Ουκρανία: Η επιστροφή στη διπλωματία είναι η μοναδική ορθολογική επιλογή
Σωτήρης Βαλντέν, TVXS.gr, Δημοσιευμένο: 2022-11-02
Ύστερα από οκτώ μήνες αιματοχυσίας στην Ουκρανία, με την απειλή μιας πυρηνικής σύγκρουσης να πλησιάζει, και με τις συνέπειες του πολέμου να απειλούν τις οικονομίες και τις δημοκρατίες μας, ακούγονται τελευταία πιο δυνατά φωνές που θέτουν το ερώτημα πώς και πότε θα λήξει αυτός ο πόλεμος, που η κλιμάκωσή του εγκυμονεί πλέον υπαρξιακούς κινδύνους για όλους.
Ο πρόεδρος Μακρόν μίλησε ανοικτά για την ανάγκη επιστροφής στη διπλωματία και έθεσε φραγμό στην πυρηνική ρητορική. Ακούγονται και άλλες φωνές λογικής και στις δύο όχθες του Ατλαντικού. Δυστυχώς όμως η φορά των εξελίξεων είναι προς την αντίθετη κατεύθυνση, την κλιμάκωση. Κυριαρχεί η άποψη πως η μόνη λύση είναι η συντριβή των Ρώσων, πως οι επιτυχίες του ουκρανικού στρατού επιβεβαιώνουν το εφικτό της. Άρα επιβάλλεται η επ’ αόριστον παράταση των εχθροπραξιών. Ειρηνευτικές πρωτοβουλίες σήμερα παίζουν το παιχνίδι του Πούτιν, ευνοούν τον εισβολέα.
Υποστηρίζω εδώ την αντίθετη άποψη: την ανάγκη άμεσης επιστροφής στη διπλωματία, με κατάπαυση του πυρός και έναρξη ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων. Υπάρχουν, πιστεύω, τουλάχιστον τέσσερις επιτακτικοί λόγοι γι’ αυτό:
Για να αποτραπεί η κλιμάκωση που κινδυνεύει να οδηγήσει σε πυρηνικό ολοκαύτωμα. Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός και αυξανόμενος όσο δεν διαφαίνεται αμοιβαία αποδεκτή διέξοδος. Για να τερματιστεί η αιματοχυσία. Βλέπουμε καθημερινά, έστω και μέσα από τη διάθλαση της προπαγάνδας, τις φρικαλεότητες του πολέμου. Ο πόλεμος δεν πρέπει να διαρκέσει «έως τον τελευταίο Ουκρανό». Για να επικεντρωθεί η διεθνής κοινότητα στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, που τώρα και με τον πόλεμο φαίνεται να ξεφεύγει από κάθε έλεγχο.
Επειδή μεγάλος χαμένος από τον πόλεμο, εκτός από την Ουκρανία, είναι η Ευρώπη. Το σπιράλ δυτικών κυρώσεων και ρωσικών αντιδράσεων προκαλεί μεγάλη οικονομική και ενεργειακή κρίση και συνακόλουθη κοινωνική αναστάτωση, με σοβαρό κίνδυνο αποσταθεροποίησης των δημοκρατιών μας. Η απανταχού ανερχόμενη Ακροδεξιά εκμεταλλεύεται την κατάσταση αυτή. Η Ευρώπη χάνει και από τη νέα ολόπλευρη υποταγή της στη Ουάσιγκτον, αναπόφευκτη συνέπεια της ακραίας αντιπαράθεσης με τη Ρωσία. Η «ευρωπαϊκή αυτονομία» απομακρύνεται. Η ασφάλεια της ηπείρου μας είναι επισφαλής όταν η αρχιτεκτονική της δεν περιλαμβάνει και τη Ρωσία.
leibadaarh
Φωτεινή Λαμπρίδη
«Επειδή θέλω αξιόπιστη και ανεξάρτητη ενημέρωση, η οποία είναι προϊόν έρευνας»
Συνδρομή >
Δωρεά >
ΠΕΣ ΟΧΙ
ΣΤΗΝ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
Η συνηγορία υπέρ της ειρήνης δεν πρέπει κατά τη γνώμη μου να γίνεται από τη σκοπιά ενός ιδεαλιστικού πασιφισμού. Είναι αλήθεια πως στην Αριστερά υπάρχουν υπολείμματα ενός τέτοιου πασιφισμού από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Είχαν τότε κινητοποιηθεί πλατιές μάζες ενάντια στον κίνδυνο του πυρηνικού ολέθρου και για την ειρήνη. Οι μνήμες αυτές συχνά αποκρύβουν μια πιο σύνθετη ιστορική πραγματικότητα: τα κινήματα αυτά ελέγχονταν εν πολλοίς από τη Μόσχα και εντάσσονταν στη στρατηγική της, καθώς η υπεροχή της ΕΣΣΔ σε συμβατικά μέσα της έδινε μονομερές πλεονέκτημα από κάθε μερικό πυρηνικό αφοπλισμό (αποπυρηνικοποιημένα Βαλκάνια, κλπ.).
Αλλά οι περισσότεροι ακτιβιστές εκινούντο από αγνά φιλειρηνικά κίνητρα: στον γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν θα υπάρξουν νικητές και ηττημένοι. Όμως ο πασιφισμός παραβλέπει τον πανάρχαιο διαχωρισμό ανάμεσα σε δίκαιο και άδικο, επιθετικό και αμυντικό πόλεμο. Η Αριστερά έκανε αυτόν τον διαχωρισμό εδώ και δεκαετίες: στον ισπανικό εμφύλιο, στον β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Εθνική Αντίσταση, στο Βιετνάμ.
Ο σημερινός πόλεμος είναι καταφανώς αμυντικός και δίκαιος από τη σκοπιά της Ουκρανίας, οπότε το δικαίωμα της να αμυνθεί ένοπλα είναι αυτονόητο. Και το δικό μας χρέος είναι να τη στηρίξουμε. Γι’ αυτό δεν συμφωνώ με όσους αντιτάσσονται γενικά στην αποστολή όπλων στο Κίεβο. Ούτε και με όσους αρνούνται να πάρουν θέση υπέρ του αμυνόμενου, με το πρόσχημα πως πρόκειται για διαμάχη ανάμεσα σε ιμπεριαλιστές. Τούτων λεχθέντων όμως, η απόρριψη του πασιφισμού δεν συνεπάγεται στήριξη της διαιώνισης του σημερινού πολέμου.
Ας δούμε ορισμένες αντιρρήσεις στα επιχειρήματα υπέρ της ειρήνης που προβάλλονται τόσο -εκ του πονηρού- από τα «γεράκια», που εδώ και τρεις δεκαετίες αποσκοπούν να περιορίσουν τη Ρωσία στις σιβηρικές στέπες, όσο όμως και από ειλικρινείς φωνές που συμπαραστέκονται στην Ουκρανία και απεχθάνονται το καθεστώς Πούτιν και την εγκληματική του επίθεση.
Έχουμε δικαίωμα ως τρίτοι να εκφέρουμε γνώμη για τη λήξη του πολέμου; Κατηγορηματικά, ναι. Πρώτον, διότι η εξέλιξη αυτής της σύγκρουσης μας αφορά όλους. Δεύτερον, διότι χωρίς την έξωθεν βοήθεια (των ΗΠΑ και της Ευρώπης) ο πόλεμος θα είχε ήδη λήξει από καιρό.
Η Δύση λοιπόν δεν δικαιούται μεν να υπαγορεύσει την ειρήνη στον Ζελένσκι (αν και τον ενθάρρυνε στην αδιάλλακτη στάση τόσο πριν όσο και στη διάρκεια της εισβολής), δικαιούται όμως και επιβάλλεται να θέσει όρους για τη συνέχιση της ζωτικής της βοήθειας: στόχος δεν μπορεί να είναι η «συντριβή» της Ρωσίας (με ό,τι αυτό σημαίνει ως προς την έκταση και το είδος της στρατιωτικής βοήθειας που παρέχεται στο Κίεβο). Και βέβαια οι Ουκρανοί δεν μπορεί να μας παρασύρουν όλους στον γκρεμό.
Μια δεύτερη ένσταση αφορά το ποια θα μπορούσε να είναι η διέξοδος. Στον σημερινό πόλεμο το «άδικο» βαρύνει αποκλειστικά τη ρωσική πλευρά. Όμως κάθε σύγκρουση που τερματίζεται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και όχι με την πλήρη ήττα της μιας πλευράς οδηγεί σε συμβιβασμούς και για τους δύο. Τι θα μπορούσε να είναι εν προκειμένω ένας συμβιβασμός; Οι Ουκρανοί (και η διεθνής κοινότητα) θα πρέπει μήπως να δεχθούν την προσάρτηση από τους Ρώσους μέρους μόνο των εδαφών που έχουν καταλάβει; Μα αυτό δεν θα αποτελούσε δικαίωση του επιτιθέμενου και επικίνδυνο διεθνές προηγούμενο; Ο μόνος δίκαιος τερματισμός του πολέμου, δεν είναι η απόσυρση των Ρώσων από όλα ανεξαιρέτως τα εδάφη που κατέλαβαν, όπως επιμένει ο Ζελένσκι; Και συνεπώς ο πόλεμος δεν θα πρέπει να συνεχιστεί μέχρι αυτό να επιτευχθεί; Ο «ρεαλισμός» εδώ δεν αποπνέει «πνεύμα του Μονάχου»;
Το δίλημμα είναι όντως υπαρκτό και εξαιρετικά επώδυνο. Η όποια ειρήνη σήμερα (ή και αύριο) δεν θα είναι δίκαιη. Όμως η εναλλακτική θα είναι πιθανότατα ακόμη πιο επώδυνη για την Ουκρανία και εξαιρετικά επιβλαβής και επικίνδυνη για όλους εμάς, ιδίως τους Ευρωπαίους, ενώ εμπεριέχει και τον κίνδυνο του Αρμαγεδόνα. Η λογική είναι δυστυχώς αμείλικτη: η Ρωσία του Πούτιν δεν είναι ούτε Γιουγκοσλαβία του Μιλόσεβιτς, ούτε Ιράκ του Σαντάμ. Με μια πυρηνική υπερδύναμη δεν διακινδυνεύεις την αναμέτρηση μέχρις εσχάτων.
Η συντριπτική ήττα της Ρωσίας που θα την ανάγκαζε σε πλήρη υπαναχώρηση, χωρίς να καταφύγει σε παραπέρα, ίσως και μοιραία, κλιμάκωση δεν είναι ρεαλιστικό σενάριο. Επιπλέον, η ακραία ένταση στο διηνεκές με τη Ρωσία ή η περιθωριοποίησή της δεν συνάδει με το ευρωπαϊκό συμφέρον.
Κοιτώντας προς τα πίσω, αντιλαμβάνεται κανείς την εγκληματική ευθύνη όσων ώθησαν τα πράγματα ώς εκεί που έφθασαν σήμερα, απορρίπτοντας τους συμβιβασμούς όταν αυτοί ήταν ακόμη δυνατοί χωρίς μείζονες θυσίες. Ας θυμηθούμε τις συζητήσεις προ 30ετίας για μια πανευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας μαζί με τη Ρωσία, που απορρίφτηκαν από τη Δύση προς όφελος της ανατολικής διεύρυνσης του ΝΑΤΟ. Τις προτάσεις για συνεργασία στην «κοινή μας γειτονία» (π.χ. με ταυτόχρονη στενή οικονομική σχέση της Ουκρανίας με ΕΕ και Ρωσία) που επίμονα απέρριπτε η ΕΕ, άρνηση που προκάλεσε την κρίση του 2014.
Σκέφτομαι, ακόμη περισσότερο, τις συμφωνίες του Μινσκ που εγκαταλείφθηκαν από τους Ουκρανούς με την ενθάρρυνση των Αγγλοσαξόνων. Οι συμβιβασμοί αυτοί ήταν και ρεαλιστικοί και δίκαιοι, γιατί οι αρχικές θέσεις της Μόσχας για προάσπιση των στρατηγικών και οικονομικών της συμφερόντων, όπως και των ρωσόφωνων της Ουκρανίας δεν ήταν παράλογες. Τώρα είναι αργά. Δεν υπάρχει καλή εναλλακτική. Μόνη ορθολογική επιλογή είναι αυτή που δεν διακινδυνεύει τον πυρηνικό όλεθρο και τη διάλυση της Ευρώπης. Στηρίζοντας το Κίεβο, η Δύση και η Ευρώπη, θα πρέπει να συμβάλουν σε μια όσο το δυνατόν λιγότερο επώδυνη γι’ αυτό ειρήνη. Αλλά η προσδοκία νίκης είναι μια επικίνδυνη χίμαιρα.
Είναι όμως θεμιτό να τίθενται περιορισμοί στην ελευθερία ενός ανεξάρτητου κράτους να επιλέγει τον εξωτερικό του προσανατολισμό (π.χ. την ένταξη στο ΝΑΤΟ); Πολλοί εξεγείρονται ενάντια σε έναν τέτοιο «ρεαλισμό». Χαρακτηριστικά, σε άρθρο του προ διμήνου στην ΕφΣυν (3/9), ο Γιώργος Γιαννουλόπουλος (του οποίου τα γραπτά διαβάζω πάντα με ενδιαφέρον και συνήθως συμφωνώ), επέκρινε όσους Έλληνες αριστερούς καταγγέλλουν τις «σφαίρες επιρροής» που τοποθέτησαν την Ελλάδα στη Δύση και έκριναν την εμφύλια διαμάχη το 1944-45, αλλά τώρα τις επικαλούνται όσον αφορά την Ουκρανία. «[Γ]ιατί εμείς το 1945 είχαμε το δικαίωμα να επιλέξουμε με ποιον θα πάμε και ποιον θα αφήσουμε», ενίσταται, «και σήμερα δεν το έχουν οι Ουκρανοί; […]».
Ενδεχομένως η αντίφαση αυτή να υπάρχει πράγματι σε κάποιους αριστερούς συμπατριώτες μας. Όμως, η δική μου (ανανεωτική) Αριστερά, αντίθετα, έβλεπε αυτοκριτικά την στρατηγική του ΚΚΕ της δεκαετίας ’40, ακριβώς γιατί δεν έλαβε υπόψη τους διεθνείς συσχετισμούς. Και αντιπαραθέταμε στη γραμμή του ΚΚΕ αυτήν των ΚΚ Ιταλίας και Γαλλίας που επέλεξαν τον συμβιβασμό και τον ειρηνικό δρόμο.
Με άλλα λόγια ο ρεαλισμός του να παίρνεις υπόψη σου τους συσχετισμούς είναι αναγκαίος και ευρύτερα αποδεκτός διεθνώς, καθώς δεν ζούμε σε έναν κόσμο αγγέλων. Είναι αυτός που λ.χ. οδήγησε στην απόσυρση των Σοβιετικών πυραύλων από την Κούβα το 1962, ή η αιτία που κανείς δεν συζητά πια την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, παρά την όποια βούληση των Ελληνοκυπρίων. Είναι και ο λόγος που επί 30 σχεδόν χρόνια δεν «ασκούμε το δικαίωμά μας για επέκταση των χωρικών υδάτων» σε περιοχές που ενδιαφέρουν και την Τουρκία -και ορθώς.
Δεν πρόκειται μόνο για υποταγή σε συσχετισμούς, αν και εν προκειμένω η πυρηνική απειλή από μόνη της είναι αρκούντως πειστική. Είναι εύλογο η ελευθερία επιλογών του ενός να έχει ως όριο την ασφάλεια του άλλου. Και ο ισχυρισμός πως το ΝΑΤΟ είναι αμυντικός οργανισμός και δεν απειλεί κανένα μόνο ως αστείο μπορεί να εκληφθεί. Ακόμη, σε κράτη με εθνοτικές διενέξεις (και μια τέτοια διένεξη αποτελεί προφανώς σημαντικό παράγοντα στην Ουκρανία), τα ζητήματα δεν λύνονται βάσει της αρχής της πλειοψηφίας.
Συμπέρασμα: Η δικαιολογημένη αγανάκτηση κατά της ρωσικής επίθεσης και οι καταγγελίες της «ρεαλπολιτίκ» δεν αποτελούν καλό οδηγό για τον τερματισμό του πολέμου και την αποτροπή ενός καταστροφικού εκτροχιασμού. Η σταυροφορία μέχρις εσχάτων κατά της Ρωσίας είναι αδιέξοδη και εξαιρετικά επικίνδυνη.
Τα κίνητρα των «γερακιών» που την επιδιώκουν κάθε άλλο παρά ευγενή είναι. Ούτε η τύχη των Ουκρανών, ούτε το διεθνές δίκαιο τους απασχολούν, όπως εξάλλου μαρτυρεί η συμπεριφορά τους σε τόσες άλλες περιπτώσεις. Αρνούνται να αποδεχτούν πως οι καιροί της παγκόσμιας μονοκρατορίας τους έχουν παρέλθει και καταφεύγουν σε τυχοδιωκτισμούς, ενώ μεταμφιέζουν τις επιδιώξεις τους σε αγώνα της δημοκρατίας κατά του αυταρχισμού και βαπτίζουν κάθε φωνή λογικής «κρυπτοπουτινισμό».
Η ακραία αντίδραση του Πούτιν ασφαλώς τους εξυπηρετεί και διευκολύνει τη δαιμονοποίηση της Ρωσίας. Θα ήταν όμως επικίνδυνο σφάλμα να επιτρέψουμε στα «γεράκια» να εργαλειοποιήσουν την αυθεντική οργή κατά του επιτιθέμενου, των μεθόδων και της ιδεολογίας του, σε έναν χορό του Ζαλόγγου. Η άμεση επιστροφή στη διπλωματία είναι η μόνη ορθολογική επιλογή.
Ο πρόεδρος Μακρόν μίλησε ανοικτά για την ανάγκη επιστροφής στη διπλωματία και έθεσε φραγμό στην πυρηνική ρητορική. Ακούγονται και άλλες φωνές λογικής και στις δύο όχθες του Ατλαντικού. Δυστυχώς όμως η φορά των εξελίξεων είναι προς την αντίθετη κατεύθυνση, την κλιμάκωση. Κυριαρχεί η άποψη πως η μόνη λύση είναι η συντριβή των Ρώσων, πως οι επιτυχίες του ουκρανικού στρατού επιβεβαιώνουν το εφικτό της. Άρα επιβάλλεται η επ’ αόριστον παράταση των εχθροπραξιών. Ειρηνευτικές πρωτοβουλίες σήμερα παίζουν το παιχνίδι του Πούτιν, ευνοούν τον εισβολέα.
Υποστηρίζω εδώ την αντίθετη άποψη: την ανάγκη άμεσης επιστροφής στη διπλωματία, με κατάπαυση του πυρός και έναρξη ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων. Υπάρχουν, πιστεύω, τουλάχιστον τέσσερις επιτακτικοί λόγοι γι’ αυτό:
Για να αποτραπεί η κλιμάκωση που κινδυνεύει να οδηγήσει σε πυρηνικό ολοκαύτωμα. Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός και αυξανόμενος όσο δεν διαφαίνεται αμοιβαία αποδεκτή διέξοδος. Για να τερματιστεί η αιματοχυσία. Βλέπουμε καθημερινά, έστω και μέσα από τη διάθλαση της προπαγάνδας, τις φρικαλεότητες του πολέμου. Ο πόλεμος δεν πρέπει να διαρκέσει «έως τον τελευταίο Ουκρανό». Για να επικεντρωθεί η διεθνής κοινότητα στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, που τώρα και με τον πόλεμο φαίνεται να ξεφεύγει από κάθε έλεγχο.
Επειδή μεγάλος χαμένος από τον πόλεμο, εκτός από την Ουκρανία, είναι η Ευρώπη. Το σπιράλ δυτικών κυρώσεων και ρωσικών αντιδράσεων προκαλεί μεγάλη οικονομική και ενεργειακή κρίση και συνακόλουθη κοινωνική αναστάτωση, με σοβαρό κίνδυνο αποσταθεροποίησης των δημοκρατιών μας. Η απανταχού ανερχόμενη Ακροδεξιά εκμεταλλεύεται την κατάσταση αυτή. Η Ευρώπη χάνει και από τη νέα ολόπλευρη υποταγή της στη Ουάσιγκτον, αναπόφευκτη συνέπεια της ακραίας αντιπαράθεσης με τη Ρωσία. Η «ευρωπαϊκή αυτονομία» απομακρύνεται. Η ασφάλεια της ηπείρου μας είναι επισφαλής όταν η αρχιτεκτονική της δεν περιλαμβάνει και τη Ρωσία.
leibadaarh
Φωτεινή Λαμπρίδη
«Επειδή θέλω αξιόπιστη και ανεξάρτητη ενημέρωση, η οποία είναι προϊόν έρευνας»
Συνδρομή >
Δωρεά >
ΠΕΣ ΟΧΙ
ΣΤΗΝ ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ
Η συνηγορία υπέρ της ειρήνης δεν πρέπει κατά τη γνώμη μου να γίνεται από τη σκοπιά ενός ιδεαλιστικού πασιφισμού. Είναι αλήθεια πως στην Αριστερά υπάρχουν υπολείμματα ενός τέτοιου πασιφισμού από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Είχαν τότε κινητοποιηθεί πλατιές μάζες ενάντια στον κίνδυνο του πυρηνικού ολέθρου και για την ειρήνη. Οι μνήμες αυτές συχνά αποκρύβουν μια πιο σύνθετη ιστορική πραγματικότητα: τα κινήματα αυτά ελέγχονταν εν πολλοίς από τη Μόσχα και εντάσσονταν στη στρατηγική της, καθώς η υπεροχή της ΕΣΣΔ σε συμβατικά μέσα της έδινε μονομερές πλεονέκτημα από κάθε μερικό πυρηνικό αφοπλισμό (αποπυρηνικοποιημένα Βαλκάνια, κλπ.).
Αλλά οι περισσότεροι ακτιβιστές εκινούντο από αγνά φιλειρηνικά κίνητρα: στον γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν θα υπάρξουν νικητές και ηττημένοι. Όμως ο πασιφισμός παραβλέπει τον πανάρχαιο διαχωρισμό ανάμεσα σε δίκαιο και άδικο, επιθετικό και αμυντικό πόλεμο. Η Αριστερά έκανε αυτόν τον διαχωρισμό εδώ και δεκαετίες: στον ισπανικό εμφύλιο, στον β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την Εθνική Αντίσταση, στο Βιετνάμ.
Ο σημερινός πόλεμος είναι καταφανώς αμυντικός και δίκαιος από τη σκοπιά της Ουκρανίας, οπότε το δικαίωμα της να αμυνθεί ένοπλα είναι αυτονόητο. Και το δικό μας χρέος είναι να τη στηρίξουμε. Γι’ αυτό δεν συμφωνώ με όσους αντιτάσσονται γενικά στην αποστολή όπλων στο Κίεβο. Ούτε και με όσους αρνούνται να πάρουν θέση υπέρ του αμυνόμενου, με το πρόσχημα πως πρόκειται για διαμάχη ανάμεσα σε ιμπεριαλιστές. Τούτων λεχθέντων όμως, η απόρριψη του πασιφισμού δεν συνεπάγεται στήριξη της διαιώνισης του σημερινού πολέμου.
Ας δούμε ορισμένες αντιρρήσεις στα επιχειρήματα υπέρ της ειρήνης που προβάλλονται τόσο -εκ του πονηρού- από τα «γεράκια», που εδώ και τρεις δεκαετίες αποσκοπούν να περιορίσουν τη Ρωσία στις σιβηρικές στέπες, όσο όμως και από ειλικρινείς φωνές που συμπαραστέκονται στην Ουκρανία και απεχθάνονται το καθεστώς Πούτιν και την εγκληματική του επίθεση.
Έχουμε δικαίωμα ως τρίτοι να εκφέρουμε γνώμη για τη λήξη του πολέμου; Κατηγορηματικά, ναι. Πρώτον, διότι η εξέλιξη αυτής της σύγκρουσης μας αφορά όλους. Δεύτερον, διότι χωρίς την έξωθεν βοήθεια (των ΗΠΑ και της Ευρώπης) ο πόλεμος θα είχε ήδη λήξει από καιρό.
Η Δύση λοιπόν δεν δικαιούται μεν να υπαγορεύσει την ειρήνη στον Ζελένσκι (αν και τον ενθάρρυνε στην αδιάλλακτη στάση τόσο πριν όσο και στη διάρκεια της εισβολής), δικαιούται όμως και επιβάλλεται να θέσει όρους για τη συνέχιση της ζωτικής της βοήθειας: στόχος δεν μπορεί να είναι η «συντριβή» της Ρωσίας (με ό,τι αυτό σημαίνει ως προς την έκταση και το είδος της στρατιωτικής βοήθειας που παρέχεται στο Κίεβο). Και βέβαια οι Ουκρανοί δεν μπορεί να μας παρασύρουν όλους στον γκρεμό.
Μια δεύτερη ένσταση αφορά το ποια θα μπορούσε να είναι η διέξοδος. Στον σημερινό πόλεμο το «άδικο» βαρύνει αποκλειστικά τη ρωσική πλευρά. Όμως κάθε σύγκρουση που τερματίζεται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και όχι με την πλήρη ήττα της μιας πλευράς οδηγεί σε συμβιβασμούς και για τους δύο. Τι θα μπορούσε να είναι εν προκειμένω ένας συμβιβασμός; Οι Ουκρανοί (και η διεθνής κοινότητα) θα πρέπει μήπως να δεχθούν την προσάρτηση από τους Ρώσους μέρους μόνο των εδαφών που έχουν καταλάβει; Μα αυτό δεν θα αποτελούσε δικαίωση του επιτιθέμενου και επικίνδυνο διεθνές προηγούμενο; Ο μόνος δίκαιος τερματισμός του πολέμου, δεν είναι η απόσυρση των Ρώσων από όλα ανεξαιρέτως τα εδάφη που κατέλαβαν, όπως επιμένει ο Ζελένσκι; Και συνεπώς ο πόλεμος δεν θα πρέπει να συνεχιστεί μέχρι αυτό να επιτευχθεί; Ο «ρεαλισμός» εδώ δεν αποπνέει «πνεύμα του Μονάχου»;
Το δίλημμα είναι όντως υπαρκτό και εξαιρετικά επώδυνο. Η όποια ειρήνη σήμερα (ή και αύριο) δεν θα είναι δίκαιη. Όμως η εναλλακτική θα είναι πιθανότατα ακόμη πιο επώδυνη για την Ουκρανία και εξαιρετικά επιβλαβής και επικίνδυνη για όλους εμάς, ιδίως τους Ευρωπαίους, ενώ εμπεριέχει και τον κίνδυνο του Αρμαγεδόνα. Η λογική είναι δυστυχώς αμείλικτη: η Ρωσία του Πούτιν δεν είναι ούτε Γιουγκοσλαβία του Μιλόσεβιτς, ούτε Ιράκ του Σαντάμ. Με μια πυρηνική υπερδύναμη δεν διακινδυνεύεις την αναμέτρηση μέχρις εσχάτων.
Η συντριπτική ήττα της Ρωσίας που θα την ανάγκαζε σε πλήρη υπαναχώρηση, χωρίς να καταφύγει σε παραπέρα, ίσως και μοιραία, κλιμάκωση δεν είναι ρεαλιστικό σενάριο. Επιπλέον, η ακραία ένταση στο διηνεκές με τη Ρωσία ή η περιθωριοποίησή της δεν συνάδει με το ευρωπαϊκό συμφέρον.
Κοιτώντας προς τα πίσω, αντιλαμβάνεται κανείς την εγκληματική ευθύνη όσων ώθησαν τα πράγματα ώς εκεί που έφθασαν σήμερα, απορρίπτοντας τους συμβιβασμούς όταν αυτοί ήταν ακόμη δυνατοί χωρίς μείζονες θυσίες. Ας θυμηθούμε τις συζητήσεις προ 30ετίας για μια πανευρωπαϊκή αρχιτεκτονική ασφαλείας μαζί με τη Ρωσία, που απορρίφτηκαν από τη Δύση προς όφελος της ανατολικής διεύρυνσης του ΝΑΤΟ. Τις προτάσεις για συνεργασία στην «κοινή μας γειτονία» (π.χ. με ταυτόχρονη στενή οικονομική σχέση της Ουκρανίας με ΕΕ και Ρωσία) που επίμονα απέρριπτε η ΕΕ, άρνηση που προκάλεσε την κρίση του 2014.
Σκέφτομαι, ακόμη περισσότερο, τις συμφωνίες του Μινσκ που εγκαταλείφθηκαν από τους Ουκρανούς με την ενθάρρυνση των Αγγλοσαξόνων. Οι συμβιβασμοί αυτοί ήταν και ρεαλιστικοί και δίκαιοι, γιατί οι αρχικές θέσεις της Μόσχας για προάσπιση των στρατηγικών και οικονομικών της συμφερόντων, όπως και των ρωσόφωνων της Ουκρανίας δεν ήταν παράλογες. Τώρα είναι αργά. Δεν υπάρχει καλή εναλλακτική. Μόνη ορθολογική επιλογή είναι αυτή που δεν διακινδυνεύει τον πυρηνικό όλεθρο και τη διάλυση της Ευρώπης. Στηρίζοντας το Κίεβο, η Δύση και η Ευρώπη, θα πρέπει να συμβάλουν σε μια όσο το δυνατόν λιγότερο επώδυνη γι’ αυτό ειρήνη. Αλλά η προσδοκία νίκης είναι μια επικίνδυνη χίμαιρα.
Είναι όμως θεμιτό να τίθενται περιορισμοί στην ελευθερία ενός ανεξάρτητου κράτους να επιλέγει τον εξωτερικό του προσανατολισμό (π.χ. την ένταξη στο ΝΑΤΟ); Πολλοί εξεγείρονται ενάντια σε έναν τέτοιο «ρεαλισμό». Χαρακτηριστικά, σε άρθρο του προ διμήνου στην ΕφΣυν (3/9), ο Γιώργος Γιαννουλόπουλος (του οποίου τα γραπτά διαβάζω πάντα με ενδιαφέρον και συνήθως συμφωνώ), επέκρινε όσους Έλληνες αριστερούς καταγγέλλουν τις «σφαίρες επιρροής» που τοποθέτησαν την Ελλάδα στη Δύση και έκριναν την εμφύλια διαμάχη το 1944-45, αλλά τώρα τις επικαλούνται όσον αφορά την Ουκρανία. «[Γ]ιατί εμείς το 1945 είχαμε το δικαίωμα να επιλέξουμε με ποιον θα πάμε και ποιον θα αφήσουμε», ενίσταται, «και σήμερα δεν το έχουν οι Ουκρανοί; […]».
Ενδεχομένως η αντίφαση αυτή να υπάρχει πράγματι σε κάποιους αριστερούς συμπατριώτες μας. Όμως, η δική μου (ανανεωτική) Αριστερά, αντίθετα, έβλεπε αυτοκριτικά την στρατηγική του ΚΚΕ της δεκαετίας ’40, ακριβώς γιατί δεν έλαβε υπόψη τους διεθνείς συσχετισμούς. Και αντιπαραθέταμε στη γραμμή του ΚΚΕ αυτήν των ΚΚ Ιταλίας και Γαλλίας που επέλεξαν τον συμβιβασμό και τον ειρηνικό δρόμο.
Με άλλα λόγια ο ρεαλισμός του να παίρνεις υπόψη σου τους συσχετισμούς είναι αναγκαίος και ευρύτερα αποδεκτός διεθνώς, καθώς δεν ζούμε σε έναν κόσμο αγγέλων. Είναι αυτός που λ.χ. οδήγησε στην απόσυρση των Σοβιετικών πυραύλων από την Κούβα το 1962, ή η αιτία που κανείς δεν συζητά πια την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, παρά την όποια βούληση των Ελληνοκυπρίων. Είναι και ο λόγος που επί 30 σχεδόν χρόνια δεν «ασκούμε το δικαίωμά μας για επέκταση των χωρικών υδάτων» σε περιοχές που ενδιαφέρουν και την Τουρκία -και ορθώς.
Δεν πρόκειται μόνο για υποταγή σε συσχετισμούς, αν και εν προκειμένω η πυρηνική απειλή από μόνη της είναι αρκούντως πειστική. Είναι εύλογο η ελευθερία επιλογών του ενός να έχει ως όριο την ασφάλεια του άλλου. Και ο ισχυρισμός πως το ΝΑΤΟ είναι αμυντικός οργανισμός και δεν απειλεί κανένα μόνο ως αστείο μπορεί να εκληφθεί. Ακόμη, σε κράτη με εθνοτικές διενέξεις (και μια τέτοια διένεξη αποτελεί προφανώς σημαντικό παράγοντα στην Ουκρανία), τα ζητήματα δεν λύνονται βάσει της αρχής της πλειοψηφίας.
Συμπέρασμα: Η δικαιολογημένη αγανάκτηση κατά της ρωσικής επίθεσης και οι καταγγελίες της «ρεαλπολιτίκ» δεν αποτελούν καλό οδηγό για τον τερματισμό του πολέμου και την αποτροπή ενός καταστροφικού εκτροχιασμού. Η σταυροφορία μέχρις εσχάτων κατά της Ρωσίας είναι αδιέξοδη και εξαιρετικά επικίνδυνη.
Τα κίνητρα των «γερακιών» που την επιδιώκουν κάθε άλλο παρά ευγενή είναι. Ούτε η τύχη των Ουκρανών, ούτε το διεθνές δίκαιο τους απασχολούν, όπως εξάλλου μαρτυρεί η συμπεριφορά τους σε τόσες άλλες περιπτώσεις. Αρνούνται να αποδεχτούν πως οι καιροί της παγκόσμιας μονοκρατορίας τους έχουν παρέλθει και καταφεύγουν σε τυχοδιωκτισμούς, ενώ μεταμφιέζουν τις επιδιώξεις τους σε αγώνα της δημοκρατίας κατά του αυταρχισμού και βαπτίζουν κάθε φωνή λογικής «κρυπτοπουτινισμό».
Η ακραία αντίδραση του Πούτιν ασφαλώς τους εξυπηρετεί και διευκολύνει τη δαιμονοποίηση της Ρωσίας. Θα ήταν όμως επικίνδυνο σφάλμα να επιτρέψουμε στα «γεράκια» να εργαλειοποιήσουν την αυθεντική οργή κατά του επιτιθέμενου, των μεθόδων και της ιδεολογίας του, σε έναν χορό του Ζαλόγγου. Η άμεση επιστροφή στη διπλωματία είναι η μόνη ορθολογική επιλογή.
