Η ιστορικής σημασίας απόφαση του Εφετείου, που καταδίκασε τη ΧΑ ως εγκληματική οργάνωση, μόλις πριν από έναν χρόνο χαιρετίστηκε από δημοκρατικούς πολίτες πολύ πέρα από τα εθνικά μας σύνορα. Μάλιστα η ένταση της ανακούφισης έδωσε την εντύπωση σε πολλούς ότι η τοξικότητα του νεοναζιστικού αυτού ρεύματος ανήκει στο παρελθόν. Ωστόσο, χρειάστηκαν οι ακροδεξιές βίαιες επιθέσεις των τελευταίων ημερών για να μας θυμίσουν με τον πλέον δραματικό τρόπο ότι πολιτικά φαινόμενα, τα οποία μάλιστα στηρίζονται σε ισχυρές οργανωτικές δομές (η ΧΑ είναι κόμμα πολιτοφυλακή) δεν εξαφανίζονται με δικαστικές αποφάσεις. Παρά τον ισχυρό συμβολισμό των τελευταίων και την ευφορία που δικαιολογημένα προκάλεσε η απόφαση του Εφετείου σε όλους τους δημοκρατικούς πολίτες, η αναθέρμανση της φασιστικής δράσης των τελευταίων ημερών δεν έπρεπε να αποτελεί έκπληξη.

Το ερώτημα αναμενόμενο λοιπόν: Ποιες οι αιτίες που μετέτρεψαν τη δημοκρατική ευφορία μόλις πριν από έναν χρόνο, σε έκπληξη και σοκ; Τι παραλείψαμε από την κατανόηση και τη δράση αντιμετώπισης της νεοναζιστικής επίθεσης ώστε να πέσουμε από τα σύννεφα με τις αλλεπάλληλες ακροδεξιές επιθέσεις;

----- Μια πρώτη γρήγορη απάντηση είναι η ηγεμονική θέση που κατέχει ένα είδος νομικού φορμαλισμού στον δημόσιο διάλογο. Νομικός φορμαλισμός που από τη μία συμβάλλει στη σύγχυση ανάμεσα στη νομιμότητα και τη νομιμοποίηση, ενώ από την άλλη περιορίζει τις αιτίες και τη δυναμική κοινωνικών και πολιτικών φαινομένων σε νομικές πράξεις ή παραλείψεις. Ας θυμηθούμε ότι δεν ήταν λίγες οι αντιρρήσεις διαμορφωτών της κοινής γνώμης απέναντι σε αντιφασιστικές κινητοποιήσεις κατά τη διάρκεια της δίκης και των διαδικασιών έκδοσης της απόφασης, με το σκεπτικό του μη επηρεασμού της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης.

----- Δεύτερον, η σχεδόν στερεοτυπική αντίληψη ότι οι πολιτικές εκφράσεις αποτελούν κυρίως το αποτέλεσμα ιδεολογικής επιλογής. Επιλογή ατομική αποκομμένη από την κοινωνική δυναμική. Αυτή η στρεβλή και υπερβολική «αυτονομία του πολιτικού» και της πολιτικής αντιπαράθεσης συμβάλλει στη συγκάλυψη των κοινωνικών αιτιών που τροφοδοτούν επιλογές και συμπεριφορές. Ετσι, περιορίζεται η δυνατότητα να συνδεθεί η δυναμική επανεμφάνιση της ΧΑ και των σχετικών μορφωμάτων, με τον πληθωρισμό ανισοτήτων που αγκαλιάζει μεγάλα τμήματα της κοινωνίας. Ανισότητες που παρουσιάζουν ιδιαίτερη ένταση για τη νεολαία με τα μεγάλα ποσοστά ανεργίας, υποαπασχόλησης, άθλιων εργασιακών σχέσεων και τελικά δομικών αποκλεισμών από τα εφόδια που ίσως συνέβαλλαν στην ελπίδα κοινωνικής ανέλιξης (λ.χ. μόνο φέτος πάνω από 18.000 μαθητές με επαρκή βαθμολογία εισόδου στα ΑΕΙ αποκλείστηκαν). Μάλιστα, η απελπισία που προκύπτει από αυτή τη συνθήκη βρίσκει έκφραση και καταφύγιο στον απλουστευτικό και συχνά ανορθολογικό λόγο της παραδοσιακής αλλά και της Νέας Εναλλακτικής Ακροδεξιάς (Alt-Right). Ο κυβερνητικός και διαχειριστικός λόγος, με σπάνια στοιχεία εναλλακτικής οραματικής προοπτικής των πολιτικών δυνάμεων, αποδεικνύεται ανεπαρκής για διαφορετική προοπτική. Η απελπισία και η απογοήτευση από την κρίση και τις απαντήσεις σε αυτή δεν αντιμετωπίζονται με τον συγκλίνοντα λόγο των πολιτικών δυνάμεων ούτε με επικοινωνιακή διαχείριση.

----- Τρίτον, και ίσως ιδιαίτερα σημαντικό, είναι η συνεχής και πολύμορφη αναπαραγωγή της ανιστόρητης και επικίνδυνης για τη δημοκρατία προώθησης της θεωρίας των δύο άκρων. Μια θεωρία που μπορεί μεν να συνδράμει πρόσκαιρες κομματικές ιδιοτέλειες αλλά νομιμοποιεί την ένταξη στις και πάλι ανθούσες μετα-χρυσαυγίτικες οργανώσεις. Οι «ίσες αποστάσεις» όχι μόνο δεν αποτρέπουν την εξέλιξη των «σταγονιδίων» σε καταιγίδα αλλά απαγορεύουν την αντιμετώπιση κοινωνικών παθογενειών, τάσεων και αντιλήψεων (ρατσισμός, σεξισμός, εθνικισμός, αντισημιτισμός, ομοφοβία, μηδενική ανοχή στη διαφορετικότητα κ.ά.), που αποτελούν την καύσιμη ύλη ακροδεξιών εκτροπών. Εδώ κρίσιμος είναι ο ρόλος της διανόησης και της τέχνης.

----- Τέλος, η ανάκαμψη της ΧΑ και των φαινομένων που τη συνοδεύουν έχει να κάνει με την περαιτέρω υποχώρηση των έτσι κι αλλιώς περιορισμένων θεσμικών αντιστάσεων και τη σχετική υποχώρηση της αντιφασιστικής εγρήγορσης. Ο ρόλος των θεσμικών αντιστάσεων από τον ρόλο της οργανικής διανόησης μέχρι την κάθαρση των σωμάτων ασφαλείας και η διαφύλαξη των δημοκρατικών διαδικασιών από τις «ταχύτητες» και τη λογική των μεταδημοκρατικών απαιτήσεων αναδεικνύεται περισσότερο από ποτέ σε ζωτικής σημασίας συνθήκη για την προάσπιση της δημοκρατίας μας.

Συμπερασματικά. Η επέτειος μιας ιστορικής για τη δημοκρατία δίκης σε συνδυασμό με τις προκλήσεις και τις επιθέσεις που αντιμετωπίζει η δημοκρατία μας σήμερα μας επιβάλλει μια νέα ατζέντα εγρήγορσης για την κοινωνία και τη δημοκρατία μακριά από την ανοχή, την αδιαφορία, την αφέλεια και την ατομική ιδιοτέλεια.