Τα ανοιχτά κιτάπια του 2009

Νομίζω ότι το έγραψε ήδη κάποια εφημερίδα: το 2008 ήταν μια χρονιά που δεν μας άφησε να πλήξουμε. Είχε από όλα: σεισμούς και καταποντισμούς, πολέμους και τρομοκρατικές ενέργειες, οικονομικές κρίσεις και σκάνδαλα, εξεγέρσεις και ανατροπές πολιτικών ισορροπιών, Ολυμπιακούς και διαπλανητικά ταξίδια... Ήταν μια χρονιά που, όπως είναι φυσικό και όπως συμβαίνει πάντα, άφησε πίσω της ανοιχτούς λογαριασμούς, όπως άφησε κι ένα παράθυρο ανοιχτό για ένα καλύτερο αύριο. Γιατί, όπως και να το σκεφτούμε, ο κόσμος τελικά πάει μπροστά. Μέσα από ατέλειωτα ζιγκ-ζαγκ, μέσα από συνεχή πισωγυρίσματα, μέσα από νεκρούς, πόνο, αδικίες, προβλήματα, ο κόσμος προχωρά. Ίσως και προς την καταστροφή του, αλλά προχωρά.

Τι ανοιχτούς λοιπόν λογαριασμούς μας άφησε το 2008; Και τι περιμένουμε από το 2009; Ας επιχειρήσουμε εδώ μια σύντομη, προσωπική ματιά σε ορισμένα γεγονότα που θα βρούμε μπροστά μας, ευθύς μόλις σβήσουν τα λαμπάκια των χριστουγεννιάτικων γιορτών.

Ένα ελπιδοφόρο μήνυμα είναι η εκλογή του Ομπάμα στην καρέκλα του προέδρου των ΗΠΑ. Ένας άνθρωπος που έζησε τη φτώχεια και τον ρατσισμό σε πρώτο πρόσωπο, ένας άνθρωπος που φαίνεται να κατανοεί τα αδιέξοδα που έχει προκαλέσει η αυθάδης πολιτική της χώρας του, δεν μπορεί, θα είναι καλύτερος από τους προκάτοχους του. Όσο όμως αφελής κι αν φαντάζει η οποιαδήποτε θέση που βλέπει τον Ομπάμα ως θαυματουργό μάγο, άλλο τόσο εκνευριστική είναι και η θέση που εκ προοιμίου τον καταδικάζει (ανταποκριτής μεγάλου ιδιωτικού καναλιού ήδη τον βρίζει γιατί, λέει, δεν πήρε σαφή θέση στην πρόσφατη σύγκρουση Ισραηλινών-Χαμάς), ξεχνώντας ότι ο Ομπάμα καλείται, πριν απ’ όλα, να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της πατρίδας του. Αυτό που αφορά εμάς και τον κόσμο ολόκληρο είναι με ποιον τρόπο θα το κάνει.

Στα καθ’ ημάς η αναστάτωση που προκλήθηκε από την άδικη και αναίτια δολοφονία ενός δεκαπεντάχρονου παιδιού που βρέθηκε στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή αντιμέτωπος με μια λάθος διαπαιδαγωγημένη αστυνομία, σταμάτησε μονάχα λόγω γιορτών, και έχει αφήσει χαίνουσες πληγές σε όλο τον -συνήθως αυτάρκη και μακάριο- κοινωνικό μας ιστό. Κάποιοι μπορεί να τη βλέπουν ως γενική εξέγερση της γενιάς των «700 ευρώ», κάποιοι άλλοι μπορεί να προχώρησαν σε εύκολες αναλύσεις που θα ξεχαστούν αμέσως μόλις καταλαγιάσουν τα πράγματα, όλη όμως αυτή η ιστορία μας αφήνει μια πικρή γεύση: την πικρή γεύση για την ωμή βία που ξαφνικά εκδηλώθηκε στους δρόμους της Αθήνας και που άγγιξε έναν μεγάλο αριθμό νέων που, μέχρι προχθές, καμιά σχέση δεν είχαν με τους κλασικούς διαξιφισμούς των κουκουλοφόρων με την αστυνομία. Υπάρχει ένα ερώτημα που δεν απαντήθηκε: τι θα γίνει ο σημερινός 15χρονος που διαπαιδαγωγείται στην εύκολη, ωμή βία όταν θα γίνει είκοσι πέντε χρονών; Και τι θα λένε τα πολιτικά κόμματα της χώρας, αν ξαφνικά γεννηθεί και στην Ελλάδα ένα κίνημα σαν αυτό της «Εργατικής αυτονομίας» που οδήγησε, σχεδόν εν μία νυχτί, στις «Ερυθρές Ταξιαρχίες»; Ποιες αναλύσεις θα κάνουν τότε; Πώς θα δικαιολογήσουν το γεγονός ότι όχι μόνο δεν υπήρξε ένα σοβαρό ιδεολογικό μέτωπο κατά της βίας από την πλευρά τους, αλλά ούτε καν μια σχετική προσπάθεια να κατανοηθούν οι πολιτικοί και κοινωνικοί παράγοντες που οδηγούν τα παιδιά αυτά να βάζουν φωτιές στο αυτοκίνητο του μπαμπά τους; (Και το πρόβλημα, εννοείται, αφορά όλους, δεξιά κι αριστερά κόμματα).

Άλλες τρεις χαίνουσες πληγές, σε παγκόσμιο επίπεδο αυτή τη φορά. Ιράκ, Αφγανιστάν, Παλαιστίνη. Το 2008 δεν υπήρξε, ούτε αυτό, καλό με τον λαό του Ιράκ - και πώς θα μπορούσε να είναι με τον Μπους να αποδεικνύεται στρατηγός χωρίς στρατηγική, χωρίς πολιτικό σχεδιασμό, παρά μόνο απλός σφαγέας που δίνει τροφή στις πολεμικές και πετρελαϊκές βιομηχανίες της χώρας του; Ναι, ο αριθμός των νεκρών μειώθηκε σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια αλλά τίποτα δεν λύθηκε στη χώρα που, φαντάζομαι, θα νοσταλγεί όλο και περισσότερο τον αιμοσταγή δικτάτορα που είχε αλλά που τουλάχιστον διατηρούσε ορθό στα πόδια του ένα κράτος.

Με το Αφγανιστάν δεν ξέρουμε ακριβώς τι γίνεται, αφού οι πληροφορίες είναι λίγες και συγκεχυμένες. Το μόνο που ξέρουμε είναι ότι σε εκείνα τα κατσάβραχα η αναπτυγμένη πολεμική μηχανή της Δύσης αποδεικνύεται κενός λόγος. Εδώ, αν υπάρχουν καλοί, αυτοί σίγουρα δεν είναι οι Ταλιμπάν, κάθε χρόνος όμως που περνάει σε κάνει να αναρωτιέσαι όλο και περισσότερο αν υπάρχουν καλές και κακές στρατιωτικές επεμβάσεις σε μια χώρα. Νομίζω ότι, μετά την Αλγερία της ανατροπής της εκλογικής νίκης των ισλαμιστών, το Αφγανιστάν είναι η χώρα που βάζει σε κρίση τις ηθικές και πολιτικές αξίες Ανατολής και Δύσης.

Ο Μπους υποτίθεται πως είχε βάλει άμεση προτεραιότητά του τη λύση του Μεσανατολικού. δεν έκανε τίποτα, ή μάλλον τα έκανε όλα χειρότερα. Τώρα πια δεν έχουμε μια παλαιστινιακή αρχή, έχουμε δύο - η μία, μάλιστα, η πιο ριζοσπαστική, είναι και η πιο ευάλωτη σε θρησκευτικούς φανατισμούς, άρα μακριά από κάθε συμβιβαστική λογική και άποψη (και στο Μεσανατολικό, όπως συνηθίζει να λέει ο Άμος Οζ, ο συμβιβασμός θα είναι η πιο επαναστατική πράξη). Το 2009 βρίσκει το Ισραήλ και την Παλαιστίνη του Αμπάς να δίνουν μάχη για να μην υπερισχύσει ο πολιτικός και ο θρησκευτικός εξτρεμισμός που η πολιτική Μπους κατάφερε να ενδυναμώσει στην πολύπλοκη σκακιέρα των πάλαι ποτέ αγίων τόπων.

Κι άλλοι πόλεμοι. Στην Αφρική πόλεμοι εμφύλιοι, πόλεμοι μισθοφόρων, πόλεμοι φυλάρχων, πόλεμοι εναντίον άμαχων πληθυσμών. Στον χάρτη ήρθε φέτος να προστεθεί, δίπλα σε αυτή του Σουδάν, η τραγωδία του Κογκό, με τα χιλιάδες θύματα. Ο πόλεμος, όμως, που έστρεψε πάνω του τους προβολείς της δημοσιότητας (βλέπετε, όσο κι αν ακούγεται κακόηχο, υπάρχουν πλέον και πόλεμοι-σταρ σε σύγκριση με άλλους, πιο άσημους, πολέμους) ήταν αυτός της Νότιας Οσετίας. Αν δεν είχε τους νεκρούς και τις καταστροφές που είχε, θα θύμιζε οπερέτα: ένας ημίτρελος αμερικανοθρεμμένος πρόεδρος που μεγαλοπιάστηκε, κάποια εδάφη που προκαλούν συγκρούσεις από τον καιρό του Ιβάν του Τρομερού, ο ανταγωνισμός της μιας υπερδύναμης που θέλει να ελέγξει την πρώην (και πάλι ανατέλλουσα) υπερδύναμη, όλα σχεδιασμένα επί χάρτου με το βλέμμα στραμμένο στις πολύτιμες πηγές ενέργειας. Όσο γρήγορα ξέσπασε, τόσο γρήγορα -ευτυχώς- σταμάτησε.

Πίσω στα δικά μας. Μια πολιτική ζωή, σκέτο μπάχαλο. Μια κυβέρνηση, σκέτο μπάχαλο επίσης. Και μια αντιπολίτευση που κατορθώνει και παίρνει πόντους μόνο και μόνο επειδή της τις χαρίζει η ανικανότητα του πρωθυπουργού. Το 2008 μας κληροδοτεί ένα ανοιχτό ερώτημα: Ο Κώστας Καραμανλής ήταν ένας πολύ τυχερός ή ένας πολύ άτυχος πρωθυπουργός; Κρατήθηκε τόσα χρόνια στην εξουσία λόγω τύχης και μόνο στο τέλος έδειξε τη γύμνια του, ή ήταν ένας πολλά υποσχόμενος πρωθυπουργός που όμως είχε την ατυχία να μην έχει ούτε μια χούφτα καλούς συνεργάτες; Όπως έγραψε και η ιταλική «Κοριέρε ντελα Σέρα», ο Καραμανλής κατάφερε να αποτύχει παρότι είχε τέσσερα σημαντικά αβαντάζ «που δεν είχε ποτέ κανένας άλλος πρωθυπουργός: 1) μια προστατευμένη από την ΟΝΕ οικονομία, 2) το διεθνές κύρος και την εσωτερική ευφορία από την επιτυχία των Ολυμπιακών αγώνων, 3) μια διαλυμένη αξιωματική αντιπολίτευση και 4) μια περιθωριακή Αριστερά».

Α ναι, ήταν και οι Ολυμπιακοί του Πεκίνου. Για όλο τον κόσμο έγιναν, τελείωσαν και άφησαν μόνο μια αχνή ανάμνηση των διαδηλώσεων για το Θιβέτ. Σε εμάς ξεχάστηκαν τελείως, αν και θα έπρεπε να τους συζητάνε πρωί-μεσημέρι-βράδυ όλοι οι αθλητικοί παράγοντες και οι εθνοκάπηλοι κάθε είδους και μορφής. Το εθνικό ρεζιλίκι της ντόπας (μαζί με τις φωτιές του Δεκέμβρη, ήταν η μόνη ευκαιρία που δώσαμε στον διεθνή τύπο να ασχοληθεί μαζί μας...) ξεχάστηκε, λες και δεν υπήρξε ποτέ. Κανένας δεν τιμωρήθηκε, κανένα μετάλλιο δεν αφαιρέθηκε, καμιά αλήθεια δεν ειπώθηκε. Τίποτα. Αναρωτιέμαι πώς θα ανοίξουμε τους επόμενους Ολυμπιακούς κραδαίνοντας περήφανα την ελληνική σημαία.

Κι άλλα πολλά. Ο Κάστρο, ο μύθος, ο επαναστάτης, ο «κόκκινος δικτάτορας» (κατά την όχι άστοχη διατύπωση του Μάριο Βάργκας Λιόσα) πέθανε πριν ακόμα αποβιώσει. Ο Κάρατζιτς, ο Σερβοβόσνιος ηγέτης, ο τόσο δημοφιλής στην Ελλάδα σφαγέας χιλιάδων ανθρώπων, πιάστηκε και οδηγήθηκε στο -μονομερές, γι’ αυτό και ελάχιστα έγκυρο- στο Διεθνές ειδικό δικαστήριο της Χάγης. Το 2009 θα ακούσουμε πόσα πολλά μπορεί να κάνει ένας φανατικός εθνικιστής. Ο Δημήτρης Χριστόφιας, ο πρώτος κομμουνιστής που γίνεται πρόεδρος χώρας στο πλαίσιο της Ενωμένης Ευρώπης και προσπαθεί να δώσει μια κινητικότητα σε ένα τέλμα δεκαετιών. Ο Χάρολντ Πίντερ, το Νόμπελ που δεν αμφισβήτησε κανείς, και που μας άφησε χρόνους. Ο Χρήστος Ζαχόπουλος που με ένα πήδημα στο κενό έδωσε ένα πολιτικοσεξουαλικό χρώμα που έλειπε (κοροϊδεύω, βεβαίως) από τη γκρίζα ζωή μας όλους τους πρώτους μήνες του 2008. Εννοείται, κάποιοι που έπρεπε κάπως να πληρώσουν, παραμένουν ελεύθεροι, πλούσιοι και ευτυχείς. Ο πάτερ Εφραίμ. Παρομοίως, χωρίς το σεξουαλικό. Η Ζίμενς. Τα ίδια. Σκάνδαλο που μας ταλαιπώρησε και που ξεχάστηκε χωρίς γάτα, χωρίς ζημιά.

Καλό 2009!