Η αθλιότητα της ανάπτυξης στην παγκοσμιοποίηση

Τα φαινόμενα της παγκοσμιότητας των οικονομικών σχέσεων και των χρηματιστηριακών κινήσεων υποχρεώνουν όσους επιθυμούν να βελτιώσουν ή να οικοδομήσουν έναν καλύτερο κόσμο, να επανεξετάσουν τα θεωρητικά τους εργαλεία και τις συμπεριφορές τους, με σκοπό να διαμορφώσουν καινούργια διανοητικά «παραδείγματα» και νέες μορφές ατομικής και συλλογικής δράσης.

Το σπουδαιότερο καθήκον στην εποχή μας είναι η υπεράσπιση της ζωής ως αξίας καθ’ εαυτής και η σωτηρία του πλανήτη από την καταστροφή. Ενώπιον του σημαντικού αυτού προβλήματος, οι διάφορες προτάσεις περί των ταξικών και κοινωνικών συγκρούσεων, η σημασία των οποίων δεν αγνοείται, έρχονται σε δεύτερη μοίρα.

Οι προβλέψεις των διαφόρων διεθνών οργανισμών έρευνας του ΟΗΕ, αλλά και της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, καταδείχνουν πως οι συνέπειες από τις πολλαπλές φυσικές καταστροφές την τελευταία δεκαπενταετία, πολλές από τις οποίες είναι μη αναστρέψιμες, οφείλονται στο ισχύον «παράδειγμα» της ανάπτυξης, που βασίζεται στην ποσοτική και υλική αύξηση της παραγωγής, ήτοι στη συνεχή μεγέθυνση του ΑΕΠ.

Το αποφασιστικό κριτήριο των ισχυρών της Γης είναι η απρόσκοπτη λειτουργία του μηχανισμού της αγοράς, που παράγει -δεν έχει σημασία τι- αρκεί να υπάρχει μεγέθυνση της παραγωγής. Συνοπτικά, η οικονομία, η αγορά, η ανάπτυξη, ο ανταγωνισμός, η παραγωγικότητα, εξακολουθούν να εμφανίζονται ως οι αδιαπραγμάτευτοι στόχοι κάθε συμπεριφοράς, χάριν της οποίας κάθε άλλη περιβαλλοντική και κοινωνική διάσταση δεν υπολογίζεται ή απλώς ξεχνιέται.

Η εμφανής ένδεια της γνώσης των περιβαλλοντικών προβλημάτων, των αιτιών και των επιπτώσεων στον ανθρώπινο βίο και στον ίδιο τον πλανήτη φαίνεται να είναι κοινή σε όλο το φάσμα των πολιτικών δυνάμεων, αριστερών και δεξιών. Και, αν για την πολιτική Δεξιά υπάρχει η τάση να υποτιμάται ο οικολογικός κίνδυνος, προκειμένου να λειτουργεί αποδοτικά το «παράδειγμα» του καπιταλιστικού συστήματος, για την Αριστερά χρησιμοποιείται η περιβαλλοντική ποιότητα ως στρατηγικός μοχλός της ανταγωνιστικότητας! Ακούσαμε άλλωστε τι ειπώθηκε στη συζήτηση για τον Προϋπολογισμό από τους εκπροσώπους της Αριστεράς.

Η προτεινόμενη βιώσιμη ανάπτυξη και «ο σεβασμός στο περιβάλλον», δεν αμφισβητούν την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας. Η ανταγωνιστικότητα όμως, ως εκ της φύσεώς της, δεν μπορεί να εμποδίσει την άνοδο της παραγωγικότητας, τη μείωση του κόστους και τον περιορισμό του χρόνου παραγωγής. Χωρίς αυτούς τους παράγοντες δεν κερδίζεται ο ανταγωνισμός.

Συνεπώς, η περιβαλλοντική και η κοινωνική ποιότητα δεν έχει αξία, όταν τελικά ενισχύει την ομαλή λειτουργία του καπιταλιστικού υποδείγματος, ήτοι οικονομία, αγορά, υλική μεγέθυνση, ανταγωνισμό. Η οικονομική μεγέθυνση έχει κάποια αξία, όταν ιδωθεί από την πλευρά της ανθρώπινης εξέλιξης και μέχρις ένα κρίσιμο σημείο, πάνω από το οποίο η συνεχής αύξηση της υλικής παραγωγής δεν παρουσιάζει ιδιαίτερη σημασία.

Κοινωνικές, πολιτικές, πνευματικές δυνάμεις, που κατανοούν, ύστερα από τις πασιφανείς αποδείξεις και τα οδυνηρά αποτελέσματα, πως η συνεχής αύξηση της παραγωγής σημαίνει, εκτός πάσης αμφιβολίας, καταστροφή της ζωής αλλά και του πλανήτη, μπορούν να θέσουν υπό κατηγορία το οικονομικό, βιομηχανικό καπιταλιστικό σύστημα. Διότι οποτεδήποτε γίνει σύγκριση της αποσύνθεσης της βιόσφαιρας με την οικονομική μεγέθυνση -για το ποσοστό της οποίας γίνεται μεγάλος καυγάς ανάμεσα στη Ν.Δ., το ΠΑΣΟΚ και την Αριστερά για το ποιος θα τα καταφέρει καλύτερα- και οριστεί ως αιτία και αποτέλεσμα, σημαίνει πως οι δυνάμεις αυτές υποστηρίζουν πως το κεφάλαιο δεν νομιμοποιείται, ως το αποκλειστικό μέσον κυριαρχίας και ισχύος και μάλιστα ως αναντικατάστατο, αφού μέσω της οικουμενικής επιβολής του ωθεί τη ζωή και τον πλανήτη στην παρακμή και την εξαφάνιση.

Συμπέρασμα: Είναι δυνατόν, πολιτικές δυνάμεις που ταυτίστηκαν με δοξασμένες λέξεις - κλειδιά, όπως «πρόοδος», «ανάπτυξη», «ανάγκες», ήτοι η Αριστερά, ν’ αλλάξει νόημα και περιεχόμενο στους όρους αυτούς, ώστε να ομιλεί για την οικονομία στην εποχή μας με εντελώς διαφορετικό τρόπο; Δεν φαίνεται πως κάτι τέτοιο είναι εφικτό.

Τα τελευταία χρόνια το περιβάλλον πράγματι θεωρείται απαραίτητη συνθήκη για κάθε πολιτική επιλογή και διαρθρώνεται σε προτάσεις χρήσιμες, όπως π.χ. η εφαρμογή του Πρωτοκόλλου του Κιότο (ήδη ξεπερασμένο) έρευνα για ανανεώσιμους ενεργειακούς πόρους, χρησιμοποίηση των απορριμμάτων ως οικονομικών πόρων κ.λπ. Αλλά η ουσία των προτάσεων της Αριστεράς καταγράφεται ως στρατηγική της ανταγωνιστικότητας με μοχλό την περιβαλλοντική ποιότητα, ήτοι επανερχόμαστε στη υιοθέτηση του ισχύοντος οικονομικού «παραδείγματος», που οδήγησε το περιβάλλον στην σημερινή κατάσταση.

Είναι κατανοητό πως το αίτημα για τον περιορισμό ή τη στασιμότητα της μεγέθυνσης στη ζώνη της οικονομικής ευημερίας δεν μπορεί να υιοθετηθεί από μία μόνο χώρα, γιατί εκτός των άλλων, οι συνέπειες θα ήταν καταστροφικές για τα λαϊκά στρώματα. Η παγκοσμιοποίηση ωθεί τον ανταγωνισμό σε πλανητικό επίπεδο και το ίδιο γίνεται με τους ρυθμούς αναπτύξεως.

Η προσπάθεια ν’ αλλάξει το ισχύον «παράδειγμα» του οικονομικού συστήματος ενδεχομένως μπορεί ν’ αρχίσει στο ευρωπαϊκό πεδίο, με την ταυτόχρονη επέκταση δημοκρατικών και δημόσιων πρωτοβουλιών στους μη «εμπορικούς» τομείς της οικονομίας, με προορισμό την παραγωγή «κοινωνικών αγαθών» στην υπηρεσία των ανθρώπων και όχι των πραγμάτων.

Να αρχίσουμε να μιλάμε για ανθρώπους και όχι για πράγματα, σημαίνει πως εγείρουμε υποψίες για την αξιοπιστία των νόμων της αγοράς και του κέρδους. Επιβάλλεται όμως να ξεκινήσει η συζήτηση για το πού μας οδηγεί το ισχύον επιστημονικό «παράδειγμα» λειτουργίας του καπιταλισμού, ούτως ώστε ν’ αντιδράσουμε προς μια μη αναστρέψιμη καταστροφή.