϋπολογισμούς τους για να αποκατασταθεί η λειτουργία των τραπεζών από πολλούς εκλαμβάνονται ως πρόκληση: οι εκτιμήσεις διαφέρουν, αλλά σε κάθε περίπτωση υπερβαίνουν το 1,5 τρισεκατομμύριο ευρώ, δηλαδή το 17% του ΑΕΠ της Ευρωζώνης, ή το 11,5% του ΑΕΠ της Ε.Ε. των 27! Και στην Ελλάδα, όπου όλοι οι αρμόδιοι δεν έπαψαν να διαβεβαιώνουν για την υγεία του εγχώριου τραπεζικού συστήματος, τα 28 δισ. ευρώ του σχεδίου που ανακοίνωσαν ο υπουργός Οικονομίας και ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος την Τετάρτη αντιστοιχούν στο 11,4% του ΑΕΠ, τρεις φορές ολόκληρο το φετινό πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων, για παράδειγμα.

Στην Ευρώπη, αλλά και στην Αμερική, όπου εφαρμόζεται ένα ανάλογο σχέδιο, οπωσδήποτε και στη χώρα μας, ακούγεται επομένως επίμονο το ερώτημα: Τεράστια κέρδη έβγαζαν οι τράπεζες χρόνια τώρα, μυθικές αμοιβές έπαιρναν οι τραπεζίτες, πώς είναι δυνατόν το κράτος να τους δίνει όλα αυτά τα δισεκατομμύρια τώρα, όταν διατεινόταν ότι δεν έχει να δώσει για μισθούς και συντάξεις, για την υγεία, την παιδεία, την κοινωνική πολιτική, το περιβάλλον;

Στο αίσθημα κραυγαλέας αδικίας που εκφράζει αυτή η απορία προτείνονται τρεις κατʼ αρχήν απαντήσεις:

1) Αν παρατεινόταν το πάγωμα των πιστώσεων που έφερε η τραπεζική κρίση, αν αφήνονταν να χρεοκοπήσουν μεγάλες τράπεζες η μία μετά την άλλη, τότε το πλήγμα στην πραγματική οικονομία θα ήταν ασύγκριτα βαρύτερο. Διότι η πίστωση είναι «συντελεστής παραγωγής», χωρίς δάνεια δεν μπορούν να εξακολουθήσουν να παράγουν οι επιχειρήσεις, ούτε να πληρώνουν μισθούς. Ακριβώς με όρους κυβερνητικής απραξίας ανάμεσα στο κραχ του 1929 και το 1933 έκλεισαν στις ΗΠΑ τα δύο πέμπτα των τραπεζών και η ανεργία ανέβηκε στο 25%, υπενθύμιζε ο γενικός διευθυντής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Ντομινίκ Στρος-Καν, για να τονίσει ότι αυτό δεν πρέπει να ξαναγίνει: «Δεν μπορούμε να καθήσουμε να περιμένουμε τράπεζες να κλείνουν και εκατομμύρια θέσεις εργασίας να καταστρέφονται».

2) Από τα τεράστια εθνικά δημοσιονομικά πακέτα που έχουν εξαγγελθεί, ο μεγάλος όγκος προορίζεται για την εγγύηση των διατραπεζικών δανείων, ώστε να ξεπεραστεί η φοβερή δυσπιστία που κυριάρχησε μεταξύ των τραπεζών και να διασφαλισθεί ομαλότερη ροή των πιστώσεων προς τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά. Η εγγύηση αυτή, όπως άλλωστε και η δημόσια εγγύηση των καταθέσεων, αποσκοπεί στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης. Στο βαθμό που θα αποδώσει, δεν προβλέπεται να επιβαρύνει ούτε το μακροπρόθεσμο δημόσιο χρέος ούτε τα τρέχοντα δημόσια ελλείμματα.

3) Εκεί όπου πραγματικά θα μεταβιβασθούν δημόσιοι πόροι είναι στις ανακεφαλαιοποιήσεις των τραπεζών, όπως ήδη τίθενται σε εφαρμογή στη Βρετανία. Αλλά εκεί συνεπάγονται ανάληψη των τραπεζών αυτών από το κράτος που τις ελέγχει πλέον και έχει αποκλείσει κάθε διανομή μερισμάτων στους μετόχους μέχρις ότου αποπληρωθεί η δαπάνη του.

ΣΕΒ: Απειλή βαθιάς ύφεσης

Αυτά ισχύουν σε γενικές γραμμές και για το σχέδιο που ανακοίνωσαν την περασμένη εβδομάδα ο υπουργός Οικονομίας Γιώργος Αλογοσκούφης και ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιώργος Προβόπουλος, όπου το τρίτο σημείο δεν φαίνεται να έχει εφαρμογή, καθώς στη χώρα μας μέχρι στιγμής δεν έχει παρουσιαστεί πρόβλημα τράπεζας με σοβαρή απώλεια ιδίων κεφαλαίων που θα απαιτούσε ανακεφαλαιοποίηση από το κράτος. Και η Ισπανία άλλωστε, που υιοθέτησε ένα ανάλογο σχέδιο 100 δισ. ευρώ, το προορίζει ολόκληρο για εγγυήσεις, εφόσον ανακεφαλαιοποιήσεις σαν αυτές που γίνονται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες εκεί δεν χρειάστηκαν. Στη γερμανική Βουλή το εκεί σχέδιο των 500 δισ. ευρώ εγκρίθηκε αλλά το καταψήφισαν η Αριστερά και οι Πράσινοι, θεωρώντας ότι δεν διασφαλίζονταν επαρκώς τα δημόσια συμφέροντα.

Μένει επομένως να κατατεθεί το κυβερνητικό νομοσχέδιο στη Βουλή και να συζητηθούν και να κριθούν αναλυτικά όλες οι λεπτομέρειες.

Σε χθεσινή του ανακοίνωση, ο ΣΕΒ επισημαίνει ότι η αγορά υποφέρει από έλλειψη ρευστότητας με χιλιάδες επιχειρήσεις να μην έχουν τα κεφάλαια να κάνουν τη δουλειά τους, καθώς οι τράπεζες έχουν κλείσει την πιστωτική στρόφιγγα. Θεωρεί έτσι αναγκαίο και κατεπείγον να ολοκληρωθούν οι σχετικές διαδικασίες και να υλοποιηθούν άμεσα τα μέτρα που εξαγγέλθηκαν «για να πάρει και πάλι μπροστά η μηχανή της πραγματικής οικονομίας». Διαφορετικά, τονίζει, είναι ορατός ο κίνδυνος «να οδηγήσουμε την οικονομία σε βαθιά ύφεση».