Αυτός δεν είναι αποχαιρετισμός, σύντροφε
Γιάννης Παπαθεοδώρου, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2009-06-07
στη Λιλή, στη Βιβή, στο Χρήστο, στο Λευτέρη
Η πανελλήνια συγκίνηση που προκάλεσε η είδηση του θανάτου του φίλου και συντρόφου μας Μιχάλη Παπαγιαννάκη φανέρωσε κάτι, που πολλοί από εμάς ήδη το γνωρίζαμε : το πολιτικό ήθος και ύφος του Μιχάλη ξεπερνούσε τα στενά όρια μιας κομματικής διαδρομής και αποτελούσε εμβληματική έκφραση του ευρύτερου συμβολικού κεφαλαίου της ανανεωτικής αριστεράς στον τόπο μας. Δεν του χαρίστηκε αυτό το προνόμιο του Μιχάλη ∙ το κέρδισε μόνος του, με τη στέρεα παιδεία, τη μαχητική επιχειρηματολογία, το διαλογικό πνεύμα, τον ευρωπαϊκό του προσανατολισμό, τη διαρκή αναζήτηση μιας εναλλακτικής ηγεμονίας που φτιάχνεται με ευρύτερες συμμαχίες και συσπειρώσεις. Το κέρδισε όμως και μέσα από μια προπαρασκευή που «έβγαινε» μέσα από τις παραδόσεις της ΕΔΑ, της αντιδικτατορικής «Δημοκρατικής Άμυνας», τους ανένταχτους αριστερούς του «Πολίτη», τη μικρή «άνοιξη» της Ε.ΑΡ. και το στοίχημα του Συνασπισμού. Στο πρόσωπο του Μιχάλη ενώνονταν οι ιστορικές αναφορές αλλά και οι νεωτερικές αναζητήσεις μιας αριστεράς που, έχοντας πρώιμα ξεκόψει οριστικά από τις ψευδαισθήσεις του «υπαρκτού σοσιαλισμού», αναζητούσε τη θεωρητική και, κυρίως, την πρακτική διεργασία του «δημοκρατικού δρόμου προς το σοσιαλισμό». Κι αυτή ήταν ίσως μια βασική διαφορά του Μιχάλη από τους άλλους ανανεωτικούς διανοούμενους του καιρού του : εκείνο που ήταν για αυτούς μια θεωρητική αναγκαιότητα, για τον Μιχάλη ήταν μια πραγματιστική αναζήτηση. Από αυτή την άποψη, η άμεση πολιτική εμπλοκή και στράτευση στην υπόθεση της ανανεωτικής αριστεράς ήταν οριστική και εξακολουθητική, ανεξάρτητα σχεδόν από τις, κατά καιρούς, εντάσεις του με την κομματική νομιμότητα.
Η τελευταία του πολιτική παρακαταθήκη, ο Όμιλος Πολιτικού Προβληματικού και Παρέμβασης «Αριστερά Σήμερα» (ΑΡ.ΣΗ.) ήρθε να επιβεβαιώσει αυτές τις διανοητικές και πολιτικές συντεταγμένες, ακριβώς επειδή δεν προέκυψε ως ατομική λύση κομματικού ανταγωνισμού αλλά ως διαπίστωση της ύφεσης των ανανεωτικών ιδεών και ως απόπειρα ανασυγκρότησής τους. Όσοι από εμάς είχαμε τη τύχη να μοιραστούμε την «αύρα» του Μιχάλη Παπαγιαννάκη στην ΑΡ.ΣΗ, καταλάβαμε από νωρίς πως ο σύντροφός μας εννοούσε κυριολεκτικά και αυτό που ειρωνικά έλεγε χαμογελώντας : η «πάλη των τάξεων δεν μπορεί παρά να είναι και πάλη των ιδεών». Ακόμη και όταν η αρρώστια είχε χτυπήσει την πόρτα του, ο Μιχάλης επέμενε σε μια οργάνωση του Ομίλου, που ενίσχυε την επιστημονική προεργασία σε βάθος, διερευνούσε τα προαπαιτούμενα της ειδικής γνώσης, καλλιεργούσε τις δυνατότητες του ανοιχτού διαλόγου, και επιζητούσε την παραγωγή, εντέλει, ενός προγραμματικού λόγου για «μεταρρυθμίσεις από τα αριστερά». Αντικαθιστώντας τις παλαιότερες δογματικές βεβαιότητες με γόνιμα ερωτηματικά, ο Μιχάλης, «ο πρόεδρος μας» (που δεν ήθελε καν να ακούει τον τίτλο του), θεωρούσε αυτονόητο καθήκον της ανανεωτικής αριστεράς να προσφέρει στην ελληνική κοινωνία μια επεξεργασμένη δέσμη ιδεών και υλοποιήσιμων προτάσεων, που θα μπορούσαν να την οδηγήσουν σε ουσιαστική εκσυγχρονιστική τροχιά με αριστερό πρόσημο.
Όσοι από εμάς, πριν από μερικά χρόνια, είχαμε παραβρεθεί στη μεγάλη συγκέντρωση στο «Τιτάνια», όσοι τον είχαμε ακούσει να μιλάει στις ιδιωτικές μας συναναστροφές εκείνων των ημερών, θυμόμαστε ακόμα την στοχαστική του απάντηση, ιδίως απέναντι σε όσους βιάστηκαν τότε να του χρεώσουν μια δήθεν «προσωπική» πικρία : «Εγώ δεν είμαι Δελαπατρίδης της πολιτικής. Η υπόθεση της ανανεωτικής αριστεράς θα κριθεί από όλους μας, κι από πολλούς άλλους, πέρα και έξω από εμάς». Κάπως έτσι, προέκυψε η ΑΡ.ΣΗ ∙ σαν μια δυνατότητα να εκφραστεί ένας κόσμος, που «κρατούσε» από την ιστορική κομμουνιστική ανανέωση και «έπιανε» ως την αριστερή σοσιαλδημοκρατία. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Μιχάλης ένωσε, στο επίπεδο των ιδεών, αυτό που παραμένει μια από τις πιο σημαντικές πολιτικές εκκρεμότητες, στον τόπο μας. Να γιατί, «αυτός δεν είναι αποχαιρετισμός, σύντροφε» Μιχάλη. Είναι μια δέσμευση : ότι θα συνεχίσουμε να υπάρχουμε, χωρίς ποτέ να συνηθίσουμε την απουσία σου.
---
Ο δάνειος τίτλο προέρχεται από το συγκινητικό σκίτσο του Βαγγέλη Χερουβείμ στην Αυγή (Πέμπτη, 28/05/09) όπου απεικονίζεται, σε μαύρο φόντο, μια πίπα και στο βάθος ένα ζευγάρι γυαλιά. Ο επαρκής αναγνώστης αναγνωρίζει εύκολα τα συμφραζόμενα της «εικόνας» του Μιχάλη Παπαγιαννάκη, με τις «παλίμψηστες» αναφορές στον πίνακα του Μαγκρίτ, («Αυτό δεν είναι πίπα»).
Η πανελλήνια συγκίνηση που προκάλεσε η είδηση του θανάτου του φίλου και συντρόφου μας Μιχάλη Παπαγιαννάκη φανέρωσε κάτι, που πολλοί από εμάς ήδη το γνωρίζαμε : το πολιτικό ήθος και ύφος του Μιχάλη ξεπερνούσε τα στενά όρια μιας κομματικής διαδρομής και αποτελούσε εμβληματική έκφραση του ευρύτερου συμβολικού κεφαλαίου της ανανεωτικής αριστεράς στον τόπο μας. Δεν του χαρίστηκε αυτό το προνόμιο του Μιχάλη ∙ το κέρδισε μόνος του, με τη στέρεα παιδεία, τη μαχητική επιχειρηματολογία, το διαλογικό πνεύμα, τον ευρωπαϊκό του προσανατολισμό, τη διαρκή αναζήτηση μιας εναλλακτικής ηγεμονίας που φτιάχνεται με ευρύτερες συμμαχίες και συσπειρώσεις. Το κέρδισε όμως και μέσα από μια προπαρασκευή που «έβγαινε» μέσα από τις παραδόσεις της ΕΔΑ, της αντιδικτατορικής «Δημοκρατικής Άμυνας», τους ανένταχτους αριστερούς του «Πολίτη», τη μικρή «άνοιξη» της Ε.ΑΡ. και το στοίχημα του Συνασπισμού. Στο πρόσωπο του Μιχάλη ενώνονταν οι ιστορικές αναφορές αλλά και οι νεωτερικές αναζητήσεις μιας αριστεράς που, έχοντας πρώιμα ξεκόψει οριστικά από τις ψευδαισθήσεις του «υπαρκτού σοσιαλισμού», αναζητούσε τη θεωρητική και, κυρίως, την πρακτική διεργασία του «δημοκρατικού δρόμου προς το σοσιαλισμό». Κι αυτή ήταν ίσως μια βασική διαφορά του Μιχάλη από τους άλλους ανανεωτικούς διανοούμενους του καιρού του : εκείνο που ήταν για αυτούς μια θεωρητική αναγκαιότητα, για τον Μιχάλη ήταν μια πραγματιστική αναζήτηση. Από αυτή την άποψη, η άμεση πολιτική εμπλοκή και στράτευση στην υπόθεση της ανανεωτικής αριστεράς ήταν οριστική και εξακολουθητική, ανεξάρτητα σχεδόν από τις, κατά καιρούς, εντάσεις του με την κομματική νομιμότητα.
Η τελευταία του πολιτική παρακαταθήκη, ο Όμιλος Πολιτικού Προβληματικού και Παρέμβασης «Αριστερά Σήμερα» (ΑΡ.ΣΗ.) ήρθε να επιβεβαιώσει αυτές τις διανοητικές και πολιτικές συντεταγμένες, ακριβώς επειδή δεν προέκυψε ως ατομική λύση κομματικού ανταγωνισμού αλλά ως διαπίστωση της ύφεσης των ανανεωτικών ιδεών και ως απόπειρα ανασυγκρότησής τους. Όσοι από εμάς είχαμε τη τύχη να μοιραστούμε την «αύρα» του Μιχάλη Παπαγιαννάκη στην ΑΡ.ΣΗ, καταλάβαμε από νωρίς πως ο σύντροφός μας εννοούσε κυριολεκτικά και αυτό που ειρωνικά έλεγε χαμογελώντας : η «πάλη των τάξεων δεν μπορεί παρά να είναι και πάλη των ιδεών». Ακόμη και όταν η αρρώστια είχε χτυπήσει την πόρτα του, ο Μιχάλης επέμενε σε μια οργάνωση του Ομίλου, που ενίσχυε την επιστημονική προεργασία σε βάθος, διερευνούσε τα προαπαιτούμενα της ειδικής γνώσης, καλλιεργούσε τις δυνατότητες του ανοιχτού διαλόγου, και επιζητούσε την παραγωγή, εντέλει, ενός προγραμματικού λόγου για «μεταρρυθμίσεις από τα αριστερά». Αντικαθιστώντας τις παλαιότερες δογματικές βεβαιότητες με γόνιμα ερωτηματικά, ο Μιχάλης, «ο πρόεδρος μας» (που δεν ήθελε καν να ακούει τον τίτλο του), θεωρούσε αυτονόητο καθήκον της ανανεωτικής αριστεράς να προσφέρει στην ελληνική κοινωνία μια επεξεργασμένη δέσμη ιδεών και υλοποιήσιμων προτάσεων, που θα μπορούσαν να την οδηγήσουν σε ουσιαστική εκσυγχρονιστική τροχιά με αριστερό πρόσημο.
Όσοι από εμάς, πριν από μερικά χρόνια, είχαμε παραβρεθεί στη μεγάλη συγκέντρωση στο «Τιτάνια», όσοι τον είχαμε ακούσει να μιλάει στις ιδιωτικές μας συναναστροφές εκείνων των ημερών, θυμόμαστε ακόμα την στοχαστική του απάντηση, ιδίως απέναντι σε όσους βιάστηκαν τότε να του χρεώσουν μια δήθεν «προσωπική» πικρία : «Εγώ δεν είμαι Δελαπατρίδης της πολιτικής. Η υπόθεση της ανανεωτικής αριστεράς θα κριθεί από όλους μας, κι από πολλούς άλλους, πέρα και έξω από εμάς». Κάπως έτσι, προέκυψε η ΑΡ.ΣΗ ∙ σαν μια δυνατότητα να εκφραστεί ένας κόσμος, που «κρατούσε» από την ιστορική κομμουνιστική ανανέωση και «έπιανε» ως την αριστερή σοσιαλδημοκρατία. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Μιχάλης ένωσε, στο επίπεδο των ιδεών, αυτό που παραμένει μια από τις πιο σημαντικές πολιτικές εκκρεμότητες, στον τόπο μας. Να γιατί, «αυτός δεν είναι αποχαιρετισμός, σύντροφε» Μιχάλη. Είναι μια δέσμευση : ότι θα συνεχίσουμε να υπάρχουμε, χωρίς ποτέ να συνηθίσουμε την απουσία σου.
---
Ο δάνειος τίτλο προέρχεται από το συγκινητικό σκίτσο του Βαγγέλη Χερουβείμ στην Αυγή (Πέμπτη, 28/05/09) όπου απεικονίζεται, σε μαύρο φόντο, μια πίπα και στο βάθος ένα ζευγάρι γυαλιά. Ο επαρκής αναγνώστης αναγνωρίζει εύκολα τα συμφραζόμενα της «εικόνας» του Μιχάλη Παπαγιαννάκη, με τις «παλίμψηστες» αναφορές στον πίνακα του Μαγκρίτ, («Αυτό δεν είναι πίπα»).
