H πρώην μεσαία τάξη
David Brooks, International Herald Tribune, ppol.gr, Δημοσιευμένο: 2008-11-19
Στο ξεκίνημα κάθε κρίσης, υπάρχουν πάντα άνθρωποι που τη βλέπουν ως μία ευκαιρία για ηθική αναγέννηση: οι Αμερικανοί θα μάθουν να ζουν χωρίς υπερβολές. Θα απλοποιήσουν τη ζωή τους. Θα ανακαλύψουν εκ νέου τις πραγματικές αξίες της ζωής: την οικογένειά τους, τους φίλους τους και τα παιδιά τους.
Πράγματι, οι επιπτώσεις των κρίσεων ξεπερνούν τις υλικές στερήσεις. Προκαλούν π.χ. φόβο και μείωση των προσδοκιών. Όμως οι πολιτιστικές επιπτώσεις των κρίσεων σπανίως είναι θετικές.
Η οικονομική κρίση των δεκαετιών του 1880 ή του 1890 π.χ. προκάλεσε έξαρση του αγροτικού λαϊκισμού και σοβινισμού, που χαρακτηρίστηκε από την ιδιαίτερη εχθρότητα προς τους καθολικούς, τους εβραίους και τους μαύρους.
Η μεγάλη ύφεση δεν ήταν μόνο η εποχή της αισιοδοξίας του Φρανκλίνου Ρούσβελτ (FDR) και των ψυχαγωγικών ταινιών, αλλά και των πολυποίκιλων μεσσιανικών και κολεκτιβιστικών κινημάτων που συνέθλιψαν πολλές ατομικότητες.
Η ύφεση του 1970 δημιούργησε ένα κύμα κυνισμού που στην πραγματικότητα ουδέποτε μας εγκατέλειψε. Το μερίδιο των φοιτητών που παραδέχονταν πως αντιγράφουν στις εξετάσεις έφτασε από 34% το 1969 στο 60% δέκα χρόνια αργότερα.
Πάνω από το ένα τέταρτο των εργαζομένων λένε πως τα αγαθά που κατασκευάζουν είναι τόσο σκάρτα που οι ίδιοι δε θα τα αγόραζαν. Όπως σημειώνει ο Ντέιβιντ Φραμ (David Frum) στο βιβλίο του «πώς φτάσαμε εδώ», «το 1977 η απουσία ικανοποίησης από την εργασία έφτασε στα ψηλότερα επίπεδα των προηγουμένων 25 ετών».
Οι υφέσεις γεννούν απαισιοδοξία. Αυτός είναι ο λόγος που η γεννήσεις μειώνεται και οι αυτοκτονίες αυξάνουν. Αυτός επίσης είναι ο λόγος που οι φούστες χαμηλώνουν. Η Τάματ Λέβιν (Tamar Lewin) των «Νιου Γιορκ τάιμς» αναφέρθηκε σε έρευνες που δείχνουν πως οι γυναίκες που σε χρονιές ύφεσης επιλέγονται από το «πλεϊμπόι» να παρουσιαστούν ως «κορίτσια της χρονιάς», τείνουν να δείχνουν πιο ώριμα: γηραιότερα, βαρύτερα, πιο ήρεμα (αν και προσωπικά, δεν πρόσεξα κάτι τέτοιο).
Η παρούσα ύφεση κατά πάσα πιθανότητα θα δημιουργήσει το δικό της πολιτιστικό ύφος.
Το πιθανότερο είναι να παραγάγει μία καινούργια κοινωνική ομάδα: την πρώην μεσαία τάξη. Πρόκειται για ανθρώπους που εισήχθησαν στη μεσαία τάξη στο τέλος της πολύχρονης περιόδου της ανάπτυξης -και μετά υποβιβάστηκαν ξανά.
Για αυτούς, το χάσμα μεταξύ αυτού που ήταν και αυτού που απέγιναν μοιάζει πελώριο -και τρομακτικό.
Το φαινόμενο είναι σαφές στις αναπτυσσόμενες χώρες. Την τελευταία δεκαετία, σε αυτές τις κοινωνίες, εκατομμύρια ανθρώπων ξέφυγαν από τη φτώχεια. Αλλά σήμερα η παγκόσμια ύφεση τούς πηγαίνει πάλι πίσω.
Πολλοί θεωρούν υπεύθυνους για τη συντριβή των ονείρων τους τη δημοκρατία και τον καπιταλισμό. Το πιθανότερο είναι πως η κοινωνική τους υποβάθμιση, κατά πάσα πιθανότητα θα πολλαπλασιάσει τους Ούγκο Τσάβες (Hugo Chávez) αυτού του πλανήτη.
Το πιθανότερο είναι πως η κυβέρνηση Ομπάμα (Obama) θα βρεθεί παγκοσμίως αντιμέτωπη με καινούργια κινήματα διαμαρτυρίας, που δεν προϋπήρχαν.
Στην Αμερική επίσης, εκατομμύρια άνθρωποι υφίστανται τις ψυχολογικές και κοινωνικές πιέσεις που συνεπάγεται ο κοινωνικός υποβιβασμός. Τους μήνες που έρχονται, πολλά μέλη της πρώην μεσαίας τάξης θα υποστούν εργασιακά πλήγματα. Ο ειδικός στην ψυχολογία της κατανάλωσης Πάκο ’Αντερχιλ (Paco Underhill), μου λέει πως το 20% των καταστημάτων στα εμπορικά κέντρα σύντομα θα ξενοικιαστούν. Αυτό από μόνο του σημαίνει πως χιλιάδες εργαζόμενοι στις υπηρεσίες θα βιώσουν την προσωπική κρίση που συνεπάγεται η ανεργία.
Πολλοί ακόμα θα βιώσουν αλλαγές στον τρόπο ζωής τους.
Την περασμένη δεκαετία, εκατομμύρια Αμερικανοί απέκτησαν πρόσβαση σε πολυτελή αγαθά, που λειτουργούσαν ως σημεία κοινωνικής ανόδου. Αυτό όμως παύει να είναι δυνατό. Έξαφνα, η πόρτα προς την κοινωνική άνοδο κλείνει ερμητικά για εκατομμύρια Αμερικανούς.
Τα μέλη της πρώην μεσαίας τάξης θα αντιμετωπίσουν προβλήματα στέγασης. Η πρόσφατη κρίση των ενυπόθηκων δανείων θα πλήξει κατά κύριο λόγο τα χαμηλότερα κλιμάκια της μεσαίας τάξης -ανθρώπους που ζουν σε ταχέως αναπτυσσόμενους συνοικισμούς στη Φλόριντα και τη Νεβάδα που τώρα σαρώνονται από τις κατασχέσεις· ανθρώπους που μετακόμισαν από τις παλιές τους γειτονιές και πήγαν σε ταπεινότερες γειτονιές στο Μίσιγκαν και την Καλιφόρνια. Έξαφνα χάνουν τα σπίτια τους και ξαναγυρνάνε στα διαμερίσματά τους.
Τέλος, θα έχουμε απομείωση του ανθρωπίνου κεφαλαίου: σε καιρούς ύφεσης, ο κόσμος περνάει περισσότερο καιρό στο σπίτι του. Αλλά αυτή θα είναι η πρώτη περίοδος οικονομικής ύφεσης από την εποχή που ο θεσμός της οικογένειας μπήκε σε περίοδο κρίσης. Το να μένεις όμως στο σπίτι μαζί με την πολυπληθή σου οικογένεια, είναι πολύ διαφορετικό από το να αποκλείεσαι στο μοναχικό σου νοικοκυριό, αποξενωμένος από την οικογένεια ή την κοινότητα. Οι άνθρωποι στην κατώτερη μέση τάξη εξάλλου, είναι εκείνοι που έτσι κι αλλιώς πλήττονται πολύ περισσότερο από τα διαζύγια και τη χαλάρωση των κοινοτικών δεσμών.
Σε αυτούς τους ανθρώπους, το κλείσιμο στο σπίτι είναι πολύ πιθανό να εξελιχτεί σε πολύ επικίνδυνο ψυχολογικό φαύλο κύκλο.
Στην παρούσα ύφεση, πολύ περισσότερο από ότι στις προηγούμενες, οι τελευταίοι που εισήχθησαν στην μεσαία τάξη θα είναι οι πρώτοι που θα αποβληθούν από αυτή. Και το χειρότερο δε θα είναι η υλική στέρηση. Θα είναι η απώλεια της κοινωνικής ταυτότητας, η διάρρηξη των κοινωνικών δεσμών, το χάσιμο των μικρών αγαθών που συμβόλιζαν την κοινωνική αναβάθμιση.
Αυτές οι απώλειες, αναγκαστικά θα παραγάγουν αλλοτρίωση -και πολιτικές απαντήσεις. Αν θέλετε να μάθετε πού θα ξεσπάσουν τα επόμενα μεγάλα κοινωνικά κινήματα, κοιτάξτε προς τη μεριά της πρώην μεσαίας τάξης.
---------------------------------------------------------------
* Ο David Brooks είναι πολιτικός αναλυτής κι επιφυλλιδογράφος
Πράγματι, οι επιπτώσεις των κρίσεων ξεπερνούν τις υλικές στερήσεις. Προκαλούν π.χ. φόβο και μείωση των προσδοκιών. Όμως οι πολιτιστικές επιπτώσεις των κρίσεων σπανίως είναι θετικές.
Η οικονομική κρίση των δεκαετιών του 1880 ή του 1890 π.χ. προκάλεσε έξαρση του αγροτικού λαϊκισμού και σοβινισμού, που χαρακτηρίστηκε από την ιδιαίτερη εχθρότητα προς τους καθολικούς, τους εβραίους και τους μαύρους.
Η μεγάλη ύφεση δεν ήταν μόνο η εποχή της αισιοδοξίας του Φρανκλίνου Ρούσβελτ (FDR) και των ψυχαγωγικών ταινιών, αλλά και των πολυποίκιλων μεσσιανικών και κολεκτιβιστικών κινημάτων που συνέθλιψαν πολλές ατομικότητες.
Η ύφεση του 1970 δημιούργησε ένα κύμα κυνισμού που στην πραγματικότητα ουδέποτε μας εγκατέλειψε. Το μερίδιο των φοιτητών που παραδέχονταν πως αντιγράφουν στις εξετάσεις έφτασε από 34% το 1969 στο 60% δέκα χρόνια αργότερα.
Πάνω από το ένα τέταρτο των εργαζομένων λένε πως τα αγαθά που κατασκευάζουν είναι τόσο σκάρτα που οι ίδιοι δε θα τα αγόραζαν. Όπως σημειώνει ο Ντέιβιντ Φραμ (David Frum) στο βιβλίο του «πώς φτάσαμε εδώ», «το 1977 η απουσία ικανοποίησης από την εργασία έφτασε στα ψηλότερα επίπεδα των προηγουμένων 25 ετών».
Οι υφέσεις γεννούν απαισιοδοξία. Αυτός είναι ο λόγος που η γεννήσεις μειώνεται και οι αυτοκτονίες αυξάνουν. Αυτός επίσης είναι ο λόγος που οι φούστες χαμηλώνουν. Η Τάματ Λέβιν (Tamar Lewin) των «Νιου Γιορκ τάιμς» αναφέρθηκε σε έρευνες που δείχνουν πως οι γυναίκες που σε χρονιές ύφεσης επιλέγονται από το «πλεϊμπόι» να παρουσιαστούν ως «κορίτσια της χρονιάς», τείνουν να δείχνουν πιο ώριμα: γηραιότερα, βαρύτερα, πιο ήρεμα (αν και προσωπικά, δεν πρόσεξα κάτι τέτοιο).
Η παρούσα ύφεση κατά πάσα πιθανότητα θα δημιουργήσει το δικό της πολιτιστικό ύφος.
Το πιθανότερο είναι να παραγάγει μία καινούργια κοινωνική ομάδα: την πρώην μεσαία τάξη. Πρόκειται για ανθρώπους που εισήχθησαν στη μεσαία τάξη στο τέλος της πολύχρονης περιόδου της ανάπτυξης -και μετά υποβιβάστηκαν ξανά.
Για αυτούς, το χάσμα μεταξύ αυτού που ήταν και αυτού που απέγιναν μοιάζει πελώριο -και τρομακτικό.
Το φαινόμενο είναι σαφές στις αναπτυσσόμενες χώρες. Την τελευταία δεκαετία, σε αυτές τις κοινωνίες, εκατομμύρια ανθρώπων ξέφυγαν από τη φτώχεια. Αλλά σήμερα η παγκόσμια ύφεση τούς πηγαίνει πάλι πίσω.
Πολλοί θεωρούν υπεύθυνους για τη συντριβή των ονείρων τους τη δημοκρατία και τον καπιταλισμό. Το πιθανότερο είναι πως η κοινωνική τους υποβάθμιση, κατά πάσα πιθανότητα θα πολλαπλασιάσει τους Ούγκο Τσάβες (Hugo Chávez) αυτού του πλανήτη.
Το πιθανότερο είναι πως η κυβέρνηση Ομπάμα (Obama) θα βρεθεί παγκοσμίως αντιμέτωπη με καινούργια κινήματα διαμαρτυρίας, που δεν προϋπήρχαν.
Στην Αμερική επίσης, εκατομμύρια άνθρωποι υφίστανται τις ψυχολογικές και κοινωνικές πιέσεις που συνεπάγεται ο κοινωνικός υποβιβασμός. Τους μήνες που έρχονται, πολλά μέλη της πρώην μεσαίας τάξης θα υποστούν εργασιακά πλήγματα. Ο ειδικός στην ψυχολογία της κατανάλωσης Πάκο ’Αντερχιλ (Paco Underhill), μου λέει πως το 20% των καταστημάτων στα εμπορικά κέντρα σύντομα θα ξενοικιαστούν. Αυτό από μόνο του σημαίνει πως χιλιάδες εργαζόμενοι στις υπηρεσίες θα βιώσουν την προσωπική κρίση που συνεπάγεται η ανεργία.
Πολλοί ακόμα θα βιώσουν αλλαγές στον τρόπο ζωής τους.
Την περασμένη δεκαετία, εκατομμύρια Αμερικανοί απέκτησαν πρόσβαση σε πολυτελή αγαθά, που λειτουργούσαν ως σημεία κοινωνικής ανόδου. Αυτό όμως παύει να είναι δυνατό. Έξαφνα, η πόρτα προς την κοινωνική άνοδο κλείνει ερμητικά για εκατομμύρια Αμερικανούς.
Τα μέλη της πρώην μεσαίας τάξης θα αντιμετωπίσουν προβλήματα στέγασης. Η πρόσφατη κρίση των ενυπόθηκων δανείων θα πλήξει κατά κύριο λόγο τα χαμηλότερα κλιμάκια της μεσαίας τάξης -ανθρώπους που ζουν σε ταχέως αναπτυσσόμενους συνοικισμούς στη Φλόριντα και τη Νεβάδα που τώρα σαρώνονται από τις κατασχέσεις· ανθρώπους που μετακόμισαν από τις παλιές τους γειτονιές και πήγαν σε ταπεινότερες γειτονιές στο Μίσιγκαν και την Καλιφόρνια. Έξαφνα χάνουν τα σπίτια τους και ξαναγυρνάνε στα διαμερίσματά τους.
Τέλος, θα έχουμε απομείωση του ανθρωπίνου κεφαλαίου: σε καιρούς ύφεσης, ο κόσμος περνάει περισσότερο καιρό στο σπίτι του. Αλλά αυτή θα είναι η πρώτη περίοδος οικονομικής ύφεσης από την εποχή που ο θεσμός της οικογένειας μπήκε σε περίοδο κρίσης. Το να μένεις όμως στο σπίτι μαζί με την πολυπληθή σου οικογένεια, είναι πολύ διαφορετικό από το να αποκλείεσαι στο μοναχικό σου νοικοκυριό, αποξενωμένος από την οικογένεια ή την κοινότητα. Οι άνθρωποι στην κατώτερη μέση τάξη εξάλλου, είναι εκείνοι που έτσι κι αλλιώς πλήττονται πολύ περισσότερο από τα διαζύγια και τη χαλάρωση των κοινοτικών δεσμών.
Σε αυτούς τους ανθρώπους, το κλείσιμο στο σπίτι είναι πολύ πιθανό να εξελιχτεί σε πολύ επικίνδυνο ψυχολογικό φαύλο κύκλο.
Στην παρούσα ύφεση, πολύ περισσότερο από ότι στις προηγούμενες, οι τελευταίοι που εισήχθησαν στην μεσαία τάξη θα είναι οι πρώτοι που θα αποβληθούν από αυτή. Και το χειρότερο δε θα είναι η υλική στέρηση. Θα είναι η απώλεια της κοινωνικής ταυτότητας, η διάρρηξη των κοινωνικών δεσμών, το χάσιμο των μικρών αγαθών που συμβόλιζαν την κοινωνική αναβάθμιση.
Αυτές οι απώλειες, αναγκαστικά θα παραγάγουν αλλοτρίωση -και πολιτικές απαντήσεις. Αν θέλετε να μάθετε πού θα ξεσπάσουν τα επόμενα μεγάλα κοινωνικά κινήματα, κοιτάξτε προς τη μεριά της πρώην μεσαίας τάξης.
---------------------------------------------------------------
* Ο David Brooks είναι πολιτικός αναλυτής κι επιφυλλιδογράφος
