«Με ένοιαζε να κάνω ζωή»
Η σχέση της με το αριστερό γυναικείο κίνημα
Διδώ Σωτηρίου, o ιός - MNHMH, Ελευθεροτυπία, 03/10/2004
Πάνε πολλά χρόνια τώρα που ζητήσαμε από τη Διδώ Σωτηρίου να μας μιλήσει για ένα κομμάτι της ζωής της που παρέμενε λίγο πολύ άγνωστο -ίσως και υποτιμημένο: τη σχέση της με το αριστερό γυναικείο κίνημα. Δέχτηκε με χαρά και μας περίμενε με ένα χαρτί όπου είχε σημειώσει πρόχειρα κάποιες ημερομηνίες.
Δεν θυμόταν πια καλά. Ηταν ήδη 82 ετών και άρρωστη. Και όσα την καλούσαμε να φέρει στη μνήμη της ήταν πολύ μακρινά, αλλά και πολύ λιγότερο δουλεμένα από τα μεγάλα γεγονότα που τη σημάδεψαν κι άφησαν έντονα τα ίχνη τους στο έργο της.
Μολαταύτα, είχε να μας πει πολλά και ενδιαφέροντα. Συναρπαστική, ως συνήθως, η αφήγησή της, δεν αποδυναμωνόταν από τις συχνές παρεκβάσεις που κατηύθυναν διαρκώς τη συζήτηση σε όσα εκείνη έκρινε σημαντικότερα από το «ειδικό» ερώτημά μας. Ούτως ή άλλως, το τι λησμονούν οι άνθρωποι δεν είναι λιγότερο εύγλωττο από εκείνο που διαλέγουν να θυμούνται.
Με τη Διδώ Σωτηρίου μιλήσαμε στις 17 Ιουλίου 1991. Δεκατρία χρόνια μετά, το συγκεκριμένο κεφάλαιο της ζωής της συνεχίζει να βρίσκεται στο ημίφως. Το ίδιο συνέβη και με άλλες γυναικείες προσωπικότητες της αριστεράς. Ανάμεσά τους τη Γαλάτεια Καζαντζάκη, τη Ρόζα Ιμβριώτη και την Αναστασία Δεληγιάννη-Αναστασιάδη, για να μείνουμε σε τρία χαρακτηριστικά -και πολύ διαφορετικά- παραδείγματα: το πέρασμά τους από το αριστερό γυναικείο κίνημα δεν κρίθηκε (συνήθως και από τις ίδιες) άξιο ιδιαίτερου λόγου, επισκιάστηκε από βιώματα, δράσεις και κείμενα που τις συνέδεαν με τα «μείζονα» συμβάντα της εποχής τους.
*Η ενασχόληση της Διδώς Σωτηρίου με τα θέματα των γυναικών ξεκινά πολύ νωρίς, τις παραμονές της 4ης Αυγούστου: Στα 1934 συμμετέχει στην προσπάθεια συγκρότησης ενός γυναικείου αντιφασιστικού μετώπου. Ηταν η πρώτη φορά που οι γυναίκες του ΚΚΕ θα συνεργάζονταν με τις «αστές» φεμινίστριες του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας. Μέλος της Πανελλήνιας Επιτροπής Γυναικών κατά του Πολέμου και του Φασισμού, η Διδώ Σωτηρίου ταξίδεψε στο Παρίσι τον Αύγουστο του 1934 για να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στο Παγκόσμιο Αντιπολεμικό και Αντιφασιστικό Συνέδριο των Γυναικών.
Τρεις γυναίκες
Η Ηλέκτρα Αποστόλου και η Λουκία Τσοκοπούλου ήταν οι δύο άλλες εκπρόσωποι της χώρας. Η πρώτη εκ μέρους της (κομμουνιστικής) Ενωτικής Γενικής Συνομοσπονδίας και η δεύτερη εκ μέρους της Γενικής Συνομοσπονδίας των Εργατών. Από τον τύπο πληροφορούμαστε ότι οι ελληνίδες εκπρόσωποι έγιναν δεκτές με ενθουσιασμό: Η Λουκία Τσοκοπούλου εκλέχτηκε στο προεδρείο του συνεδρίου, ενώ στη νέα Παγκόσμια Γυναικεία Επιτροπή δόθηκαν στην Ελλάδα τρεις θέσεις: μία στη Γενική Συνομοσπονδία, μία στην Ενωτική και μία στη γραμματέα της Επιτροπής Γυναικών Μαρία Σβώλου.
*Το σύντομο διάστημα που μεσολαβεί ώς τη δικτατορία, η Διδώ Σωτηρίου εμφανίζεται ιδιαίτερα δραστήρια: συμμετέχει πρωταγωνιστικά στην ίδρυση του Συλλόγου Εργαζομένων Γυναικών, μιλά σε κεντρικές και περιφερειακές γυναικείες εκδηλώσεις και αρθρογραφεί στον «Αγώνα της Γυναίκας», όργανο του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας.
*Πιστεύοντας ότι η αριστερή γυναικεία δράση της εποχής αυτής υπήρξε καθοριστική για τις μεταγενέστερες διαδρομές του ελληνικού γυναικείου κινήματος, ζητήσαμε από τη Διδώ Σωτηρίου να μας μιλήσει για τις εμπειρίες της εκείνης της περιόδου. Αξίζει να την ακούσουμε:
«Κάποιο διάστημα ήμουνα μέλος του κόμματος, με το ζόρι δηλαδή με κάνανε μέλος του κόμματος, μετά με ξεκάνανε. Στα μεταξικά ήμουν, εκείνη την εποχή με είχαν βάλει σ’ εκείνα τα παράλογα πράγματα που κάνανε, που εκατό άνθρωποι πηγαίναμε να κάνουμε διαδήλωση στο Σύνταγμα... Αν ήταν δυνατόν! Αλλά, φυσικά, εγώ ήμουνα μαγεμένη με τη ρούσικη λογοτεχνία, με την επανάσταση του ’17[...] Τον "Αγώνα της Γυναίκας" κι αυτά τα θεωρούσα, ας πούμε, και λίγο όχι επαναστατικά».
*Θυμόταν, ωστόσο, ότι συνεργαζόταν στενά με τη Μαρία Σβώλου, η οποία είχε πια παραιτηθεί από την ηγεσία του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα και είχε προσεγγίσει το ΚΚΕ: «Ο Σβώλος ήτανε πολύ φίλος μου και πολλές φορές μου ’λεγε: "Βρε Διδώ, της δίνω τόσα λεφτά, πάει και τα δίνει όλα στο κόμμα και μου ’ρχεται με σχισμένα νυχτικά. Πάρ’ τηνε, μωρέ, να πάρει και κανένα λούσο"».
Χρύσα Χατζηβασιλείου, Μαρία Σβώλου, Ηλέκτρα Αποστόλου. Τρεις πολύ σημαντικές γυναικείες φυσιογνωμίες της αριστεράς με τις οποίες συνεργάστηκε για χρόνια η Διδώ Σωτηρίου.
*Η ίδια, πάλι, έμπλεκε τους πάντες με την εμφάνισή της. Δεν αντιστοιχούσε στο στερεότυπο της κομμουνίστριας: «Κομμουνίστρια -όπως ήμουν εγώ- καλοβαλμένη και μπάνικη και πάντα κοκετεμένη, πώς γίνεται; Και ήτανε στην αρχή πολύ λίγος αυτός ο κόσμος. Και μες στο λίγο κόσμο ξεφύτρωσα κι εγώ. Ετσι, γιατί καιγόμουνα μέσα μου. Μετά την πρώτη, ας πούμε, Μεγάλη Ιδέα που την άκουγα παιδί και είδα το γκρέμισμά της, να καίγεται μαζί με τη Σμύρνη... Τα είδα βέβαια αργότερα, αλλά έχοντάς τα μαζί μου στο προσφυγικό μου μπογαλάκι μπόρεσα μετά να τα αξιοποιήσω σε κάθε περίπτωση. Πριν αρχίσω τη λογοτεχνία και βάλω τον πισινό μου κάτω και δουλέψω, αυτά ήθελα να τα ξοδεύω».
*Δεν ήταν υψηλό στέλεχος («καντράκι», όπως λέει ειρωνικά), αλλά το μυαλό της «γεννούσε ιδέες». Μια από αυτές ήταν η δημιουργία ενός Συλλόγου Εργαζομένων Γυναικών. Συνεργαζόταν και με άλλα γυναικεία σωματεία, ανάμεσά τους και τον Σύνδεσμο Ελληνίδων Επιστημόνων: «Αρχισα τότε εγώ τη δράση μου, να βοηθώ στις δουλειές αυτές, κομμάτι από πάνω, αλλά και πρακτικά, να φέρουμε όλες τις γυναίκες αυτές να κάνουμε ένα κίνημα. Ετσι, όταν έγινε η μεταξική δικτατορία, εγώ ήμουνα στη Σάμο, την πατρίδα του άντρα μου, κι έτρεξα αμέσως να πάω να δω τι θα γίνουν τα γραφεία, θυμάμαι Σταδίου ήτανε, στο Μέγαρο Εφεσίου, και να δω πώς θα περισώσουμε αυτά που είχαμε εκεί».
*Την εποχή εκείνη επιχειρούσε το ΚΚΕ να συνεργαστεί με γυναίκες προερχόμενες από την αστική τάξη, μερίδα της οποίας αποδεικνυόταν ιδιαίτερα προοδευτική. Βοηθούσε το γεγονός ότι πολλά στελέχη, όπως άλλωστε και η ίδια, «είχαμε ζήσει την αστική ζωή». Και η Ηλέκτρα «ήτανε από αστικό σπίτι», αλλά για να πάει στο Παρίσι είχαν κάνει έρανο μεταξύ τους για να αγοράσει δυο ρούχα («να της πάρουμε ελβιέλες»): «Οι άνθρωποι τα δίνανε όλα τότε. Ολες αυτές οι γυναίκες. Είχε κάνει ο άντρας μου (ο Πλάτων Σωτηρίου) ένα φροντιστήριο μαθηματικών, μαθηματικός ήτανε ο άντρας μου, και στο ένα δωμάτιο δίδασκε και στο άλλο χωνόμουνα με την Αύρα Βλάση [Παρτσαλίδου] και την αδελφή της την Πέρσα».
«Ημαστε άλλα μυαλά»
*Μια μέρα τη στέλνουν να μιλήσει στις καπνεργάτριες του Πειραιά που είχαν κατέβει σε απεργία: «Μα, για σταθείτε, βρε παιδιά. Εγώ δεν ήξερα τα θέματά τους. Ηταν μόλις γύρισα από το Παρίσι. Ντυμένη, όπως με ηύραν, μου λέει ο άντρας της Ηλέκτρας (ο γιατρός Σιδερίδης) "μόνο όταν πέσεις στη θάλασσα θα μάθεις να κολυμπάς". Και επήγα. Να τους μιλήσω, για τι; Για το φασισμό. Μα δεν ξέρω τι είναι ο φασισμός... Κι όμως πήγα εκεί πέρα. Μόλις ανέβηκα, λοιπόν, είδα μπροστά μου μία απ’ τις γυναίκες αυτές τις καπνουλούδες που δουλεύαν στα καπνεργοστάσια. Επρεπε να δεις τη διαφορά με τώρα. Ητανε αλλήθωρες, κακοντυμένες, άπλυτες, νηστικές, κακοπληρωμένες. Μια κατάσταση φοβερή. Ντρεπόμουνα που μ’ ανέβασαν. Κι αυτοί οι άνθρωποι λέγανε η... η... συντρόφισσα; Πώς να με πούνε; Η συνάδελφος από "δω", είπαν, "θα μας πει δυο λόγια για το φασισμό". Πριν προλάβω λοιπόν να πω τα δυο λόγια, γιατί μέσα μου ήξερα, βέβαια, αφού είχα αρχίσει να πηγαίνω εδώ κι εκεί, και έξω, αλλά δεν μιλάς αμέσως για τέτοια θέματα, να τα συνθέσεις, γιατί αν υπήρχε κάτι κακό ήταν αυτό, ότι παίρνανε ένα μπουγιουρντί από τη Διεθνή και το εφάρμοζαν στις ελληνικές καταστάσεις, προσπαθούσα λοιπόν να αναπληρώσω την ηγεσία σε κάτι τέτοια πράματα, ώσπου με κάτι τέτοια έφαγα και το κεφάλι μου... Ωραία. Καλώς το έφαγα... Εν πάση περιπτώσει, θέλω να πω πως όλα αυτά γινόντανε μαζί με δράση και δίνανε αποτέλεσμα. [...]
»Περιττό να σου πω ότι στις καπνουλούδες τότε με κατέβασε η αστυνομία και μετά με πήγανε οι διάφοροι άνθρωποι του συνδικάτου ώς το τραμ. Μπήκα στο τραμ να πάρω τον ηλεκτρικό ν’ ανέβω στην Αθήνα. Από πίσω μου ήρθε η αστυνομία, με τσάκωσε και με πήγαν στον Πειραιά για πρώτη φορά, και μου ’πανε: "Εσείς, μια καθωσπρέπει, από οικογένεια...", "έτσι κάνανε και οι Ρώσοι και χάσαν την υπόθεση" και τα ρέστα. Γλίτωσα με κάτι τέτοιες φιλολογίες.
»Είχα πάντα την ψευδαίσθηση ότι μπορείς να κάνεις πολλά πράγματα, έστω και αν υπάρχουν αυτές οι κοινωνικές διαφορές. Και νομίζω ότι ώς ένα σημείο αποδώσανε. Απ’ τη στιγμή όμως που είπα κι εγώ δεν μ’ ενδιαφέρουνε ούτε τα σπίτια ούτε οι περιουσίες και σας τ’ αφήνω και bye-bye, και πήγα δημοσιογράφος, με κάναν αμέσως αρχισυντάκτρια της "Γυναίκας" και είχα μισθό και μπορούσα να ζήσω πια και με τον άντρα μου που έπαιρνε πολύ λίγα τότε και ο οποίος δεν μου έβαλε φραγμό στη ζωή μου. Γιατί αλλιώς πώς θα ζούσα 53 χρόνια μαζί του; Ετσι δεν είναι; Αγιος άνθρωπος. Με υπέστη 53 χρόνια».
Και η δημοσιογραφική της δουλειά;
*Τα άρθρα της στην εβδομαδιαία «Γυναίκα», την εποχή της 4ης Αυγούστου συνιστούν κατά τη γνώμη μας συνέχεια της προδικτατορικής της δράσης.
«Εγραφα με πολλά ψευδώνυμα. Πρώτον μετέφραζα. Ούτε και ξέρω πια... Μυθιστορήματα... Αφού μετέφρασα ακόμα και της Εστίας. Αν είναι δυνατόν. Είχα ένα φίλο και τα πλασάριζε. Και πληρωνόμουνα μέσω αυτού. [...] Βέβαια, κάτι μου ’μενε από το αστικό μου παρελθόν, όπως και να ’ναι από τα πολλά κάτι σου μένει. Υστερα πια, ό,τι έβγαλα τα ’βγαλα μόνη μου από τα βιβλία και απ’ τη δημοσιογραφία, χωρίς να γίνω τότε ποτέ μέλος [της ΕΣΗΕΑ] λόγω ιδεών...».
*Της ζητάμε να επιστρέψει στο αντιφασιστικό συνέδριο του 1934. Σημειώνουμε ότι ο «Ριζοσπάστης» των ημερών (Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1934) δημοσιεύει τις ανταποκρίσεις που έστελνε η Ηλέκτρα Αποστόλου (ως Ηλέχτρα Σιδερίδη) αλλά δεν αναφέρεται στη δική της παρουσία: «Τότε, στο συνέδριο εκείνο, με την Ηλέκτρα, θυμάμαι τι ωραία συνεννοούμαστε. Και ήτανε μια στρουμπουλή από εκείνες τις Σοβιετικές με τα γυαλάκια, της επανασταστικής εποχής, αλλά στενόμυαλη κομμάτι. Και η Ηλέκτρα και ’γω ήμαστε άλλα μυαλά. Εντελώς άλλα μυαλά. Αν ζούσε η Ηλέκτρα μπορούσε να την είχανε ξύσει... Αλλά εμένα δεν μ’ ένοιαζε, δηλαδή δεν μ’ ενδιέφερε το να είμαι κομματικό μέλος, ποτέ, κι άλλωστε ήμουνα πολύ λίγο διάστημα. [...] Και όταν έγιναν τα όσα έγιναν, πάντα έμεινα στο χώρο αυτό. Πάντα. Ούτε μια στιγμή δεν εγκατέλειψα, αλλά έλεγα την αλήθεια. Και στην "Εντολή", έγραψα και πώς είδα τα λάθη της εποχής εκείνης. Και γι’ αυτό με χτυπήσανε πάρα πολύ. Στην κριτική τους. [...]
»Καμιά φορά σκέφτομαι ότι δεν πολυκοίταζα όταν έγραφα μυθιστορήματα να αναδείξω ηρωίδες, παρόλο που υπήρχανε άπειρες γυναίκες, βέβαια. Δεν με ένοιαζε. Με ένοιαζε το γενικότερο πια. Να βαθύνω τα πράγματα, να βρω αλήθειες που να μπορώ να τις εκφράσω χωρίς να έχουνε ίχνος προπαγάνδας. Να βγαίνουν απ’ τα πράγματα τα ίδια, απ’ τη ζωή. Να κάνω ζωή, εδώ που τα λέμε. Ούτε ιστορία, ούτε τίποτα. Να κάνω ζωή. Να πάρω κομμάτια αληθινής ζωής. Γι’ αυτό συνεργάστηκα μ’ ανθρώπους λαϊκούς, γιατί ήθελα τη συνεργασία τέχνης και ζωής. [...]
»Από το συνέδριο πάντως γύρισα και ήμουνα υπερήφανη, γιατί πήγα στη Γενεύη, στην Κοινωνία των Εθνών, και είδα την Κολοντάι και θυμάμαι πόσο ευτυχής ένιωθα να περπατάω στη λίμνη και να συζητάω με την Κολοντάι και να της λέω όλα μας τα προβλήματα, να τα ’χουν υπόψη τους και να μη μας λένε καμιά φορά συνθήματα. Είχα την τόλμη να κάνω και κριτική».
*Στην Κατοχή, η Διδώ Σωτηρίου ασχολήθηκε με τον παράνομο αριστερό τύπο («Γυναικεία Δράση», «Ριζοσπάστη») και μαζί με την Αύρα Παρτσαλίδου είναι οι μόνες γυναίκες που αρθρογράφησαν στην κατοχική «Κομμουνιστική Επιθεώρηση».
Μετά τον πόλεμο
*Μετά την απελευθέρωση και ώς τη διαγραφή της (1947), στον «Ριζοσπάστη» θα δημοσιευτούν πολλά κείμενά της γύρω από θέματα εξωτερικής πολιτικής και γυναικών.
*Στις μεταπολεμικές συνθήκες, η Διδώ Σωτηρίου συμμετέχει στη ανασυγκρότηση του αριστερού γυναικείου κινήματος και μαζί με τη Χρύσα Χατζηβασιλείου επιλέγεται να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στο ιδρυτικό συνέδριο της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών στο Παρίσι (Νοέμβριος 1945).
«Πήγα μια φορά στο Παρίσι, το ’44-’45, με τη Χρύσα Χατζηβασιλείου του Πολιτικού Γραφείου. Ωραίος άνθρωπος. Μας βγάλανε χαρτιά την τελευταία στιγμή. [...] Ητανε η ιδρυτική της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Γυναικών, όπου δεν προλάβαμε να μιλήσουμε, γιατί το αεροπλάνο που πηγαίναμε έπεσε σε καταιγίδα [...]. Τελικά κάναμε ανώμαλη προσγείωση στα σύνορα της Ισπανίας που παρά λίγο να μας πιάσουνε. Και ήρθανε και μας πήραν με αυτοκίνητα να πάμε σ’ ένα ξενοδοχείο και το πρωί ξεκινήσαμε για το Παρίσι. Κι όταν πήγαμε, πήγαμε σε όλα που γινήκανε μετά, ακόμη δεν είχανε τελειώσει ορισμένες εργασίες, αλλά δεν ήμαστε την ημέρα που έγινε το συνέδριο. Εργαστήκαμε με όλο τον κόσμο που ήτανε [εκεί] και θυμάμαι ήτανε και μία δεξίωση την ημέρα που φτάσαμε στην πρεσβεία τη γιουγκοσλαβική όπου φορούσα τα παπούτσια κι ήταν τα δάχτυλά μου έξω. [...]». [σ.σ.: Στο συνέδριο εκ μέρους των Ελληνίδων μίλησε τελικά η Τατιάνα Γκρίτση Μιλλιέξ που βρισκόταν στο Παρίσι.]
*Σε γυναικεία συνέδρια της διεθνούς αριστερής γυναικείας κίνησης, στη Μόσχα αυτή τη φορά, θα βρεθεί και πάλι η Διδώ Σωτηρίου τη δεκαετία του ’60, συγγραφέας πια και αρθρογράφος της «Αυγής». Στη μνήμη της, το γυναικείο συνέδριο μπλεκόταν πια με ένα συνέδριο προς τιμήν των αντιστασιακών που πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα το 1965.
«Μετά πάλι, θέλω να σου πω ότι τρεις τέσσερις φορές, δε θυμάμαι, πήγα στη Σοβιετική Ενωση σε συνέδρια. Εκεί έγινε το πρώτο συνέδριο που ήρθε και η Τερεσκόβα, νομίζω, ήμουνα δημοσιογράφος τότε, έστελνα ανταποκρίσεις, όσες μπορούσα να στείλω, γιατί υπήρχε ανταποκριτής και είχε τσαντιστεί που πήγα κι εγώ. Θυμάμαι ότι εκεί άκουσα για πρώτη φορά για τη ρήξη με την Κίνα. Ημαστε στο συνέδριο πέντε χιλιάδες γυναίκες και χτυπούσανε τα έδρανα. Λέω σε μια Σοβιετική που έβγαζε τη "Σοβιετική Γυναίκα", και εκεί είχα δημοσιεύσει πολλά διηγήματα, σε έξι γλώσσες έβγαινε, της λέω "είναι δυνατόν, είναι δυνατόν αυτή τη στιγμή να νιώθουμε εχθρό κάτι που το θαυμάσαμε -αφήστε τα λουλούδια ν’ ανθίσουνε-", και κλαίγαμε και οι δύο. Ημαστε συναισθηματικές και κλαίγαμε. Εν τούτοις θυμάμαι που μας είχανε καλεσμένους στο παλάτι, στο Κρεμλίνο, πρώτα να πάμε στο παλιό Κρεμλίνο και μέσα στη μυστηριώδη αυτή ατμόσφαιρα φάγαμε κιόλα, ύστερα ανεβήκαμε στο καινούριο και ήτανε όλοι οι αστροναύτες. [...]
»Είχα τολμήσει τότε, με το θράσος της αγνοίας μου εδώ που τα λέμε, να σταματήσω τον αρχιστράτηγο, μάλλον υπουργός Αμύνης ήτανε, κι ενώ μιλούσε για τους αντιστασιακούς όλους, για την Ελλάδα δεν είπε τίποτε. Λοιπόν, εγώ του είπα το εξής - κι αυτό μ’ ανέβασε στους Ελληνες, μετά με περιμένανε και με σηκώσανε στα χέρια. Λέω, "δε μου λέτε, μου έκανε φοβερή εντύπωση. Εμείς είμαστε η μόνη χώρα που δεν στείλαμε στρατό να σας χτυπήσει. Και δεν είπατε τίποτα, δεν βρήκατε μια λέξη να πείτε". Αυτός με χάιδεψε στην πλάτη και μου λέει: "Εκείνο το θαύμα της Κρήτης, αν είχε γίνει πιο νωρίς...", Λέω: "Κι εσείς, αν είχατε κάνει πιο νωρίς το Στάλινγκραντ..."[...].
Στάλιν και Μπρέζνιεφ
»Υστερα ξαναπήγα με τους αντιστασιακούς, μου δώσανε και μετάλλια, τέλος πάντων, κι ήτανε για πρώτη φορά τότε που ήτανε όλοι οι μεγάλοι συγγραφείς, και είδα πόσο σταλινικοί ήτανε. [...]. Γενικά πήρα μέρος πάντα με όλες αυτές τις πολύχρωμες γυναίκες. Εχω πολλές τέτοιες φωτογραφίες. Σε μια είμαστε μπρος μια σειρά οι αντιστασιακοί, κι εγώ μαζί τους, παχιά τότε, γιατί με ταΐζανε όλα εκείνα, και φυσικά τότε μου εκδηλωθήκανε όλες οι αρρώστιες, αντί να κάνω δίαιτες έπεσα σ’ αυτή την κατάσταση, και πίσω μου είναι ένας από τους χειρότερους μετά τον Στάλιν, ένα καταραμένο όνομα κι αυτό, ο Μπρέζνιεφ. Πήγα πριν, το ’63, και μετά, το ’65. Συνέδρια γυναικών ήτανε, και γενικώς αντιστασιακή κίνηση».
--------------------------------------------------------------------------------
Η ελευθερία προϋπόθεση ειρήνης
Παρέλαση γυναικών επί 4ης Αυγούστου, την ώρα που αντιφασίστριες φυλακίζονται.
Στις 24 Μαΐου 1936, τις παραμονές της μεταξικής δικτατορίας, η Επιτροπή για την Εργασία της Γυναίκας, στην οποία μετείχαν φεμινίστριες και αριστερές που είχαν συγκροτήσει τη Επιτροπή Γυναικών κατά του Πολέμου και του Φασισμού, διοργάνωσε μια μεγάλη εκδήλωση στο θέατρο Αργυροπούλου.
Το ακροατήριο αποκλειστικά γυναικείο, καθώς η αστυνομία απαγόρευσε την είσοδο στους άνδρες, παρακολούθησε σημαντικές γυναικείες προσωπικότητες της εποχής (Αύρα Θεοδωροπούλου, Μαρία Σβώλου, Ελένη Καραϊωσηφίδου κ.ά.) να συνδέουν τον περιορισμό των γυναικείων δικαιωμάτων με τον φασισμό και τον επαπειλούμενο τότε πόλεμο. Τελευταία μίλησε η Διδώ. Θέμα της, οι γυναίκες και η ειρήνη. Από το περιοδικό «Αγώνας της Γυναίκας» (Μάιος 1936) μεταφέρουμε το σχετικό ρεπορτάζ:
«Τελευταία μιλά για την ειρήνη η Κα Διδώ Σωτηρίου: "Να εξετάσομε", λέει, "σε λίγα λεπτά το τεράστιο πρόβλημα του πολέμου είναι αδύνατο, γι’ αυτό θ’ αγγίξομε μια χαρακτηριστική σύγχρονή του φάση. Θα πάρομε μερικά πρόσφατα παραδείγματα για να βγάλομε μέσα απ’ αυτά τα συμπεράσματά μας". [...]
Η Κα Σωτηρίου περνά με συγκίνηση στην περιγραφή του δράματος της Αβησσυνίας και θίγει μερικά αίτια που έσπρωξαν την Ιταλία στην κατάχτησή της αυτή. Σαν συνέχεια και συνέπεια, μας δίνει την καταπάτηση απ’ τον Χίτλερ της συνθήκης του Λοκάρνο. Ετσι φτάνει στο πρώτο μεγάλο συμπέρασμα: Οι δικτατορίες πρωτοστατούν για να σύρουν τον κόσμο σε νέες σφαγές. "Τα φασιστικά κράτη δεν φοβούνται τον πόλεμο αλλά την ειρήνη... Τα φασιστικά κράτη, ανίκανα να λύσουν τα εσωτερικά προβλήματα των λαών τους, ζητούν τη λύση τους σε εξωτερικές πολεμικές περιπέτειες".
Το ακροατήριο, με ρίγη φρίκης ακούει μερικές στατιστικές των θυμάτων του πολέμου του ’14: "10 εκατομμύρια νεκροί, 18 εκατ. ανάπηροι, 9 εκατ. ορφανά, 5 εκατ. χήρες, 10 εκατ. πρόσφυγες"...
Πώς θα σώσομε σήμερα την ειρήνη; [...] "Η ειρήνη είναι ενιαία. Το σύστημα της συλλογικής ασφάλειας μέσα στα πλαίσια της Κοινωνίας των Εθνών (Κ.Τ.Ε.), για μας τους μικρούς λαούς είναι η μόνη σωτηρία. Ο ελληνικός λαός έχει κάθε συμφέρον ν’ ακολουθεί την πολιτική φιλειρηνικών λαών, χτυπώντας κάθε άλλη προδοτική πρόταση για μονομερή σύμφωνα". Κατόπιν εξηγεί πώς η ένωση των μη φασιστικών κρατών, η ένωση των λαών φίλων της ειρήνης, θα σταθεί τοίχος απροσπέλαστος στις ορέξεις δύο τριών κρατών που σήμερα θέλουν τον πόλεμο, όπως η Γερμανία, η Ιταλία, η Ιαπωνία. Κατόπιν περνά στο ρόλο των γυναικών και στο πώς πρέπει να συμβάλουν για τη δημιουργία μιας ατμόσφαιρας ειρηνιστικής, "...μιας ατμόσφαιρας που δεν θ’ αφήνει κανένα φιλοπόλεμο κυβερνήτη να παρεκκλίνει απ’ τον πόθο του λαού, πόθο που εκφράζεται στο σύνθημά μας: η ειρήνη να ’ναι η μόνιμη πολιτική του κράτους".
Ετσι καταλήγει η ομιλήτρια σε μια σειρά από αιτήματα:
"1) Εμμονή στο σύστημα της συλλογικής ασφάλειας στα πλαίσια μιας δυνατής Κ.Τ.Ε. 2) Να παταχθεί η μυστική διπλωματική κίνηση. 3) Να εθνικοποιηθεί η πολεμική βιομηχανία, για να πάψει ο πόλεμος να είναι πηγή πλουτισμού μιας χούφτας εμπόρων που, με τα κολοσσιαία κεφάλαια που διαθέτουν, εξαγοράζουν τον τύπο, δημιουργούν μια κοινή γνώμη πολεμική κι έτσι διαταράσσουν τις διεθνείς σχέσεις. 4) Να παύσει κάθε τάσις για μίμηση των φασιστικών μεθόδων για την ανάπτυξη της νεότητας: μιλιταριστικό πνεύμα, καλλιέργεια του μίσους κατά των λαών κ.τ.λ.
"Μα για την εκτέλεση όλων αυτών σαν αρχή και σαν τέλος, σαν προϋπόθεση και σαν πεμπτουσία της ειρήνης, ζητούμε ακέριες τις ελευθερίες του ανθρώπου και του πολίτου, ακέριες τις λαϊκές και συνδικαλιστικές μας ελευθερίες. Οπου οι λαοί τις στερήθηκαν, εκεί ο πόλεμος έγινε σύμβολο. Οπου οι λαοί τις κράτησαν και τις βάθυναν, από κει θα δούμε να βγαίνει η ελπίδα της ειρήνης, η χαραυγή μιας καλύτερης ζωής"».
--------------------------------------------------------------------------------
ΔΙΑΒΑΣΤΕ
«Ο Αγώνας της Γυναίκας»
(Δελτίο του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, τεύχη 1934-1936.)
Πυκνές αναφορές στις αντιφασιστικές πρωτοβουλίες φεμινιστριών και κομμουνιστριών. Πληροφορίες για τη δράση της Διδώς Σωτηρίου στις γυναικείες οργανώσεις της εποχής, αποσπάσματα ομιλιών της και, προς το τέλος της περιόδου, άρθρα της για τη διεθνή αντιπολεμική κίνηση των γυναικών της αριστεράς.
«Η Γυναίκα»
(Διευθύντρια Ρόζα Νικολοπούλου, αρχισυντάκτις Διδώ Σωτηρίου, 1936-1939.)
Ρεπορτάζ και άρθρα της Διδώς Σωτηρίου με κύρια έμφαση στα προβλήματα των εργαζόμενων γυναικών.
[Διδώ Σωτηρίου]
«Η Οκτωβριανή Επανάσταση για τη γυναίκα»
(«Κομμουνιστική Επιθεώρηση», φύλλο 19, Νοέμβρης 1943, ανατύπωση εκδόσεων Καράντζα, Αθήνα 1976, τ. Α’, σσ. 561-563.)
Οι κατακτήσεις των σοβιετικών γυναικών μετά το ’17.
Δ.[ιδώ] ΣΩΤ.[ηρίου]
«Οι γυναίκες ετοιμάζονται για το πρώτο Πανελλαδικό Συνέδριό τους»
(«Ριζοσπάστης», 23 του Μάη 1946)
Πρώτο από σειρά άρθρων της Διδώς Σωτηρίου για το ιδρυτικό συνέδριο της Πανελλαδικής Ομοσπονδίας Γυναικών (ΠΟΓ), η οποία δημιουργήθηκε στον απόηχο του παρισινού συνεδρίου της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών.
Διδώ Σωτηρίου
«Ηλέκτρα»
(Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1999, ανατύπωση.)
Σύντομη αναφορά στη μεσοπολεμική γυναικεία δράση.
Σάσα Τσακίρη
«Διδώ Σωτηρίου. Από τον κήπο της Εδέμ στο καμίνι του αιώνα μας» («Κέδρος», Αθήνα 1996).
Βιογραφία της Δ. Σωτηρίου βασισμένη κατά κύριο λόγο σε συνομιλίες της με τη συγγραφέα. Αναφορές και σε γεγονότα που μας απασχολούν εδώ.
Δεν θυμόταν πια καλά. Ηταν ήδη 82 ετών και άρρωστη. Και όσα την καλούσαμε να φέρει στη μνήμη της ήταν πολύ μακρινά, αλλά και πολύ λιγότερο δουλεμένα από τα μεγάλα γεγονότα που τη σημάδεψαν κι άφησαν έντονα τα ίχνη τους στο έργο της.
Μολαταύτα, είχε να μας πει πολλά και ενδιαφέροντα. Συναρπαστική, ως συνήθως, η αφήγησή της, δεν αποδυναμωνόταν από τις συχνές παρεκβάσεις που κατηύθυναν διαρκώς τη συζήτηση σε όσα εκείνη έκρινε σημαντικότερα από το «ειδικό» ερώτημά μας. Ούτως ή άλλως, το τι λησμονούν οι άνθρωποι δεν είναι λιγότερο εύγλωττο από εκείνο που διαλέγουν να θυμούνται.
Με τη Διδώ Σωτηρίου μιλήσαμε στις 17 Ιουλίου 1991. Δεκατρία χρόνια μετά, το συγκεκριμένο κεφάλαιο της ζωής της συνεχίζει να βρίσκεται στο ημίφως. Το ίδιο συνέβη και με άλλες γυναικείες προσωπικότητες της αριστεράς. Ανάμεσά τους τη Γαλάτεια Καζαντζάκη, τη Ρόζα Ιμβριώτη και την Αναστασία Δεληγιάννη-Αναστασιάδη, για να μείνουμε σε τρία χαρακτηριστικά -και πολύ διαφορετικά- παραδείγματα: το πέρασμά τους από το αριστερό γυναικείο κίνημα δεν κρίθηκε (συνήθως και από τις ίδιες) άξιο ιδιαίτερου λόγου, επισκιάστηκε από βιώματα, δράσεις και κείμενα που τις συνέδεαν με τα «μείζονα» συμβάντα της εποχής τους.
*Η ενασχόληση της Διδώς Σωτηρίου με τα θέματα των γυναικών ξεκινά πολύ νωρίς, τις παραμονές της 4ης Αυγούστου: Στα 1934 συμμετέχει στην προσπάθεια συγκρότησης ενός γυναικείου αντιφασιστικού μετώπου. Ηταν η πρώτη φορά που οι γυναίκες του ΚΚΕ θα συνεργάζονταν με τις «αστές» φεμινίστριες του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας. Μέλος της Πανελλήνιας Επιτροπής Γυναικών κατά του Πολέμου και του Φασισμού, η Διδώ Σωτηρίου ταξίδεψε στο Παρίσι τον Αύγουστο του 1934 για να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στο Παγκόσμιο Αντιπολεμικό και Αντιφασιστικό Συνέδριο των Γυναικών.
Τρεις γυναίκες
Η Ηλέκτρα Αποστόλου και η Λουκία Τσοκοπούλου ήταν οι δύο άλλες εκπρόσωποι της χώρας. Η πρώτη εκ μέρους της (κομμουνιστικής) Ενωτικής Γενικής Συνομοσπονδίας και η δεύτερη εκ μέρους της Γενικής Συνομοσπονδίας των Εργατών. Από τον τύπο πληροφορούμαστε ότι οι ελληνίδες εκπρόσωποι έγιναν δεκτές με ενθουσιασμό: Η Λουκία Τσοκοπούλου εκλέχτηκε στο προεδρείο του συνεδρίου, ενώ στη νέα Παγκόσμια Γυναικεία Επιτροπή δόθηκαν στην Ελλάδα τρεις θέσεις: μία στη Γενική Συνομοσπονδία, μία στην Ενωτική και μία στη γραμματέα της Επιτροπής Γυναικών Μαρία Σβώλου.
*Το σύντομο διάστημα που μεσολαβεί ώς τη δικτατορία, η Διδώ Σωτηρίου εμφανίζεται ιδιαίτερα δραστήρια: συμμετέχει πρωταγωνιστικά στην ίδρυση του Συλλόγου Εργαζομένων Γυναικών, μιλά σε κεντρικές και περιφερειακές γυναικείες εκδηλώσεις και αρθρογραφεί στον «Αγώνα της Γυναίκας», όργανο του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας.
*Πιστεύοντας ότι η αριστερή γυναικεία δράση της εποχής αυτής υπήρξε καθοριστική για τις μεταγενέστερες διαδρομές του ελληνικού γυναικείου κινήματος, ζητήσαμε από τη Διδώ Σωτηρίου να μας μιλήσει για τις εμπειρίες της εκείνης της περιόδου. Αξίζει να την ακούσουμε:
«Κάποιο διάστημα ήμουνα μέλος του κόμματος, με το ζόρι δηλαδή με κάνανε μέλος του κόμματος, μετά με ξεκάνανε. Στα μεταξικά ήμουν, εκείνη την εποχή με είχαν βάλει σ’ εκείνα τα παράλογα πράγματα που κάνανε, που εκατό άνθρωποι πηγαίναμε να κάνουμε διαδήλωση στο Σύνταγμα... Αν ήταν δυνατόν! Αλλά, φυσικά, εγώ ήμουνα μαγεμένη με τη ρούσικη λογοτεχνία, με την επανάσταση του ’17[...] Τον "Αγώνα της Γυναίκας" κι αυτά τα θεωρούσα, ας πούμε, και λίγο όχι επαναστατικά».
*Θυμόταν, ωστόσο, ότι συνεργαζόταν στενά με τη Μαρία Σβώλου, η οποία είχε πια παραιτηθεί από την ηγεσία του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα και είχε προσεγγίσει το ΚΚΕ: «Ο Σβώλος ήτανε πολύ φίλος μου και πολλές φορές μου ’λεγε: "Βρε Διδώ, της δίνω τόσα λεφτά, πάει και τα δίνει όλα στο κόμμα και μου ’ρχεται με σχισμένα νυχτικά. Πάρ’ τηνε, μωρέ, να πάρει και κανένα λούσο"».
Χρύσα Χατζηβασιλείου, Μαρία Σβώλου, Ηλέκτρα Αποστόλου. Τρεις πολύ σημαντικές γυναικείες φυσιογνωμίες της αριστεράς με τις οποίες συνεργάστηκε για χρόνια η Διδώ Σωτηρίου.
*Η ίδια, πάλι, έμπλεκε τους πάντες με την εμφάνισή της. Δεν αντιστοιχούσε στο στερεότυπο της κομμουνίστριας: «Κομμουνίστρια -όπως ήμουν εγώ- καλοβαλμένη και μπάνικη και πάντα κοκετεμένη, πώς γίνεται; Και ήτανε στην αρχή πολύ λίγος αυτός ο κόσμος. Και μες στο λίγο κόσμο ξεφύτρωσα κι εγώ. Ετσι, γιατί καιγόμουνα μέσα μου. Μετά την πρώτη, ας πούμε, Μεγάλη Ιδέα που την άκουγα παιδί και είδα το γκρέμισμά της, να καίγεται μαζί με τη Σμύρνη... Τα είδα βέβαια αργότερα, αλλά έχοντάς τα μαζί μου στο προσφυγικό μου μπογαλάκι μπόρεσα μετά να τα αξιοποιήσω σε κάθε περίπτωση. Πριν αρχίσω τη λογοτεχνία και βάλω τον πισινό μου κάτω και δουλέψω, αυτά ήθελα να τα ξοδεύω».
*Δεν ήταν υψηλό στέλεχος («καντράκι», όπως λέει ειρωνικά), αλλά το μυαλό της «γεννούσε ιδέες». Μια από αυτές ήταν η δημιουργία ενός Συλλόγου Εργαζομένων Γυναικών. Συνεργαζόταν και με άλλα γυναικεία σωματεία, ανάμεσά τους και τον Σύνδεσμο Ελληνίδων Επιστημόνων: «Αρχισα τότε εγώ τη δράση μου, να βοηθώ στις δουλειές αυτές, κομμάτι από πάνω, αλλά και πρακτικά, να φέρουμε όλες τις γυναίκες αυτές να κάνουμε ένα κίνημα. Ετσι, όταν έγινε η μεταξική δικτατορία, εγώ ήμουνα στη Σάμο, την πατρίδα του άντρα μου, κι έτρεξα αμέσως να πάω να δω τι θα γίνουν τα γραφεία, θυμάμαι Σταδίου ήτανε, στο Μέγαρο Εφεσίου, και να δω πώς θα περισώσουμε αυτά που είχαμε εκεί».
*Την εποχή εκείνη επιχειρούσε το ΚΚΕ να συνεργαστεί με γυναίκες προερχόμενες από την αστική τάξη, μερίδα της οποίας αποδεικνυόταν ιδιαίτερα προοδευτική. Βοηθούσε το γεγονός ότι πολλά στελέχη, όπως άλλωστε και η ίδια, «είχαμε ζήσει την αστική ζωή». Και η Ηλέκτρα «ήτανε από αστικό σπίτι», αλλά για να πάει στο Παρίσι είχαν κάνει έρανο μεταξύ τους για να αγοράσει δυο ρούχα («να της πάρουμε ελβιέλες»): «Οι άνθρωποι τα δίνανε όλα τότε. Ολες αυτές οι γυναίκες. Είχε κάνει ο άντρας μου (ο Πλάτων Σωτηρίου) ένα φροντιστήριο μαθηματικών, μαθηματικός ήτανε ο άντρας μου, και στο ένα δωμάτιο δίδασκε και στο άλλο χωνόμουνα με την Αύρα Βλάση [Παρτσαλίδου] και την αδελφή της την Πέρσα».
«Ημαστε άλλα μυαλά»
*Μια μέρα τη στέλνουν να μιλήσει στις καπνεργάτριες του Πειραιά που είχαν κατέβει σε απεργία: «Μα, για σταθείτε, βρε παιδιά. Εγώ δεν ήξερα τα θέματά τους. Ηταν μόλις γύρισα από το Παρίσι. Ντυμένη, όπως με ηύραν, μου λέει ο άντρας της Ηλέκτρας (ο γιατρός Σιδερίδης) "μόνο όταν πέσεις στη θάλασσα θα μάθεις να κολυμπάς". Και επήγα. Να τους μιλήσω, για τι; Για το φασισμό. Μα δεν ξέρω τι είναι ο φασισμός... Κι όμως πήγα εκεί πέρα. Μόλις ανέβηκα, λοιπόν, είδα μπροστά μου μία απ’ τις γυναίκες αυτές τις καπνουλούδες που δουλεύαν στα καπνεργοστάσια. Επρεπε να δεις τη διαφορά με τώρα. Ητανε αλλήθωρες, κακοντυμένες, άπλυτες, νηστικές, κακοπληρωμένες. Μια κατάσταση φοβερή. Ντρεπόμουνα που μ’ ανέβασαν. Κι αυτοί οι άνθρωποι λέγανε η... η... συντρόφισσα; Πώς να με πούνε; Η συνάδελφος από "δω", είπαν, "θα μας πει δυο λόγια για το φασισμό". Πριν προλάβω λοιπόν να πω τα δυο λόγια, γιατί μέσα μου ήξερα, βέβαια, αφού είχα αρχίσει να πηγαίνω εδώ κι εκεί, και έξω, αλλά δεν μιλάς αμέσως για τέτοια θέματα, να τα συνθέσεις, γιατί αν υπήρχε κάτι κακό ήταν αυτό, ότι παίρνανε ένα μπουγιουρντί από τη Διεθνή και το εφάρμοζαν στις ελληνικές καταστάσεις, προσπαθούσα λοιπόν να αναπληρώσω την ηγεσία σε κάτι τέτοια πράματα, ώσπου με κάτι τέτοια έφαγα και το κεφάλι μου... Ωραία. Καλώς το έφαγα... Εν πάση περιπτώσει, θέλω να πω πως όλα αυτά γινόντανε μαζί με δράση και δίνανε αποτέλεσμα. [...]
»Περιττό να σου πω ότι στις καπνουλούδες τότε με κατέβασε η αστυνομία και μετά με πήγανε οι διάφοροι άνθρωποι του συνδικάτου ώς το τραμ. Μπήκα στο τραμ να πάρω τον ηλεκτρικό ν’ ανέβω στην Αθήνα. Από πίσω μου ήρθε η αστυνομία, με τσάκωσε και με πήγαν στον Πειραιά για πρώτη φορά, και μου ’πανε: "Εσείς, μια καθωσπρέπει, από οικογένεια...", "έτσι κάνανε και οι Ρώσοι και χάσαν την υπόθεση" και τα ρέστα. Γλίτωσα με κάτι τέτοιες φιλολογίες.
»Είχα πάντα την ψευδαίσθηση ότι μπορείς να κάνεις πολλά πράγματα, έστω και αν υπάρχουν αυτές οι κοινωνικές διαφορές. Και νομίζω ότι ώς ένα σημείο αποδώσανε. Απ’ τη στιγμή όμως που είπα κι εγώ δεν μ’ ενδιαφέρουνε ούτε τα σπίτια ούτε οι περιουσίες και σας τ’ αφήνω και bye-bye, και πήγα δημοσιογράφος, με κάναν αμέσως αρχισυντάκτρια της "Γυναίκας" και είχα μισθό και μπορούσα να ζήσω πια και με τον άντρα μου που έπαιρνε πολύ λίγα τότε και ο οποίος δεν μου έβαλε φραγμό στη ζωή μου. Γιατί αλλιώς πώς θα ζούσα 53 χρόνια μαζί του; Ετσι δεν είναι; Αγιος άνθρωπος. Με υπέστη 53 χρόνια».
Και η δημοσιογραφική της δουλειά;
*Τα άρθρα της στην εβδομαδιαία «Γυναίκα», την εποχή της 4ης Αυγούστου συνιστούν κατά τη γνώμη μας συνέχεια της προδικτατορικής της δράσης.
«Εγραφα με πολλά ψευδώνυμα. Πρώτον μετέφραζα. Ούτε και ξέρω πια... Μυθιστορήματα... Αφού μετέφρασα ακόμα και της Εστίας. Αν είναι δυνατόν. Είχα ένα φίλο και τα πλασάριζε. Και πληρωνόμουνα μέσω αυτού. [...] Βέβαια, κάτι μου ’μενε από το αστικό μου παρελθόν, όπως και να ’ναι από τα πολλά κάτι σου μένει. Υστερα πια, ό,τι έβγαλα τα ’βγαλα μόνη μου από τα βιβλία και απ’ τη δημοσιογραφία, χωρίς να γίνω τότε ποτέ μέλος [της ΕΣΗΕΑ] λόγω ιδεών...».
*Της ζητάμε να επιστρέψει στο αντιφασιστικό συνέδριο του 1934. Σημειώνουμε ότι ο «Ριζοσπάστης» των ημερών (Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1934) δημοσιεύει τις ανταποκρίσεις που έστελνε η Ηλέκτρα Αποστόλου (ως Ηλέχτρα Σιδερίδη) αλλά δεν αναφέρεται στη δική της παρουσία: «Τότε, στο συνέδριο εκείνο, με την Ηλέκτρα, θυμάμαι τι ωραία συνεννοούμαστε. Και ήτανε μια στρουμπουλή από εκείνες τις Σοβιετικές με τα γυαλάκια, της επανασταστικής εποχής, αλλά στενόμυαλη κομμάτι. Και η Ηλέκτρα και ’γω ήμαστε άλλα μυαλά. Εντελώς άλλα μυαλά. Αν ζούσε η Ηλέκτρα μπορούσε να την είχανε ξύσει... Αλλά εμένα δεν μ’ ένοιαζε, δηλαδή δεν μ’ ενδιέφερε το να είμαι κομματικό μέλος, ποτέ, κι άλλωστε ήμουνα πολύ λίγο διάστημα. [...] Και όταν έγιναν τα όσα έγιναν, πάντα έμεινα στο χώρο αυτό. Πάντα. Ούτε μια στιγμή δεν εγκατέλειψα, αλλά έλεγα την αλήθεια. Και στην "Εντολή", έγραψα και πώς είδα τα λάθη της εποχής εκείνης. Και γι’ αυτό με χτυπήσανε πάρα πολύ. Στην κριτική τους. [...]
»Καμιά φορά σκέφτομαι ότι δεν πολυκοίταζα όταν έγραφα μυθιστορήματα να αναδείξω ηρωίδες, παρόλο που υπήρχανε άπειρες γυναίκες, βέβαια. Δεν με ένοιαζε. Με ένοιαζε το γενικότερο πια. Να βαθύνω τα πράγματα, να βρω αλήθειες που να μπορώ να τις εκφράσω χωρίς να έχουνε ίχνος προπαγάνδας. Να βγαίνουν απ’ τα πράγματα τα ίδια, απ’ τη ζωή. Να κάνω ζωή, εδώ που τα λέμε. Ούτε ιστορία, ούτε τίποτα. Να κάνω ζωή. Να πάρω κομμάτια αληθινής ζωής. Γι’ αυτό συνεργάστηκα μ’ ανθρώπους λαϊκούς, γιατί ήθελα τη συνεργασία τέχνης και ζωής. [...]
»Από το συνέδριο πάντως γύρισα και ήμουνα υπερήφανη, γιατί πήγα στη Γενεύη, στην Κοινωνία των Εθνών, και είδα την Κολοντάι και θυμάμαι πόσο ευτυχής ένιωθα να περπατάω στη λίμνη και να συζητάω με την Κολοντάι και να της λέω όλα μας τα προβλήματα, να τα ’χουν υπόψη τους και να μη μας λένε καμιά φορά συνθήματα. Είχα την τόλμη να κάνω και κριτική».
*Στην Κατοχή, η Διδώ Σωτηρίου ασχολήθηκε με τον παράνομο αριστερό τύπο («Γυναικεία Δράση», «Ριζοσπάστη») και μαζί με την Αύρα Παρτσαλίδου είναι οι μόνες γυναίκες που αρθρογράφησαν στην κατοχική «Κομμουνιστική Επιθεώρηση».
Μετά τον πόλεμο
*Μετά την απελευθέρωση και ώς τη διαγραφή της (1947), στον «Ριζοσπάστη» θα δημοσιευτούν πολλά κείμενά της γύρω από θέματα εξωτερικής πολιτικής και γυναικών.
*Στις μεταπολεμικές συνθήκες, η Διδώ Σωτηρίου συμμετέχει στη ανασυγκρότηση του αριστερού γυναικείου κινήματος και μαζί με τη Χρύσα Χατζηβασιλείου επιλέγεται να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στο ιδρυτικό συνέδριο της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών στο Παρίσι (Νοέμβριος 1945).
«Πήγα μια φορά στο Παρίσι, το ’44-’45, με τη Χρύσα Χατζηβασιλείου του Πολιτικού Γραφείου. Ωραίος άνθρωπος. Μας βγάλανε χαρτιά την τελευταία στιγμή. [...] Ητανε η ιδρυτική της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Γυναικών, όπου δεν προλάβαμε να μιλήσουμε, γιατί το αεροπλάνο που πηγαίναμε έπεσε σε καταιγίδα [...]. Τελικά κάναμε ανώμαλη προσγείωση στα σύνορα της Ισπανίας που παρά λίγο να μας πιάσουνε. Και ήρθανε και μας πήραν με αυτοκίνητα να πάμε σ’ ένα ξενοδοχείο και το πρωί ξεκινήσαμε για το Παρίσι. Κι όταν πήγαμε, πήγαμε σε όλα που γινήκανε μετά, ακόμη δεν είχανε τελειώσει ορισμένες εργασίες, αλλά δεν ήμαστε την ημέρα που έγινε το συνέδριο. Εργαστήκαμε με όλο τον κόσμο που ήτανε [εκεί] και θυμάμαι ήτανε και μία δεξίωση την ημέρα που φτάσαμε στην πρεσβεία τη γιουγκοσλαβική όπου φορούσα τα παπούτσια κι ήταν τα δάχτυλά μου έξω. [...]». [σ.σ.: Στο συνέδριο εκ μέρους των Ελληνίδων μίλησε τελικά η Τατιάνα Γκρίτση Μιλλιέξ που βρισκόταν στο Παρίσι.]
*Σε γυναικεία συνέδρια της διεθνούς αριστερής γυναικείας κίνησης, στη Μόσχα αυτή τη φορά, θα βρεθεί και πάλι η Διδώ Σωτηρίου τη δεκαετία του ’60, συγγραφέας πια και αρθρογράφος της «Αυγής». Στη μνήμη της, το γυναικείο συνέδριο μπλεκόταν πια με ένα συνέδριο προς τιμήν των αντιστασιακών που πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα το 1965.
«Μετά πάλι, θέλω να σου πω ότι τρεις τέσσερις φορές, δε θυμάμαι, πήγα στη Σοβιετική Ενωση σε συνέδρια. Εκεί έγινε το πρώτο συνέδριο που ήρθε και η Τερεσκόβα, νομίζω, ήμουνα δημοσιογράφος τότε, έστελνα ανταποκρίσεις, όσες μπορούσα να στείλω, γιατί υπήρχε ανταποκριτής και είχε τσαντιστεί που πήγα κι εγώ. Θυμάμαι ότι εκεί άκουσα για πρώτη φορά για τη ρήξη με την Κίνα. Ημαστε στο συνέδριο πέντε χιλιάδες γυναίκες και χτυπούσανε τα έδρανα. Λέω σε μια Σοβιετική που έβγαζε τη "Σοβιετική Γυναίκα", και εκεί είχα δημοσιεύσει πολλά διηγήματα, σε έξι γλώσσες έβγαινε, της λέω "είναι δυνατόν, είναι δυνατόν αυτή τη στιγμή να νιώθουμε εχθρό κάτι που το θαυμάσαμε -αφήστε τα λουλούδια ν’ ανθίσουνε-", και κλαίγαμε και οι δύο. Ημαστε συναισθηματικές και κλαίγαμε. Εν τούτοις θυμάμαι που μας είχανε καλεσμένους στο παλάτι, στο Κρεμλίνο, πρώτα να πάμε στο παλιό Κρεμλίνο και μέσα στη μυστηριώδη αυτή ατμόσφαιρα φάγαμε κιόλα, ύστερα ανεβήκαμε στο καινούριο και ήτανε όλοι οι αστροναύτες. [...]
»Είχα τολμήσει τότε, με το θράσος της αγνοίας μου εδώ που τα λέμε, να σταματήσω τον αρχιστράτηγο, μάλλον υπουργός Αμύνης ήτανε, κι ενώ μιλούσε για τους αντιστασιακούς όλους, για την Ελλάδα δεν είπε τίποτε. Λοιπόν, εγώ του είπα το εξής - κι αυτό μ’ ανέβασε στους Ελληνες, μετά με περιμένανε και με σηκώσανε στα χέρια. Λέω, "δε μου λέτε, μου έκανε φοβερή εντύπωση. Εμείς είμαστε η μόνη χώρα που δεν στείλαμε στρατό να σας χτυπήσει. Και δεν είπατε τίποτα, δεν βρήκατε μια λέξη να πείτε". Αυτός με χάιδεψε στην πλάτη και μου λέει: "Εκείνο το θαύμα της Κρήτης, αν είχε γίνει πιο νωρίς...", Λέω: "Κι εσείς, αν είχατε κάνει πιο νωρίς το Στάλινγκραντ..."[...].
Στάλιν και Μπρέζνιεφ
»Υστερα ξαναπήγα με τους αντιστασιακούς, μου δώσανε και μετάλλια, τέλος πάντων, κι ήτανε για πρώτη φορά τότε που ήτανε όλοι οι μεγάλοι συγγραφείς, και είδα πόσο σταλινικοί ήτανε. [...]. Γενικά πήρα μέρος πάντα με όλες αυτές τις πολύχρωμες γυναίκες. Εχω πολλές τέτοιες φωτογραφίες. Σε μια είμαστε μπρος μια σειρά οι αντιστασιακοί, κι εγώ μαζί τους, παχιά τότε, γιατί με ταΐζανε όλα εκείνα, και φυσικά τότε μου εκδηλωθήκανε όλες οι αρρώστιες, αντί να κάνω δίαιτες έπεσα σ’ αυτή την κατάσταση, και πίσω μου είναι ένας από τους χειρότερους μετά τον Στάλιν, ένα καταραμένο όνομα κι αυτό, ο Μπρέζνιεφ. Πήγα πριν, το ’63, και μετά, το ’65. Συνέδρια γυναικών ήτανε, και γενικώς αντιστασιακή κίνηση».
--------------------------------------------------------------------------------
Η ελευθερία προϋπόθεση ειρήνης
Παρέλαση γυναικών επί 4ης Αυγούστου, την ώρα που αντιφασίστριες φυλακίζονται.
Στις 24 Μαΐου 1936, τις παραμονές της μεταξικής δικτατορίας, η Επιτροπή για την Εργασία της Γυναίκας, στην οποία μετείχαν φεμινίστριες και αριστερές που είχαν συγκροτήσει τη Επιτροπή Γυναικών κατά του Πολέμου και του Φασισμού, διοργάνωσε μια μεγάλη εκδήλωση στο θέατρο Αργυροπούλου.
Το ακροατήριο αποκλειστικά γυναικείο, καθώς η αστυνομία απαγόρευσε την είσοδο στους άνδρες, παρακολούθησε σημαντικές γυναικείες προσωπικότητες της εποχής (Αύρα Θεοδωροπούλου, Μαρία Σβώλου, Ελένη Καραϊωσηφίδου κ.ά.) να συνδέουν τον περιορισμό των γυναικείων δικαιωμάτων με τον φασισμό και τον επαπειλούμενο τότε πόλεμο. Τελευταία μίλησε η Διδώ. Θέμα της, οι γυναίκες και η ειρήνη. Από το περιοδικό «Αγώνας της Γυναίκας» (Μάιος 1936) μεταφέρουμε το σχετικό ρεπορτάζ:
«Τελευταία μιλά για την ειρήνη η Κα Διδώ Σωτηρίου: "Να εξετάσομε", λέει, "σε λίγα λεπτά το τεράστιο πρόβλημα του πολέμου είναι αδύνατο, γι’ αυτό θ’ αγγίξομε μια χαρακτηριστική σύγχρονή του φάση. Θα πάρομε μερικά πρόσφατα παραδείγματα για να βγάλομε μέσα απ’ αυτά τα συμπεράσματά μας". [...]
Η Κα Σωτηρίου περνά με συγκίνηση στην περιγραφή του δράματος της Αβησσυνίας και θίγει μερικά αίτια που έσπρωξαν την Ιταλία στην κατάχτησή της αυτή. Σαν συνέχεια και συνέπεια, μας δίνει την καταπάτηση απ’ τον Χίτλερ της συνθήκης του Λοκάρνο. Ετσι φτάνει στο πρώτο μεγάλο συμπέρασμα: Οι δικτατορίες πρωτοστατούν για να σύρουν τον κόσμο σε νέες σφαγές. "Τα φασιστικά κράτη δεν φοβούνται τον πόλεμο αλλά την ειρήνη... Τα φασιστικά κράτη, ανίκανα να λύσουν τα εσωτερικά προβλήματα των λαών τους, ζητούν τη λύση τους σε εξωτερικές πολεμικές περιπέτειες".
Το ακροατήριο, με ρίγη φρίκης ακούει μερικές στατιστικές των θυμάτων του πολέμου του ’14: "10 εκατομμύρια νεκροί, 18 εκατ. ανάπηροι, 9 εκατ. ορφανά, 5 εκατ. χήρες, 10 εκατ. πρόσφυγες"...
Πώς θα σώσομε σήμερα την ειρήνη; [...] "Η ειρήνη είναι ενιαία. Το σύστημα της συλλογικής ασφάλειας μέσα στα πλαίσια της Κοινωνίας των Εθνών (Κ.Τ.Ε.), για μας τους μικρούς λαούς είναι η μόνη σωτηρία. Ο ελληνικός λαός έχει κάθε συμφέρον ν’ ακολουθεί την πολιτική φιλειρηνικών λαών, χτυπώντας κάθε άλλη προδοτική πρόταση για μονομερή σύμφωνα". Κατόπιν εξηγεί πώς η ένωση των μη φασιστικών κρατών, η ένωση των λαών φίλων της ειρήνης, θα σταθεί τοίχος απροσπέλαστος στις ορέξεις δύο τριών κρατών που σήμερα θέλουν τον πόλεμο, όπως η Γερμανία, η Ιταλία, η Ιαπωνία. Κατόπιν περνά στο ρόλο των γυναικών και στο πώς πρέπει να συμβάλουν για τη δημιουργία μιας ατμόσφαιρας ειρηνιστικής, "...μιας ατμόσφαιρας που δεν θ’ αφήνει κανένα φιλοπόλεμο κυβερνήτη να παρεκκλίνει απ’ τον πόθο του λαού, πόθο που εκφράζεται στο σύνθημά μας: η ειρήνη να ’ναι η μόνιμη πολιτική του κράτους".
Ετσι καταλήγει η ομιλήτρια σε μια σειρά από αιτήματα:
"1) Εμμονή στο σύστημα της συλλογικής ασφάλειας στα πλαίσια μιας δυνατής Κ.Τ.Ε. 2) Να παταχθεί η μυστική διπλωματική κίνηση. 3) Να εθνικοποιηθεί η πολεμική βιομηχανία, για να πάψει ο πόλεμος να είναι πηγή πλουτισμού μιας χούφτας εμπόρων που, με τα κολοσσιαία κεφάλαια που διαθέτουν, εξαγοράζουν τον τύπο, δημιουργούν μια κοινή γνώμη πολεμική κι έτσι διαταράσσουν τις διεθνείς σχέσεις. 4) Να παύσει κάθε τάσις για μίμηση των φασιστικών μεθόδων για την ανάπτυξη της νεότητας: μιλιταριστικό πνεύμα, καλλιέργεια του μίσους κατά των λαών κ.τ.λ.
"Μα για την εκτέλεση όλων αυτών σαν αρχή και σαν τέλος, σαν προϋπόθεση και σαν πεμπτουσία της ειρήνης, ζητούμε ακέριες τις ελευθερίες του ανθρώπου και του πολίτου, ακέριες τις λαϊκές και συνδικαλιστικές μας ελευθερίες. Οπου οι λαοί τις στερήθηκαν, εκεί ο πόλεμος έγινε σύμβολο. Οπου οι λαοί τις κράτησαν και τις βάθυναν, από κει θα δούμε να βγαίνει η ελπίδα της ειρήνης, η χαραυγή μιας καλύτερης ζωής"».
--------------------------------------------------------------------------------
ΔΙΑΒΑΣΤΕ
«Ο Αγώνας της Γυναίκας»
(Δελτίο του Συνδέσμου για τα Δικαιώματα της Γυναίκας, τεύχη 1934-1936.)
Πυκνές αναφορές στις αντιφασιστικές πρωτοβουλίες φεμινιστριών και κομμουνιστριών. Πληροφορίες για τη δράση της Διδώς Σωτηρίου στις γυναικείες οργανώσεις της εποχής, αποσπάσματα ομιλιών της και, προς το τέλος της περιόδου, άρθρα της για τη διεθνή αντιπολεμική κίνηση των γυναικών της αριστεράς.
«Η Γυναίκα»
(Διευθύντρια Ρόζα Νικολοπούλου, αρχισυντάκτις Διδώ Σωτηρίου, 1936-1939.)
Ρεπορτάζ και άρθρα της Διδώς Σωτηρίου με κύρια έμφαση στα προβλήματα των εργαζόμενων γυναικών.
[Διδώ Σωτηρίου]
«Η Οκτωβριανή Επανάσταση για τη γυναίκα»
(«Κομμουνιστική Επιθεώρηση», φύλλο 19, Νοέμβρης 1943, ανατύπωση εκδόσεων Καράντζα, Αθήνα 1976, τ. Α’, σσ. 561-563.)
Οι κατακτήσεις των σοβιετικών γυναικών μετά το ’17.
Δ.[ιδώ] ΣΩΤ.[ηρίου]
«Οι γυναίκες ετοιμάζονται για το πρώτο Πανελλαδικό Συνέδριό τους»
(«Ριζοσπάστης», 23 του Μάη 1946)
Πρώτο από σειρά άρθρων της Διδώς Σωτηρίου για το ιδρυτικό συνέδριο της Πανελλαδικής Ομοσπονδίας Γυναικών (ΠΟΓ), η οποία δημιουργήθηκε στον απόηχο του παρισινού συνεδρίου της Παγκόσμιας Δημοκρατικής Ομοσπονδίας Γυναικών.
Διδώ Σωτηρίου
«Ηλέκτρα»
(Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1999, ανατύπωση.)
Σύντομη αναφορά στη μεσοπολεμική γυναικεία δράση.
Σάσα Τσακίρη
«Διδώ Σωτηρίου. Από τον κήπο της Εδέμ στο καμίνι του αιώνα μας» («Κέδρος», Αθήνα 1996).
Βιογραφία της Δ. Σωτηρίου βασισμένη κατά κύριο λόγο σε συνομιλίες της με τη συγγραφέα. Αναφορές και σε γεγονότα που μας απασχολούν εδώ.
Πρόσφατα κείμενα
- Άρθρα
- Ειδήσεις
- Απόψεις
- Εγκληματική οργάνωση με εγκληματική ιδεολογίαΣτέργιος Καλπάκης, 23/04/2018
- Πού συμφωνώ και πού διαφωνώ με το Ν.ΜΑΡΑΝΤΖΙΔΗΘόδωρος Μαργαρίτης, 23/04/2018
- Η απλή αναλογική δεν είναι πασπαρτούΘανάσης Θεοχαρόπουλος, 19/04/2018
- Θεοκρατία ή Δημοκρατία;Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, 18/04/2018
- ΒΙΚ-ΤΑΤΟΡΕΣ;Γιάννης Παπαθεοδώρου, 16/04/2018
- Προοδευτικό ή εύτακτο Σύνταγμα;Γιώργος Σιακαντάρης, 07/04/2018
- Οχι άλλη χαμένη ευκαιρία για τη χώραΦώφη Γεννηματά, 31/03/2018
- Εχει μέλλον το Κίνημα Αλλαγής;Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, 31/03/2018
- Τι πιστεύουν αλήθεια οι Ελληνες;Γιάννης Βούλγαρης, 31/03/2018
- Ψηφίστε Ερντογάν!Μιχάλης Μητσός, 31/03/2018
- Οι λογικοί και οι παράλογοιΘόδωρος Μαργαρίτης, 30/03/2018
- Υπάρχουν δύο γραμμές στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ;Νίκος Μπίστης, 26/03/2018
- Αναθεώρηση του Συντάγματος: 5+1 προτάσεις για τα βασικάΝίκος Κ. Αλιβιζάτος, 25/03/2018
- Τρίτη εντολή για προοδευτική διακυβέρνησηΔημήτρης Χατζησωκράτης, 23/03/2018
- Ποια συνταγματική αναθεώρηση;Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, 23/03/2018
- Συνέδριο αναστοχασμούΓιώργος Σιακαντάρης, 18/03/2018
- Ακυρώθηκε ο σχεδιασμός για δομικές αλλαγέςΝίκος Τσούκαλης, 02/03/2018
- Αν ήμουν ο ΣΥΡΙΖΑ, θα ευχόμουν…Γιώργος Σιακαντάρης, 27/02/2018
- Κυνηγοί κεφαλώνΓιάννης Παπαθεοδώρου, 26/02/2018
- Η εμπλοκή στις εξορύξεις ενισχύεται από την εμπλοκή της μη-λύσης του ΚυπριακούΘόδωρος Τσίκας, 22/02/2018
- Καθαρή έξοδος ή καθαρή ελάφρυνση χρέους;Βασίλης Ζήρας, 21/02/2018
- Στόχος της κυβέρνησης είναι η δημιουργία σκιών για τους πολιτικούς αντιπάλουςΔημήτρης Χατζησωκράτης, 18/02/2018
- Οι στρεβλώσεις στο φάρμακο και το εκτροφείο των σκανδάλωνΓιάννης Τούντας, 17/02/2018
- Στην αρένα της αντιπολιτικήςΣήφης Πολυμίλης, 17/02/2018
- Καθυστερήσεις και άγνοια κινδύνουΚώστας Καλλίτσης, 17/02/2018
- Ευρωκομμουνισμός, ο τέταρτος δρόμος προς τη σοσιαλδημοκρατίαΓιώργος Σιακαντάρης, 17/02/2018
- Ποιες διαδικασίες πρέπει να ακολουθηθούνΓιώργος Χ. Σωτηρέλης, 14/02/2018
- Οι «κλέφτες» και οι «προδότες»Θόδωρος Μαργαρίτης, 14/02/2018
- Υπάρχουν τεράστιες πολιτικές ευθύνες για το σκάνδαλο της NOVARTISΘανάσης Θεοχαρόπουλος, 11/02/2018
- «Μακεδονικό»: Ο ασθενής κρίκοςΣωτήρης Βαλντέν, 11/02/2018
- Συλλαλητήριο -ΠλυντήριοΣτέργιος Καλπάκης, 09/02/2018
- Πως έγιναν πάλι οι δυο Πλατείες μια -Το δεύτερο κύμα του Μετώπου κατά της ΛογικήςΓιώργος Σιακαντάρης, 06/02/2018
- Θα γίνουμε ποτέ σοβαρό κράτος;Γρηγόρης Κυριακού, 05/02/2018
- Περί πατριωτικού ΠΑΣΟΚΝίκος Μπίστης, 05/02/2018
- Απλά μαθήματα ονοματοδοσίαςΆγγελος Χανιώτης, 04/02/2018
- Ανεργία (και) λόγω έλλειψης δεξιοτήτωνΚώστας Καλλίτσης, 04/02/2018
- Η σχετικοποίηση του ΟλοκαυτώματοςΓιώργος Σιακαντάρης, 31/01/2018
- Τι γυρεύει η εκκλησία στο θολό «παζάρι» των συλλαλητηρίων+ Ο Μεσσηνίας Χρυσόστομος, 30/01/2018
- Η χώρα των εμβατηρίωνΓιάννης Παπαθεοδώρου, 29/01/2018
- Η επιτυχής έκδοση της Alpha BankΚώστας Καλλίτσης, 28/01/2018
- Φώφη Γεννηματά: διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης εθνικής στρατηγικής στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις. 4 ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ22/04/2018
- Με Γραματέα της ΚΠΕ και Εκτελεστική Γραμματεία το ΚΙΝΗΜΑ ΑΛΛΑΓΗΣ15/04/2018
- ΚΙΝΗΜΑ ΑΛΛΑΓΗΣ: H σύνθεση της Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπή (ΚΠΕ)03/04/2018
- Το Κίνημα Αλλαγής θα υπερψηφίσει στην Βουλή την πρόταση προανακριτικής επιτροπής15/02/2018
- Το Ολοκαύτωμα των δικών μας Εβραίων, δοκιμάζει τα όρια της λογικής31/01/2018
- Κώστας Σημίτης:Το εθνικό συμφέρον επιτάσσει λύση -Βάση η ενδιάμεση συμφωνία του 199530/01/2018
- Τα συλλαλητήρια αυτή τη στιγμή δεν βοηθούν, καθώς δίνουν βήμα σε ακραίες φωνές που επιδιώκουν να διχάσουν τον ελληνικό λαό26/01/2018
- Ψηφίστε Ερντογάν!Μιχάλης Μητσός, 31/03/2018
- Καθαρή έξοδος ή καθαρή ελάφρυνση χρέους;Βασίλης Ζήρας, 21/02/2018
- Στην αρένα της αντιπολιτικήςΣήφης Πολυμίλης, 17/02/2018
- Απλά μαθήματα ονοματοδοσίαςΆγγελος Χανιώτης, 04/02/2018
- Τι γυρεύει η εκκλησία στο θολό «παζάρι» των συλλαλητηρίων+ Ο Μεσσηνίας Χρυσόστομος, 30/01/2018
Ημερολόγιο κειμένων
◄ | Απρίλιος 2018 |
► |
W | Δε | Τρ | Τε | Πέ | Πα | Σά | Κυ |
---|---|---|---|---|---|---|---|
13 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 1 |
14 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 |
15 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 |
16 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 |
17 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 |
18 | 30 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
Θέματα επικαιρότητας
- 2018
- Ανθρώπινα δικαιώματα
- Αντισιμιτισμός
- Εθνικολαϊκισμός
- Εκλογικό Σύστημα
- Ελληνοτουρκικά
- Εξωτερική Πολιτική
- Ιστορία του Αριστερού κινήματος
- Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ
- Νέα Δημοκρατία
- Νέα κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ
- Οικονομική κρίση
- Πολιτικό Σύστημα
- Σοσιαλδημοκρατία
- Συνταγματικη Αναθεώρηση
- Τουρκία
- Χρυσή Αυγή
- 2017
- ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ
- Ενιαίος φορέας της κεντροαριστεράς
- 21 Απριλίου 1967
- BREXIT
- FYROM
- Αγροτικό
- Αμερική
- Αντιεθνικισμός- Αντιρατσισμός
- Αριστερά-κεντροαριστερά
- Βία
- Γαλλία προεδρικές εκλογές 2017
- Για τον Μιχάλη
- ΔΗΜΑΡ
- Εθνικισμός
- Εκκλησία -Κράτος
- Ευρωπαϊκή Αριστερά
- Η Ευρώπη των 27
- Η Ευρώπη των 28
- Ισπανία
- Κυπριακό
- Λαϊκισμός
- Λατινική Αμερική
- Μεγ. Βρεττανία
- Μεταναστευτικό
- ΜΜΕ
- Νεολαία
- Παιδεία
- Σχέσεις εκκλησίας και κράτους
- Τρομοκρατία
- 2016
- 1821
- Ασφαλιστικό
- Γαλλία
- Δικαιοσύνη
- ΔΝΤ
- Ελληνικά Κόμματα
- Μετά το 3ο Μνημόνιο
- Πολυτεχνείο 73
- Προϋπολογισμός 2017
- ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ-ΠΟΤΑΜΙ_ΚΙΔΗΣΟ-ΚΙΝΗΣΕΙΣ
- Συνέδριο ΣΥΡΙΖΑ 2016
- Το Ποτάμι
- 2015
- Αντιδικτατορικός Αγώνας
- Βαλκάνια
- Γερμανικές Αποζημιώσεις
- Γεωστρατηγική
- ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ. Εκλογές 2015
- Δημοψήφισμα 2015
- Διαπραγματεύσεις Ελλάδος-ΕΕ
- Εκλογές 2015
- Εκλογές, Σεπτέμβριος 2015
- Έκτακτο Συνέδριο ΔΗΜΑΡ
- Η πορεία της ΔΗΜΑΡ μετά τις εκλογές 2015
- Μεγ. Βρετανία
- Μετά τη Συμφωνία Ελλάδας-Ευρωζώνης
- Μετά το 4ο Συνέδριο της ΔΗΜΑΡ
- Μετεκλογικά, 2015
- Παρίσι, Παρασκευή 13/11/2015
- Περιβάλλον-Οικολογία
- Ρωσία
- 2014
- 2ο Συνέδριο ΔΗΜΑΡ
- G20
- Αυτοδιοικητικές Εκλογές 2014
- Δεκέμβρης 44
- ΔΗΜΑΡ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ
- Δημόσια Διοίκηση-Αυτοδιοίκηση
- Ενέργεια
- Ευρωεκλογές 2014
- Μετά τις ευρωεκλογές 2014
- Μετά το 2ο Συνέδριο
- Μετανάστες
- Μουντιάλ 2014
- Παλαιστίνη
- Ποεδρική εκλογή
- Τεχνολογία
- Υγεία
- 2013
- Αραβικός Κόσμος
- Γερμανία , εκλογές 2013
- Ε.Ε. - Κοινή Αγροτική Πολιτική
- Ελληνοαμερικάνικες σχέσεις
- Κυβέρνηση Εθνικής Ευθύνης
- Συγκυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ
- ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ-ΣΥΡΙΖΑ
- 2012
- "Αγανακτισμένοι"
- Αριστερά και Οικολογία
- Εκλογές 2012
- Πελατειακό κράτος
- Πολιτικό Σύστημα
- Συρία
- Φοιτητικές εκλογές
- 2011
- Αθήνα 2004
- Αθλητισμός
- Αποχαιρετισμός στον Λεωνίδα
- Βία στα γήπεδα
- Γερμανία , εκλογές 2010
- Δημιουργούμε τη ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ
- Δημοσιονομικό Σύμφωνο 091211
- Διαχείρηση απορριμάτων
- Επέτειος της πτώσης της δικτατορίας
- Έρευνα
- Ιαπωνία
- Ιράν
- Κυβέρνηση Παπαδήμου
- Μέση Ανατολή
- Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο
- Μετά τις αυτοδιοικητικές εκλογές 2010
- ΜΜΜ
- Μνημόνιο-Κυβερνητική πολιτική
- Παγκοσμιοποίηση
- Ποδόσφαιρο
- Πυρηνική Ενέργεια
- Σκάνδαλο Siemens
- 2010
- "Καλλικράτης"
- 100 πρώτες ημέρες
- Αϊτή
- ΑΜΕΑ
- ΑΠΕ
- Αφγανιστάν
- Βρεττανικές Εκλογές 2010
- ΔΗΜΑΡ-ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ
- Διαδηλώσεις- Βία
- Εγκληματικότητα
- Εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας 2010
- Εκολογικός Νόμος
- Έκτακτο ΣΥΝέδριο
- ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΣΧΈΣΕΙΣ
- Ισραήλ-Παλαιστίνη
- Κίνα
- Κοπεγχάγη 2009
- Μετά το 6ο ΣΥΝέδριο
- Μετανάστες, ιθαγένεια
- Μνημόνιο
- ΝΑΤΟ
- Ναυτιλία
- Περιφερειακή συγκρότηση-Αυτοδιοικητικές εκλογές 2010
- ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΝΕΩΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ
- Πτώση του τείχους
- Πυρκαϊές 2010
- Ρομά
- Σκάνδαλα ομολόγων
- Σκάνδαλο Βατοπεδίου
- ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΌ
- 2009
- 1989, Πτώση του Τείχους
- Αμερικανικές εκλογές
- Αμερικάνικες επεμβάσεις
- Γεμανία, εκλογές 2009
- Γερμανία, εκλογές 2009
- Δεκέμβρης ΄09
- Διαρκές ΣΥΝέδριο, Σεπτέμβριος 2009
- Διαρκές Συνέδριο ΣΥΝ 13-5/02/09
- Διεθνής Τρομοκρατία
- Ευρωεκλογές 2009
- Ευρωεκλογές 2010
- Η Ευρώπη των 25
- Ισλάμ
- ΚΚΕ
- Μετά τις εκλογές
- Μετά τις εκλογές 041009
- Μετά τις ευρωεκλογές 2009
- Οικολογία και Ανανεωτική Αριστερά
- Προγραμματικά
- Προγραμματικό Συνέδριο του ΣΥΝ
- Προς τις βουλευτικές εκλογές 2009
- Πυρκαϊές 2009
- Ρωσικές επεμβάσεις
- Σκάνδαλο Παυλίδη
- Χρηματοπιστωτική κρίση
- 2008
- 21/4/67, 40 χρόνια μετά
- 5ο ΣΥΝέδριο
- Αμμερικάνικες εκλογές 2006
- Άνοιξη Πράγας
- Για την "Αυγή Α.Ε."
- Διαδίκτυο-Blogers
- Εξεταστική-Προανακριτική για Βατοπέδιο
- Ευρωπαϊκό Σύνταγμα
- Κεντροαριστερά
- Μάης ΄68
- Μετά το 5ο ΣΥΝέδριο
- Μεταρρυθμιστική Συνθήκη
- Ντόπιγκ
- Πεκίνο 2008
- Συμβούλιο Κορυφής Ε.Ε.
- 2007
- Διάλογος για τις Προοπτικές της Αριστεράς
- Ιστορία Στ΄Δημοτικού
- Μετεκλογικά 2007
- Νέες Τεχνολογίες
- Προεδρικές εκλογές Γαλλία
- Προς τις Βουλευτικές εκλογές
- ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ, Ανανεωτική πορεία ή αναδίπλωση;
- 2006
- Βιοηθική
- Δημοτικονομαρχιακές εκλογές 2006
- Διαδίκτυο
- Επέμβαση στον Λίβανο
- Ευρωεκλογές 2004
- Ευρωτουρκικά
- Μετά τις ευρωεκλογές 2004
- Παραίτηση Δαμανάκη
- ΠΑΣΟΚ, κενροαριστερά, σχέσεις με αριστερά
- Πετρελαϊκή κρίση
- 2005
- Το Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ
- 2004
- Αμερικάνικες Εκλογές 2004
- Εκλογές 2004
- Μπροστά στο ΣΥΝέδριο
- Πρόεδρος Δημοκρατίας
- 2003
- Ελληνική Προεδρία
- Η Χάρτα της Σύγκλισης
- Χώρος Διαλόγου
Αρθρογράφοι
- Adler Alexandre
- Ago Niko
- Ahuja Anjana
- Aixmiros O
- Alibhai-Βrown Υasmin
- Arnason Johanan P.
- Ashley Jackie
- Attali Jacques
- Aubry Μartine
- AYDINTASBAS ΑSLI
- Baker Gerard
- Bauman Zygmunt
- Beck Ulrich
- Berman Sheri
- Berners-Lee Tim
- Blanchard Emmanuel
- Bolzman Claudio
- Brooks David
- Canino Αndrea
- Castells Manuel
- Clogg Richard
- Coates David
- Cochet Yves
- Cohen Roger
- Colombani Jean-Marie
- Copp Doug
- Cordonnier Laurent
- Corsetti Giancarlo
- COURTOIS GERARD
- Daniel Jean-Marc
- Day Mark
- Dejevsky Mary
- Delbeke Jos
- Delhomais Ρierre Αntoine
- Delors Jacques
- DIXON HUGO
- Dobson Andrew
- DUPIN ERIC
- Dyer Ceoff
- Färm Göran
- Featherstone Kevin
- Ferenczi Thomas
- Ferner Elke
- Ferrand Olivier
- Ferreras Isabelle
- Fischer Joschka
- Fitoussi Jean-Paul
- Friedman Thomas
- Gabriel Sigmar
- Galbraith James Kenneth
- Gamble Andrew
- Garton Ash Timothy
- Gerson Michael
- Giddens Antony
- Gros Daniel
- Gross Daniel
- Guélaud Claire
- Hall Ben
- Hamon Benoît
- Hirst Joel
- Hohnen Paul
- Hollande Francois
- Hughes Kathryn
- Ignatius David
- Irvin George
- Jackson Tim
- Juncker Jean-Claude
- Klein Naomi
- Krugman Paul
- Kuisma Mikko
- Lagarde Christine
- Laidi Ζaki
- LIpietz Alain
- Lomborg Bjorn
- Loth Renee
- Lula da Silva Luiz Inácio
- Mattioli Gianni
- Mayer Catherine
- Meyer - Cording Claus
- Miliband David
- Morin Edgar
- Mudde Cas
- Munchau Wolfang
- Napolitano Giorgio
- Normand Jean-Michel
- Obama Barack
- Okland Astrid Ζωή
- Oz Amos
- Padoa-Schioppa Tomaso
- Padovani Marcelle
- Perrier Guillaume
- Persson Goran
- Philip Bruno
- Pisani-Ferry Jean
- Plihon Dominique
- Pons Ρhilippe
- Potier Samuel
- Ramonet Ignacio
- Rasmussen Ρoul Νyrup
- Ridet Philippe
- Rifkin Jeremy
- Rocard Michel
- Rogers Paul
- Roubini Nouriel
- Rupnik Jacques
- Schröder Gerhard
- Schulz Martin
- Schwall-Düren Angelica
- Shambaugh David
- Slackman Μichael
- Spence Michael
- Steinmeier Frank-Walter
- Stephens Philip
- Stiglitz Joseph E.
- Strauss-Kahn Dominique
- Toner Robin
- Trichet Jean-Claude
- Truc Olivier
- Truong Nicolas
- Veltroni Walter
- Verheugen Gunter
- Verhofstadt Guy
- Vernet Daniel
- Vorkotter Uwe
- Wallerstein Immanuel
- Watkins Kevin
- Weber Henri
- WOLFF RICHARD
- Yiounker Jean Claude
- Αβδελά Έφη
- Αγαλιώτης Γιώργος
- Αγγελής Βαγγέλης
- Αγγελόπουλος Γιώργος
- Αγριαντώνη Χριστίνα
- Αθανασίου Θανάσης
- Αθανασόπουλος Παύλος
- Αθινάκης Δημήτρης
- Ακρίτα Ελενα
- Αλ Σάλεχ Αφροδίτη
- Αλεγκρετι Τζοβανι
- Αλεξάκος Κωνσταντίνος
- Αλεξανδρής Άρης
- Αλεξανδρής Ευάγγελος
- Αλεξόγλου Σάββας
- Αλεξόπουλος Χρίστος
- Αλί Μπιράντ Μεχμέτ
- Αλιβιζατος Νίκος
- Αλιβιζάτος Νίκος Κ.
- Αλιβιζάτος Νίκος Κ.
- Αλιετά Μισέλ
- Αλιμί Σερζ
- Αλιμπράντης Νικήτας
- Άλτερ Τζόναθαν
- Αμάτο Τζουλιάνο
- Αμίν Σαμίρ
- Αμπατζόγλου Γιώργος
- Αμπραχαμιάν Έρβαρντ
- Αναγνωστόπουλος Κώστας Π.
- Αναγνωστόπουλος Δημήτρης
- Αναγνωστοπούλου Ελένη
- Αναγνωστοπούλου Σία
- Αναγνωστοπούλου Άννα
- Ανανδρανιστάκης Γιώργος
- Ανανιάδης Νότης
- Αναστασάκος Γιάννης
- Αναστασιάδης Νίκος
- Αναστασίου Φωτεινή
- Αναστόπουλος Τάκης
- Ανδρέου Κώστας
- Ανδριοπούλου Σοφία
- Ανδρουλάκης Νίκος
- Ανέστη Κατερίνα Ι.
- Ανηψητάκης Αντώνης
- Αντωνίου Χρυσούλα
- Αντωνίου Γιάννης
- Αντωνόπουλος Νικηφόρος
- Αντωνόπουλος Γιώργος
- Αποστολίδης Ηλίας
- Αρανίτσης Ευγένιος
- Αργείτης Γιώργος
- Αργυρόπουλος Χριστόφορος
- Αργυρός Κώστας
- Αργυρός Γιάννης
- Άρθρο Κύριο
- Αρχοντάκης Κώστας
- Ασδραχάς Σπύρος Ι.
- Αταλί Ζακ
- Αυδίκος Ευάγγελος
- Βαγενάς νάσος
- Βαΐου Ντίνα
- Βακαλιός Θανάσης
- Βακαλόπουλος Μπάμπης
- Βακιρτζής Σταμάτης
- Βαλεντίνι Φραντσέσκο
- Βαλερστάιν Ιμάνιουελ
- Βαλντέν Σωτήρης
- Βαξεβάνης Κώστας
- Βαρβιτσιώτη Ελένη
- Βαρουφάκης Γιάνης
- Βαρώτσος Ανδρέας
- Βασιλάκης Μανώλης
- Βασιλείου Τάσος
- Βασιλείου Θανάσης
- Βασιλείου Γιώργος
- Βασιλιάς Ανδρέας
- Βασιλόπουλος Περικλής
- Βατάλης Σωκράτης
- Βελεγράκης Μανόλης Ι.
- Βεμπέρ Ανρί
- Βενιζέλος Ευάγγελος
- Βέντολα Νίκι
- Βεντούρης Δημήτρης
- Βεργής Απόστολος
- Βεργόπουλος Γιώργος
- Βερέμης Θάνος
- Βερνίκος Γιώργος
- Βλάχος Μάρκος
- Βολιώτης Άγγελος
- Βουδούρης Οδυσσέας
- Βούλγαρης Γιάννης
- Βούλγαρης Θέμης
- Βουρνάς Κώστας
- Βρανάς Ρούσσος
- Γαβρόγλου Κώστας
- Γαλανάκη Ρέα
- Γαλανοπούλου Μαρία
- Γαλιατσάτος Παναγής
- Γαλιατσάτου Μαράια
- Γασπαράτος Τάκης
- Γεννηματά Φώφη
- Γεράκης Θωμάς
- Γεωγακόπουλος Θανάσης
- Γεωργακόπουλος Θανάσης
- Γεωργακόπουλος Θοδωρής
- Γεωργακοπούλου Βένα
- Γεωργακοπούλου Ρούλα
- Γεωργάτος Γεράσιμος
- Γεωργελές Φώτης
- Γεωργιάδη Βασιλική
- Γεωργιάδης Νίκος
- Γεωργιάδου Βασιλική
- Γεωργίου Θεόδωρος
- Γεωργίου Χρήστος
- Γεωργούλας Μπάμπης
- Γεωργουσόπουλος Κώστας
- Γεωργουσόπουλος Κώστας
- Γιαλκέτσης Θανάσης
- Γιαλυψός Δημήτρης
- Γιάμαλη Αναστασία
- Γιαννακάκη Μαρία
- Γιαννακίδης Κώστας
- Γιαννακόπουλος Γιώργος
- Γιανναράς Χρήστος
- Γιάνναρος Γιώργος
- Γιάνναρου Λίνα
- Γιαννίτσης Τάσος
- Γιαννουλόπουλος Γιώργος
- Γιανουλόπουλος Γιάννης
- Γιανουλόπουλος Γιώργος
- Γιαταγάνας Ξενοφών
- Γιατζόγλου Δημήτρης
- Γιατρομανωλάκης Γιώργης
- Γιουβέν Ερντάλ
- Γιουνκέρ Ζαν-Κλοντ
- Γιούνκερ Ζαν-Κλοντ
- Γιουρμετάκης Ανδρέας
- Γκαλίνο Λουτσιάνο
- Γκάλτουνγκ Γιόχαν
- Γκάμπριελ Ζίγκμαρ
- Γκάμπριελ Σίγκμαρ
- Γκαρμπούνης Χρήστος
- Γκέρο Νοϊγκεμπάουερ
- Γκίντενς Άντονι
- Γκιώνης Νίκος
- Γκλοτς Πέτερ
- Γκονζαλες Φελίπε
- Γκορμπατσώφ Μιχαήλ
- Γκόρου Αθηνά
- Γκωσσέ Μαρσέλ
- Γλέζος Μανώλης
- Γολέμης Χάρης
- Γουλιάρου Αθηνά
- Γουργουλιάνης Κωνσταντίνος
- Γουργούρη Φανή
- Γουσέτης Διονύσης
- Γραμματικάκης Γιώργος
- Γρατσίας Νίκος
- Γρέβιας Θανάσης
- Γρηγοράκος Λεωνίδας
- Γρηγοριάδης Ιωάννης Ν.
- Γρηγοριάδου Ιωάννα
- Γρυσπολάκης Ιωακείμ
- Δαλίπης Αντώνης
- Δαμιανίδη Άννα
- Δανέλλης Σπύρος
- Δαρσινός Τάσος
- Δαφέρμος Ολύμπιος
- Δελαστίκ Γιώργος
- Δεληβοριάς Φώτης
- Δεληγιάννης Ανδρέας
- Δεληγκάρης Βασίλης
- Δελούκας Αλέξανδρος
- Δελφάκης Νίκος
- Δεμερτζής Νίκος
- Δερτιλής Γιώργος
- Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος Ι.
- Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος
- Δημάδης Θάνος
- Δήμας Σταύρος
- Δημητρακάς Παναγιώτης
- Δημητρακόπουλος Θέμης
- Δημητριάδης Σωτήρης
- Δημητρίου Στέφανος
- Δημόπουλος Βαγγέλης
- Δημόπουλος Ευθύμης
- Δήμου Νίκος
- Δημουλής Δημήτρης
- Διακουλάκης Νίκος
- Διαμαντάκου Πόπη
- Διαμαντίδης Δημήτρης
- Διαμαντόπουλος Χρόνης
- Διαμαντοπούλου Άννα
- Διαμαντούρος Νικηφόρος
- Διβάνη Λένα
- Διβάρης Διονύσης
- Διόγος Μάκης
- Δοξιάδης Αρίστος
- Δοξιάδης Απόστολος
- Δούκας Προκόπης
- Δραβαλιάρης Τριαντάφυλλος
- Δραγασάκης Γιάννης
- Δρανδάκης Λεωνίδας Γ.
- Δρόσος Γιάννης
- Δρουσιώτης Μακάριος
- Δρυμιώτης Ανδρέας
- Δωροβίνης Βασίλης Κ.
- Εco Umberto
- Εγιαζαριάν Ασότ
- Εζμπουντούν Εργκούν
- Ελεφάντης Άγγελος
- Έλλις Αθανάσιος
- ΕΠΙΒΑΤΗΣ Δίκτυο
- Επιτροπάκη Κατερίνα
- Ερμής Νικόλαος
- Ευαγγελίδου Μάρω
- Ευθυμιόπουλος Ηλίας
- Ευλογημένος Γιάννης
- Ζακάρ Αλμπέρ
- Ζάμπας Κώστας
- Ζαμπούκας Ανδρέας
- Ζαράνης Ηλίας
- Ζαρέτος Θεόδωρος
- Ζαχαρέας Αιμίλιος
- Ζαχαριάδης Κώστας
- Ζαχαριάδης Νίκος
- Ζαχαριάδης Σταμάτης
- Ζάψας Γιώργος
- Ζενερέ Ζακ
- Ζέπος Κώστας
- Ζέπος Κώστας Δ.
- Ζήρας Βασίλης
- Ζίζεκ Σλάβοϊ
- Ζιν Χάουαρντ
- Ζορκάδης Βαγγέλης
- Ζορμπά Μυρσίνη
- Ζούλας Κωνσταντίνος
- Ζουμπουλάκης Σταύρος
- Ζουμπουλάκης Μιχάλης
- Ζουναλής Βασίλης
- Ηirsch Afua
- Ηulot Νicolas
- Ηρακλείδης Αλέξης
- Θέμελης Νίκος
- Θεμπριάν Χουαν Λούις
- Θεοδορώπουλος Τάκης
- Θεοδωράκης Μίκης
- Θεοδωράκης Σταύρος
- Θεοδωρίδης Νάσος
- Θεοδωρόπουλος Βύρων
- Θεοδωρόπουλος Τάκης
- Θεοτοκάς Γιώργος
- Θεοχάρης Χάρης
- Θεοχαρόπουλος Θανάσης
- Θρασυβούλου Μάριος
- Θωμόπουλος Αριστείδης
- Θωμόπουλος Γιώργος
- Ιατρού Σταύρος
- Ιμπραήμ Δημήτρης
- Ινγκράο Πιέτρο
- Ιντζίδης Βαγγέλης
- Ιορδανίδης Κώστας
- Ιορδάνογλου Χρυσάφης Ι.
- ιός Ο
- Ιωακειμίδης Π.Κ.
- Ιωακειμίδης Παναγιώτης Δ.
- Ιωαννίδης Γιώργος
- Ιωάννου Χάρης
- κ. Ιερώνυμος Αρχιεπίσκοπος
- Κiniklioglu Suat
- Κrugman Ρaul
- Καβουνίδης Σπύρος
- Καβουριάρης Μάκης
- Καζάκος Πάνος
- Καζαλόττι Ελιζαμπέττα
- Καζαλόττι Ελιζαμπέττα
- Καϊμάκη Βάλια
- Κακαλέτρης Παναγιώτης
- Κακατσάκη Χρύσα
- Κακουλίδης Γιάννης
- Καλαβάσης Φραγκίσκος
- Καλαμάρας Γιώργος
- Καλαντζής Παναγιώτης
- Καλατζής Δημήτρης
- Καλαφάτης Θανάσης
- Καλλιπολίτη Δώρα
- Καλλίτσης Κώστας
- Καλογήρου Γιάννης
- Καλογήρου Ορέστης
- Καλοκαιρινός Αλέξης
- Καλούδης Θοδωρής
- Καλουδιώτης Δημήτρης
- Καλπάκης Στέργιος
- Καλφέλης Γρηγόρης
- Καλφέλης Γρηγόριος Π.
- Καμάρας Κωνσταντίνος
- Καμί Ζαν Υβ
- Καμίνης Γιώργος
- Καμπουράκης Δημήτρης
- Καμπύλης Τάκης
- Καν Ζαν Φρανσουά
- Κανδαράκης Μιχάλης
- Κανέλης Ηλίας
- Κανέλλης Ηλίας
- Κανέλλης Βασίλης Σ.
- Κανέλλης Ηλίας
- Κανελλοπούλου Βάσω
- Καντ Κλεισθένης
- Κανφίν Πασκάλ
- Κάουφμαν Συλβί - Υβόν
- Καπλάνι Γκαζμέντ
- Καπόπουλος Γιώργος
- Κάπρος Παντελής
- Καράβελλας Δημήτρης
- Καραβίτη Φαίη
- Καραγιάννης Μάκης
- Καραγιάννης Τάκης
- Καραγκουλές Δημήτρης
- Καρακάσης Γιάννης
- Καρακούσης Αντώνης
- Καρακώτιας Κώστας
- Καραλιώτας Σάκης
- Καραμούζης Νίκος
- Καραμπουγιουκλού Σάμη
- Καρανασοπούλου Ειρήνη
- Καραντζόλα Ελένη
- Καρασσαβίδου Ελένη
- Καρατέγος Κώστας
- Καραφέριας Στέλιος Θ.
- Καρδάσης Βασίλης
- Καρελιάς Γιώργος
- Καρζής Φοίβος
- Κάρης Κώστας
- Καριπίδης Γιώργος
- Καρκαγιάννης Αντώνης
- Καρκαγιάννης Αντώνης
- Καρούνος Θόδωρος
- Καρτάλης Γιώργος
- Καρτερός Θανάσης
- Καρύδης Βασίλης
- Καρύδης Βασίλης Χ.
- Καρυστιάνη Ιωάννα
- Κασιμάτης Στέφανος
- Καστανάς Λεωνίδας
- Καστανίδης Χάρης
- Καστανίδου Συμεωνίδου Ε.
- Καστέλ Ρομπέρ
- Κατηφόρης Γιώργος
- Κατρεμέρ Ζαν
- Κατρούγκαλος Γιώργος
- Κατσαμούρης Αστέριος
- Κατσάμπας Θάνος
- Κατσάνης Πολύβιος
- Κατσαρός Τάκης
- Κατσαρός Τάκης
- Κατσιμάρδος Τάκης
- Κατσιμπάρδης Γιώργος
- Κατσίμπρας Νικόλας
- Κατσουνάκη Μαρία
- Καφετζής Τάκης
- Καψάλης Απόστολος
- Καψής Παντελής
- Κέζα Λόρη
- Κεμανίδης Γιάννης
- Κεμπφ Ερβέ
- Κεντρωτή Αλεξάνδρα
- Κεπέλ Ζιλ
- Κερέ Μπενουά
- Κεφάλης Χρήστος
- Κεφαλίδου Χαρά
- Κεχαγιά Βούλα
- Κεχαγιόγλου Ελένη
- Κεχριώτης Βαγγέλης
- Κιάος Νίκος
- ΚΙΖΙΛΓΙΟΥΡΕΚ Νιαζί
- Κιζίλγιουρεκ Νιαζί
- Κικίλιας Ηλίας
- Κιμπουρόπουλος Γιάννης
- Κιντή Βάσω
- Κιτρομηλίδης Πασχάλης Μ.
- Κλαδούχου Κατερίνα
- Κλαουδάτου Μέμα
- Κλαυδιανός Παύλος Δ.
- Κλαυδιανός Παύλος
- Κλαυδιανός Ανδρέας
- Κληρίδης Γλαύκος
- Κλουτσινιώτη Ράνια
- Κολιοπάνος Πάνος
- Κόλλιας Θεόδωρος
- Κόλλιας Φώτης
- Κολομπανί Ζαν-Μαρί
- Κον-Μπεντίτ Ντανιέλ
- Κοντιάδης Ξενοφών
- Κοντολέων Έλια
- Κοππά Μαριλένα
- Κορβίνο Τερέζα
- Κόρμ Ζωρζ
- Κοροβέσης Περικλής
- Κορωναίος Πασχάλης
- Κορωνάκης Τάσος
- Κοτανίδης Γιώργος
- Κοτζαμπόπουλος Αλέκος
- Κοτζιάς Νίκος
- Κοτρώτσος Σεραφείμ
- Κούβελας Ηλίας
- Κουβέλη Μαρία
- Κουβέλη Ευαγγελία Φ.
- Κουβέλης Φώτης
- Κουγιουμουτζής Λευτέρης
- Κουζέλης Γεράσιμος
- Κουζής Γιάννης
- Κουκιάδης Ιωάννης Δ.
- Κουκουβιτάκης Γιώργος
- Κουκουλόπουλος Πάρις
- Κούλογλου Στέλιος
- Κουλουμπής Θεόδωρος
- Κουμάνταρος Δημήτρης
- Κουναλάκη Ξένια
- Κουράκης Ανδρέας
- Κούρκουλας Άλκης
- Κούρκουλας Δημήτρης
- Κούρκουλος Κώστας
- Κουρμούσης Μιχάλης
- Κουρουζίδης Σάκης
- Κουρουνιώτης Χρήστος
- Κούρτοβικ Δημοσθένης
- Κουσνέρ Μπερνάρ
- Κουσούλης Λευτέρης
- Κουτρούκης Κώστας
- Κούτσης Αλέκος
- Κουτσοπίνης Παναγιώτης
- Κουτσούκος Γιάννης
- Κοφφεράτι Σέρτζιο
- Κοψίδης Μάκης
- Κοψίνη Χριστίνα
- Κοψίνη Χριστίνα
- Κρεμμυδάς Βασίλης
- Κρεμύδας Βασίλης
- Κρούγκμαν Πολ
- Κρουστάλλη Δήμητρα
- Κτιστάκης Γιώργος
- Κτωρής Σώτος
- Κυπριανού Άντρος
- Κυριακίδης Μιχάλης
- Κυριακόπουλος Δημήτρης
- Κυριακού Γρηγόρης
- Κυριόπουλος Γιάννης
- Κύρκος Λεωνίδας
- Κυρτάτας Δημήτρης
- Κυρτάτας Δημήτρη Ι.
- Κωνσταντάρας Νίκος
- Κωνσταντίνου Γιάννης
- Κωνσταντόπουλος Χρήστος
- Κωστής Κώστας
- Κωστόπουλος Βασίλης
- Λαζάρ Μαρκ
- Λάζαρ Μάρκ
- Λάζαρης Ευστάθιος
- Λαζαρίδης Γεώργιος Σ.
- Λάζος Χρήστος Γ.
- Λαϊντί Ζακί
- Λακασάς Απόστολος
- Λακόπουλος Γιώργος
- Λακόπουλος Γιώργος
- Λακόπουλος Γιάννης
- Λαλιώτης Κώστας
- Λαμπάτος Γαβρίλης
- Λαμπράκη-Πλάκα Μαρίνα
- Λαμπριανίδης Λόης
- Λαμπρινίδης Φώτης
- Λαμπρινός Φώτος
- Λαμπρινού Κατερίνα
- Λάμψιας Παναγιώτης
- Λαπαβίτσας Κώστας
- Λαπατσιώρας Σπύρος
- Λάρκου Λάρκος
- Λαρουτιρού Πιερ
- Λασκαράτος Αλέκος
- Λασκαράτος Αλέξης
- Λάσκος Χρήστος
- Λαφαζάνης Παναγιώτης
- ΛΑΦΟΝΤΑΙΝ ΟΣΚΑΡ
- Λε Ιαρίκ Πατρίκ
- Λεβέντ Σενέρ
- Λεβέντης Σωτήρης
- Λεβέντης Θανάσης
- Λεοντίδου Λίλα
- Λεπαρμαντιέ Αρνό
- Λιάκος Αντώνης
- Λιαλιούτη Μυρτώ
- Λιαργκόβας Παναγιώτης
- Λιβαδάς Σταύρος
- Λιβανίου Ευαγγελία
- Λιγνός Γιώργος
- Λιναρδάτου Οντίν
- Λιντ Μάικλ
- Λιοναράκη Μυρσίνη
- Λιοναράκης Νικήτας
- Λιοσάτος Δημήτρης
- Λις Κολιν
- Λοβέρδος Ανδρέας
- Λοβέρδος Ανδρέας Ν.
- Λουκάς Δηµήτρης
- Λουκάς Δημήτρης
- Λουκάς Στάθης
- Λούλης Γιάννης
- Λουλούδης Λεωνίδας
- Λουτράδης Χρήστος
- Λυκούδης Σπύρος
- Λωράν Πιέρ
- Μαγγηριάδης Απόστολος
- Μάγκλαρης Κώστας
- Μάγκλαρης Βασίλης
- Μαγκλίνης Ηλίας
- Μαγκλίνης Ηλίας
- Μαγκριώτης Γιάννης
- Μαζάουερ Μαρκ
- Μαΐστρος Παναγιώτης
- Μακρή Κάτια
- Μακρυγιαννάκης Αντώνης
- Μαλέλης Σταμάτης
- Μαλλιώρη Μένη
- Μανδαράκης Βασίλης
- Μανδαρβέλης Πάσχος
- Μανδραβέλης Πάσχος
- Μάνδρου Ιωάννα
- Μάνη Μαρίνα
- Μανιάτης Δημήτρης Ν.
- Μανιάτης Γιάννης
- Μανίκας Στέφανος
- Μανιτάκης Αντώνης
- Μανιτάκης Αντωνης
- Μάνος Στέφανος
- Μάνου Μαρία
- Μανσούρης Γιώργος Μ.
- Μανταδάκης Άγγελος
- Μαντέλης Τάσος
- Μαντίκος Θάνος
- Μαραβέγιας Ναπολέων
- Μαραντζίδης Νίκος
- Μαργαρίτης Θόδωρος
- Μαργαρίτης Αντώνης
- Μάρδας Δημήτρης
- Μαρίνου Δέσποινα
- Μαρκίδης Αλέκος
- Μαρκίς Μάικ
- Μάρκου Κατερίνα
- Μαρνέλλος Γιώργος
- Μάστορης Βασίλης
- Μαστρογιάννης Βασίλης
- Ματιάς Μαρίζα
- Ματσαγγάνης Μάνος
- Μαυράκης Δημήτρης
- Μαυρίδης Θανάσης
- Μαυρίκας Χαράλαμπος
- Μαχαίρας Χρήστος
- Μαχαίρας Χρήστος
- Μαχιάς Θανάσης
- Μέγας Χρήστος
- Μεϊμάρογλου Γιάννης
- Μελανσόν Ζαν Λικ
- Μεντζελίδης Γιώργος
- Μετζιολάρο Μάουρο
- Μηλιός Γιάννης
- Μηλιώνης Γιώργος
- Μήλλας Ηρακλής
- Μηταφίδης Τριαντάφυλλος
- Μητρόπουλος Κώστας Σ.
- Μητρόπουλος Δημήτρης
- Μητσός Αχιλλέας
- Μητσός Μιχάλης
- Μίλερ Γιαν-Βέρνερ
- Μίλιμπαντ Ντέιβιντ
- Μίνχαου Βόλφγκανγκ
- Μίρσχαϊμερ Τζον
- Μισλό Βενσάν
- Μιχαήλ Μιχάλης
- Μιχαηλίδης Αντώνης
- Μιχαηλίδης Χρήστος
- Μιχαλακέα Αθηνά
- Μιχαλάκης Αντώνης
- Μίχας Τάκης
- Μοιρασγεντής Σεβαστιανός
- Μοκεφί Μανσουριά
- Μοναστηριώτης Βαγγέλης
- Μοναστηριώτης Γιώργος
- Μορέιρα Ροτζέριο
- Μορέν Εντγκάρ
- Μορώνης Μιχάλης
- Μόσιαλος Ηλίας
- Μοσκοβισί Πιέρ
- Μοσχονάς Γεράσιμος
- Μουζέλης Νίκος
- Μούσης Νίκος
- Μούσι Φάμπιο
- Μπαγεώργος Στέφανος
- Μπαγιώργος Στέφανος
- Μπαζιάνα Μπέττυ
- Μπαϊράμογλου Αλί
- Μπακουνάκης Νίκος
- Μπαλαμπανίδης Γιάννης
- Μπαλάνος Κώστας
- Μπαλαούρας Μάκης
- Μπαλάφας Γιάννης
- Μπαλή Κάκη
- Μπάλιας Γιώργος
- Μπαλλή Κάκη
- Μπαλτάς Αριστείδης
- Μπαντιού Αλέν
- Μπαργιώτας Κώστας
- Μπάρμπερ Μπένζαμιν
- Μπαρτζινόπουλος Ερρίκος
- ΜΠΑΣΑΝΙΝΙ ΦΡΑΝΚΟ
- Μπασιάκος Γιάννης
- Μπασιάκος Γιάννης Κ.
- Μπεζανσενό Ολιβιέ
- Μπέης Κώστας
- Μπέης Κώστας
- Μπεκ Ούλριχ
- Μπελιμπασάκης Ανδρέας
- Μπερτινότι Φάουστο
- Μπερτινόττι Φάουστο
- Μπιράντ Μεχμέτ Αλί
- Μπίρμπας Δημήτρης
- Μπίσκι Λόταρ
- Μπισκίνης Κωστής
- Μπισκίνης Κώστας
- Μπίστης Νίκος
- Μπιτζάνης Κώστας
- Μπιτζάνης Κωστής
- Μπιτούνη Νικολέττα
- Μπιτσάκης Ευτύχης
- Μπλερ Τόνι
- Μπογδάνος Κωνσταντίνος
- Μπογιατζής Βασίλης
- Μπογιόπουλος Νίκος
- Μπόκα Τζόρτζιο
- Μποτόπουλος Κώστας
- Μποτόπουλος Κώστας
- Μποτόπουλος Κώστας Β.
- Μπούζας Γιώργος
- Μπουκάλας Παντελής
- Μπουλμπασάκος Γιώργος
- Μπουλουμπασάκος Γιώργος
- Μπουρδάρας Γιώργος
- Μπούρης Γιάννης
- Μπουρνάζος Στρατής
- Μπουρνόβα Ευγενία
- Μπουτάρης Γιάννης
- Μπόφινγκερ Πέτερ
- Μπράμος Γιώργος
- Μπρεδήμας Αντώνης
- Μυλόπουλος Γιάννης
- Μυλόπουλος Γιάννης Α.
- Μυταφίδης Τριαντάφυλλος
- Μυτιληναίος Βαγγέλης
- Μωραϊτης Θάνος
- Μώρου Ισμήνη
- Νάντσου Θεοδότα
- Ναυπλιώτης Δημήτρης
- Νεόφυτος Μητροπολίτης Μόρφου
- Νεράτζης Παύλος
- Νέτας Βίκτωρ
- Νεφελούδης Ανδρέας
- Νικολαϊδης Γρηγόρης
- Νικολαϊδης Ευάγγελος
- Νικολαϊδου Λαμπρινή
- Νικολακόπουλος Ηλίας
- Νικολάου Γιάννης
- Νιώτη Στέλλα
- Νοταράκης Διονύσης
- Νούτσος Παναγιώτης
- Ντ Αλέμα Μάσιμο
- Νταγλιούδης Αντώνης
- Ντάλεκ Ρόμπερτ
- Ντάλης Σωτήρης
- Νταλυαντζί Νιγιαζί
- Ντάρεντορφ Ραλφ
- ντε Σούζα Σάντος Μποαβεντούρα
- Ντεκαγιόν Ζοέλ
- Ντελόρ Ζακ
- Ντιαμέλ Αλάν
- Ντιμιτρόφ Νικολά
- Ντόκος Θάνος
- Ντουμανλί Εκρέμ
- Ντούτσκε Ρούντυ
- Ντράγκι Μάριο
- Ντράρεντορφ Ραλφ
- ντυ Ρουά Ιβάν
- Ντ’ Ελια Σέρτζιο
- Ξεκαλάκης Στέφανος Μ.
- Ξενάκη Κίττυ
- Ξηρόκωστας Κων/νος
- Ξηροτύρη Ασημίνα
- Ξυδάκης Νίκος Γ.
- Ξυδάκης Νίκος
- ΞΥΘΑΛΗΣ Παναγιώτης
- Ξυθάλης Παναγιώτης
- Οζ Άμος
- Όζμεντ Στέβεν
- Οικονομίδης Αλέξης
- Οικονομίδης Ρωμανός
- Οικονομίδης Δημήτρης
- Οικονόμου Θανάσης
- Οικονόμου Γιώργος Ν.
- Οικονόμου Βασίλης
- Οικονόμου Παντελής
- Οικονονομίδης Ρωμανός
- Οκρέν Κριστίν
- Ολιβερ Τιμ
- Όστρομ Έλινορ
- Ουρανός Μάνος
- Όφε Κλάους
- Πάγκαλος Θεόδωρος
- Παγκάλου Έφη
- Παγουλάτος Γιώργος
- Πάικος Βασίλης
- Παλαιολογόπουλος Δημήτρης
- Παλαιολογοπούλου Ρούλα
- Παλαιολόγος Χρήστος
- Παλαμαριτζής Γιώργος
- Παλαμίδης Αλέξης
- Παλλήκαρης Ευτύχης
- Πάλλης Θάνος
- Παναγιωτόπουλος Νίκος
- Παναγιωτόπουλος Τάκης
- Παναγιωτόπουλος Βασίλης
- Παναγιωτόπουλος Παναγής
- Παναγιωτόπουλος Χρήστος
- Παναγιώτου Παναγιώτης
- Παναγιώτου Παναγιώτης Δ.
- Παναγόπουλος Κώστας
- Παναγόπουλος Θανάσης
- Παναρέτου Σούλα
- Πανούσης Γιάννης
- Πανταζόπουλος Ανδρέας
- Παντελάκης Γιάννης
- Πάντζαλης Νίκος
- Παξινού-Βαφειάδου Ειρήνη
- Πάουερ Νίνα
- Παπαβασιλόπουλος Γιώργος
- Παπαγεωργίου Μενέλαος
- Παπαγιαννάκης Λευτέρης
- Παπαγιαννάκης Μιχάλης
- Παπαγιαννίδης Αντώνης
- Παπαδάκη Ελίζα
- Παπαδάτου Σοφία Αράβου
- Παπαδημητρίου Ευθύμης
- Παπαδημητρίου Μπάμπης
- Παπαδημητρίου Γιώργος
- Παπαδημητρίου Στράτος
- Παπαδημητρόπουλος Δαμιανός
- Παπαδημούλης Δημήτρης
- Παπαδογιάννης Νίκος
- Παπαδόπουλος Ανδρέας Γ.
- Παπαδόπουλος Θάνος
- Παπαδόπουλος Νότης
- Παπαδόπουλος Ανδρέας Ε.
- Παπαδόπουλος Ανδρέας
- Παπαδόπουλος Παύλος
- Παπαδόπουλος Αλέκος
- Παπαδόπουλος Ανδρέας Ε.
- Παπαδόπουλος Πάνος
- Παπαδόπουλος- Τετράδης Γιώργος
- Παπαδοπούλου Τέτα
- Παπαδοπούλου Χριστίνα
- Παπάζογλου Μάνος
- Παπαθανασίου Σάκης
- Παπαθανασόπουλος Στέλιος
- Παπαθανασόπουλος Θάνος
- Παπαθεοδωρόπουλος Τάκης
- Παπαθεοδωρόπουλος Παναγιώτης
- Παπαθεοδωροπουλος Παναγιώτης
- Παπαθεοδώρου Γιάννης
- Παπαθεοδώρου Θεόδωρος
- Παπαθεόδώρου Γιάννης
- Παπαθεωδορώπουλος Παναγιώτης
- Παπαιωάννου Γιώργος
- Παπαϊωάννου Χαρά
- Παπαϊωάννου Κωστής
- Παπαϊωάννου Γιώργος
- Παπανδρέου Περικλής
- Παπαπέτρου Μιχάλης
- Παπασαραντόπουλος Πέτρος
- Παπασίμος Γιώργος
- Παπασπηλιόπουλος Σπήλιος
- Παπασπυρόπουλος Γιώργος
- Παπαστάθης Αργύρης
- Παπατόλιας Απόστολος
- Παπαχελάς Αλέξης
- Παπαχελάς Αλέξης
- Παπούλιας Δημήτρης
- Παπούλιας Μάκης
- Παπουτσής Αλέξανδρος
- Παππάς Τάσος
- Παππάς Στέλιος
- Παππάς Ανδρέας
- Παππάς Γιώργος
- Παππούς Γιώργος
- Παραλίκας Αποστόλης
- Παρασκευόπουλος Νίκος
- Παρασκευόπουλος Γιάννης
- Παρασύρης Αντώνης
- Πασσάς Αργύρης
- Πατέστος Κωνσταντίνος Γ.
- Παυλόπουλος Τάκης
- Παυλόπουλος Γιώργος
- Πελαγίδης Θοδωρής
- Πελαγίδης Θεόδωρος
- Πελώνη Αριστοτελία
- Πεπελάσης Αδαμάντιος
- Περουλάκης Άρης
- Περπέρας Νίκος
- Πεσμαζόγλου Βασίλης
- Πεσμαζόγλου Στέφανος
- Πετράκης Παναγιώτης Ε.
- Πετρουλάκης Ανδρέας
- Πετσίνης Ανδρέας
- Πήττας Γιώργος
- Πιζάνιας Πέτρος
- Πικετί Τομά
- Πιτέλα Τζάνι
- Πιτσιόρλας Στέργιος
- Πληθάρας Αχιλλέας
- Πολίτης Σεραφείμ
- Πολίτης Αλέξης
- Πολυδώρου Μιχάλης
- Πολυμίλης Σήφης
- Πορτάλιου Ελένη
- Πορφυργένη Κατερίνα Μιλτ.
- Πουλάκης Κώστας
- Πουλίδου Χριστίνα
- Πράνγκερ Ρόμπερτ Τζ.
- Πρετεντέρης Γιάννης Κ.
- Προβατάς Φώτης
- Προκοπάκης Γιώργος
- Πρόντι Ρομάνο
- Πρωτοπαπάς Μπάμπης
- Πρωτοπαπάς Χαράλαμπος
- Πρωτοπαππάς Μπάμπης
- Ραγκούσης Γιάννης
- Ραμπίνι Φρεντερίκο
- Ράμφος Στέλιος
- Ραντάν Πιέρ
- Ράπανος Βασίλης Θ.
- Ράπτης Νίκος
- Ράσελ Τζένι
- Ραυτόπουλος Δημήτρης
- Ρεβέλι Μάρκο
- Ρέγκλινγκ Κλάους
- Ρενιέρης Αντώνης
- Ρεπούση Μαρία
- Ρεσβάνης Κώστας
- ΡΗΓΑ ΑΝΝΑ Π.
- Ρήγα Άννα Π.
- Ρήγας Παναγιώτης
- Ρηγόπουλος Δημήτρης
- Ρίκο Σαντιάγκο Αλμπα
- Ρινόπουλος Λουκάς
- Ριτζούλης Γιώργος Β.
- Ρίφκιν Τζέρεμι
- Ροζάκης Χρήστος
- Ροζανβαλόν Πιερ
- Ροκάρ Μισέλ
- Ρομπόλης Σάββας
- Ρομπόλης Σάββας Γ.
- Ροντρίγκεζ Γκρέγκορι
- Ροσανβαλόν Πιερ
- Ροσάντα Ροσάνα
- Ρουµπίνι Νουριέλ
- Ρουπακιώτης Αντώνης
- Ρούφαλο Τζόρτζιο
- Ρουφόλο Τζόρτζιο
- Ρούφολο Τζόρτζιο
- Σαββίδης Φίλιππος
- Σακελαρόπουλος Θόδωρος
- Σακελλάρης Ιωάννης
- Σακελλαρόπουλος Θεόδωρος
- Σακελλίων Σταμάτης
- Σακελλίωνας Σταμάτης
- Σακιώτης Γιάννης
- Σακκά Ιλεάνα
- Σακς Τζέφρι
- Σάλβανο Ρομπέρτο
- Σαλβαντόρι Μάσιμο
- Σαλβατόρι Μάσιμο
- Σαμαντάς Τέλης
- Σάμουελσον Ρόμπερτ
- Σαμπατακάκης Μιχάλης
- Σαρδελιάνος Δημήτρης
- Σαριλάκη Βασιλίκα
- Σαρτόριους Νικολάς
- Σαχινίδης Φίλιππος
- Σβορώνος Νίκος
- Σεβαστάκης Δημήτρης
- Σεβαστάκης Νικόλας
- Σεβαστάκης Δημήτρης Α.
- Σεβαστάκης Νίκος
- Σεϊτανίδης Διαμαντής
- Σελλά Όλγα
- Σεν Αμάρτια
- Σένετ Ρίτσαρντ
- Σεραφείμ Πολίτης
- Σερέτη Κατερίνα
- Σημίτης Κώστας
- Σημίτης Σπύρος
- Σιακαντάρης Ηλίας
- Σιακαντάρης Γιώργος
- Σιδέρης Νίκος
- Σιδέρης Γιάννης
- Σιούτη Βασιλική
- Σκαμπαρδώνης Γιώργος
- Σκανδαλίδης Κώστας
- Σκιαδάς Νίκος
- Σκοπούλη Φωτεινή
- Σκοτινιώτης Πάνος
- Σκουλαρίκη Αθηνά
- Σκουνάκη Ιουλία
- Σµιτ Χέλµουτ
- Σμυρλής Κώστας
- Σολταρίδης Συμών
- Σουλιώτης Μίμης
- Σούλτσε Ίνγκο
- Σοφούλης Κωνσταντίνος
- Σοφούλης Κώστας
- Σπάκοβιτζ Ανέτ
- Σπανού Αγγελική
- Σπηλιόπουλος Τάκης
- Σπίγκος Χρήστος
- Σπιλάνης Γιάννης
- Σπινέλλι Μπάρμπαρα
- Σπινθουράκης Μανώλης
- Σπιτσέρης Νίκος
- Σπυρόπουλος Κώστας
- Σπυρόπουλος Ροβέρτος
- Σρέντερ Γκέρχαρντ
- Σρικί Φιλίπ
- Στάγκος Άγγελος
- Στάη Ελλη
- Σταθάκης Γιώργος
- Σταθόπουλος Πάνος
- Σταθόπουλος Μιχάλης
- Στάικος Χρήστος
- Σταϊνμάιερ Φρανκ Βάλτερ
- Σταματόπουλος Γιώργος
- Στάμου Δημήτρης
- Στασινός Ανδρέας
- Στασινού Νατάσσα
- Σταυρόπουλος Χρήστος
- Σταυρόπουλος Στάθης
- Στεφανίδης Μάνος
- Στεφανόπουλος Κωστής
- Στεφάνου Στέφανος
- Στίγκλιτζ Τζόζεφ
- Στιγκλιτς Τζοζεφ
- Στίγκλιτς Τζόζεφ
- Στογιάννος Αλέκος
- Στούπας Κώστας
- Στραγαλινός Αποστόλης
- Στραγαλινός Απόστολος
- Στρατόπουλος Γιώργος
- Στρός Καν Ντομινίκ
- Στυλιανίδης Στέλιος
- Συνοδινός Τζούλιος
- Συρίγος Φίλιππος
- Συρμαλένιος Νίκος
- Σφοίνη Αλεξάνδρα
- Σχίζας Γιάννης
- Σχινάς Θόδωρος
- Σχινάς-Παπαδόπουλος Ιάσων
- Σώκος Πάνος
- Σωμερίτης Ριχάρδος
- Σωτηρέλη Γιώργου Χ.
- Σωτηρέλης Γιώργος Χ.
- Σωτηρέλης Γιώργος
- Σωτηρέλης Γιώργος X.
- Σωτηρίου Διδώ
- Ταγιάνι Αντόνιο
- Τάκης Ανδρέας
- Ταλαμάγκας Βασίλης
- Ταμήλος Μιχάλης
- Ταμπούκι Αντόνιο
- Τάσιος Θεοδόσης
- Τάσσιος Θ.Π.
- Ταχιάου Χριστίνα
- Τέλλογλου Τάσος
- Τέλογλου Τάσος
- Τζανάκης Στέφανος
- Τζήκας Γιάννης Π.
- Τζιαμπάζης Κυριάκος
- Τζιαντζή Μαριάννα
- Τζιάς Γιώργος Θ.
- Τζιάς Παύλος
- Τίρμαν Τζον
- Τοθ Μπάρμπαρα
- Τόλιος Διομήδης
- Τόλιος Άρης
- Τομπάζος Σταύρος
- Τοπάλη Μαρία
- Τούντας Γιάννης
- Τουρέν Αλέν
- Τραϊφόρος Βασίλης
- Τρεμόπουλος Μιχάλης
- Τριανταφυλλίδης Μιχάλης Γ.
- Τριανταφύλλου Ελίζα
- Τριανταφύλλου Σώτη
- Τριάντης Γιάννης
- Τριφύλλης Αντώνης
- Τσακνής Διονύσης
- Τσακνιάς Γιώργος
- Τσακόπουλος Χρήστος
- Τσακυράκης Σταύρος
- Τσαλίκογλου Φωτεινή
- Τσαμουργκέλης Γιάννης
- Τσάρτας Πάρις
- Τσάτσης Θωμάς
- Τσάτσος Δημήτρης
- Τσέκος Θεόδωρος
- Τσεκούρα Έλσα
- Τσεκούρας Θανάσης
- Τσελεπής Τουμάζος
- Τσεμπελής Γιώργος
- Τσερεζόλε Ελένη
- Τσιακνής Διονύσης
- Τσικαρδάνη Ντόρα
- Τσικαρδάνη Δώρα
- Τσίκας Θόδωρος
- Τσίμας Παύλος
- Τσιμεράκης Αντρέας
- Τσιντσίνης Μιχάλης
- Τσιόδρας Δημήτρης
- Τσιρώνης Γιάννης
- Τσιτήλου Σόνια Γ.
- Τσιτήλου Σόνια
- Τσιτσελίκης Κωνσταντίνος
- Τσιχλιάς Σωκράτης
- Τσόλης Ζώης
- Τσορμπατζόγλου Πάνος
- Τσουκαλάς Γιώργος
- Τσουκαλάς Κωνσταντίνος
- Τσούκαλης Λουκάς
- Τσούκαλης Νίκος
- Τσούκας Χαρίδημος Κ.
- Τσούκας Χαρίδημος
- Τσουκνίδας Άρης
- Τσουκνίδας Λάμπρος Αθ.
- Τσουκνίδας Λάμπρος
- Τσουκόνι Βιτόριο
- Τσουπαρόπουλος Κώστας
- Τσούρος Σιδερής
- Τσώλης Ζώης
- Φανουράκης Μιχάλης
- Φάντης Ανδρέας
- Φαράκος Γρηγόρης
- Φασίνο Πιέρο
- Φασούλας Γιάννης
- Φελέκης Νίκος
- Φερέτος Δημήτρης
- Φέρχοφστατ Γκυ
- Φίλης Γιάννης
- Φίλης Κωνσταντίνος
- Φιλίνη Άννα
- Φίλιος Φίλιππας
- Φιλιππίδης Νίκος
- Φιντάλγο Χοσέ-Μαρία
- Φίσερ Γιόσκα
- Φιτσανάκης Σήφης
- Φούντα Νίκη
- Φουντής Αντώνης
- Φουρτούνης Γιώργος
- Φραγκάκη Μαρίκα
- Φραγκουδάκη Άννα
- Φύσας Δημήτρης
- Φύσσας Δημήτρης
- Φωτίου Νίκος
- Φωτόπουλος Νίκος
- Χαζαναβίσιους Μισέλ
- Χαϊνάς Κώστας
- Χαλαζωνίτης Δημήτρης
- Χάλαρης Μιχάλης
- Χαλικιά Δήμητρα
- Χάμπερμας Γιούργκεν
- Χανδάνος Γιώργος
- Χανιώτης Άγγελος
- Χάουαρντ Ντικ
- Χαραλαμπίδης Νίκος
- Χάρης Γιάννης Η.
- Χαρτουλάρη Μικέλα
- Χασάπης Δημήτρης
- Χασαπλαδάκης Δημήτρης
- Χατζάκος Λυκούργος
- Χατζηβασιλείου Βαγγέλης
- Χατζηγεωργίου Τάκης
- Χατζηγεωργίου Παναγιώτης
- Χατζηδημητρίου Τάκης
- Χατζηµπίρος Κίμων
- Χατζημπίρος Κίµων
- Χατζημπίρος Κίμων
- Χατζηπαντελής Θεόδωρος
- Χατζής Αριστείδης
- Χατζησάββας Παναγιώτης Η.
- Χατζησωκράτης Δημήτρης
- Χατζόπουλος Χρήστος
- Χειμωνάς Θανάσης
- Χελάκης Γιώργος
- ΧΕΛΙΔΩΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ Ν.
- Χελιδώνης Αντώνης
- Χελμ Ντίτερ
- Χερτσογκ Νταγκμαρ
- Χιλ Τζορτζ
- Χίλσαμ Λίντσεϊ
- Χλύκας Νίκος
- Χλωμούδης Κώστας
- Χομπσμπάουμ Έρικ
- Χόμπσμπομ Έρικ
- Χόμπσμπωμ Έρικ
- ΧΟΣΚΙΝ ΡΕΜΠΕΚΑ
- Χούκλη Μαρία
- Χρήστου Δημήτρης
- Χριστοδουλάκης Νίκος
- Χριστοδουλίδου Αστέρω
- Χριστοδουλοπούλου Τασία
- Χριστόπουλος Δημήτρης
- Χριστουδουλάκης Νίκος
- Χριστόφιας Δημήτρης
- Χριστοφιλόπουλος Δημήτρης
- Χριστοφιλόπουλου Δημήτρη Γ.
- Χριστοφιλοπούλου Εύη
- Χρυσόγελος Νίκος
- Χρυσόγονος Κώστας
- Χρυσολωρά Ειρήνη
- Χρυσολωράς Νίκος
- Χρυσοστομίδης Ανταίος
- Χρυσοστομίδης Σοφιανός
- Χρυσόστομος + Ο Μεσσηνίας
- Χρυσοχοϊδης Μιχάλης
- Χωμενίδης Χρήστος
- Χωμενίδης Χρήστος Α.
- Χωμενίδης Χρήστος
- Ψαριανός Γρηγόρης
- Ψαρουδάκης Γεώργιος Μ.
- Ψαρράκης Δημήτρης
- Ψαρράς Δημήτρης
- Ψύρρας Θωμάς
- Ψυχογιός Δημήτρης
- Ψυχογιός Δημήτρης Κ.