Η κρυφή όψη του μεταναστευτικού στην Κύπρο
Κυριάκος Πιερίδης, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2022-06-26
Το μεταναστευτικό βρίσκεται στην προμετωπίδα των πολιτικών της κυβέρνησης Ν. Αναστασιάδη. Στον τελευταίο χρόνο της θητείας της, η κυβέρνηση εφαρμόζει μέτρα που αποσκοπούν, όπως διακηρύσσει, στην αναχαίτιση της παράτυπης μετανάστευσης μέσω της πράσινης γραμμής. Χαρακτηρίζει τις αυξημένες τα τελευταία χρόνια μεταναστευτικές ροές «μείζον εθνικό ζήτημα για την ασφάλεια των Ελληνοκυπρίων». Καταγγέλλει την Τουρκία για «εργαλειοποίηση των μεταναστών» με απώτερο στόχο την αλλαγή της δημογραφικής σύνθεσης στις περιοχές που ελέγχει η κυπριακή κυβέρνηση. Πάνω σε αυτό το επιχείρημα, μεθοδικά υψώνει τείχος στη γραμμή που χωρίζει την Κύπρο από την εισβολή του ’74. Τι κάνει στην πράξη; Με φραγμούς και ισχυρές δόσεις λαϊκισμού συμπράττει στην τάση της εποχής: διαχωρισμός και «σκληρά» σύνορα.
Φρουροί και φραγμοί
Η Βουλή των Αντιπροσώπων την Πέμπτη (23/6) ψήφισε την πρόσληψη 300 συμβασιούχων ειδικών αστυνομικών που θα φέρουν και οπλισμό για τη φύλαξη της πράσινης γραμμής. Προηγήθηκε μια σειρά από άλλα, ανάλογης φύσεως μέτρα τον τελευταίο χρόνο. Ειδικότερα, ο ΥΠΕΣ Ν. Νουρής τοποθέτησε φραγμούς με συρματοπλέγματα κατά μήκος της γραμμής που χωρίζει την Κύπρο. Από μια συνολική έκταση 200 χιλιομέτρων κάλυψε περίπου 30 χλμ.! Ο Ν. Νουρής δεν έχει δισταγμό να παραλληλίσει δημόσια την πολιτική του με αυτήν που ασκεί η ελληνική κυβέρνηση στον Εβρο. Ασχέτως αν εκεί πρόκειται για κανονικά σύνορα. Είναι διατεθειμένος επίσης να δημιουργήσει αν χρειαστεί και φυσικό διαχωρισμό, αφού την Κύπρο δεν τη χωρίζει ποτάμι, φυτεύοντας στην εκτενή κεντρική πεδιάδα της Κύπρου… «παπουτσοσυτζιές» (φραγκοσυκιές).
Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι 300 φρουροί, τα συστήματα παρακολούθησης και οι φραγκοσυκιές θα αναχαιτίσουν τις μεταναστευτικές ροές. Τα στοιχεία το καταδεικνύουν. Τι συμβαίνει λοιπόν;
Τον τελευταίο καιρό, η τουρκοκυπριακή ηγεσία υπό τον εθνικιστή Ερσίν Τατάρ προωθεί με φανατισμό την ιδέα των δύο κρατών και του μόνιμου διαχωρισμού. Ακούγεται παράδοξο, αλλά η κυπριακή κυβέρνηση δεν φαίνεται να ζυγίζει πολύ το πολιτικό κόστος που έχει, φτιάχνοντας τείχος στην πράσινη γραμμή. Αδιαφορεί για τα διαβήματα που κάνει ο ΟΗΕ να αποφύγει τέτοιου είδους παρεμβάσεις στα όρια της ουδέτερης ζώνης. Ούτε ανησυχεί για τις αναφορές που κάνει ο γενικός γραμματέας για τη νέα κατάσταση πραγμάτων στη νεκρά ζώνη που βρίσκεται βόρεια του φραγμού Νουρή και καλύπτει συνολικά το 3,7% του εδάφους της Κύπρου.
Κι όμως, η πολιτική της κυβέρνησης Αναστασιάδη για το μεταναστευτικό φαίνεται ότι έχει μόνιμο χαρακτήρα. Πριν από μερικούς μήνες ο ΥΠΕΣ κατακύρωσε προσφορά 26 εκατομμυρίων ευρώ σε μια ισραηλινή εταιρεία για να αναπτύξει ηλεκτρονικό σύστημα παρακολούθησης της διαχωριστικής γραμμής. Παράλληλα σε όλα τα σημεία διέλευσης Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων έχουν τοποθετηθεί υποδομές και μπάρες, με διαδικασίες συνοριακού και τελωνειακού ελέγχου.
Τον περασμένο χρόνο ο τότε ΥΠΕΞ Νίκος Χριστοδουλίδης έκανε αίτηση για ένταξη της Κύπρου στη Σένγκεν. Ο αποτελεσματικός έλεγχος των εξωτερικών συνόρων είναι μια βασική προϋπόθεση για τη Σένγκεν. Πώς θα εκπληρώσει τους όρους η Λευκωσία αφού η πράσινη γραμμή δεν είναι σύνορο; Tι θα γίνει με τη συνθήκη προσχώρησης που καθορίζει όλη την επικράτεια της Κύπρου ως έδαφος της Ε.Ε. με αναστολή του κεκτημένου στο κατεχόμενο τμήμα;
Η ένταξη στη Σένγκεν έχει, όμως, και άλλη όψη: τη «χρυσή βίζα». Προήλθε από την πίεση του λόμπι εργολάβων και διαμεσολαβητών τους για να αναζωογονηθεί ο κατασκευαστικός τομέας, προσελκύοντας επενδυτές για βίζες μονίμου διαμονής σε αντικατάσταση του προγράμματος «χρυσών» διαβατηρίων που έκλεισε.
Πολλά λόγια, λίγα έργα…
Η κυβέρνηση Αναστασιάδη κάνει όλα όσα αναλογούν για να γίνει η πράσινη γραμμή «σκληρό σύνορο», αλλά θέλει να μην κατονομάζεται ως τέτοιο! Ο πιο εύκολος τρόπος είναι να υποβάλει στην κοινή γνώμη τη νέα πραγματικότητα: το στάτους κβο να γίνει ακήρυχτη διχοτόμηση. Γι’ αυτό οι μεταναστευτικές ροές προσφέρουν την ευκαιρία για παχιά λόγια, που κανείς στην Ε.Ε. δεν φαίνεται να υιοθετεί.
Ο Ν. Νουρής διακηρύσσει: «Ο εισβολέας το 1974, (έγινε) διακινητής ανθρώπινων ψυχών τα τελευταία χρόνια, εργαλειοποιώντας τους μετανάστες με σκοπό και στόχο τη δημογραφική αλλοίωση και αλλοτρίωση της χώρας. Η συνάθροιση 50.000 αιτητών ασύλου είναι μια επικίνδυνη υβριδική απειλή σε βάρος τόσο της Κύπρου όσο και της ίδιας της Ε.Ε…».
Το «φούσκωμα» των αριθμών δεν είναι πάντα βολικό. Η Ε.Ε. γνωρίζει τι γίνεται με τον μεταναστευτικό διάδρομο προς την Κύπρο και ήταν διατεθειμένη έγκαιρα να βοηθήσει. Για σχεδόν τέσσερα χρόνια –από το 2016 μέχρι το 2019– η κυβέρνηση Αναστασιάδη έβλεπε το πρόβλημα, αλλά δεν έπραξε τα πιο βασικά για να διαχειριστεί γρήγορα, δίκαια και αποτελεσματικά την εξέταση αιτήσεων ασύλου. Ούτε προσωπικό στην Υπηρεσία Ασύλου προσέλαβε ούτε σύστημα δευτεροβάθμιας εξέτασης υπήρχε. Ετσι στοιβάζονταν οι φάκελοι και γέμιζε το Κέντρο Πρώτης Υποδοχής σε έναν άθλιο καταυλισμό στην Κοκκινοτριμιθιά. Την περασμένη άνοιξη είχαν συνωστιστεί περισσότεροι από 3.000 παράτυποι μετανάστες στα πρόχειρα καταλύματα, μέσα στις λάσπες. Η χωρητικότητα ήταν μόνο για 800 και για λίγες μόνο ημέρες. Μαζί με τους ενήλικες διέμεναν και 300 ασυνόδευτα παιδιά για περισσότερο από έξι μήνες. Ολα έχουν καταγραφεί με τα πιο μελανά χρώματα από την Ε.Ε. και διεθνείς οργανισμούς.
Μήπως οι φραγμοί και οι άθλιες συνθήκες υποδοχής θα αποθαρρύνουν τις παράτυπες διελεύσεις; Μέχρι τώρα το μόνο που επιβεβαιώνεται είναι ότι τα προβλήματα από την κακή διαχείριση πολλαπλασιάζονται. Η Ευρωπαϊκή Ενωση δυσανασχετεί με τη στάση των κυπριακών αρχών. Η γραμμή Νουρή επιδείνωσε τα προβλήματα. Οι ροές παράτυπων μεταναστών παρουσίασαν συνεχείς και αυξητικές τάσεις για δύο χρόνια (2018, 2019), με περίπου 10.000 αιτήσεις ασύλου τον χρόνο. Ακολούθησε κάποια ύφεση λόγω πανδημίας το 2020 με 7.000 αιτήσεις και ξανά το 2021 έφτασαν τις 13.000. Τους πρώτους μήνες του 2022 παρουσιάζουν νέα αυξητική τάση. Η διαδικασία των επιστροφών είναι επίσης πολύ βραδεία εδώ και χρόνια και οι περισσότερες είναι εθελούσιες. Οι αιτήσεις που έχουν συγκεντρωθεί είναι πλέον πολλές και δύσκολα ξεκαθαρίζουν. Παράλληλα, οι αφίξεις παράτυπων μεταναστών διαφοροποιούνται κάθε χρόνο. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι αιτητές ασύλου ήταν αρχικά από τη Συρία, την Ινδία και το Καμερούν (2020), ενώ τώρα είναι από το Κονγκό και τη Νιγηρία (2022).
Ο Αναστασιάδης και ο Σχοινάς
Ολα αυτά αποδυναμώνουν, αν δεν ακυρώνουν κιόλας, την πολιτική επιχειρηματολογία που υιοθετεί η κυπριακή κυβέρνηση. Με βάση ανακοινωθέντα που εκδίδει η προεδρία, ο πρόεδρος Αναστασιάδης εγείρει το ζήτημα με την ευκαιρία συνόδων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Η αντίδραση των υπόλοιπων Ευρωπαίων εταίρων είναι υποτονική. Πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες θεωρούν ότι ορισμένα κράτη-μέλη με λαϊκιστές ηγέτες ενεργούν «κατά το δοκούν» στο μεταναστευτικό. Υποψιάζονται ότι στοχεύουν πρωτίστως στο εσωτερικό ακροατήριό τους και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πασχίζει με τις υφιστάμενες διαδικασίες να τα βγάλει πέρα.
Σε σχέση με την Τουρκία, κανείς δεν είναι διατεθειμένος να μπει σε αντιδικία με μια χώρα που φιλοξενεί 4 εκατομμύρια πρόσφυγες. Ακόμα και ο επίτροπος Μαργαρίτης Σχοινάς, που βρέθηκε στην Κύπρο μαζί με τον Ελληνα πρωθυπουργό Κ. Μητσοτάκη για να στηρίξει την εκλογική καμπάνια του ΔΗΣΥ (18/6), προσέγγισε το ζήτημα αλλιώς: «Πρέπει να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο, πρώτα καθιστώντας την ηγεσία των Τουρκοκυπρίων υπεύθυνη για τον περιορισμό αυτών των ροών». Ούτε λέξη για την Τουρκία! Πραγματισμός; Ή μια παραδοχή πως χωρίς την επίλυση του Κυπριακού, το μεταναστευτικό θα γίνει μία ακόμα από τις πολλές προκλήσεις για το πολύπαθο νησί και τις αντιφατικές επιδιώξεις της ηγεσίας του;
*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου
Φρουροί και φραγμοί
Η Βουλή των Αντιπροσώπων την Πέμπτη (23/6) ψήφισε την πρόσληψη 300 συμβασιούχων ειδικών αστυνομικών που θα φέρουν και οπλισμό για τη φύλαξη της πράσινης γραμμής. Προηγήθηκε μια σειρά από άλλα, ανάλογης φύσεως μέτρα τον τελευταίο χρόνο. Ειδικότερα, ο ΥΠΕΣ Ν. Νουρής τοποθέτησε φραγμούς με συρματοπλέγματα κατά μήκος της γραμμής που χωρίζει την Κύπρο. Από μια συνολική έκταση 200 χιλιομέτρων κάλυψε περίπου 30 χλμ.! Ο Ν. Νουρής δεν έχει δισταγμό να παραλληλίσει δημόσια την πολιτική του με αυτήν που ασκεί η ελληνική κυβέρνηση στον Εβρο. Ασχέτως αν εκεί πρόκειται για κανονικά σύνορα. Είναι διατεθειμένος επίσης να δημιουργήσει αν χρειαστεί και φυσικό διαχωρισμό, αφού την Κύπρο δεν τη χωρίζει ποτάμι, φυτεύοντας στην εκτενή κεντρική πεδιάδα της Κύπρου… «παπουτσοσυτζιές» (φραγκοσυκιές).
Δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι 300 φρουροί, τα συστήματα παρακολούθησης και οι φραγκοσυκιές θα αναχαιτίσουν τις μεταναστευτικές ροές. Τα στοιχεία το καταδεικνύουν. Τι συμβαίνει λοιπόν;
Τον τελευταίο καιρό, η τουρκοκυπριακή ηγεσία υπό τον εθνικιστή Ερσίν Τατάρ προωθεί με φανατισμό την ιδέα των δύο κρατών και του μόνιμου διαχωρισμού. Ακούγεται παράδοξο, αλλά η κυπριακή κυβέρνηση δεν φαίνεται να ζυγίζει πολύ το πολιτικό κόστος που έχει, φτιάχνοντας τείχος στην πράσινη γραμμή. Αδιαφορεί για τα διαβήματα που κάνει ο ΟΗΕ να αποφύγει τέτοιου είδους παρεμβάσεις στα όρια της ουδέτερης ζώνης. Ούτε ανησυχεί για τις αναφορές που κάνει ο γενικός γραμματέας για τη νέα κατάσταση πραγμάτων στη νεκρά ζώνη που βρίσκεται βόρεια του φραγμού Νουρή και καλύπτει συνολικά το 3,7% του εδάφους της Κύπρου.
Κι όμως, η πολιτική της κυβέρνησης Αναστασιάδη για το μεταναστευτικό φαίνεται ότι έχει μόνιμο χαρακτήρα. Πριν από μερικούς μήνες ο ΥΠΕΣ κατακύρωσε προσφορά 26 εκατομμυρίων ευρώ σε μια ισραηλινή εταιρεία για να αναπτύξει ηλεκτρονικό σύστημα παρακολούθησης της διαχωριστικής γραμμής. Παράλληλα σε όλα τα σημεία διέλευσης Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων έχουν τοποθετηθεί υποδομές και μπάρες, με διαδικασίες συνοριακού και τελωνειακού ελέγχου.
Τον περασμένο χρόνο ο τότε ΥΠΕΞ Νίκος Χριστοδουλίδης έκανε αίτηση για ένταξη της Κύπρου στη Σένγκεν. Ο αποτελεσματικός έλεγχος των εξωτερικών συνόρων είναι μια βασική προϋπόθεση για τη Σένγκεν. Πώς θα εκπληρώσει τους όρους η Λευκωσία αφού η πράσινη γραμμή δεν είναι σύνορο; Tι θα γίνει με τη συνθήκη προσχώρησης που καθορίζει όλη την επικράτεια της Κύπρου ως έδαφος της Ε.Ε. με αναστολή του κεκτημένου στο κατεχόμενο τμήμα;
Η ένταξη στη Σένγκεν έχει, όμως, και άλλη όψη: τη «χρυσή βίζα». Προήλθε από την πίεση του λόμπι εργολάβων και διαμεσολαβητών τους για να αναζωογονηθεί ο κατασκευαστικός τομέας, προσελκύοντας επενδυτές για βίζες μονίμου διαμονής σε αντικατάσταση του προγράμματος «χρυσών» διαβατηρίων που έκλεισε.
Πολλά λόγια, λίγα έργα…
Η κυβέρνηση Αναστασιάδη κάνει όλα όσα αναλογούν για να γίνει η πράσινη γραμμή «σκληρό σύνορο», αλλά θέλει να μην κατονομάζεται ως τέτοιο! Ο πιο εύκολος τρόπος είναι να υποβάλει στην κοινή γνώμη τη νέα πραγματικότητα: το στάτους κβο να γίνει ακήρυχτη διχοτόμηση. Γι’ αυτό οι μεταναστευτικές ροές προσφέρουν την ευκαιρία για παχιά λόγια, που κανείς στην Ε.Ε. δεν φαίνεται να υιοθετεί.
Ο Ν. Νουρής διακηρύσσει: «Ο εισβολέας το 1974, (έγινε) διακινητής ανθρώπινων ψυχών τα τελευταία χρόνια, εργαλειοποιώντας τους μετανάστες με σκοπό και στόχο τη δημογραφική αλλοίωση και αλλοτρίωση της χώρας. Η συνάθροιση 50.000 αιτητών ασύλου είναι μια επικίνδυνη υβριδική απειλή σε βάρος τόσο της Κύπρου όσο και της ίδιας της Ε.Ε…».
Το «φούσκωμα» των αριθμών δεν είναι πάντα βολικό. Η Ε.Ε. γνωρίζει τι γίνεται με τον μεταναστευτικό διάδρομο προς την Κύπρο και ήταν διατεθειμένη έγκαιρα να βοηθήσει. Για σχεδόν τέσσερα χρόνια –από το 2016 μέχρι το 2019– η κυβέρνηση Αναστασιάδη έβλεπε το πρόβλημα, αλλά δεν έπραξε τα πιο βασικά για να διαχειριστεί γρήγορα, δίκαια και αποτελεσματικά την εξέταση αιτήσεων ασύλου. Ούτε προσωπικό στην Υπηρεσία Ασύλου προσέλαβε ούτε σύστημα δευτεροβάθμιας εξέτασης υπήρχε. Ετσι στοιβάζονταν οι φάκελοι και γέμιζε το Κέντρο Πρώτης Υποδοχής σε έναν άθλιο καταυλισμό στην Κοκκινοτριμιθιά. Την περασμένη άνοιξη είχαν συνωστιστεί περισσότεροι από 3.000 παράτυποι μετανάστες στα πρόχειρα καταλύματα, μέσα στις λάσπες. Η χωρητικότητα ήταν μόνο για 800 και για λίγες μόνο ημέρες. Μαζί με τους ενήλικες διέμεναν και 300 ασυνόδευτα παιδιά για περισσότερο από έξι μήνες. Ολα έχουν καταγραφεί με τα πιο μελανά χρώματα από την Ε.Ε. και διεθνείς οργανισμούς.
Μήπως οι φραγμοί και οι άθλιες συνθήκες υποδοχής θα αποθαρρύνουν τις παράτυπες διελεύσεις; Μέχρι τώρα το μόνο που επιβεβαιώνεται είναι ότι τα προβλήματα από την κακή διαχείριση πολλαπλασιάζονται. Η Ευρωπαϊκή Ενωση δυσανασχετεί με τη στάση των κυπριακών αρχών. Η γραμμή Νουρή επιδείνωσε τα προβλήματα. Οι ροές παράτυπων μεταναστών παρουσίασαν συνεχείς και αυξητικές τάσεις για δύο χρόνια (2018, 2019), με περίπου 10.000 αιτήσεις ασύλου τον χρόνο. Ακολούθησε κάποια ύφεση λόγω πανδημίας το 2020 με 7.000 αιτήσεις και ξανά το 2021 έφτασαν τις 13.000. Τους πρώτους μήνες του 2022 παρουσιάζουν νέα αυξητική τάση. Η διαδικασία των επιστροφών είναι επίσης πολύ βραδεία εδώ και χρόνια και οι περισσότερες είναι εθελούσιες. Οι αιτήσεις που έχουν συγκεντρωθεί είναι πλέον πολλές και δύσκολα ξεκαθαρίζουν. Παράλληλα, οι αφίξεις παράτυπων μεταναστών διαφοροποιούνται κάθε χρόνο. Για παράδειγμα, οι περισσότεροι αιτητές ασύλου ήταν αρχικά από τη Συρία, την Ινδία και το Καμερούν (2020), ενώ τώρα είναι από το Κονγκό και τη Νιγηρία (2022).
Ο Αναστασιάδης και ο Σχοινάς
Ολα αυτά αποδυναμώνουν, αν δεν ακυρώνουν κιόλας, την πολιτική επιχειρηματολογία που υιοθετεί η κυπριακή κυβέρνηση. Με βάση ανακοινωθέντα που εκδίδει η προεδρία, ο πρόεδρος Αναστασιάδης εγείρει το ζήτημα με την ευκαιρία συνόδων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Η αντίδραση των υπόλοιπων Ευρωπαίων εταίρων είναι υποτονική. Πολλοί Ευρωπαίοι ηγέτες θεωρούν ότι ορισμένα κράτη-μέλη με λαϊκιστές ηγέτες ενεργούν «κατά το δοκούν» στο μεταναστευτικό. Υποψιάζονται ότι στοχεύουν πρωτίστως στο εσωτερικό ακροατήριό τους και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πασχίζει με τις υφιστάμενες διαδικασίες να τα βγάλει πέρα.
Σε σχέση με την Τουρκία, κανείς δεν είναι διατεθειμένος να μπει σε αντιδικία με μια χώρα που φιλοξενεί 4 εκατομμύρια πρόσφυγες. Ακόμα και ο επίτροπος Μαργαρίτης Σχοινάς, που βρέθηκε στην Κύπρο μαζί με τον Ελληνα πρωθυπουργό Κ. Μητσοτάκη για να στηρίξει την εκλογική καμπάνια του ΔΗΣΥ (18/6), προσέγγισε το ζήτημα αλλιώς: «Πρέπει να αντιμετωπίσουμε το φαινόμενο, πρώτα καθιστώντας την ηγεσία των Τουρκοκυπρίων υπεύθυνη για τον περιορισμό αυτών των ροών». Ούτε λέξη για την Τουρκία! Πραγματισμός; Ή μια παραδοχή πως χωρίς την επίλυση του Κυπριακού, το μεταναστευτικό θα γίνει μία ακόμα από τις πολλές προκλήσεις για το πολύπαθο νησί και τις αντιφατικές επιδιώξεις της ηγεσίας του;
*Το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου
