Η εγκατάλειψη του EastMed από τις ΗΠΑ σηματοδοτεί την ολική στροφή της αμερικανικής διπλωματίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι δύο κυβερνήσεις σε Λευκωσία και Αθήνα αντέδρασαν ως να ήταν αιφνιδιασμός, αλλά η αλήθεια είναι άλλη: γνώριζαν από πρώτο χέρι – από τον περασμένο μήνα – την ξεκάθαρη θέση των ΗΠΑ και απλώς σιωπούσαν, αποκλίνοντας διαρκώς από την πραγματικότητα και εμπαίζοντας την κοινή γνώμη.

Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και εντός ΕΕ! Η λογική των «κυρώσεων» μπήκε στο ράφι και οι δύο κυβερνήσεις δεν διαθέτουν καμία στρατηγική για τη Θετική Ατζέντα της Τουρκίας.

Από όσα πραγματικά συμβαίνουν στο παρασκήνιο, φαίνεται ότι υπάρχει πλέον μια κοινή γραμμή ΗΠΑ – ΕΕ και η θέση τους είναι σαφής: να μπει ξανά το αφήγημα της συνεργασίας χωρίς αποκλεισμούς στην ανατολική Μεσόγειο και να έρθει ξανά μπροστά η επίλυση του Κυπριακού.

Διά της διπλωματικής οδού…

Το δήθεν μεγαλόπνοο σχέδιο που προκάλεσε αλυσιδωτές παρενέργειες, αποσταθεροποίηση και διάλυση της διαπραγμάτευσης του Κυπριακού εξαιτίας της σφοδρής αντίδρασης της Τουρκίας, είχε αμφισβητηθεί από καιρό από την κυβέρνηση Μπάιντεν. Τις τελευταίες εβδομάδες, όμως, τα πράγματα έφθασαν στο απροχώρητο και οι Αμερικανοί αποφάσισαν να πουν καθαρά: «τέρμα στον αγωγό – όνειρο»!

Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αποφάσισε να κάνει το βήμα και να προειδοποιήσει την κυπριακή κυβέρνηση διά της επίσημης διπλωματικής οδού. Για τον σκοπό αυτό έγινε ειδική συνάντηση για τον EastMed στο Υπουργείο Εξωτερικών στη Λευκωσία περί τα μέσα περασμένου Δεκεμβρίου. Συγκεκριμένα, η πρέσβειρα των ΗΠΑ Τζούντιθ Κάρμπερ συναντήθηκε με τον γενικό διευθυντή του ΥΠΕΞ πρέσβη Κορνήλιο Κορνηλίου, ο οποίος έγινε κοινωνός των αμερικανικών θέσεων σε κάθε λεπτομέρεια και προφανώς ενημέρωσε τους πολιτικούς προϊσταμένους του. Είναι άγνωστο γιατί δεν συμμετείχε στην εν λόγω συνάντηση ο τότε υπουργός Εξωτερικών Νίκος Χριστοδουλίδης για να ακούσει και αυτός από πρώτο χέρι την αμερικανική θέση. Πάντως, η πρέσβειρα Κάρμπερ έθεσε σε γνώση και άλλων μελών της διπλωματικής κοινότητας στην Κύπρο τα συγκεκριμένα δεδομένα. Αντίστοιχες ενημερώσεις έγιναν και στην Αθήνα, αλλά και στις Βρυξέλλες. Ωστόσο, ακόμα και μετά τις συναντήσεις αυτές, οι Αμερικανοί δεν διαπίστωσαν την παραμικρή προσαρμογή στη ρητορική και τις τακτικές κινήσεις του Προέδρου Ν. Αναστασιάδη. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο ακολούθησε διαρροή του εγγράφου (non paper) στην Αθήνα, παρακάμπτοντας το ιδιότυπο τοπίο των πλείστων κυπριακών ΜΜΕ.

Στην Ελλάδα, η κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν μπορούσε να παραβλέψει το γεγονός και τις αντιδράσεις που προκλήθηκαν. Περαιτέρω δε, άρχισε να συνυπολογίζει ότι η πολιτική εκμετάλλευση του EastMed για ψηφοθηρικούς σκοπούς εξάντλησε την σκοπιμότητά της. Τώρα παράγει μόνο προβλήματα. Ούτε ο Πρωθυπουργός Μητσοτάκης, ούτε ακόμα και ο ΥΠΕΞ Ν. Δένδιας θα μπορούσαν να σηκώνουν άλλο το κόστος ενός… απατηλού ονείρου και του κινδύνου επαναφοράς της κλιμακούμενης έντασης με την Τουρκία στις θάλασσες.

Ψυχρός Πόλεμος στην Ευρώπη

Η πλήρης μεταστροφή των ΗΠΑ δεν είναι άσχετη με τις γεωπολιτικές μετατοπίσεις στην ασφάλεια της Ευρώπης. Οι συνομιλίες στη Γενεύη για το Ουκρανικό καταγράφουν ραγδαία επαναφορά ενός οξύτατου ψυχροπολεμικού κλίματος στις σχέσεις Ρωσίας – Δύσης. Οι Αμερικανοί επιχειρούν να συγκροτήσουν σθεναρό μέτωπο με τους Ευρωπαίους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ. Τους καλούν να συμμετάσχουν στην ανακοπή της μεθόδευσης Πούτιν να τραβήξει διαχωριστικές γραμμές και σφαίρες επιρροής – μια «νέα Γιάλτα».

Η κυπριακή διπλωματία για 5 χρόνια έδειξε να αδιαφορεί εντελώς για τα ζωτικά ευρωπαϊκά συμφέροντα σε τέτοιου μεγέθους απειλές. Πολλές φορές φλερτάρει με τον Πούτιν, εσχάτως και με την Κίνα. Τώρα, όμως, τα πράγματα λαμβάνουν πολύ σοβαρή τροπή και βάζουν ξανά στην πρώτη γραμμή την αδήριτη ανάγκη συνεργασίας της Δύσης (ΝΑΤΟ και ΕΕ) και τη στρατηγική αξία της σχέσης της με την Τουρκία. Προφανώς, η αμερικανική απόφαση «τέρμα με τον EastMed» είχε πολλούς αποδέκτες. Οι ρωγμές που προκλήθηκαν έγιναν πιο βαθιές και ίσως καταστούν ανεξέλεγκτες. Ιδίως για όσους αφήνουν τα προβλήματα άλυτα και παίζουν με τη φωτιά, όπως η κυπριακή κυβέρνηση, αγνοώντας τους συσχετισμούς ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο.

Η μεταστροφή των ΗΠΑ συνδέεται επίσης με την αναπροσαρμογή που επιχειρεί και η ΕΕ στις σχέσεις της με την Τουρκία. Όπως και οι ΗΠΑ του Τζο Μπάιντεν, έτσι και η ΕΕ επιθυμεί να διατηρήσει εμπλοκή (engagement) με την Τουρκία, για να διαμορφώσει μια λειτουργική σχέση με την Άγκυρα του Ταγίπ Ερντογάν. Σε καμία περίπτωση δεν υιοθετούν τη λογική για απομόνωση της Τουρκίας, για επιβολή κυρώσεων ή περιοριστικών μέτρων. Οι Αναστασιάδης – Χριστοδουλίδης, αφήνοντας κατά μέρος τις διαπραγματεύσεις για την επίλυση του Κυπριακού, τράβηξαν από το 2018 τη γραμμή των κυρώσεων στις Βρυξέλλες. Δεν βρίσκουν απήχηση. Αντιθέτως, όσο η Τουρκία γίνεται πιο εκδικητική (ΑΟΖ, Βαρώσι), οι περισσότεροι Ευρωπαίοι εξετάζουν περισσότερο τα αίτια – εγκατάλειψη του Κραντ Μοντάνα, στρατηγικό αδιέξοδο 5 χρόνων – παρά το αποτέλεσμά τους, που είναι η σημερινή χαοτική κατάσταση στην Ανατολική Μεσόγειο.

Για ορισμένους δε στις Βρυξέλλες, υπό τη σκιά μιας νέας ψυχροπολεμικής κατάστασης, μπαίνουν ξανά ερωτηματικά για το φιλορωσικό – εσχάτως και φιλοκινεζικό – ταπεραμέντο της κυπριακής διπλωματίας. Ακόμα και οι καλόπιστοι θυμούνται τον Χριστοδουλίδη να ανεμίζει βέτο στις κυρώσεις σε βάρος του Λουκασένκο και ανατριχιάζουν…

Τι περισώζεται;

Είναι άγνωστο τι μπορεί να περισώσει η Λευκωσία τους επόμενους μήνες, αφότου ανέλαβε το Υπουργείο Εξωτερικών ο βετεράνος Ιωάννης Κασουλίδης. Πήγε στην Αθήνα για συνομιλίες με τον ομόλογό του ΥΠΕΞ Ν. Δένδια και τώρα προγραμματίζει ταξίδι στην Ουάσινγκτον για να δει τον Αμερικανό Άντονι Μπλίνκεν. Η κυπριακή κυβέρνηση, όμως, εξακολουθεί να ακροβατεί ανάμεσα στον πιο φθηνό λαϊκισμό του Κυπρίου Προέδρου, τις γελοίες δικαιολογίες για τον EastMed και την ανάγκη της κυβερνώσας παράταξης του ΔΗΣΥ να αποκρύψει τις βαριές ευθύνες της για την κατάντια της χώρας και να πάει συσπειρωμένη σε εκλογές (προεδρικές, Φεβρουάριος 2023). Σίγουρα δεν πάει μακριά με τη συμπεριφορά του αποχωρούντος Αναστασιάδη (17/1): «Είναι λυπηρό γιατί κάποιοι επιχαίρουν γιατί τάχα ματαιούται η εκτέλεση του έργου (EastMed)…».

Στρατηγικές αποφάσεις

Η Κύπρος θα χρειαστεί να πάρει πολύ σημαντικές αποφάσεις για να ανακάμψει στον ΟΗΕ, τις ΗΠΑ και την ΕΕ και να αφήσει πίσω την επιπολαιότητα των τελευταίων χρόνων. Προ δεκαημέρου, ανήμερα της αποχώρησής του από το ΥΠΕΞ, ο Ν. Χριστοδουλίδης έδωσε εντολές για άλλη μια ακροβασία στο COREPER (12/1) που συζητούσε για την Τουρκία. Ο μόνιμος αντιπρόσωπος στην ΕΕ ζήτησε πολιτική απόφαση για «αναστολή της συνεργασίας στο πλαίσιο της Θετικής Ατζέντας της Τουρκίας» και διακοπή της εργασίας για εκσυγχρονισμό της τελωνειακής ένωσης. Κανείς από τους υπολοίπους «26», ούτε καν η Ελλάδα, δεν υιοθετούν τέτοια θέση. Οι πλείστες χώρες, ανάμεσά τους οι πιο ισχυρές, απορρίπτουν τη διακοπή του διαλόγου με την Τουρκία. Διαφωνούν με τις κυρώσεις και προβάλλουν το επιχείρημα για αποτίμηση των συνεπειών μιας τέτοιας απόφασης προτού την εξετάσουν. Η υποβάθμιση του θέματος από πολιτικό σε τεχνοκρατικό είναι φανερή, αφού συζητείται μόνο – χωρίς να υπάρχει ομοφωνία – η παραπομπή των συζητήσεων στη RELEX για να εξεταστεί κενό νομικό πλαίσιο – χωρίς ονόματα και οντότητες.

Είναι άξιον απορίας γιατί ο τέως ΥΠΕΞ Χριστοδουλίδης έδινε εντολές σε υπηρεσιακούς να προβάλλουν την πολιτική θέση για διακοπή της συζήτησης για τη Θετική Ατζέντα, ενώ ο ίδιος στο Συμβούλιο Υπουργών δεν σήκωσε ποτέ το γάντι και να προβάλει βέτο. Μέχρι σήμερα δεν είναι ακόμα σαφές ποια είναι η γραμμή που ακολουθούν οι Κασουλίδης – Δένδιας, και φαίνεται ότι δυσκολεύονται να την εξηγήσουν.