Eπί ξυρού ευρωπαϊκής ακμής
Γιάννης Βούλγαρης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2004-06-26
H Eνωμένη Eυρώπη έχει τη μοίρα ενός κοστουμιού που το ράβουν, πριν 15, τώρα 25 ραφτάδες, ο καθένας με δικό του σχέδιο, άλλος τραβώντας για να φαρδύνει (ομοσπονδία) άλλος μαζεύοντας για να στενέψει (διακυβερνητική ομοφωνία) και στο τέλος όλοι μαζί, ραφτάδες και πελάτες (Eυρωπαίοι πολίτες) βρίζουν γιατί το ρούχο δεν φοριέται. Aυτή την εικόνα επαλήθευσαν οι ευρωεκλογές και δεν αρκεί το Eυρωσύνταγμα για να τη διαψεύσει.
H Ευρωπαϊκή Ένωση δοκιμάζεται από μια αρνητική διαλεκτική εθνικού - ευρωπαϊκού που μπορεί να οδηγήσει στην αποδιάρθρωσή της. Είτε με την αποχή τους είτε με την ψήφο τους, οι μάζες εισέβαλαν στον ευρωπαϊκό πολιτικό στίβο
Περνάμε την πολλοστή περίοδο κρίσης που θα τη διαδεχτεί ένα νέο άλμα προς την ενοποίηση, όπως έγινε στο παρελθόν; Μπορεί. Όμως η σοφία του παρελθόντος δεν αποτελεί νομοτέλεια του μέλλοντος. Στην Ευρώπη των 25 έχουν συσσωρευτεί πολλές αντιθέσεις που οξύνονται λόγω της αμερικανικής πολιτικής. Οι κίνδυνοι αποδιάρθρωσης δεν κινούνται πλέον στη σφαίρα της φαντασίας.
Οι περισσότεροι σχολιαστές ερμήνευσαν τις ευρωεκλογές με το γνωστό «δημοκρατικό και κοινωνικό έλλειμμα» της διαδικασίας ενοποίησης. Οι πολίτες αδιαφορούν ή εχθρεύονται μια διαδικασία που δεν τους ωφελεί επαρκώς (οικονομική στασιμότητα ή ασήμαντος ρυθμός ανάπτυξης) και γίνεται μακριά τους, «κάπου εκεί έξω», «από κάποιες ελίτ». H εξήγηση αποδίδει ένα μέρος της πραγματικότητας. Μόνο όμως ένα μέρος, ενώ ταυτόχρονα παραποιεί το σύνολο. Και τούτο γιατί διαχωρίζει τον ευρωπαϊκό από τους εθνικούς πολιτικούς στίβους, περιορίζει την αιτία της δυσαρέσκειας στον πρώτο και παραγνωρίζει ότι οι εθνικές πολιτικές δυνάμεις «εξωτερικεύουν» το κόστος πολλών επιλογών τους ρίχνοντάς το στην «Ευρώπη».
Πράγματι, η μορφή και τα προβλήματα της ευρωπαϊκής ενοποίησης αντανακλούν κατά μεγάλο μέρος τη βαθύτερη κρίση της πολιτικής που διατρέχει τις σύγχρονες δημοκρατίες, τις «παλαιές» και εντονότερα τις νέες. Απόδειξη ότι οι πολίτες, στον βαθμό που ψήφισαν, καταψήφισαν τις εθνικές κυβερνήσεις τους ανεξαρτήτως «πολιτικού χρώματος» (με εξαίρεση τις δύο «φρέσκες» και αντίθετης ιδεολογίας στην Ελλάδα και στην Ισπανία). Όταν παραβλέπουμε την αλληλεπίδραση μεταξύ εθνικού και ευρωπαϊκού επιπέδου, τόσο στις θετικές όσο και στις αρνητικές όψεις, τότε χάνουμε τη συνθετότητα του προβλήματος. Ξεχνάμε επίσης τους λόγους που ώθησαν και ωθούν στην ενοποίηση. Ξεχνάμε δηλαδή, ότι στη ρίζα της κρίσης της πολιτικής βρίσκεται η μείωση της κυριαρχίας των εθνικών κρατών, ιδίως των μεσαίων και μικρών, έναντι της αγοράς, της διεθνοποίησης και της μεταδιπολικής γεωπολιτικής. Ξεχνάμε επιπλέον ότι στόχος της ενοποίησης είναι η ανάκτηση εργαλείων πολιτικής (πρωτίστως προοδευτικής πολιτικής) που θα μπορούν να κατευθύνουν τις ανεξέλεγκτες σήμερα δυνάμεις.
Δεδομένου τούτου, η Ευρωπαϊκή Ένωση δοκιμάζεται σήμερα από μια αρνητική διαλεκτική εθνικού - ευρωπαϊκού που μπορεί να οδηγήσει στην αποδιάρθρωσή της. Είτε με την αποχή τους είτε με την ψήφο τους, οι μάζες εισέβαλαν στον ευρωπαϊκό πολιτικό στίβο, καταδεικνύοντας το τέλος της ενοποίησης μέσω διακυβερνητικών διαδικασιών που δεν συμπαρασύρουν τις εθνικές κοινωνίες. H E.E. κινδυνεύει να γίνει προνομιακός στόχος του δεξιού και αριστερού λαϊκισμού, κινδυνεύει να αποτελέσει τον κοινό παρονομαστή κάθε εθνικής δυσαρέσκειας. Το φάρμακο δεν μπορεί να είναι η καταφυγή σε περιοδικές δημοψηφισματικές καταγραφές της ευρωπαϊκής λαϊκής θέλησης. H ενοποίηση είναι μια σύνθετη, πολύπλοκη και αντιφατική διαδικασία που κάθε βήμα της δεν κρίνεται με το απλουστευτικό «ναι ή όχι». Χρειάζεται ασφαλώς μια νέα ισορροπία μεταξύ ηγεσιών και μαζών στην περαιτέρω εξέλιξη της E.E. Όμως αυτή θα εξασφαλιστεί με την πύκνωση των διεθνικών ή υπερεθνικών πολιτικών, κομματικών, κοινωνικών συνεργασιών και οργανώσεων που θα μεσολαβήσουν ενεργά στη σχέση ευρωπαϊκών θεσμών και λαών.
Πόσο μάλλον που έχει οξυνθεί η πολιτική σύγκρουση για τον χαρακτήρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης: πολιτική Ευρώπη, φιλική αλλά αυτόνομη από τις ΗΠΑ ή Ευρώπη ζώνη ελεύθερων οικονομικών ανταλλαγών, πολιτικά εξαρτημένη από τις ΗΠΑ; H «διεύρυνση», με τον τρόπο και τη θεσμική μορφή που οργανώθηκε, κινδυνεύει να αποδειχθεί τεράστιο ιστορικό λάθος, καθώς φαίνεται να αναστέλλει επ’ αόριστον την «εμβάθυνση» της ενοποίησης. H Βρετανία και εμμέσως οι ΗΠΑ βρήκαν συμμάχους και κατάλληλους συσχετισμούς προκειμένου να υπονομεύσουν τα προσεχή βήματα. Στην ίδια τη Βρετανία, όλα τα σημερινά δεδομένα δείχνουν ότι, μεσοπρόθεσμα, η αντιπαλότητα στην E.E. θα ενισχύεται παρά θα αμβλύνεται. Στο παρόν λοιπόν θεσμικό πλαίσιο και υπό τους παρόντες συσχετισμούς, η ξέπνοη πια ενοποίηση μπορεί να καταλήξει σε πραγματικό βάλτωμα. Πόσο μάλλον που οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις και η γαλλογερμανική «ατμομηχανή» έχουν εμφανές πρόβλημα leadership.
Το ευρώ, «κλειδί» στην ενοποίηση
H αλλαγή του σκηνικού μπορεί να γίνει με την ανάληψη πρωτοβουλιών που θα ξανατροφοδοτήσουν την «εμβάθυνση» της ενοποίησης. Αυτό σημαίνει εκμετάλλευση όλων των δυνατοτήτων που προσφέρονται για την ανάπτυξη «ενισχυμένων συνεργασιών» όσων κρατών-μελών συμφωνούν. Προνομιακό πεδίο τέτοιας συνεργασίας είναι η καθιέρωση θεσμού (ή θεσμών) οικονομικής πολιτικής μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ στην οποία δεν μετέχει η Βρετανία. Εδώ, η πολιτική και η οικονομική σκοπιμότητα συμπορεύονται. Το ευρώ δεν μπορεί να μείνει σαν ορφανό στα χέρια της Κεντρικής Ευρωπαϊκής Τράπεζας και του αντιπληθωρισμού. Επιπλέον, το Σύμφωνο Σταθερότητας που δεν έγινε ποτέ Ανάπτυξης είναι πλέον διάτρητο με ευθύνη των εμπνευστών του. H Ευρώπη του ευρώ πρέπει να στηρίξει το νόμισμά της με όλα τα εργαλεία οικονομικής πολιτικής και παράλληλα να επιδιώξει την οργανωμένη αναθεώρηση του Συμφώνου. Μόνο έτσι θα ενισχύσει την ανάπτυξή της. Διαφορετικά, κινδυνεύει να αποκοπεί από τη δυναμική και την οικονομική συνέργεια που αναπτύσσεται μεταξύ των ΗΠΑ, της Κίνας και της Απω Ανατολής γενικότερα.
Σε κάθε περίπτωση, η αντιστροφή της σημερινής αρνητικής πορείας δεν είναι αρμοδιότητα κάποιων απόμακρων επιτελείων, «κάπου εκεί έξω». Είναι πρωτίστως ευθύνη των εθνικών πολιτικών δυνάμεων και της αποφασιστικότητάς τους να «εξευρωπαΐσουν» την εθνική πολιτική και την οργάνωσή τους. Με αυτό τον τρόπο, θα ενισχύσουν ταυτόχρονα το βάρος τους στον εθνικό πολιτικό στίβο. Ιδίως οι προοδευτικές δυνάμεις.
H Ευρωπαϊκή Ένωση δοκιμάζεται από μια αρνητική διαλεκτική εθνικού - ευρωπαϊκού που μπορεί να οδηγήσει στην αποδιάρθρωσή της. Είτε με την αποχή τους είτε με την ψήφο τους, οι μάζες εισέβαλαν στον ευρωπαϊκό πολιτικό στίβο
Περνάμε την πολλοστή περίοδο κρίσης που θα τη διαδεχτεί ένα νέο άλμα προς την ενοποίηση, όπως έγινε στο παρελθόν; Μπορεί. Όμως η σοφία του παρελθόντος δεν αποτελεί νομοτέλεια του μέλλοντος. Στην Ευρώπη των 25 έχουν συσσωρευτεί πολλές αντιθέσεις που οξύνονται λόγω της αμερικανικής πολιτικής. Οι κίνδυνοι αποδιάρθρωσης δεν κινούνται πλέον στη σφαίρα της φαντασίας.
Οι περισσότεροι σχολιαστές ερμήνευσαν τις ευρωεκλογές με το γνωστό «δημοκρατικό και κοινωνικό έλλειμμα» της διαδικασίας ενοποίησης. Οι πολίτες αδιαφορούν ή εχθρεύονται μια διαδικασία που δεν τους ωφελεί επαρκώς (οικονομική στασιμότητα ή ασήμαντος ρυθμός ανάπτυξης) και γίνεται μακριά τους, «κάπου εκεί έξω», «από κάποιες ελίτ». H εξήγηση αποδίδει ένα μέρος της πραγματικότητας. Μόνο όμως ένα μέρος, ενώ ταυτόχρονα παραποιεί το σύνολο. Και τούτο γιατί διαχωρίζει τον ευρωπαϊκό από τους εθνικούς πολιτικούς στίβους, περιορίζει την αιτία της δυσαρέσκειας στον πρώτο και παραγνωρίζει ότι οι εθνικές πολιτικές δυνάμεις «εξωτερικεύουν» το κόστος πολλών επιλογών τους ρίχνοντάς το στην «Ευρώπη».
Πράγματι, η μορφή και τα προβλήματα της ευρωπαϊκής ενοποίησης αντανακλούν κατά μεγάλο μέρος τη βαθύτερη κρίση της πολιτικής που διατρέχει τις σύγχρονες δημοκρατίες, τις «παλαιές» και εντονότερα τις νέες. Απόδειξη ότι οι πολίτες, στον βαθμό που ψήφισαν, καταψήφισαν τις εθνικές κυβερνήσεις τους ανεξαρτήτως «πολιτικού χρώματος» (με εξαίρεση τις δύο «φρέσκες» και αντίθετης ιδεολογίας στην Ελλάδα και στην Ισπανία). Όταν παραβλέπουμε την αλληλεπίδραση μεταξύ εθνικού και ευρωπαϊκού επιπέδου, τόσο στις θετικές όσο και στις αρνητικές όψεις, τότε χάνουμε τη συνθετότητα του προβλήματος. Ξεχνάμε επίσης τους λόγους που ώθησαν και ωθούν στην ενοποίηση. Ξεχνάμε δηλαδή, ότι στη ρίζα της κρίσης της πολιτικής βρίσκεται η μείωση της κυριαρχίας των εθνικών κρατών, ιδίως των μεσαίων και μικρών, έναντι της αγοράς, της διεθνοποίησης και της μεταδιπολικής γεωπολιτικής. Ξεχνάμε επιπλέον ότι στόχος της ενοποίησης είναι η ανάκτηση εργαλείων πολιτικής (πρωτίστως προοδευτικής πολιτικής) που θα μπορούν να κατευθύνουν τις ανεξέλεγκτες σήμερα δυνάμεις.
Δεδομένου τούτου, η Ευρωπαϊκή Ένωση δοκιμάζεται σήμερα από μια αρνητική διαλεκτική εθνικού - ευρωπαϊκού που μπορεί να οδηγήσει στην αποδιάρθρωσή της. Είτε με την αποχή τους είτε με την ψήφο τους, οι μάζες εισέβαλαν στον ευρωπαϊκό πολιτικό στίβο, καταδεικνύοντας το τέλος της ενοποίησης μέσω διακυβερνητικών διαδικασιών που δεν συμπαρασύρουν τις εθνικές κοινωνίες. H E.E. κινδυνεύει να γίνει προνομιακός στόχος του δεξιού και αριστερού λαϊκισμού, κινδυνεύει να αποτελέσει τον κοινό παρονομαστή κάθε εθνικής δυσαρέσκειας. Το φάρμακο δεν μπορεί να είναι η καταφυγή σε περιοδικές δημοψηφισματικές καταγραφές της ευρωπαϊκής λαϊκής θέλησης. H ενοποίηση είναι μια σύνθετη, πολύπλοκη και αντιφατική διαδικασία που κάθε βήμα της δεν κρίνεται με το απλουστευτικό «ναι ή όχι». Χρειάζεται ασφαλώς μια νέα ισορροπία μεταξύ ηγεσιών και μαζών στην περαιτέρω εξέλιξη της E.E. Όμως αυτή θα εξασφαλιστεί με την πύκνωση των διεθνικών ή υπερεθνικών πολιτικών, κομματικών, κοινωνικών συνεργασιών και οργανώσεων που θα μεσολαβήσουν ενεργά στη σχέση ευρωπαϊκών θεσμών και λαών.
Πόσο μάλλον που έχει οξυνθεί η πολιτική σύγκρουση για τον χαρακτήρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης: πολιτική Ευρώπη, φιλική αλλά αυτόνομη από τις ΗΠΑ ή Ευρώπη ζώνη ελεύθερων οικονομικών ανταλλαγών, πολιτικά εξαρτημένη από τις ΗΠΑ; H «διεύρυνση», με τον τρόπο και τη θεσμική μορφή που οργανώθηκε, κινδυνεύει να αποδειχθεί τεράστιο ιστορικό λάθος, καθώς φαίνεται να αναστέλλει επ’ αόριστον την «εμβάθυνση» της ενοποίησης. H Βρετανία και εμμέσως οι ΗΠΑ βρήκαν συμμάχους και κατάλληλους συσχετισμούς προκειμένου να υπονομεύσουν τα προσεχή βήματα. Στην ίδια τη Βρετανία, όλα τα σημερινά δεδομένα δείχνουν ότι, μεσοπρόθεσμα, η αντιπαλότητα στην E.E. θα ενισχύεται παρά θα αμβλύνεται. Στο παρόν λοιπόν θεσμικό πλαίσιο και υπό τους παρόντες συσχετισμούς, η ξέπνοη πια ενοποίηση μπορεί να καταλήξει σε πραγματικό βάλτωμα. Πόσο μάλλον που οι φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις και η γαλλογερμανική «ατμομηχανή» έχουν εμφανές πρόβλημα leadership.
Το ευρώ, «κλειδί» στην ενοποίηση
H αλλαγή του σκηνικού μπορεί να γίνει με την ανάληψη πρωτοβουλιών που θα ξανατροφοδοτήσουν την «εμβάθυνση» της ενοποίησης. Αυτό σημαίνει εκμετάλλευση όλων των δυνατοτήτων που προσφέρονται για την ανάπτυξη «ενισχυμένων συνεργασιών» όσων κρατών-μελών συμφωνούν. Προνομιακό πεδίο τέτοιας συνεργασίας είναι η καθιέρωση θεσμού (ή θεσμών) οικονομικής πολιτικής μεταξύ των χωρών της ζώνης του ευρώ στην οποία δεν μετέχει η Βρετανία. Εδώ, η πολιτική και η οικονομική σκοπιμότητα συμπορεύονται. Το ευρώ δεν μπορεί να μείνει σαν ορφανό στα χέρια της Κεντρικής Ευρωπαϊκής Τράπεζας και του αντιπληθωρισμού. Επιπλέον, το Σύμφωνο Σταθερότητας που δεν έγινε ποτέ Ανάπτυξης είναι πλέον διάτρητο με ευθύνη των εμπνευστών του. H Ευρώπη του ευρώ πρέπει να στηρίξει το νόμισμά της με όλα τα εργαλεία οικονομικής πολιτικής και παράλληλα να επιδιώξει την οργανωμένη αναθεώρηση του Συμφώνου. Μόνο έτσι θα ενισχύσει την ανάπτυξή της. Διαφορετικά, κινδυνεύει να αποκοπεί από τη δυναμική και την οικονομική συνέργεια που αναπτύσσεται μεταξύ των ΗΠΑ, της Κίνας και της Απω Ανατολής γενικότερα.
Σε κάθε περίπτωση, η αντιστροφή της σημερινής αρνητικής πορείας δεν είναι αρμοδιότητα κάποιων απόμακρων επιτελείων, «κάπου εκεί έξω». Είναι πρωτίστως ευθύνη των εθνικών πολιτικών δυνάμεων και της αποφασιστικότητάς τους να «εξευρωπαΐσουν» την εθνική πολιτική και την οργάνωσή τους. Με αυτό τον τρόπο, θα ενισχύσουν ταυτόχρονα το βάρος τους στον εθνικό πολιτικό στίβο. Ιδίως οι προοδευτικές δυνάμεις.
