Σοσιαλδημοκρατία και Αριστερά στην Ευρώπη
Γεράσιμος Μοσχονάς, Συνέντευξη στον Γιάννη Μπαλαμπανίδη, Κυριακάτικη Αυγή, 29/11/2009
* Ξεκινώντας, ήθελα να σας ρωτήσω κατά πόσον πιστεύετε ότι η γενικότερη εκλογική κρίση της σοσιαλδημοκρατίας, αλλά και τα ενδεικτικά αποτελέσματα των τελευταίων ευρωεκλογών καθώς και των εθνικών εκλογών στη Γερμανία και την Πορτογαλία προμηνύουν μια στροφή της σοσιαλδημοκρατίας, έστω και για λόγους εκλογικής επιβίωσης;
* Οι ευρωεκλογές έδειξαν κάτι πολύ κρίσιμο: ότι πολλά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα πλησιάζουν επικίνδυνα τη ζώνη της μη κυβερνησιμότητας. Στις ευρωεκλογές βέβαια πάντα τα μεγάλα κόμματα φέρνουν κατώτερα αποτελέσματα από εκείνα των βουλευτικών, όμως για πρώτη φορά είχαμε τόσο χαμηλές εκλογικές επιδόσεις. Η σοσιαλδημοκρατία, στην ουσία, έχει αλλάξει εκλογική ζώνη. Είναι πια μία μικρότερη δύναμη σε σχέση με το παρελθόν. Παραμένει μια μεγάλη δύναμη αλλά, σε ορισμένες χώρες, θα τη χαρακτήριζα ως μια μικρή μεγάλη δύναμη.
Μια πιο μικρή σοσιαλδημοκρατία (και το λάθος του ΣΥΡΙΖΑ)
Αυτό μπορούμε να το επιβεβαιώσουμε από τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών, όπου από το 1950 μέχρι σήμερα έχει χάσει περίπου το 20% της δύναμής της, ή σε απόλυτα μεγέθη γύρω στις 6,5 μονάδες. Φανταστείτε το ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του ʼ70 και του ʼ80 με συστηματικά κατά μέσο όρο 6,5 μονάδες λιγότερο. Το ενδιαφέρον σε αυτή την πτωτική πορεία, από την οποία εξαιρούνται μόνο οι χώρες του Νότου, είναι η συστηματικότητά της. Κάθε δεκαετία είναι χειρότερη από την προηγούμενη, και οι δύο τελευταίες δεκαετίες, του ʼ90 και κυρίως του 2000, είναι με διαφορά οι χειρότερες. Συνεπώς, η εκλογική δυναμική της πλησιάζει το σημείο συναγερμού.
* Φαίνεται να ενισχύονται δυνάμεις στα αριστερά της σοσιαλδημοκρατίας, που της ασκούν σημαντική πίεση: στην Πορτογαλία η σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί κυβερνήσει χωρίς την ψήφο ανοχής της Αριστεράς, στη Γερμανία το ίδιο συνέβη σε τοπικό επίπεδο…
* Η κρίση της σοσιαλδημοκρατίας έχει μια τέτοια συστηματικότητα, και ως προς τους χρονικούς ρυθμούς και ως προς την έκτασή της, που δημιουργεί ένα κενό στα αριστερά της, το οποίο τείνουν να καταλάβουν είτε δυνάμεις που προέρχονται από το χώρο της ριζοσπαστικής Αριστεράς είτε από το χώρο των Οικολόγων-Πράσινων. Κατά τεκμήριο, ο κύριος ωφελημένος δεν είναι η ριζοσπαστική Αριστερά αλλά τα οικολογικά κόμματα. Όμως, τουλάχιστον σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι φανερό ότι η ριζοσπαστική Αριστερά κερδίζει δυνάμεις. Η επιτυχία της πρέπει να ενταχθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο -- έχουμε και την επέτειο της κατάρρευσης του Τείχους και της μεγάλης ηθικής και ιδεολογικής απονομιμοποίησης του αριστερού εγχειρήματος. Στο πλαίσιο αυτό, οι επιτυχίες της αποκτούν μεγαλύτερη αξία. Προς το παρόν είναι σκόρπιες, έχουν αποσπασματικό χαρακτήρα και δεν συγκροτούν ένα ενιαίο ευρωπαϊκό ρεύμα. Αλλά η επιστημονική κατανόηση της δυναμικής ενός χώρου στηρίζεται πάντα σε αποσπασματικές ενδείξεις. Όταν ένας πολιτικός χώρος έχει αποκτήσει πανευρωπαϊκή εμβέλεια, όταν το ρεύμα έχει πια καταγραφεί και το αναγνωρίζουν οι πάντες, τότε δεν χρειάζονται περισπούδαστες αναλύσεις για να διαπιστώσουν το προφανές.
Σε ορισμένες χώρες, η ριζοσπαστική Αριστερά έλαβε ποσοστά που δεν μπορούσε ποτέ να φανταστεί, όπως στη Σουηδία, το 1998, όταν το Αριστερό Κόμμα έφτασε το 12%, στην Ολλανδία, που το 2006 έλαβε το 16,6% (άσχετα αν στις ευρωεκλογές το κόμμα σημείωσε σημαντική υποχώρηση), στη Γερμανία πρόσφατα με το 11,9% -- και αναφέρομαι μόνο σε χώρες που δεν έχουν ισχυρή μεταπολεμική κομμουνιστική παράδοση. Αυτά όλα είναι ενδείξεις ότι κάτι συντελείται με επίκεντρο τη ριζοσπαστική Αριστερά και γύρω της, ότι υπάρχει μια υπόγεια δυναμική που κάποιες στιγμές εκρήγνυται και κάποιες υποχωρεί ή παραμένει έρπουσα.
Είναι υπόθεσή μου, μια υπόθεση που στηρίζεται στην ιστορική μελέτη των εκλογικών αποτελεσμάτων στην Ευρώπη, ότι υπάρχει ένα σαφώς ευνοϊκό εκλογικό πεδίο για τις δυνάμεις στα αριστερά της σοσιαλδημοκρατίας. Νομίζω ότι τα υψηλά δημοσκοπικά ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ εντάσσονταν σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο. Φυσικά υπήρχε μια ευνοϊκή συγκυρία για τον ΣΥΡΙΖΑ (η συγκυρία της κρίσης στο ΠΑΣΟΚ), αλλά στην πολιτική και στις εκλογές υπάρχουν πάντα ευνοϊκές συγκυρίες, όπως υπάρχουν και δυσμενείς. Τα δημοσκοπικά ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ, του 15% και του 18%, εάν ενταχθούν σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο της κρίσης της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, που αφορά πραγματικά και όχι δημοσκοπικά αποτελέσματα, δείχνουν ότι οι δυνατότητες για τη ριζοσπαστική Αριστερά στην Ελλάδα ήταν σημαντικές. Σαφώς υψηλότερες από το 4 ή 5%. Και αυτό που διατύπωσαν πολλά ηγετικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, ότι δηλαδή «παγιδευθήκαμε στις δημοσκοπήσεις», είναι πολύ μεγάλο λάθος: υπήρχε μια πραγματική ιστορική δυνατότητα που δεν υλοποιήθηκε.
«Εθνική» Αριστερά;
* Η ριζοσπαστική Αριστερά, ξεκινώντας από μια θέση ριζοσπαστικής αντιπολίτευσης και φτάνοντας να θέτει ζήτημα κυβέρνησης, εξουσίας, προσπαθεί να αντλήσει από μια πολιτική και προγραμματική ύλη της σοσιαλδημοκρατίας, την οποία αυτή έχει εγκαταλείψει;
* Ο βέλγoς σοσιαλιστής Ανρί ντε Μαν έλεγε ότι οι κομμουνιστές είναι «δυσαρεστημένοι σοσιαλδημοκράτες». Αυτό σε ένα βαθμό ήταν αλήθεια, υπό την έννοια ότι πέραν του προτάγματος του κομμουνισμού, το οποίο αναφερόταν σε ένα μάλλον μακρινό μέλλον, η κομμουνιστική Αριστερά, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε μεγάλο βαθμό λειτούργησε, σε ό,τι αφορά την οικονομική της πολιτική και τις πολιτικές της προτάσεις, σαν ένα είδος αριστερής σοσιαλδημοκρατίας. Το ίδιο και τα προσκείμενα εργατικά συνδικάτα. Οι κομμουνιστές στη Δύση ήταν συχνά υπέρμαχοι ενός αριστερού κεϋνσιανισμού, πιο εξισωτικού και κρατικιστικού, τον οποίο τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα δεν μπορούσαν να υιοθετήσουν.
Έτσι, αυτό που, ανάμεσα σε πολλά άλλα, διαφοροποιεί την παρούσα ριζοσπαστική Αριστερά από την ιστορική είναι ότι τα παλιά κομμουνιστικά κόμματα ήταν περισσότερο «ακομπλεξάριστα» σε σχέση με το πρόβλημα της εξουσίας, είχαν προτάσεις οικονομικής πολιτικής, είχαν επίσης μια λογική συμμαχιών, είχαν και μια λογική συμμετοχής, άμεσης ή έμμεσης, στις κυβερνήσεις -- μπορούμε να αναφέρουμε τα γνωστά παραδείγματα του Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία, της Ενωμένης Γαλλικής Αριστεράς, ή την πολιτική του ΙΚΚ με τον ιστορικό συμβιβασμό. Επιπλέον, έλεγχαν καλύτερα το χώρο του ριζοσπαστισμού, είτε ήταν συνδικαλιστικός είτε κοινωνικός, τον εκπροσωπούσαν πολιτικά και, όχι σπανίως, επεδίωκαν να τον εντάξουν σε μια κυβερνητική προοπτική.
Η σημερινή ριζοσπαστική Αριστερά διαφέρει ριζικά από την παλιά κομμουνιστική Αριστερά σε αρκετά σημεία. Το πρώτο είναι ότι ο χώρος δεν είναι οργανωτικά ενιαίος, αλλά συγκροτεί μια ποικιλόμορφη Αριστερά με πολύ διαφορετικές τάσεις στο εσωτερικό της, χωρίς εσωτερική ιδεολογική συνοχή -- και νομίζω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα εκπροσωπεί καταπληκτικά, θα έλεγα ιδεοτυπικά, αυτή τη νέα κατάσταση, την οποία συναντάμε και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο χώρο της σημερινής ριζοσπαστικής Αριστεράς συμμετέχουν ιστορικά ΚΚ, συχνά ορθόδοξα (όπως το ΚΚΕ, το ΚΚ Πορτογαλίας), συμμετέχουν πρώην ΚΚ μετεξελιγμένα, όπως ο Συνασπισμός, δυνάμεις που παλιά δεν είχαν ισχύ, όπως πρώην μαοϊκές οργανώσεις, μετεξέλιξη των οποίων είναι το Σοσιαλιστικό Κόμμα στην Ολλανδία, ή πρώην τροτσκιστικές οργανώσεις, όπως στην περίπτωση της Γαλλίας, δυνάμεις που προέρχονται περισσότερο από τα κινήματα και την οικολογία, και όλα αυτά οικοδομούν έναν χώρο ο οποίος είναι οργανωτικά πλουραλιστικός, στα όρια του κατακερματισμού μερικές φορές, αλλά και ιδεολογικά μη συνεκτικός.
Πρόκειται ακριβώς για «χώρο», όχι για κομματική οικογένεια, ενώ οι ιστορικοί κομμουνιστές συγκροτούσαν κομματική οικογένεια (με την πιο σκληρή έννοια του όρου). Η κρίση του κομμουνιστικού προτάγματος εντείνει τη μη συνοχή του χώρου, οι δε ταξικές αναφορές, οι οποίες είναι λιγότερο στέρεες από εκείνες των ιστορικών ΚΚ, εντείνουν την πολυμορφία του. Συνεπώς, αυτός ο χώρος δυσκολεύεται να ενταχθεί ο ίδιος, ή να εντάξει τις δυνάμεις τις οποίες θέλει να εκπροσωπήσει, σε μια κυβερνητική προοπτική, είτε συνεργασίας με τη σοσιαλδημοκρατία είτε ηγεμονίας στο εσωτερικό της ευρείας Αριστεράς και της χώρας, της κάθε χώρας. Αυτή η νέα ριζοσπαστική Αριστερά --καθώς μάλιστα έχουμε απομακρυνθεί από την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της Αντίστασης, όπως επίσης από την «κόκκινη δεκαετία» του 1960 ή, για τις χώρες του Νότου, από την πτώση των δικτατοριών, καθώς δηλαδή έχουμε απομακρυνθεί από εποχές στις οποίες η Αριστερά έπαιξε ή διεκδίκησε «μεγάλους ρόλους»-- δεν συγκροτείται, και δεν θέλει να συγκροτηθεί, ως «εθνική» Αριστερά. Δεν συγκροτείται δηλαδή ως Αριστερά που διεκδικεί ηγεμονία στην κοινωνία και κεντρικό ρόλο στο πολιτικό σύστημα.
Οι μνήμες του παρελθόντος, που συνδέονταν όχι μόνο με τραγικές στιγμές αλλά και με μεγάλες πολιτικές φιλοδοξίες, σιγά σιγά σβήνουν. Η σημερινή Αριστερά δεν είναι --ή τουλάχιστον δεν είναι προς το παρόν-- μια Αριστερά «μεγάλων ρόλων». Ιστορικά, οι μπολσεβίκοι κέρδισαν «την ψυχή και την καρδιά των μαζών». Η σημερινή Αριστερά, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, δεν ενδιαφέρεται για κάτι τέτοιο. Ζει στο εσωτερικό μιας μειοψηφικής κουλτούρας και επίσης μιας μειοψηφικής λογικής. Αναμφίβολα, η ιστορική κατάρρευση του 1989, κυρίως αυτή, έχει συμβάλει σε αυτό το αποτέλεσμα. Η συνύπαρξη επίσης με δυνάμεις που ιστορικά είχαν κουλτούρα «περιθωριακού» ή «μικρού» παίκτη, όπως και με τις λεγόμενες «κινηματικές» δυνάμεις, έχει μεν δώσει φρεσκάδα στο χώρο, του έχει όμως αφαιρέσει πολιτική φιλοδοξία και «εθνικό», με την έννοια του ηγεμονικού, όραμα. Όλες αυτές οι παράμετροι νομίζω ότι διαφοροποιούν καίρια την ευρωπαϊκή ριζοσπαστική Αριστερά του σήμερα από την ιστορική κομμουνιστική Αριστερά.
Λαϊκές τάξεις, Ευρώπη και το σοσιαλδημοκρατικό δίλημμα
* Όπου άσκησε την εξουσία, η σοσιαλδημοκρατία εγκαθίδρυσε κράτος πρόνοιας και μια μορφή κοινωνικής αλληλεγγύης, επικράτησε της επαναστατικής τάσης, αλλά από ένα σημείο κι έπειτα προσχώρησε στο φιλελεύθερο καπιταλιστικό παράδειγμα. Είναι μία από τις αιτίες της κρίσης της σοσιαλδημοκρατίας ότι υλοποίησε το ιστορικό της πρόγραμμα; Και ακόμη, μοιάζει να εξαντλείται η ισχύς της συμμαχίας με τις μεσαίες τάξεις, με την οποία συνδέθηκε η στροφή προς το φιλελεύθερο πρόταγμα;
* Είναι απολύτως σωστό ότι η σοσιαλδημοκρατία έχει υλοποιήσει ένα μεγάλο μέρος του ιστορικού της προγράμματος, το οποίο πήρε τη μορφή του κράτους πρόνοιας στις χώρες της Δύσης, μιας νέας θέσης για την εργατική τάξη στα πολιτικά συστήματα και στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, μια νέας θέσης, πολύ πιο ισχυρής, για τον κόσμο των συνδικάτων κλπ. Είναι επίσης βέβαιο ότι στις σημερινές κοινωνίες τα φαινόμενα φτώχειας και κοινωνικής περιθωριοποίησης αναπαράγονται, τάση που λογικά θα έπρεπε να ανανεώσει το ιστορικό σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα. Μόνο που αυτό δεν συμβαίνει, ανάμεσα σε άλλους λόγους γιατί οι κοινωνικές δυνάμεις που θίγονται από τις νέες ανισότητες, ή συγκροτούνται ως απάντηση σε αυτές, δεν έχουν τη συνοχή της παλαιάς εργατικής τάξης.
Αυτό δημιουργεί ένα τεράστιο πρόβλημα, όχι μόνο στη σοσιαλδημοκρατία αλλά ευρύτερα στην Αριστερά. Επιπλέον, η αριθμητική μεγέθυνση των μεσαίων τάξεων ώθησε τη σοσιαλδημοκρατία σε άνοιγμα προς αυτές. Αυτό δεν ήταν μια στρατηγική εκτός σοσιαλδημοκρατικής παράδοσης, με την έννοια ότι η σοσιαλδημοκρατία είχε πάντα μια πλειοψηφική λογική. Και αν ιστορικά είχε απευθυνθεί στην εργατική τάξη, αυτό δεν οφειλόταν μόνο στο ότι η εργατική τάξη ήταν «αίμα της». Οφειλόταν και στο ότι η εργατική τάξη, μετά τη βιομηχανική επανάσταση, ήταν μια πλειοψηφική ή οιονεί πλειοψηφική δύναμη. Θα προσέθετα ότι η εργατική τάξη της παλιάς εποχής ήταν μια δύναμη οιονεί πλειοψηφική, αφενός, αλλά και μια μοντέρνα δύναμη, αφετέρου, υπό την έννοια ότι ναι μεν ήταν στο κοινωνικό και πολιτικό περιθώριο, αλλά ταυτόχρονα βρισκόταν στο επίκεντρο της οικονομικής ανάπτυξης, στο επίκεντρο της μοντέρνας παραγωγής -- «μοντέρνας» με τους όρους της εποχής εκείνης.
Το γεγονός ότι η σοσιαλδημοκρατία απευθύνθηκε στις μεσαίες τάξεις είναι συμβατό με τον μοντερνιστικό χαρακτήρα του ιστορικού της εγχειρήματος, στο μέτρο που ακριβώς οι μεσαίες τάξεις ήταν συνδεδεμένες περισσότερο με τις σύγχρονες εξελίξεις στον καπιταλισμό. Βεβαίως, μια σύγχρονη εξέλιξη, εξίσου «σύγχρονη» με την προηγούμενη, είναι ακριβώς η διεύρυνση του χώρου που θα ονομάζαμε, στον πληθυντικό πια, λαϊκές τάξεις. Το πρόβλημα για τη σοσιαλδημοκρατία είναι ότι αυτές οι λαϊκές τάξεις δεν έχουν τη συνοχή, άρα δεν έχουν την οικονομική, πολιτική, κοινωνιολογική και πολιτισμική ισχύ που είχε η παλαιά εργατική τάξη. Δεν μπορούν καν να προασπίσουν τον εαυτό τους, όπως μπορούσε στο παρελθόν η εργατική τάξη. Εδώ συναντάμε και το όριο των παλαιών ταξικών σχημάτων, ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιούνται άκριτα.
Ένας λόγος λοιπόν που η σοσιαλδημοκρατία απομακρύνθηκε από τις λαϊκές τάξεις ήταν ότι οι λαϊκές τάξεις έπαψαν να είναι τόσο υποσχόμενη εκλογική δεξαμενή. Έπαψαν, γενικότερα, να είναι «ισχυρός» κοινωνικός παίκτης. Ένας δεύτερος λόγος είναι η παγκοσμιοποίηση, και θα προσέθετα η ευρωπαϊκή ενοποίηση, η οποία αποτελεί μια πιο αυστηρή εκδοχή της παγκοσμιοποίησης σε περιφερειακό επίπεδο.
Από τη στιγμή που οι μηχανισμοί της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης άναψαν τις μηχανές τους και η ΕΕ απέκτησε χαρακτηριστικά ισχυρού θεσμικού συστήματος, συγκροτήθηκε σε διεθνές επίπεδο μια δυναμική η οποία ήταν εξαιρετικά δύσκολο να αναστραφεί. Και μια φύσει κυβερνητική δύναμη, όπως η σοσιαλδημοκρατία, είχε δύο επιλογές. Η μία ήταν να συγκρουστεί με αυτή τη λογική της παγκοσμιοποίησης αλλά και συγκρότησης της ΕΕ, στην οποία η ίδια άλλωστε είχε συμμετάσχει και συνεισφέρει, και να κινδυνεύσει να βρεθεί επί μακρόν στην αντιπολίτευση και εκτός του ρεύματος της ιστορίας -- η άλλη λογική ήταν να την υιοθετήσει. Ως κυβερνητική δύναμη έκανε τη δεύτερη επιλογή, ανέβηκε στο άρμα της παγκοσμιοποίησης και της συγκρότησης της ΕΕ στη βάση φιλελεύθερων αρχών, και έτσι έχασε μεσοπρόθεσμα το πολιτικό παιχνίδι: είχε σε μια πρώτη φάση πολλές εκλογικές επιτυχίες, αλλά μεσοπρόθεσμα αυτό υπονόμευσε βαθύτατα και τα κοινωνικά της στηρίγματα και την εκλογική δυναμική της. Αν δούμε τα εκλογικά αποτελέσματα, αν ακολουθήσουμε τη λογική των αριθμών, όχι των ιδεών, μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι η υιοθέτηση των νεοφιλελεύθερων ιδεών σε μια πρώτη φάση ωφέλησε εκλογικά τη σοσιαλδημοκρατία –στο τέλος της δεκαετίας του ʼ90 ήταν η νεοφιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία που κέρδιζε τις εκλογές, αντιθέτως οι αριστερές εκδοχές της σοσιαλδημοκρατίας είχαν συχνά αποτύχει, για παράδειγμα το Εργατικό Κόμμα της Αγγλίας–, σε μια δεύτερη φάση, όμως, ο νεοφιλελευθερισμός λειτούργησε σαν μια δύναμη η οποία υπονόμευσε δραστικά την εκλογική δυναμική της σοσιαλδημοκρατίας.
Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και σοσιαλδημοκρατική στρατηγική
* Η επιλογή της σοσιαλδημοκρατίας να «παίξει» εντός της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης τι περιορισμούς σήμαινε για την πολιτική της και για την ικανότητά της να επεξεργαστεί μια νέα στρατηγική;
* Νομίζω ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ʼ80 δεν ήταν σε καμία περίπτωση πραγματικό εμπόδιο για την υλοποίηση σοσιαλδημοκρατικών πολιτικών σε εθνικό επίπεδο. Παρά το γεγονός ότι η Ευρώπη, από τη Συνθήκη της Ρώμης, ήταν μια Ευρώπη συγκροτημένη στη βάση περισσότερο φιλελεύθερων οικονομικά αρχών. Μετά το 1985, με την Ενιαία Αγορά και κατόπιν με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, το κρίσιμο στοιχείο στη συγκρότηση της ΕΕ δεν είναι ο φιλελευθερισμός αλλά η σύνδεση των οικονομικά φιλελεύθερων επιλογών με τη διαμόρφωση ενός σχετικά ισχυρού θεσμικού πλαισίου και μιας σχετικά ισχυρής ευρωπαϊκής κεντρικής πολιτικής εξουσίας.
Οι πολιτικές που επελέγησαν σε μια πρώτη φάση --και επελέγησαν αυτές οι πολιτικές γιατί ήταν οι κυρίαρχες τότε-- υπό κάποια έννοια «κλειδώθηκαν» στο εσωτερικό της ΕΕ. Αυτό κατέστησε πολύ δύσκολη την αλλαγή τους. Αν η «δεύτερη ίδρυση» της ΕΕ λάμβανε χώρα σε κάποια άλλη περίοδο, αν είχαν «κλειδωθεί» σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές, πάλι θα ήταν δύσκολη η αλλαγή τους. Γιατί, για να αλλάξει ο γενικός προσανατολισμός της ΕΕ, απαιτείται να συμφωνήσουν 27 κράτη, η Επιτροπή, το Συμβούλιο, το ευρωκοινοβούλιο, χρειάζεται επίσης να μην υπονομευθεί η νέα κατεύθυνση από τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, απαιτείται δηλαδή ένα σύνολο θεσμών και πρωταγωνιστών να κινηθούν προς την ίδια κατεύθυνση, στην ουσία χρειάζεται ένα νέο βασικό consensus. Στην παγκόσμια ιστορία, δεν υπάρχει σύστημα διοίκησης περισσότερο συναινετικό στη λειτουργία του από το σύστημα της ΕΕ.
Αυτό έχει μια πολύ σκληρή συνέπεια, όχι μόνο για τη σοσιαλδημοκρατία αλλά για το σύνολο της Αριστεράς. Με κλειδωμένες τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, με ένα σύστημα που φύσει δεν μπορεί να αλλάξει εύκολα τις πολιτικές του, η αλλαγή της ΕΕ σε μια αριστερή κατεύθυνση γίνεται ιδιαίτερα δύσκολη. Και αυτό αντιμετωπίζει σήμερα και η σοσιαλδημοκρατία, όπου κυβερνάει, και η σοσιαλδημοκρατία του τέλους της δεκαετίας του ʼ90, που είχε την πλειοψηφία στις χώρες της ΕΕ, και η ριζοσπαστική Αριστερά, που επωφελείται κάνοντας εύκολη αντιπολίτευση αλλά δεν μπορεί πραγματικά, αν αύριο της δινόταν η ευκαιρία, να υλοποιήσει τις πολιτικές της εντός του πλαισίου της ΕΕ.
Το πρόβλημα λοιπόν για τη σοσιαλδημοκρατία και για την Αριστερά είναι το εξής: πώς να διατηρήσεις την ευρωπαϊκή σου επιλογή όντας παγιδευμένος σε ένα θεσμικό σύστημα που εμποδίζει τη δική σου πολιτική προοπτική; Ή, διατυπωμένο από μια άλλη σκοπιά: εάν επιλέξεις να φύγεις από την Ευρώπη, τι πραγματικά περιθώρια έχεις για μια άλλη πολιτική, όταν η Ευρώπη, ως μεγάλη «συμπαγής» οικονομική δύναμη, θα εξακολουθεί να προσδιορίζει τους όρους άσκησης οικονομικής πολιτικής και για όσους βρίσκονται «εκτός» ενωσιακού χώρου; Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στο αν ένα κράτος είναι εκτός ΕΕ --η Νορβηγία είναι--, αλλά στο αν αυτή η επιλογή καθιστά δυνατή την άσκηση μιας άλλης πολιτικής. Μια από τις μεγαλύτερες αριστερές αυταπάτες (που αφελώς μεταφέρει παραδείγματα από τη Λατινική Αμερική) είναι η ιδέα ότι ένα ευρωπαϊκό κράτος μόνο του θα μπορούσε να ακολουθήσει ουσιωδώς διαφορετικές πολιτικές, ιδέα που δεν λαμβάνει υπόψη ούτε την κρίσιμη ισχύ των διεθνών αγορών ούτε την ισχύ και τα κεκτημένα του ενιαίου ευρωπαϊκού οικονομικού χώρου.
Εντός της Ευρώπης, η Αριστερά είναι «παγιδευμένη» από τον ενιαίο ευρωπαϊκό χώρο, τους κανόνες του και το θεσμικό σύστημα που τον στηρίζει. Εκτός της Ευρώπης, είναι παγιδευμένη από την απουσία εθνικών οικονομικών συνόρων και από την καθοριστική έλλειψη ισχύος που συνεπάγεται η μη συμμετοχή στο κλαμπ λήψης των αποφάσεων (όχι μόνο των ευρωπαϊκών). Εντός της Ευρώπης, η Αριστερά συμμετέχει στα κέντρα λήψης αποφάσεων, αλλά έχει μικρά περιθώρια αλλαγής των πολιτικών. Εκτός της Ευρώπης, η Αριστερά έχει σαφώς μεγαλύτερα περιθώρια να αλλάξει «δευτερεύουσες» πολιτικές, αλλά σχεδόν κανένα περιθώριο αλλαγής τoυ οικονομικού παραδείγματος και της κεντρικής οικονομικής κατεύθυνσης (στο υποθετικό σενάριο που θα το επιχειρούσε σοβαρά, θα οδηγείτο ταχύτατα σε ακραίες πολιτικές λιτότητας --διότι θα αντιμετώπιζε τη μεγάλη πίεση των διεθνών αγορών-- και σε πολιτική και εκλογική συντριβή). Η Αριστερά, σοσιαλδημοκρατική ή ριζοσπαστική, δεν μπορεί παρά να είναι ευρωπαϊκή. Αυτό όμως, με κριτήριο τα προηγούμενα, είναι και η αχίλλειος πτέρνα της.
Το εθνικό κράτος, βασικό εργαλείο της σοσιαλδημοκρατικής πολιτικής
* Μέσα σε αυτό το πλαίσιο δεν έχασε η σοσιαλδημοκρατία και ένα βασικό εργαλείο της πολιτικής της: το (εθνικό) κράτος;
* Αν η ΕΕ έθιξε περισσότερο την Αριστερά παρά τη Δεξιά, αυτό δεν οφείλεται τόσο στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, αλλά στο γεγονός ότι η Αριστερά πάντα χρησιμοποίησε το κράτος ως εργαλείο για την υλοποίηση αλλά και τη σύλληψη/διατύπωση των δικών της πολιτικών. Το κράτος δεν ήταν μόνο παράγοντας υλοποίησης των προγραμμάτων της Αριστεράς, αλλά και ένας παράγοντας που συνέβαλλε στην ίδια την προγραμματική διαμόρφωση της Αριστεράς. Το κράτος δημιουργούσε «γεγονότα», για να χρησιμοποιήσω τον όρο του Αλαίν Μπαντιού (αλλά σε μια άλλη, από τη δική του, πνευματική προοπτική). Τα «γεγονότα» δεν προέρχονται μόνο από το κοινωνικό σώμα, αλλά και από το κράτος. Το New Deal στην Αμερική είναι ένα τέτοιο «γεγονός», που άνοιξε νέους ορίζοντες, ήταν ένα προγραμματικό γεγονός που δεν υπήρχε στο προεκλογικό πρόγραμμα του τότε Δημοκρατικού Κόμματος. Η εξασθένιση του εθνικού κράτους, συνεπώς, χωρίς να έχει αντικατασταθεί από ένα διεθνικό κράτος σε επίπεδο Ευρώπης, αφαιρεί από την Αριστερά ένα κεντρικό εργαλείο και για την άσκηση πολιτικής και για την ανανέωση των πολιτικών της. Αυτή η διπλή όψη τραυματίζει την Αριστερά, ενώ θίγει λιγότερο τις δεξιές δυνάμεις. Γιʼ αυτό έχουμε, ανάμεσα σε άλλους λόγους, και αυτόν τον εκλογικό συσχετισμό σε επίπεδο Ευρώπης.
Τη συνέντευξη πήρε ο
O Γεράσιμος Μοσχονάς διδάσκει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και είναι εντεταλμένος διδασκαλίας στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών
* Οι ευρωεκλογές έδειξαν κάτι πολύ κρίσιμο: ότι πολλά σοσιαλδημοκρατικά κόμματα πλησιάζουν επικίνδυνα τη ζώνη της μη κυβερνησιμότητας. Στις ευρωεκλογές βέβαια πάντα τα μεγάλα κόμματα φέρνουν κατώτερα αποτελέσματα από εκείνα των βουλευτικών, όμως για πρώτη φορά είχαμε τόσο χαμηλές εκλογικές επιδόσεις. Η σοσιαλδημοκρατία, στην ουσία, έχει αλλάξει εκλογική ζώνη. Είναι πια μία μικρότερη δύναμη σε σχέση με το παρελθόν. Παραμένει μια μεγάλη δύναμη αλλά, σε ορισμένες χώρες, θα τη χαρακτήριζα ως μια μικρή μεγάλη δύναμη.
Μια πιο μικρή σοσιαλδημοκρατία (και το λάθος του ΣΥΡΙΖΑ)
Αυτό μπορούμε να το επιβεβαιώσουμε από τα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών, όπου από το 1950 μέχρι σήμερα έχει χάσει περίπου το 20% της δύναμής της, ή σε απόλυτα μεγέθη γύρω στις 6,5 μονάδες. Φανταστείτε το ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του ʼ70 και του ʼ80 με συστηματικά κατά μέσο όρο 6,5 μονάδες λιγότερο. Το ενδιαφέρον σε αυτή την πτωτική πορεία, από την οποία εξαιρούνται μόνο οι χώρες του Νότου, είναι η συστηματικότητά της. Κάθε δεκαετία είναι χειρότερη από την προηγούμενη, και οι δύο τελευταίες δεκαετίες, του ʼ90 και κυρίως του 2000, είναι με διαφορά οι χειρότερες. Συνεπώς, η εκλογική δυναμική της πλησιάζει το σημείο συναγερμού.
* Φαίνεται να ενισχύονται δυνάμεις στα αριστερά της σοσιαλδημοκρατίας, που της ασκούν σημαντική πίεση: στην Πορτογαλία η σοσιαλδημοκρατία δεν μπορεί κυβερνήσει χωρίς την ψήφο ανοχής της Αριστεράς, στη Γερμανία το ίδιο συνέβη σε τοπικό επίπεδο…
* Η κρίση της σοσιαλδημοκρατίας έχει μια τέτοια συστηματικότητα, και ως προς τους χρονικούς ρυθμούς και ως προς την έκτασή της, που δημιουργεί ένα κενό στα αριστερά της, το οποίο τείνουν να καταλάβουν είτε δυνάμεις που προέρχονται από το χώρο της ριζοσπαστικής Αριστεράς είτε από το χώρο των Οικολόγων-Πράσινων. Κατά τεκμήριο, ο κύριος ωφελημένος δεν είναι η ριζοσπαστική Αριστερά αλλά τα οικολογικά κόμματα. Όμως, τουλάχιστον σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι φανερό ότι η ριζοσπαστική Αριστερά κερδίζει δυνάμεις. Η επιτυχία της πρέπει να ενταχθεί σε ένα ευρύτερο πλαίσιο -- έχουμε και την επέτειο της κατάρρευσης του Τείχους και της μεγάλης ηθικής και ιδεολογικής απονομιμοποίησης του αριστερού εγχειρήματος. Στο πλαίσιο αυτό, οι επιτυχίες της αποκτούν μεγαλύτερη αξία. Προς το παρόν είναι σκόρπιες, έχουν αποσπασματικό χαρακτήρα και δεν συγκροτούν ένα ενιαίο ευρωπαϊκό ρεύμα. Αλλά η επιστημονική κατανόηση της δυναμικής ενός χώρου στηρίζεται πάντα σε αποσπασματικές ενδείξεις. Όταν ένας πολιτικός χώρος έχει αποκτήσει πανευρωπαϊκή εμβέλεια, όταν το ρεύμα έχει πια καταγραφεί και το αναγνωρίζουν οι πάντες, τότε δεν χρειάζονται περισπούδαστες αναλύσεις για να διαπιστώσουν το προφανές.
Σε ορισμένες χώρες, η ριζοσπαστική Αριστερά έλαβε ποσοστά που δεν μπορούσε ποτέ να φανταστεί, όπως στη Σουηδία, το 1998, όταν το Αριστερό Κόμμα έφτασε το 12%, στην Ολλανδία, που το 2006 έλαβε το 16,6% (άσχετα αν στις ευρωεκλογές το κόμμα σημείωσε σημαντική υποχώρηση), στη Γερμανία πρόσφατα με το 11,9% -- και αναφέρομαι μόνο σε χώρες που δεν έχουν ισχυρή μεταπολεμική κομμουνιστική παράδοση. Αυτά όλα είναι ενδείξεις ότι κάτι συντελείται με επίκεντρο τη ριζοσπαστική Αριστερά και γύρω της, ότι υπάρχει μια υπόγεια δυναμική που κάποιες στιγμές εκρήγνυται και κάποιες υποχωρεί ή παραμένει έρπουσα.
Είναι υπόθεσή μου, μια υπόθεση που στηρίζεται στην ιστορική μελέτη των εκλογικών αποτελεσμάτων στην Ευρώπη, ότι υπάρχει ένα σαφώς ευνοϊκό εκλογικό πεδίο για τις δυνάμεις στα αριστερά της σοσιαλδημοκρατίας. Νομίζω ότι τα υψηλά δημοσκοπικά ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ εντάσσονταν σε αυτό ακριβώς το πλαίσιο. Φυσικά υπήρχε μια ευνοϊκή συγκυρία για τον ΣΥΡΙΖΑ (η συγκυρία της κρίσης στο ΠΑΣΟΚ), αλλά στην πολιτική και στις εκλογές υπάρχουν πάντα ευνοϊκές συγκυρίες, όπως υπάρχουν και δυσμενείς. Τα δημοσκοπικά ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ, του 15% και του 18%, εάν ενταχθούν σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο της κρίσης της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, που αφορά πραγματικά και όχι δημοσκοπικά αποτελέσματα, δείχνουν ότι οι δυνατότητες για τη ριζοσπαστική Αριστερά στην Ελλάδα ήταν σημαντικές. Σαφώς υψηλότερες από το 4 ή 5%. Και αυτό που διατύπωσαν πολλά ηγετικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, ότι δηλαδή «παγιδευθήκαμε στις δημοσκοπήσεις», είναι πολύ μεγάλο λάθος: υπήρχε μια πραγματική ιστορική δυνατότητα που δεν υλοποιήθηκε.
«Εθνική» Αριστερά;
* Η ριζοσπαστική Αριστερά, ξεκινώντας από μια θέση ριζοσπαστικής αντιπολίτευσης και φτάνοντας να θέτει ζήτημα κυβέρνησης, εξουσίας, προσπαθεί να αντλήσει από μια πολιτική και προγραμματική ύλη της σοσιαλδημοκρατίας, την οποία αυτή έχει εγκαταλείψει;
* Ο βέλγoς σοσιαλιστής Ανρί ντε Μαν έλεγε ότι οι κομμουνιστές είναι «δυσαρεστημένοι σοσιαλδημοκράτες». Αυτό σε ένα βαθμό ήταν αλήθεια, υπό την έννοια ότι πέραν του προτάγματος του κομμουνισμού, το οποίο αναφερόταν σε ένα μάλλον μακρινό μέλλον, η κομμουνιστική Αριστερά, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε μεγάλο βαθμό λειτούργησε, σε ό,τι αφορά την οικονομική της πολιτική και τις πολιτικές της προτάσεις, σαν ένα είδος αριστερής σοσιαλδημοκρατίας. Το ίδιο και τα προσκείμενα εργατικά συνδικάτα. Οι κομμουνιστές στη Δύση ήταν συχνά υπέρμαχοι ενός αριστερού κεϋνσιανισμού, πιο εξισωτικού και κρατικιστικού, τον οποίο τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα δεν μπορούσαν να υιοθετήσουν.
Έτσι, αυτό που, ανάμεσα σε πολλά άλλα, διαφοροποιεί την παρούσα ριζοσπαστική Αριστερά από την ιστορική είναι ότι τα παλιά κομμουνιστικά κόμματα ήταν περισσότερο «ακομπλεξάριστα» σε σχέση με το πρόβλημα της εξουσίας, είχαν προτάσεις οικονομικής πολιτικής, είχαν επίσης μια λογική συμμαχιών, είχαν και μια λογική συμμετοχής, άμεσης ή έμμεσης, στις κυβερνήσεις -- μπορούμε να αναφέρουμε τα γνωστά παραδείγματα του Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία, της Ενωμένης Γαλλικής Αριστεράς, ή την πολιτική του ΙΚΚ με τον ιστορικό συμβιβασμό. Επιπλέον, έλεγχαν καλύτερα το χώρο του ριζοσπαστισμού, είτε ήταν συνδικαλιστικός είτε κοινωνικός, τον εκπροσωπούσαν πολιτικά και, όχι σπανίως, επεδίωκαν να τον εντάξουν σε μια κυβερνητική προοπτική.
Η σημερινή ριζοσπαστική Αριστερά διαφέρει ριζικά από την παλιά κομμουνιστική Αριστερά σε αρκετά σημεία. Το πρώτο είναι ότι ο χώρος δεν είναι οργανωτικά ενιαίος, αλλά συγκροτεί μια ποικιλόμορφη Αριστερά με πολύ διαφορετικές τάσεις στο εσωτερικό της, χωρίς εσωτερική ιδεολογική συνοχή -- και νομίζω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα εκπροσωπεί καταπληκτικά, θα έλεγα ιδεοτυπικά, αυτή τη νέα κατάσταση, την οποία συναντάμε και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο χώρο της σημερινής ριζοσπαστικής Αριστεράς συμμετέχουν ιστορικά ΚΚ, συχνά ορθόδοξα (όπως το ΚΚΕ, το ΚΚ Πορτογαλίας), συμμετέχουν πρώην ΚΚ μετεξελιγμένα, όπως ο Συνασπισμός, δυνάμεις που παλιά δεν είχαν ισχύ, όπως πρώην μαοϊκές οργανώσεις, μετεξέλιξη των οποίων είναι το Σοσιαλιστικό Κόμμα στην Ολλανδία, ή πρώην τροτσκιστικές οργανώσεις, όπως στην περίπτωση της Γαλλίας, δυνάμεις που προέρχονται περισσότερο από τα κινήματα και την οικολογία, και όλα αυτά οικοδομούν έναν χώρο ο οποίος είναι οργανωτικά πλουραλιστικός, στα όρια του κατακερματισμού μερικές φορές, αλλά και ιδεολογικά μη συνεκτικός.
Πρόκειται ακριβώς για «χώρο», όχι για κομματική οικογένεια, ενώ οι ιστορικοί κομμουνιστές συγκροτούσαν κομματική οικογένεια (με την πιο σκληρή έννοια του όρου). Η κρίση του κομμουνιστικού προτάγματος εντείνει τη μη συνοχή του χώρου, οι δε ταξικές αναφορές, οι οποίες είναι λιγότερο στέρεες από εκείνες των ιστορικών ΚΚ, εντείνουν την πολυμορφία του. Συνεπώς, αυτός ο χώρος δυσκολεύεται να ενταχθεί ο ίδιος, ή να εντάξει τις δυνάμεις τις οποίες θέλει να εκπροσωπήσει, σε μια κυβερνητική προοπτική, είτε συνεργασίας με τη σοσιαλδημοκρατία είτε ηγεμονίας στο εσωτερικό της ευρείας Αριστεράς και της χώρας, της κάθε χώρας. Αυτή η νέα ριζοσπαστική Αριστερά --καθώς μάλιστα έχουμε απομακρυνθεί από την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της Αντίστασης, όπως επίσης από την «κόκκινη δεκαετία» του 1960 ή, για τις χώρες του Νότου, από την πτώση των δικτατοριών, καθώς δηλαδή έχουμε απομακρυνθεί από εποχές στις οποίες η Αριστερά έπαιξε ή διεκδίκησε «μεγάλους ρόλους»-- δεν συγκροτείται, και δεν θέλει να συγκροτηθεί, ως «εθνική» Αριστερά. Δεν συγκροτείται δηλαδή ως Αριστερά που διεκδικεί ηγεμονία στην κοινωνία και κεντρικό ρόλο στο πολιτικό σύστημα.
Οι μνήμες του παρελθόντος, που συνδέονταν όχι μόνο με τραγικές στιγμές αλλά και με μεγάλες πολιτικές φιλοδοξίες, σιγά σιγά σβήνουν. Η σημερινή Αριστερά δεν είναι --ή τουλάχιστον δεν είναι προς το παρόν-- μια Αριστερά «μεγάλων ρόλων». Ιστορικά, οι μπολσεβίκοι κέρδισαν «την ψυχή και την καρδιά των μαζών». Η σημερινή Αριστερά, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, δεν ενδιαφέρεται για κάτι τέτοιο. Ζει στο εσωτερικό μιας μειοψηφικής κουλτούρας και επίσης μιας μειοψηφικής λογικής. Αναμφίβολα, η ιστορική κατάρρευση του 1989, κυρίως αυτή, έχει συμβάλει σε αυτό το αποτέλεσμα. Η συνύπαρξη επίσης με δυνάμεις που ιστορικά είχαν κουλτούρα «περιθωριακού» ή «μικρού» παίκτη, όπως και με τις λεγόμενες «κινηματικές» δυνάμεις, έχει μεν δώσει φρεσκάδα στο χώρο, του έχει όμως αφαιρέσει πολιτική φιλοδοξία και «εθνικό», με την έννοια του ηγεμονικού, όραμα. Όλες αυτές οι παράμετροι νομίζω ότι διαφοροποιούν καίρια την ευρωπαϊκή ριζοσπαστική Αριστερά του σήμερα από την ιστορική κομμουνιστική Αριστερά.
Λαϊκές τάξεις, Ευρώπη και το σοσιαλδημοκρατικό δίλημμα
* Όπου άσκησε την εξουσία, η σοσιαλδημοκρατία εγκαθίδρυσε κράτος πρόνοιας και μια μορφή κοινωνικής αλληλεγγύης, επικράτησε της επαναστατικής τάσης, αλλά από ένα σημείο κι έπειτα προσχώρησε στο φιλελεύθερο καπιταλιστικό παράδειγμα. Είναι μία από τις αιτίες της κρίσης της σοσιαλδημοκρατίας ότι υλοποίησε το ιστορικό της πρόγραμμα; Και ακόμη, μοιάζει να εξαντλείται η ισχύς της συμμαχίας με τις μεσαίες τάξεις, με την οποία συνδέθηκε η στροφή προς το φιλελεύθερο πρόταγμα;
* Είναι απολύτως σωστό ότι η σοσιαλδημοκρατία έχει υλοποιήσει ένα μεγάλο μέρος του ιστορικού της προγράμματος, το οποίο πήρε τη μορφή του κράτους πρόνοιας στις χώρες της Δύσης, μιας νέας θέσης για την εργατική τάξη στα πολιτικά συστήματα και στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, μια νέας θέσης, πολύ πιο ισχυρής, για τον κόσμο των συνδικάτων κλπ. Είναι επίσης βέβαιο ότι στις σημερινές κοινωνίες τα φαινόμενα φτώχειας και κοινωνικής περιθωριοποίησης αναπαράγονται, τάση που λογικά θα έπρεπε να ανανεώσει το ιστορικό σοσιαλδημοκρατικό πρόγραμμα. Μόνο που αυτό δεν συμβαίνει, ανάμεσα σε άλλους λόγους γιατί οι κοινωνικές δυνάμεις που θίγονται από τις νέες ανισότητες, ή συγκροτούνται ως απάντηση σε αυτές, δεν έχουν τη συνοχή της παλαιάς εργατικής τάξης.
Αυτό δημιουργεί ένα τεράστιο πρόβλημα, όχι μόνο στη σοσιαλδημοκρατία αλλά ευρύτερα στην Αριστερά. Επιπλέον, η αριθμητική μεγέθυνση των μεσαίων τάξεων ώθησε τη σοσιαλδημοκρατία σε άνοιγμα προς αυτές. Αυτό δεν ήταν μια στρατηγική εκτός σοσιαλδημοκρατικής παράδοσης, με την έννοια ότι η σοσιαλδημοκρατία είχε πάντα μια πλειοψηφική λογική. Και αν ιστορικά είχε απευθυνθεί στην εργατική τάξη, αυτό δεν οφειλόταν μόνο στο ότι η εργατική τάξη ήταν «αίμα της». Οφειλόταν και στο ότι η εργατική τάξη, μετά τη βιομηχανική επανάσταση, ήταν μια πλειοψηφική ή οιονεί πλειοψηφική δύναμη. Θα προσέθετα ότι η εργατική τάξη της παλιάς εποχής ήταν μια δύναμη οιονεί πλειοψηφική, αφενός, αλλά και μια μοντέρνα δύναμη, αφετέρου, υπό την έννοια ότι ναι μεν ήταν στο κοινωνικό και πολιτικό περιθώριο, αλλά ταυτόχρονα βρισκόταν στο επίκεντρο της οικονομικής ανάπτυξης, στο επίκεντρο της μοντέρνας παραγωγής -- «μοντέρνας» με τους όρους της εποχής εκείνης.
Το γεγονός ότι η σοσιαλδημοκρατία απευθύνθηκε στις μεσαίες τάξεις είναι συμβατό με τον μοντερνιστικό χαρακτήρα του ιστορικού της εγχειρήματος, στο μέτρο που ακριβώς οι μεσαίες τάξεις ήταν συνδεδεμένες περισσότερο με τις σύγχρονες εξελίξεις στον καπιταλισμό. Βεβαίως, μια σύγχρονη εξέλιξη, εξίσου «σύγχρονη» με την προηγούμενη, είναι ακριβώς η διεύρυνση του χώρου που θα ονομάζαμε, στον πληθυντικό πια, λαϊκές τάξεις. Το πρόβλημα για τη σοσιαλδημοκρατία είναι ότι αυτές οι λαϊκές τάξεις δεν έχουν τη συνοχή, άρα δεν έχουν την οικονομική, πολιτική, κοινωνιολογική και πολιτισμική ισχύ που είχε η παλαιά εργατική τάξη. Δεν μπορούν καν να προασπίσουν τον εαυτό τους, όπως μπορούσε στο παρελθόν η εργατική τάξη. Εδώ συναντάμε και το όριο των παλαιών ταξικών σχημάτων, ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιούνται άκριτα.
Ένας λόγος λοιπόν που η σοσιαλδημοκρατία απομακρύνθηκε από τις λαϊκές τάξεις ήταν ότι οι λαϊκές τάξεις έπαψαν να είναι τόσο υποσχόμενη εκλογική δεξαμενή. Έπαψαν, γενικότερα, να είναι «ισχυρός» κοινωνικός παίκτης. Ένας δεύτερος λόγος είναι η παγκοσμιοποίηση, και θα προσέθετα η ευρωπαϊκή ενοποίηση, η οποία αποτελεί μια πιο αυστηρή εκδοχή της παγκοσμιοποίησης σε περιφερειακό επίπεδο.
Από τη στιγμή που οι μηχανισμοί της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης άναψαν τις μηχανές τους και η ΕΕ απέκτησε χαρακτηριστικά ισχυρού θεσμικού συστήματος, συγκροτήθηκε σε διεθνές επίπεδο μια δυναμική η οποία ήταν εξαιρετικά δύσκολο να αναστραφεί. Και μια φύσει κυβερνητική δύναμη, όπως η σοσιαλδημοκρατία, είχε δύο επιλογές. Η μία ήταν να συγκρουστεί με αυτή τη λογική της παγκοσμιοποίησης αλλά και συγκρότησης της ΕΕ, στην οποία η ίδια άλλωστε είχε συμμετάσχει και συνεισφέρει, και να κινδυνεύσει να βρεθεί επί μακρόν στην αντιπολίτευση και εκτός του ρεύματος της ιστορίας -- η άλλη λογική ήταν να την υιοθετήσει. Ως κυβερνητική δύναμη έκανε τη δεύτερη επιλογή, ανέβηκε στο άρμα της παγκοσμιοποίησης και της συγκρότησης της ΕΕ στη βάση φιλελεύθερων αρχών, και έτσι έχασε μεσοπρόθεσμα το πολιτικό παιχνίδι: είχε σε μια πρώτη φάση πολλές εκλογικές επιτυχίες, αλλά μεσοπρόθεσμα αυτό υπονόμευσε βαθύτατα και τα κοινωνικά της στηρίγματα και την εκλογική δυναμική της. Αν δούμε τα εκλογικά αποτελέσματα, αν ακολουθήσουμε τη λογική των αριθμών, όχι των ιδεών, μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι η υιοθέτηση των νεοφιλελεύθερων ιδεών σε μια πρώτη φάση ωφέλησε εκλογικά τη σοσιαλδημοκρατία –στο τέλος της δεκαετίας του ʼ90 ήταν η νεοφιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία που κέρδιζε τις εκλογές, αντιθέτως οι αριστερές εκδοχές της σοσιαλδημοκρατίας είχαν συχνά αποτύχει, για παράδειγμα το Εργατικό Κόμμα της Αγγλίας–, σε μια δεύτερη φάση, όμως, ο νεοφιλελευθερισμός λειτούργησε σαν μια δύναμη η οποία υπονόμευσε δραστικά την εκλογική δυναμική της σοσιαλδημοκρατίας.
Ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και σοσιαλδημοκρατική στρατηγική
* Η επιλογή της σοσιαλδημοκρατίας να «παίξει» εντός της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης τι περιορισμούς σήμαινε για την πολιτική της και για την ικανότητά της να επεξεργαστεί μια νέα στρατηγική;
* Νομίζω ότι η ευρωπαϊκή ενοποίηση μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ʼ80 δεν ήταν σε καμία περίπτωση πραγματικό εμπόδιο για την υλοποίηση σοσιαλδημοκρατικών πολιτικών σε εθνικό επίπεδο. Παρά το γεγονός ότι η Ευρώπη, από τη Συνθήκη της Ρώμης, ήταν μια Ευρώπη συγκροτημένη στη βάση περισσότερο φιλελεύθερων οικονομικά αρχών. Μετά το 1985, με την Ενιαία Αγορά και κατόπιν με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, το κρίσιμο στοιχείο στη συγκρότηση της ΕΕ δεν είναι ο φιλελευθερισμός αλλά η σύνδεση των οικονομικά φιλελεύθερων επιλογών με τη διαμόρφωση ενός σχετικά ισχυρού θεσμικού πλαισίου και μιας σχετικά ισχυρής ευρωπαϊκής κεντρικής πολιτικής εξουσίας.
Οι πολιτικές που επελέγησαν σε μια πρώτη φάση --και επελέγησαν αυτές οι πολιτικές γιατί ήταν οι κυρίαρχες τότε-- υπό κάποια έννοια «κλειδώθηκαν» στο εσωτερικό της ΕΕ. Αυτό κατέστησε πολύ δύσκολη την αλλαγή τους. Αν η «δεύτερη ίδρυση» της ΕΕ λάμβανε χώρα σε κάποια άλλη περίοδο, αν είχαν «κλειδωθεί» σοσιαλδημοκρατικές πολιτικές, πάλι θα ήταν δύσκολη η αλλαγή τους. Γιατί, για να αλλάξει ο γενικός προσανατολισμός της ΕΕ, απαιτείται να συμφωνήσουν 27 κράτη, η Επιτροπή, το Συμβούλιο, το ευρωκοινοβούλιο, χρειάζεται επίσης να μην υπονομευθεί η νέα κατεύθυνση από τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, απαιτείται δηλαδή ένα σύνολο θεσμών και πρωταγωνιστών να κινηθούν προς την ίδια κατεύθυνση, στην ουσία χρειάζεται ένα νέο βασικό consensus. Στην παγκόσμια ιστορία, δεν υπάρχει σύστημα διοίκησης περισσότερο συναινετικό στη λειτουργία του από το σύστημα της ΕΕ.
Αυτό έχει μια πολύ σκληρή συνέπεια, όχι μόνο για τη σοσιαλδημοκρατία αλλά για το σύνολο της Αριστεράς. Με κλειδωμένες τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, με ένα σύστημα που φύσει δεν μπορεί να αλλάξει εύκολα τις πολιτικές του, η αλλαγή της ΕΕ σε μια αριστερή κατεύθυνση γίνεται ιδιαίτερα δύσκολη. Και αυτό αντιμετωπίζει σήμερα και η σοσιαλδημοκρατία, όπου κυβερνάει, και η σοσιαλδημοκρατία του τέλους της δεκαετίας του ʼ90, που είχε την πλειοψηφία στις χώρες της ΕΕ, και η ριζοσπαστική Αριστερά, που επωφελείται κάνοντας εύκολη αντιπολίτευση αλλά δεν μπορεί πραγματικά, αν αύριο της δινόταν η ευκαιρία, να υλοποιήσει τις πολιτικές της εντός του πλαισίου της ΕΕ.
Το πρόβλημα λοιπόν για τη σοσιαλδημοκρατία και για την Αριστερά είναι το εξής: πώς να διατηρήσεις την ευρωπαϊκή σου επιλογή όντας παγιδευμένος σε ένα θεσμικό σύστημα που εμποδίζει τη δική σου πολιτική προοπτική; Ή, διατυπωμένο από μια άλλη σκοπιά: εάν επιλέξεις να φύγεις από την Ευρώπη, τι πραγματικά περιθώρια έχεις για μια άλλη πολιτική, όταν η Ευρώπη, ως μεγάλη «συμπαγής» οικονομική δύναμη, θα εξακολουθεί να προσδιορίζει τους όρους άσκησης οικονομικής πολιτικής και για όσους βρίσκονται «εκτός» ενωσιακού χώρου; Το πρόβλημα δεν βρίσκεται στο αν ένα κράτος είναι εκτός ΕΕ --η Νορβηγία είναι--, αλλά στο αν αυτή η επιλογή καθιστά δυνατή την άσκηση μιας άλλης πολιτικής. Μια από τις μεγαλύτερες αριστερές αυταπάτες (που αφελώς μεταφέρει παραδείγματα από τη Λατινική Αμερική) είναι η ιδέα ότι ένα ευρωπαϊκό κράτος μόνο του θα μπορούσε να ακολουθήσει ουσιωδώς διαφορετικές πολιτικές, ιδέα που δεν λαμβάνει υπόψη ούτε την κρίσιμη ισχύ των διεθνών αγορών ούτε την ισχύ και τα κεκτημένα του ενιαίου ευρωπαϊκού οικονομικού χώρου.
Εντός της Ευρώπης, η Αριστερά είναι «παγιδευμένη» από τον ενιαίο ευρωπαϊκό χώρο, τους κανόνες του και το θεσμικό σύστημα που τον στηρίζει. Εκτός της Ευρώπης, είναι παγιδευμένη από την απουσία εθνικών οικονομικών συνόρων και από την καθοριστική έλλειψη ισχύος που συνεπάγεται η μη συμμετοχή στο κλαμπ λήψης των αποφάσεων (όχι μόνο των ευρωπαϊκών). Εντός της Ευρώπης, η Αριστερά συμμετέχει στα κέντρα λήψης αποφάσεων, αλλά έχει μικρά περιθώρια αλλαγής των πολιτικών. Εκτός της Ευρώπης, η Αριστερά έχει σαφώς μεγαλύτερα περιθώρια να αλλάξει «δευτερεύουσες» πολιτικές, αλλά σχεδόν κανένα περιθώριο αλλαγής τoυ οικονομικού παραδείγματος και της κεντρικής οικονομικής κατεύθυνσης (στο υποθετικό σενάριο που θα το επιχειρούσε σοβαρά, θα οδηγείτο ταχύτατα σε ακραίες πολιτικές λιτότητας --διότι θα αντιμετώπιζε τη μεγάλη πίεση των διεθνών αγορών-- και σε πολιτική και εκλογική συντριβή). Η Αριστερά, σοσιαλδημοκρατική ή ριζοσπαστική, δεν μπορεί παρά να είναι ευρωπαϊκή. Αυτό όμως, με κριτήριο τα προηγούμενα, είναι και η αχίλλειος πτέρνα της.
Το εθνικό κράτος, βασικό εργαλείο της σοσιαλδημοκρατικής πολιτικής
* Μέσα σε αυτό το πλαίσιο δεν έχασε η σοσιαλδημοκρατία και ένα βασικό εργαλείο της πολιτικής της: το (εθνικό) κράτος;
* Αν η ΕΕ έθιξε περισσότερο την Αριστερά παρά τη Δεξιά, αυτό δεν οφείλεται τόσο στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, αλλά στο γεγονός ότι η Αριστερά πάντα χρησιμοποίησε το κράτος ως εργαλείο για την υλοποίηση αλλά και τη σύλληψη/διατύπωση των δικών της πολιτικών. Το κράτος δεν ήταν μόνο παράγοντας υλοποίησης των προγραμμάτων της Αριστεράς, αλλά και ένας παράγοντας που συνέβαλλε στην ίδια την προγραμματική διαμόρφωση της Αριστεράς. Το κράτος δημιουργούσε «γεγονότα», για να χρησιμοποιήσω τον όρο του Αλαίν Μπαντιού (αλλά σε μια άλλη, από τη δική του, πνευματική προοπτική). Τα «γεγονότα» δεν προέρχονται μόνο από το κοινωνικό σώμα, αλλά και από το κράτος. Το New Deal στην Αμερική είναι ένα τέτοιο «γεγονός», που άνοιξε νέους ορίζοντες, ήταν ένα προγραμματικό γεγονός που δεν υπήρχε στο προεκλογικό πρόγραμμα του τότε Δημοκρατικού Κόμματος. Η εξασθένιση του εθνικού κράτους, συνεπώς, χωρίς να έχει αντικατασταθεί από ένα διεθνικό κράτος σε επίπεδο Ευρώπης, αφαιρεί από την Αριστερά ένα κεντρικό εργαλείο και για την άσκηση πολιτικής και για την ανανέωση των πολιτικών της. Αυτή η διπλή όψη τραυματίζει την Αριστερά, ενώ θίγει λιγότερο τις δεξιές δυνάμεις. Γιʼ αυτό έχουμε, ανάμεσα σε άλλους λόγους, και αυτόν τον εκλογικό συσχετισμό σε επίπεδο Ευρώπης.
Τη συνέντευξη πήρε ο
O Γεράσιμος Μοσχονάς διδάσκει στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και είναι εντεταλμένος διδασκαλίας στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών
Θέμα επικαιρότητας:
Σοσιαλδημοκρατία
- Οι εξελίξεις στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία Αντώνης Τριφύλλης, 28/02/2019, Τα Νέα
- Η σοσιαλδημοκρατική στροφή του ΣΥΡΙΖΑ Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 01/12/2018, εφημεριδα ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Όταν οι Σοσιαλδημοκράτες χειροκροτούν τον λαϊκισμό Γιώργος Σιακαντάρης, 18/11/2018, Το Βήμα της Κυριακής
- Το Βατερλώ του SPD στην Βαυαρία και εμείς Νίκος Μπίστης, 16/10/2018, www.thecaller.gr
- Οι δύο πόλοι της προόδου Γιώργος Σιακαντάρης, 14/10/2018, Το Βήμα της Κυριακής
- Η περίπτωση Κόρμπιν Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 06/10/2018
- Πλαστές σοσιαλδημοκρατικές ταυτότητες Γιώργος Σιακαντάρης, 27/09/2018, Τα Νέα
- Η ανοικτή πρόκληση για μία νέα πλουραλιστική Αριστερά Γιώργος Χ. Σωτηρέλης, 26/09/2018, Τα Νέα
- Μετά τις σουηδικές εκλογές Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 22/09/2018, εφημεριδα ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Ο «προδευτικός » ΣΥΡΙΖΑ Γιώργος Σιακαντάρης, 23/07/2018, Τα Νέα
- Σοσιαλδημοκρατική ατζέντα. Η πρόκληση για τη μεταμνημονιακή εποχή Τάσος Δαρσινός, 11/06/2018, www.matrix24.gr
- Χορτοφάγος τίγρη Γιώργος Σιακαντάρης, 10/06/2018, ΤΟ ΒΗΜΑ
- Σάντσεθ και Κόστα υποχρεώνουν σε αναστοχασμό Δημήτρης Χατζησωκράτης, 09/06/2018, Τα Νέα
- Η Σοσιαλδημοκρατία μεταξύ Αλήθειας και Προσδοκίας Ξενοφών Κοντιάδης, 17/01/2018
- Κόμματα και Κινήματα στην Ευρώπη Γιώργος Σιακαντάρης, 19/12/2017, Τα Νέα
- Τι θα διαλέξει η Κεντροαριστερά; Γιώργος Γιαννουλόπουλος, 16/12/2017, εφημεριδα ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Σιγά την πρόβλεψη Γιώργος Σιακαντάρης, 04/12/2017
- Σοσιαλδημοκρατία μετά τη Σοσιαλδημοκρατία Γιώργος Σιακαντάρης, 19/11/2017, Το Βήμα της Κυριακής
- Ουτοπικές σκέψεις για την Σοσιαλδημοκρατία Στέλιος Στυλιανίδης, 09/10/2017, Athens Voice
- Σοσιαλδημοκρατία και φιλελευθερισμός Θόδωρος Μαργαρίτης, 09/07/2017, Νέα σελίδα
- Η αριστερά μετά Παύλος Τσίμας, 24/06/2017, Τα Νέα
- ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, «ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ» 22/06/2017
- ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, «ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ» 21/06/2017
- ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, «ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ» 21/06/2017
- ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, «ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ» 20/06/2017
- ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, «ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ» 19/06/2017
- Αμήχανοι σοσιαλδημοκράτες Γιώργος Σιακαντάρης, 18/06/2017, Το Βήμα της Κυριακής
- Τη σοσιαλδημοκρατία που ξέρατε, ξεχάστε τη Γιώργος Σιακαντάρης, 11/04/2017, Τα Νέα
- Τα ηττημένα οράματα των Σοσιαλιστών Γεράσιμος Μοσχονάς, 26/03/2017, Το Βήμα της Κυριακής
- Μετά - Μεταπολίτευση Τάσος Δαρσινός, 24/02/2017, www.matrix24.gr
- Περί διδύμων και τριδύμων στην εξουσία, ο λόγος και συνηγορία υπέρ της εθνικής συνεννόησης Κώστας Χλωμούδης, 22/02/2017, Μεταρρύθμιση
- Ισχυρός προοδευτικός σοσιαλδημοκρατικός φορέας για την υπέρβαση της κρίσης Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 14/02/2017, www.matrix24.gr
- H κεντροαριστερά να διατηρήσει την αυτονομία της χωρίς ψευτοδιλήμματα Νίκος Ανδρουλάκης, 12/02/2017, Αυγή της Κυριακής
- «Ενότητα και όχι κατακερματισμός, Ανανέωση και όχι ανακύκλωση, Μακριά από περιχαρακώσεις και αντιπαλότητες του παρελθόντος» 07/02/2017
- Προοδευτικός πόλος και ΣΥΡΙΖΑ Γιώργος Σιακαντάρης, 05/02/2017, Το Βήμα της Κυριακής
- Για ένα πουκάμισο αδειανό … Δημήτρης Οικονομίδης, 03/02/2017, Μεταρρύθμιση
- ΔΕΝ ΖΗΤΑΜΕ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΕΚΛΟΓΕΣ Δημήτρης Χατζησωκράτης, 02/02/2017
- Εν αρχή η πολιτική και άνευ αυτής, ουδέν Ντόρα Τσικαρδάνη, 01/02/2017, Μεταρρύθμιση
- Το στοίχημα της κεντροαριστεράς Θόδωρος Μαργαρίτης, 24/01/2017, Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Πρόεδρος από τον λαό Δημήτρης Χατζησωκράτης, 16/01/2017, Τα Νέα
- Στόχος η δημιουργία του νέου ενιαίου φορέα της Κεντροαριστεράς Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 15/01/2017, Κυριακάτικη KONTRA NEWS
- Ιδιαίτερα θετική εξέλιξη η συμμετοχή του ΚΙ.ΔΗ.ΣΟ. στην Δημοκρατική Συμπαράταξη 12/01/2017
- Ιδού το συνέδριο, ιδού και η υπέρβαση Γιάννης Τούντας, 07/01/2017, Το Βήμα της Κυριακής
- Πώς μοίραζαν κάποτε τα πλεονάσματα οι σοσιαλδημοκράτες Γιώργος Σιακαντάρης, 07/01/2017, Το Βήμα της Κυριακής
- Σοσιαλδημοκρατικές απορίες Ανδρέας Πανταζόπουλος, 31/12/2016, Το Βήμα της Κυριακής
- Εθνική συναίνεση και σοσιαλδημοκρατική στρατηγική Γιάννης Παπαθεοδώρου, Γιώργος Σιακαντάρης, 18/12/2016, Το Βήμα της Κυριακής
- Προοδευτικός –Συντηρητικός χώρος. Η πραγματική διχοτομία στην πολιτική σκηνή της χώρας Δημήτρης Χατζησωκράτης, 29/11/2016
- ΑΝΑΓΚΑΙΟΣ Ο ΕΝΙΑΙΟΣ ΦΟΡΕΑΣ ΤΗΣ ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΜΕ ΦΥΓΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΕΜΠΡΟΣ Τάσος Δαρσινός, 23/11/2016
- Η ώρα της σοσιαλδημοκρατίας Θόδωρος Μαργαρίτης, 06/10/2016, www.anoixtoparathyro.gr
- Χωρίς σχέδιο για την Ευρώπη Π.Κ. Ιωακειμίδης, 31/08/2016, Τα Νέα
- Σοσιαλδημοκρατικές αποκρατικοποιήσεις Γιώργος Σιακαντάρης, 20/07/2016, Athens Voice
- Θανάσης Θεοχαρόπουλος: Tο χαμογελαστό πρόσωπο της συνέπειας Γιώργος Λακόπουλος, 05/07/2016, www.anoixtoparathyro.gr
- Η συντριβή της (σοσιαλδημοκρατικής) Ευρώπης Γιώργος Σιακαντάρης, 03/07/2016, Το Βήμα της Κυριακής
- Nα μεταρρυθμίσουμε τους ευρωπαϊκούς θεσμούς – Περισσότερες αρμοδιότητες στο Ευρωκοινοβούλιο Elke Ferner, 01/07/2016, Μεταρρύθμιση
- Η νέα σοσιαλδημοκρατία είναι η σύγχρονη αριστερή πρότασή μας για την υπέρβαση της κρίσης Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 13/06/2016, www.thecaller.gr
- Oι προϋποθέσεις για ενιαίο, προοδευτικό, σοσιαλδημοκρατικό κόμμα Γιώργος Σιακαντάρης, 05/06/2016, Το Βήμα της Κυριακής
- Ζητείται πάθος Νίκος Ανδρουλάκης, 14/05/2016, Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
- Οι δύο πόλοι της ευρωπαϊκής συναίνεσης και πρόνοιας Γιώργος Σιακαντάρης, 08/05/2016, Το Βήμα της Κυριακής
- Που πα, ρε Πιτέλα; Γιώργος Σιακαντάρης, 06/05/2016, www.badiera.gr
- Τώρα έχουμε ανάγκη τη σύγχρονη Αριστερά Σταμάτης Μαλέλης, 14/04/2016, www.newpost.gr
- Έχει μέλλον η Σοσιαλδημοκρατία; Π.Κ. Ιωακειμίδης, 13/04/2016, Τα Νέα
- Το δίλημμα του διανοούμενου Γιώργος Σιακαντάρης, 10/04/2016, Athens Voice
- Ενιαία Κεντροαριστερά , χωρίς παραγοντισμούς και ηγεμονισμούς Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 09/04/2016, Ημερησία
- Εντάξει, σοσιαλδημοκρατία. Αλλά ποιοι και προς ποια κατεύθυνση; Βαγγέλης Μυτιληναίος, 05/04/2016
- Η σοσιαλδημοκρατία πρέπει ξανά να αναδειχθεί σε αυτόνομο πόλο εξουσίας Εύη Χριστοφιλοπούλου, 04/04/2016, www.badiera.gr
- Στο τραπέζι της Κεντροαριστεράς χωρούν μόνο τα καθαρά λόγια Χαρά Κεφαλίδου, 28/03/2016, www.badiera.gr
- Μονόδρομος η σοσιαλδημοκρατική πρόταση για τη χώρα Θάνος Μωραϊτης, 23/03/2016, www.badiera.gr
- 11 θέσεις για μια νέα σοσιαλδημοκρατία Θωμάς Ψύρρας, 16/03/2016
- Σοσιαλδημοκρατία: Η αριστερή απάντηση στον παρακμιακό μεταμαρξισμό Παύλος Τζιάς, 15/03/2016, www.badiera.gr
- Ενα «Μέγαρο Ιδεών» για τη Σοσιαλδημοκρατία Γιώργος Σιακαντάρης, 06/03/2016, Το Βήμα της Κυριακής
- Το σκοτεινό τούνελ της Σοσιαλδημοκρατίας Γεράσιμος Μοσχονάς, 06/03/2016, Το Βήμα της Κυριακής
- Μπορεί ο Τσίπρας να γίνει σοσιαλδημοκράτης; Σταμάτης Μαλέλης, 02/03/2016, Μεταρρύθμιση
- Οι επιλογές για την Ελλάδα, το Κέντρο και την Σοσιαλδημοκρατία Γιάννης Μαγκριώτης, 27/02/2016, www.tovima.gr
- Ο σοσιαλδημοκρατικός πόλος η απάντηση της δικής μας Αριστεράς Τάσος Δαρσινός, 24/02/2016, www.badiera.gr
- Υπάρχει ελπίδα; Μιχάλης Κυριακίδης, 22/02/2016, Μεταρρύθμιση
- Η εαρινή σύναξη των σοσιαλδημοκρατών στο κέντρο Γιώργος Σιακαντάρης, 03/02/2016, www.tovima.gr
- Ελληνική Σοσιαλδημοκρατία. Στο χώρο της ευρύτερης Αριστεράς Δημήτρης Χατζησωκράτης, 31/01/2016, Μεταρρύθμιση
- ΣΥΡΙΖΑ: λαϊκισμός χωρίς λαό Γιάννης Βούλγαρης, 30/01/2016, Τα Νέα
- Η σοσιαλδημοκρατία χρειάζεται κάτι καινούργιο Γιώργος Καμίνης, 30/01/2016, Τα Νέα
- Δυναμική Κοινωνία στο Κέντρο Γιώργος Σιακαντάρης, 24/01/2016, Το Βήμα της Κυριακής
- Να πάμε σε ανοιχτό διάλογο με ΚΙΔΗΣΟ και Ποτάμι Θόδωρος Μαργαρίτης, 22/01/2016, www.thecaller.gr
- Η αυτοδύναμη παρουσία της προοδευτικής παράταξης περνά μέσα από τη σύνθεση Αλέξανδρος Παπουτσής, 21/01/2016
- Συνωστισμός στο Κέντρο; Γιάννης Παπαθεοδώρου, 18/01/2016, dim/art
- Με τα παλιά κόμματα δε γίνεται δουλειά! Παντελής Οικονόμου, 18/01/2016
- Για μια σύγχρονη Σοσιαλδημοκρατία Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 17/01/2016, Το Βήμα της Κυριακής
- Σοσιαλδημοκρατία και Αριστερά στην Ευρώπη Γεράσιμος Μοσχονάς, 29/11/2009, Κυριακάτικη Αυγή
- Οι εκπλήξεις του επερχόμενου συνεδρίου των Γερμανών Σοσιαλδημοκρατών Κάκη Μπαλλή, 21/10/2007, Αυγή της Κυριακής
- Ο εκσυγχρονισμός δεν σημαίνει απαραιτήτως δεξιές επιλογές Ανρί Βεμπέρ, 21/10/2007, Αυγή της Κυριακής
- Αντικρατισμός και αυτοπραγμάτωση Ανδρέας Πανταζόπουλος, 21/10/2007, Αυγή της Κυριακής
Σύνολο: 88 Κείμενα
Πρόσφατα κείμενα
- Άρθρα
- Απόψεις
- Ο Σημίτης, ο Καραμανλής, το Ελσίνκι και οι δύο σχολές στην Εξωτερική πολιτικήΝίκος Μπίστης, 09/04/2021
- Ελληνοτουρκικά: Ακινησία ή επίλυση διαφορών;Θόδωρος Τσίκας, 09/04/2021
- Μορατόριουμ; ΑπεταξάμηνΔημήτρης Χατζησωκράτης, 07/04/2021
- «Η επιχειρηματική απληστία παραβιάζει το διεθνές δίκαιο»Σάραν Μπάροου, 04/04/2021
- Η Αμερική, η Ευρώπη και το λεφτόδεντροΚώστας Καλλίτσης, 04/04/2021
- Τα σκέλεθρα του «21»Τάκης Καφετζής, 04/04/2021
- Παλινωδίες και ανερμάτιστη πολιτική της κυβέρνησης στην πανδημίαΘανάσης Θεοχαρόπουλος, 04/04/2021
- Ταμείο Ανάκαμψης: Να δοθεί έμφαση στην κοινωνική συμμετοχή και στις ΜμΕΠαναγιώτης Κορκολής, 04/04/2021
- Το μορατόριουμΓιώργος Γιαννουλόπουλος, 03/04/2021
- Περί επετείων και εθνικού αφηγήματοςΣωτήρης Βαλντέν, 03/04/2021
- Ο Εδουάρδος Γ ΄και η ΜέρκελΠαύλος Τσίμας, 03/04/2021
- Θυσίες και όραμαΓιώργος Καπόπουλος, 02/04/2021
- Mια νέα φάση αντι-Γερμανισμού κυοφορείται στην ανοιξιάτικη ΕλλάδαΑντώνης Παπαγιαννίδης, 02/04/2021
- Το μέλλον της εργασίας ή το τέλος τηςΓιώργος Πετρόπουλος, 01/04/2021
- Μια φαρσοκωμωδία σε συνέχειεςΤάσος Παππάς, 01/04/2021
- Εκσυγχρονισμένος παλαιοκομματισμόςΠαντελής Μπουκάλας, 31/03/2021
- «Κάτω τα μολύβια»;Δημήτρης Χατζησωκράτης, 30/03/2021
- Συμφέρει την Ελλάδα η κατάρρευση της τουρκικής οικονομίας;Θόδωρος Τσίκας, 30/03/2021
- Οι γυναίκες, χριστιανές και μουσουλμάνες, ήταν ο αδύναμος κρίκος το 1821Βασιλική Λάζου, 28/03/2021
- Το ΤΧΣ, η Πειραιώς και η χώρα του υβριδικού καπιταλισμούΚώστας Καλλίτσης, 28/03/2021
- Ή βουλευτής, βουλευτής…Πάσχος Μανδαρβέλης, 28/03/2021
- «Ζητάμε δικαιοσύνη και ευθύνες για τον θάνατο των συγγενών μας»Κονσουέλο Λοκάτι, 28/03/2021
- Στον αντίποδα του ΜπάιντενΛάμπρος Αθ. Τσουκνίδας, 28/03/2021
- Να βρεθούν στο επίκεντρο της ανάπτυξης οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην επόμενη μέραΓιώργος Σταθάκης, 28/03/2021
- Ελληνοτουρκικές σχέσεις, 1821-2021Αλέξης Ηρακλείδης, 28/03/2021
- «Από τον Κολοκοτρώνη στον Παστέρ»Αντώνης Λιάκος, 27/03/2021
- Το Εικοσιένα στην Ελλάδα της παγκοσμιοποίησηςΓιάννης Βούλγαρης, 27/03/2021
- Συντάγματα του Αγώνα: ποια παρακαταθήκη;Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, 27/03/2021
- Σύννεφα ιδιωτικού χρέους τρομάζουν τις ΜμΕ και σκιάζουν την «επόμενη μέρα»Γιώργος Καρανίκας, 27/03/2021
- Σημαντικό κίνητρο οι ευρω-τουρκικές σχέσειςΘόδωρος Τσίκας, 27/03/2021
- Η ουσία των συμφωνηθέντων για την ΤουρκίαΠ.Κ. Ιωακειμίδης, 26/03/2021
- Τους εργαζόμενους τους εμβολιάζουμε, δεν τους απολύουμεΜαουρίτσιο Λαντίνι, 25/03/2021
- 1821: Όταν οι επαναστάτες γκρέμισαν τον μόνο κόσμο που μπορούσε να τους χωρέσειΝίκος Θεοτοκάς, 25/03/2021
- Η επικαιρότητα του ΕικοσιέναΑλέξης Τσίπρας, 24/03/2021
- Τροχιά σύγκρουσης;Γιώργος Καπόπουλος, 23/03/2021
- Προεόρτια σε περιβάλλον αγωνίας και λύπηςΠαντελής Μπουκάλας, 23/03/2021
- 1821, μια ανδρική υπόθεση;Χριστίνα Κουλούρη, 23/03/2021
- Υπάρχει το κέντρο;Μαριλένα Κοππά, 22/03/2021
- Ποιον εμπιστεύονται οι αγορές;Κώστας Καλλίτσης, 21/03/2021
- Η διαχείριση της τωρινής κρίσηςΝίκος Μουζέλης, 20/03/2021
- «Να αποπληρώσει η Ε.Ε. το χρέος της πανδημίας»Λούκα Βισεντίνι, 20/03/2021
- Νεοαγανακτισμένοι ή χωρίς προοπτικές;Γιώργος Σιακαντάρης, 20/03/2021
- Ο «αποχωρών» πρόεδρος στη Διάσκεψη της ΓενεύηςΚυριάκος Πιερίδης, 20/03/2021
- Η Αριστερά και το ΠανεπιστήμιοΓιώργος Γιαννουλόπουλος, 20/03/2021
- Νομοθετικό μορατόριουμ: Γιατί η κυβέρνηση κάνει πως δεν καταλαβαίνειΓεράσιμος Λιβιτσάνος, 19/03/2021
- Λύσεις και όχι αναμονή στα ελληνοτουρκικάΘόδωρος Τσίκας, 18/03/2021
- Βασανιστήρια ξανά!Ολύμπιος Δαφέρμος, 18/03/2021
- Ο μύθος της τηλεκπαίδευσηςΝίκος Σαλτέρης, 18/03/2021
- Ελευθερία και θάνατοςΚώστας Γιαννακίδης, 17/03/2021
- Μια Δεξιά από τα παλιά χρόνιαΤάσος Παππάς, 17/03/2021
- Η ηθική της μέριμναςΣαντρά Λοζιέ, 13/03/2021
- Εχει μαζευτεί πολύ προσάναμμα…Κώστας Καλλίτσης, 13/03/2021
- «Φρούριο» στη μισή ΚύπροΚυριάκος Πιερίδης, 12/03/2021
- «Η Αριστερά της εποχής μας έχει ανάγκη από ιδεολογική ανασύνταξη»Γιάννης Δραγασάκης, 12/03/2021
- Κάτι πρέπει να αλλάξειΑντώνης Αντωνιάδης, 12/03/2021
- Ενιαία Υγεία και πανδημίαΑλκιβιάδης Βατόπουλος, 12/03/2021
- Χωρίς Φιλική Εταιρεία και Διαφωτισμό δεν υπάρχει ΕπανάστασηΠασχάλης Κιτρομηλίδης, 12/03/2021
- Κρίμα, κύριε πρωθυπουργέ. Κάλπικος ο φιλελευθερισμός σαςΤάσος Παππάς, 12/03/2021
- Η ανάγκη επανεκτίμησης των δημόσιων υπηρεσιών μας11/03/2021
- Το σπιράλ της βίαςΝίκος Μπίστης, 11/03/2021
- Οι μεταρρυθμίσεις του ΕρντογάνΘόδωρος Τσίκας, 10/03/2021
- Η Τουρκία, οι σύμμαχοι της Ελλάδας και οι πραγματικότητεςΠαύλος Κλαυδιανός, 08/03/2021
- Στην Αττική δεν έχουμε δει ακόμα το πραγματικό πρόβλημαΓιάννης Καλομενίδης, 07/03/2021
- Το ενεργειακό ταγκό σε νέους ρυθμούςΛάρκος Λάρκου, 07/03/2021
- 1821-2021 / Η ποιητική του φύλουΜαρία Ρεπούση, 07/03/2021
- «Οι διακρίσεις οδηγούν αυτεπάγγελτα στη βία»Ολίβια Γκαζαλέ, 07/03/2021
- Ρήγμα με έντονη σεισμική ακολουθίαΚώστας Καλλίτσης, 07/03/2021
- Ο Όρμπαν και το ουγγαρέζικα βιολιά της ευρωπαϊκής ΑκροδεξιάςΑργύρης Παναγόπουλος, 07/03/2021
- Για τους φίλους μας τα πάντα, για τους εχθρούς μας ο νόμοςΝίκος Μαραντζίδης, 07/03/2021
- Η Αριστερά, οι «αλληλέγγυοι», οι μνήμεςΓιάννης Βούλγαρης, 06/03/2021
- Αλλο τρικάκια, άλλο μολότοφΓιώργος Γιαννουλόπουλος, 06/03/2021
- Η τύχη της άτυπης διάσκεψης για την ΚύπροΚυριάκος Πιερίδης, 06/03/2021
- Χωρίς αφήγημα ο ΕρντογάνΓιώργος Καπόπουλος, 04/03/2021
- Απεργία πείνας κρατουμένου : Ένα πρόβλημα με μία μόνο λύσηΓιάννης Φ. Ιωαννίδης, 04/03/2021
- Ανάμεσα σε Λιγνάδη και Κουφοντίνα, ελληνοτουρκικά και ΚυπριακόΝίκος Μπίστης, 04/03/2021
- Ο Κουφοντίνας και ο λάκκος…Γιώργος Καρελιάς, 03/03/2021
- Κι αν είσαι και παπάςΠαντελής Μπουκάλας, 03/03/2021
- Η Αριστερά της ΠειθούςΓιάννης Πανούσης, 02/03/2021
- Η παραγνωρισμένη Επανάσταση – Το 1862 ως προέκταση και ολοκλήρωση του 1821Γιώργος Σωτηρέλης, 28/02/2021
- Έναν χρόνο μετάΛάμπρος Αθ. Τσουκνίδας, 28/02/2021
- Χρειάζεται επειγόντως άλλο «μείγμα» υγειονομικών μέτρωνΑνδρέας Ξάνθος, 27/02/2021
- Ο δεξιός λαϊκισμόςΝίκος Μουζέλης, 27/02/2021
- Πανεπιστήμιο και ΑστυνομίαΜιχάλης Σταθόπουλος, 27/02/2021
- Περί συμμαχιών ο λόγοςΑντώνης Κοτσακάς, 27/02/2021
- Διαγραφή των χρεών προς την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα;Φραγκίσκος Κουτεντάκης, 27/02/2021
- Η ποίηση ως ξόρκιΚώστας Γεωργουσόπουλος, 27/02/2021
- Δημόσια Διοίκηση 2014, 2021: η επανάληψη δεν είναι φάρσα, είναι τραγωδίαΓρηγόρης Θεοδωράκης, 26/02/2021
- Προς ένα νέο πολιτικό και αξιακό πλαίσιο (τα πάντα είναι data)Στράτος Φαναράς, 25/02/2021
- Eμπειριστές της συμφοράςΧριστίνα Κοψίνη, 24/02/2021
- Με αφορμή την υπόθεση «Λιγνάδη και λοιπών»Θωμάς Ψύρρας, 23/02/2021
- Ποιος φοβάται τη Σοφία Μπεκατώρου;Αγγέλικα Ψαρρά, 22/02/2021
- Χορογραφία προσέγγισηςΓιώργος Καπόπουλος, 22/02/2021
- Οταν το μπάχαλο βαφτίζεται επιτελική δομήΤάσος Παππάς, 22/02/2021
- Για μια πλουραλιστική και αντικειμενική δημόσια τηλεόρασηΘανάσης Θεοχαρόπουλος, 21/02/2021
- Στο επίκεντρο του προγράμματός μας εργασία, πράσινη μετάβαση, αντιμετώπιση των ανισοτήτωνΓιώργος Σταθάκης, 21/02/2021
- Η προκαταβολή σύνταξης είναι επίδομα απόλυτης φτώχειαςΔιονύσης Τεμπονέρας, 21/02/2021
- «Αν το 2009 είχαμε υιοθετήσει τα ευρωομόλογα, τα πράγματα θα ήταν πιο εύκολα»Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, 20/02/2021
- Οταν πέσεις σε μια τρύπα, μη σκάβειςΓιώργος Γιαννουλόπουλος, 20/02/2021
- Πολιτικός σεξισμός και σεξουαλική βίαΜαρία Ρεπούση, 20/02/2021
- «Το ανθρωπίνως δυνατόν»…Παντελής Μπουκάλας, 18/02/2021
- «Η επιχειρηματική απληστία παραβιάζει το διεθνές δίκαιο»Σάραν Μπάροου, 04/04/2021
- Τα σκέλεθρα του «21»Τάκης Καφετζής, 04/04/2021
- Ταμείο Ανάκαμψης: Να δοθεί έμφαση στην κοινωνική συμμετοχή και στις ΜμΕΠαναγιώτης Κορκολής, 04/04/2021
- Ο Εδουάρδος Γ ΄και η ΜέρκελΠαύλος Τσίμας, 03/04/2021
- Θυσίες και όραμαΓιώργος Καπόπουλος, 02/04/2021
- Mια νέα φάση αντι-Γερμανισμού κυοφορείται στην ανοιξιάτικη ΕλλάδαΑντώνης Παπαγιαννίδης, 02/04/2021
- Το μέλλον της εργασίας ή το τέλος τηςΓιώργος Πετρόπουλος, 01/04/2021
- Μια φαρσοκωμωδία σε συνέχειεςΤάσος Παππάς, 01/04/2021
- Εκσυγχρονισμένος παλαιοκομματισμόςΠαντελής Μπουκάλας, 31/03/2021
- Οι γυναίκες, χριστιανές και μουσουλμάνες, ήταν ο αδύναμος κρίκος το 1821Βασιλική Λάζου, 28/03/2021
- Ή βουλευτής, βουλευτής…Πάσχος Μανδαρβέλης, 28/03/2021
- «Ζητάμε δικαιοσύνη και ευθύνες για τον θάνατο των συγγενών μας»Κονσουέλο Λοκάτι, 28/03/2021
- Συντάγματα του Αγώνα: ποια παρακαταθήκη;Νίκος Κ. Αλιβιζάτος, 27/03/2021
- Σύννεφα ιδιωτικού χρέους τρομάζουν τις ΜμΕ και σκιάζουν την «επόμενη μέρα»Γιώργος Καρανίκας, 27/03/2021
- Η ουσία των συμφωνηθέντων για την ΤουρκίαΠ.Κ. Ιωακειμίδης, 26/03/2021
- Τους εργαζόμενους τους εμβολιάζουμε, δεν τους απολύουμεΜαουρίτσιο Λαντίνι, 25/03/2021
- 1821: Όταν οι επαναστάτες γκρέμισαν τον μόνο κόσμο που μπορούσε να τους χωρέσειΝίκος Θεοτοκάς, 25/03/2021
- Τροχιά σύγκρουσης;Γιώργος Καπόπουλος, 23/03/2021
- Προεόρτια σε περιβάλλον αγωνίας και λύπηςΠαντελής Μπουκάλας, 23/03/2021
- 1821, μια ανδρική υπόθεση;Χριστίνα Κουλούρη, 23/03/2021
- «Να αποπληρώσει η Ε.Ε. το χρέος της πανδημίας»Λούκα Βισεντίνι, 20/03/2021
- Νεοαγανακτισμένοι ή χωρίς προοπτικές;Γιώργος Σιακαντάρης, 20/03/2021
- Ο «αποχωρών» πρόεδρος στη Διάσκεψη της ΓενεύηςΚυριάκος Πιερίδης, 20/03/2021
- Νομοθετικό μορατόριουμ: Γιατί η κυβέρνηση κάνει πως δεν καταλαβαίνειΓεράσιμος Λιβιτσάνος, 19/03/2021
- Ελευθερία και θάνατοςΚώστας Γιαννακίδης, 17/03/2021
- Μια Δεξιά από τα παλιά χρόνιαΤάσος Παππάς, 17/03/2021
- Η ηθική της μέριμναςΣαντρά Λοζιέ, 13/03/2021
- «Φρούριο» στη μισή ΚύπροΚυριάκος Πιερίδης, 12/03/2021
- Κάτι πρέπει να αλλάξειΑντώνης Αντωνιάδης, 12/03/2021
- Ενιαία Υγεία και πανδημίαΑλκιβιάδης Βατόπουλος, 12/03/2021
- Κρίμα, κύριε πρωθυπουργέ. Κάλπικος ο φιλελευθερισμός σαςΤάσος Παππάς, 12/03/2021
- Η Τουρκία, οι σύμμαχοι της Ελλάδας και οι πραγματικότητεςΠαύλος Κλαυδιανός, 08/03/2021
- Στην Αττική δεν έχουμε δει ακόμα το πραγματικό πρόβλημαΓιάννης Καλομενίδης, 07/03/2021
- Το ενεργειακό ταγκό σε νέους ρυθμούςΛάρκος Λάρκου, 07/03/2021
- «Οι διακρίσεις οδηγούν αυτεπάγγελτα στη βία»Ολίβια Γκαζαλέ, 07/03/2021
- Ο Όρμπαν και το ουγγαρέζικα βιολιά της ευρωπαϊκής ΑκροδεξιάςΑργύρης Παναγόπουλος, 07/03/2021
- Για τους φίλους μας τα πάντα, για τους εχθρούς μας ο νόμοςΝίκος Μαραντζίδης, 07/03/2021
- Η τύχη της άτυπης διάσκεψης για την ΚύπροΚυριάκος Πιερίδης, 06/03/2021
- Χωρίς αφήγημα ο ΕρντογάνΓιώργος Καπόπουλος, 04/03/2021
- Απεργία πείνας κρατουμένου : Ένα πρόβλημα με μία μόνο λύσηΓιάννης Φ. Ιωαννίδης, 04/03/2021
- Ο Κουφοντίνας και ο λάκκος…Γιώργος Καρελιάς, 03/03/2021
- Κι αν είσαι και παπάςΠαντελής Μπουκάλας, 03/03/2021
- Πανεπιστήμιο και ΑστυνομίαΜιχάλης Σταθόπουλος, 27/02/2021
- Διαγραφή των χρεών προς την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα;Φραγκίσκος Κουτεντάκης, 27/02/2021
- Δημόσια Διοίκηση 2014, 2021: η επανάληψη δεν είναι φάρσα, είναι τραγωδίαΓρηγόρης Θεοδωράκης, 26/02/2021
- Προς ένα νέο πολιτικό και αξιακό πλαίσιο (τα πάντα είναι data)Στράτος Φαναράς, 25/02/2021
- Eμπειριστές της συμφοράςΧριστίνα Κοψίνη, 24/02/2021
- Ποιος φοβάται τη Σοφία Μπεκατώρου;Αγγέλικα Ψαρρά, 22/02/2021
- Χορογραφία προσέγγισηςΓιώργος Καπόπουλος, 22/02/2021
- Οταν το μπάχαλο βαφτίζεται επιτελική δομήΤάσος Παππάς, 22/02/2021
- «Αν το 2009 είχαμε υιοθετήσει τα ευρωομόλογα, τα πράγματα θα ήταν πιο εύκολα»Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, 20/02/2021
- «Το ανθρωπίνως δυνατόν»…Παντελής Μπουκάλας, 18/02/2021
Ημερολόγιο κειμένων
◄ | Απρίλιος 2021 |
► |
W | Δε | Τρ | Τε | Πέ | Πα | Σά | Κυ |
---|---|---|---|---|---|---|---|
13 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
14 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 |
15 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 |
16 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 |
17 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 1 | 2 |
Θέματα επικαιρότητας
- 2021
- 1821
- 200 ΧΡΌΝΙΑ
- ακροδεξιά
- Αμερική
- Ανθρώπινα δικαιώματα
- Αριστερά-κεντροαριστερά
- Αστυνομική βία
- αυτοδιοίκηση
- Βία
- Γαλλία
- Γερμανία
- ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
- Διεθνή
- Δικαιοσύνη
- Ελληνοτουρκικά
- Εξωτερική Πολιτική
- εργασία
- ΕΥΡΩΠΗ
- Η Ευρώπη των 27
- Η.Π.Α
- Ιταλία
- ΚΙΝ.ΑΛΛ.
- κόμματα
- Κυπριακό
- Κύπρος
- ΜΜΕ
- Νέα Δημοκρατία
- Οικονομία
- ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ/ΑΝΑΠΤΥΞΗ
- Οικονομική κρίση
- Ολοκαύτωμα
- Παιδεία
- πανδημία
- πανδημία
- Περιβάλλον-Οικολογία
- Πολιτισμός
- ρατσισμός
- συνταγματικά δικαιώματα
- Σύριζα Προοδευτική Συμμαχία
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ταμείο ανάκαμψης
- Τουρκία
- τράπεζες
- Τρομοκρατία
- ΥΓΕΙΑ
- 2020
- BREXIT
- Novartis
- Αντισιμιτισμός
- Αστυνομική βία
- Ασφαλιστικό
- Βόρεια Μακεδονία
- Γεωστρατηγική
- ΔΗΜΑΡ
- διαδηλώσεις
- Διαπραγματεύσεις Ελλάδος-ΕΕ
- Διεθνείς σχέσεις
- Διπλωματία
- Εθνικολαϊκισμός
- Εκκλησία -Κράτος
- εκλογές
- Εκλογικό Σύστημα
- Ελληνικά Κόμματα
- Ελληνοιταλική Συμφωνία ΑΟΖ
- Ενέργεια
- επιχειρήσεις
- εργασία
- Ευρωπαϊκή Αριστερά
- ιδιωτικοποιήσεις
- Ισπανία
- κοινωνικό κράτος
- Κωνσταντινούπολη
- Λαϊκισμός
- Μεγ. Βρετανία
- μεταρρυθμίσεις
- Νεολαία
- οικολογια
- πανδημία
- πανδημία
- Πολυτεχνείο 73
- προσφυγικό
- προσφυγικό
- προσφυγικό
- προσφυγικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- πτωχευτικός κώδικας
- σοσιαλισμός
- Συνταγματικη Αναθεώρηση
- Συντάξεις
- ΣΥΡΙΖΑ
- ΣΥΡΙΖΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- Τεχνολογία
- Τουρισμός
- τουρκοκύπριοι
- Χρυσή Αυγή
- 2019
- FYROM
- Αντιεθνικισμός- Αντιρατσισμός
- Βαλκάνια
- Ισπανία
- Πολιτικό Σύστημα
- 2018
- Εθνικισμός
- Ιστορία του Αριστερού κινήματος
- Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ
- Μεταναστευτικό
- Νέα κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ
- Σοσιαλδημοκρατία
- 2017
- ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ
- Ενιαίος φορέας της κεντροαριστεράς
- 21 Απριλίου 1967
- Αγροτικό
- Γαλλία προεδρικές εκλογές 2017
- Για τον Μιχάλη
- Η Ευρώπη των 28
- Λατινική Αμερική
- Μεγ. Βρεττανία
- Σχέσεις εκκλησίας και κράτους
- 2016
- ΔΝΤ
- Μετά το 3ο Μνημόνιο
- Προϋπολογισμός 2017
- ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ-ΠΟΤΑΜΙ_ΚΙΔΗΣΟ-ΚΙΝΗΣΕΙΣ
- Συνέδριο ΣΥΡΙΖΑ 2016
- Το Ποτάμι
- 2015
- Αντιδικτατορικός Αγώνας
- Γερμανικές Αποζημιώσεις
- ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ. Εκλογές 2015
- Δημοψήφισμα 2015
- Εκλογές 2015
- Εκλογές, Σεπτέμβριος 2015
- Έκτακτο Συνέδριο ΔΗΜΑΡ
- Η πορεία της ΔΗΜΑΡ μετά τις εκλογές 2015
- Μετά τη Συμφωνία Ελλάδας-Ευρωζώνης
- Μετά το 4ο Συνέδριο της ΔΗΜΑΡ
- Μετεκλογικά, 2015
- Παρίσι, Παρασκευή 13/11/2015
- Ρωσία
- 2014
- 2ο Συνέδριο ΔΗΜΑΡ
- G20
- Αυτοδιοικητικές Εκλογές 2014
- Δεκέμβρης 44
- ΔΗΜΑΡ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ
- Δημόσια Διοίκηση-Αυτοδιοίκηση
- Ευρωεκλογές 2014
- Μετά τις ευρωεκλογές 2014
- Μετά το 2ο Συνέδριο
- Μετανάστες
- Μουντιάλ 2014
- Παλαιστίνη
- Ποεδρική εκλογή
- Τεχνολογία
- Υγεία
- 2013
- Αραβικός Κόσμος
- Γερμανία , εκλογές 2013
- Ε.Ε. - Κοινή Αγροτική Πολιτική
- Ελληνοαμερικάνικες σχέσεις
- Κυβέρνηση Εθνικής Ευθύνης
- Συγκυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ
- ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ-ΣΥΡΙΖΑ
- 2012
- "Αγανακτισμένοι"
- Αριστερά και Οικολογία
- Εκλογές 2012
- Πελατειακό κράτος
- Πολιτικό Σύστημα
- Συρία
- Φοιτητικές εκλογές
- 2011
- Αθήνα 2004
- Αθλητισμός
- Αποχαιρετισμός στον Λεωνίδα
- Βία στα γήπεδα
- Γερμανία , εκλογές 2010
- Δημιουργούμε τη ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ
- Δημοσιονομικό Σύμφωνο 091211
- Διαχείρηση απορριμάτων
- Επέτειος της πτώσης της δικτατορίας
- Έρευνα
- Ιαπωνία
- Ιράν
- Κυβέρνηση Παπαδήμου
- Μέση Ανατολή
- Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο
- Μετά τις αυτοδιοικητικές εκλογές 2010
- ΜΜΜ
- Μνημόνιο-Κυβερνητική πολιτική
- Παγκοσμιοποίηση
- Ποδόσφαιρο
- Πυρηνική Ενέργεια
- Σκάνδαλο Siemens
- 2010
- "Καλλικράτης"
- 100 πρώτες ημέρες
- Αϊτή
- ΑΜΕΑ
- ΑΠΕ
- Αφγανιστάν
- Βρεττανικές Εκλογές 2010
- ΔΗΜΑΡ-ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ
- Διαδηλώσεις- Βία
- Εγκληματικότητα
- Εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας 2010
- Εκολογικός Νόμος
- Έκτακτο ΣΥΝέδριο
- ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΣΧΈΣΕΙΣ
- Ισραήλ-Παλαιστίνη
- Κίνα
- Κοπεγχάγη 2009
- Μετά το 6ο ΣΥΝέδριο
- Μετανάστες, ιθαγένεια
- Μνημόνιο
- ΝΑΤΟ
- Ναυτιλία
- Περιφερειακή συγκρότηση-Αυτοδιοικητικές εκλογές 2010
- ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΝΕΩΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ
- Πτώση του τείχους
- Πυρκαϊές 2010
- Ρομά
- Σκάνδαλα ομολόγων
- Σκάνδαλο Βατοπεδίου
- ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΌ
- 2009
- 1989, Πτώση του Τείχους
- Αμερικανικές εκλογές
- Αμερικάνικες επεμβάσεις
- Γεμανία, εκλογές 2009
- Γερμανία, εκλογές 2009
- Δεκέμβρης ΄09
- Διαρκές ΣΥΝέδριο, Σεπτέμβριος 2009
- Διαρκές Συνέδριο ΣΥΝ 13-5/02/09
- Διεθνής Τρομοκρατία
- Ευρωεκλογές 2009
- Ευρωεκλογές 2010
- Η Ευρώπη των 25
- Ισλάμ
- ΚΚΕ
- Μετά τις εκλογές
- Μετά τις εκλογές 041009
- Μετά τις ευρωεκλογές 2009
- Οικολογία και Ανανεωτική Αριστερά
- Προγραμματικά
- Προγραμματικό Συνέδριο του ΣΥΝ
- Προς τις βουλευτικές εκλογές 2009
- Πυρκαϊές 2009
- Ρωσικές επεμβάσεις
- Σκάνδαλο Παυλίδη
- Χρηματοπιστωτική κρίση
- 2008
- 21/4/67, 40 χρόνια μετά
- 5ο ΣΥΝέδριο
- Αμμερικάνικες εκλογές 2006
- Άνοιξη Πράγας
- Για την "Αυγή Α.Ε."
- Διαδίκτυο-Blogers
- Εξεταστική-Προανακριτική για Βατοπέδιο
- Ευρωπαϊκό Σύνταγμα
- Κεντροαριστερά
- Μάης ΄68
- Μετά το 5ο ΣΥΝέδριο
- Μεταρρυθμιστική Συνθήκη
- Ντόπιγκ
- Πεκίνο 2008
- Συμβούλιο Κορυφής Ε.Ε.
- 2007
- Διάλογος για τις Προοπτικές της Αριστεράς
- Ιστορία Στ΄Δημοτικού
- Μετεκλογικά 2007
- Νέες Τεχνολογίες
- Προεδρικές εκλογές Γαλλία
- Προς τις Βουλευτικές εκλογές
- ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ, Ανανεωτική πορεία ή αναδίπλωση;
- 2006
- Βιοηθική
- Δημοτικονομαρχιακές εκλογές 2006
- Διαδίκτυο
- Επέμβαση στον Λίβανο
- Ευρωεκλογές 2004
- Ευρωτουρκικά
- Μετά τις ευρωεκλογές 2004
- Παραίτηση Δαμανάκη
- ΠΑΣΟΚ, κενροαριστερά, σχέσεις με αριστερά
- Πετρελαϊκή κρίση
- 2005
- Το Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ
- 2004
- Αμερικάνικες Εκλογές 2004
- Εκλογές 2004
- Μπροστά στο ΣΥΝέδριο
- Πρόεδρος Δημοκρατίας
- 2003
- Ελληνική Προεδρία
- Η Χάρτα της Σύγκλισης
- Χώρος Διαλόγου
Αρθρογράφοι
- Adler Alexandre
- Ago Niko
- Ahuja Anjana
- Aixmiros O
- Alibhai-Βrown Υasmin
- Arnason Johanan P.
- Ashley Jackie
- Attali Jacques
- Aubry Μartine
- AYDINTASBAS ΑSLI
- Baker Gerard
- Bauman Zygmunt
- Beck Ulrich
- Berman Sheri
- Berners-Lee Tim
- Blanchard Emmanuel
- Bolzman Claudio
- Brooks David
- Buruma Ian
- Cacciari Massimo
- Canino Αndrea
- Castells Manuel
- Clogg Richard
- Coates David
- Cochet Yves
- Cohen Roger
- Colombani Jean-Marie
- Copp Doug
- Cordonnier Laurent
- Corsetti Giancarlo
- COURTOIS GERARD
- Daniel Jean-Marc
- Daniel Rosen
- Day Mark
- Dejevsky Mary
- Delbeke Jos
- Delhomais Ρierre Αntoine
- Delors Jacques
- DIXON HUGO
- Dobson Andrew
- DUPIN ERIC
- Dyer Ceoff
- Färm Göran
- Featherstone Kevin
- Ferenczi Thomas
- Ferner Elke
- Ferrand Olivier
- Ferreras Isabelle
- Fischer Joschka
- Fitoussi Jean-Paul
- Friedman Thomas
- Gabriel Sigmar
- Galbraith James Kenneth
- Gamble Andrew
- Garton Ash Timothy
- Gerson Michael
- Giddens Antony
- Gros Daniel
- Gross Daniel
- Guélaud Claire
- Halimi Serge
- Hall Ben
- Hamon Benoît
- Hirst Joel
- Hohnen Paul
- Hollande Francois
- Hughes Kathryn
- Ignatius David
- Irvin George
- Jackson Tim
- Juncker Jean-Claude
- Klein Naomi
- Krugman Paul
- Kuisma Mikko
- Lagarde Christine
- Laidi Ζaki
- LIpietz Alain
- Lomborg Bjorn
- Loth Renee
- Lula da Silva Luiz Inácio
- Mattioli Gianni
- Mayer Catherine
- Meyer - Cording Claus
- Miliband David
- Morin Edgar
- Mudde Cas
- Munchau Wolfang
- Napolitano Giorgio
- Normand Jean-Michel
- Obama Barack
- Okland Astrid Ζωή
- Oz Amos
- Padoa-Schioppa Tomaso
- Padovani Marcelle
- Perrier Guillaume
- Persson Goran
- Philip Bruno
- Pisani-Ferry Jean
- Plihon Dominique
- Pons Ρhilippe
- Potier Samuel
- Ramonet Ignacio
- Rasmussen Ρoul Νyrup
- Revelli Marco
- Ridet Philippe
- Rifkin Jeremy
- Rocard Michel
- Rogers Paul
- Roubini Nouriel
- Rupnik Jacques
- Scholz Olaf
- Schröder Gerhard
- Schulz Martin
- Schwall-Düren Angelica
- Shambaugh David
- Slackman Μichael
- Spence Michael
- Steinmeier Frank-Walter
- Stephens Philip
- Stiglitz Joseph E.
- Strauss-Kahn Dominique
- Toner Robin
- Trichet Jean-Claude
- Truc Olivier
- Truong Nicolas
- Veltroni Walter
- Verheugen Gunter
- Verhofstadt Guy
- Vernet Daniel
- Vorkotter Uwe
- Wallerstein Immanuel
- Watkins Kevin
- Weber Henri
- Werner Hoyer
- WOLFF RICHARD
- Yiounker Jean Claude
- Αβδελά Έφη
- Αγαλιώτης Γιώργος
- Αγγελής Βαγγέλης
- Αγγελόπουλος Γιώργος
- Αγριαντώνη Χριστίνα
- Αγρολάμπος Μπάμπης
- Αθανασίου Θανάσης
- Αθανασόπουλος Παύλος
- Αθινάκης Δημήτρης
- Ακιντζί Μουσταφά
- Ακρίτα Ελενα
- Αλ Σάλεχ Αφροδίτη
- Αλεγκρετι Τζοβανι
- Αλεξάκος Κωνσταντίνος
- Αλεξανδρής Ευάγγελος
- Αλεξανδρής Άρης
- Αλεξιάδης Τρύφων
- Αλεξίου Νίκος
- Αλεξόγλου Σάββας
- Αλεξόπουλος Χρίστος
- Αλί Μπιράντ Μεχμέτ
- Αλιβιζατος Νίκος
- Αλιβιζάτος Νίκος Κ.
- Αλιβιζάτος Νίκος Κ.
- Αλιετά Μισέλ
- Αλιμί Σερζ
- Αλιμπράντης Νικήτας
- Αλμπάνης Γιάννης
- Άλτερ Τζόναθαν
- Αμάτο Τζουλιάνο
- Αμίν Σαμίρ
- Αμπατζόγλου Γιώργος
- Αμπραχαμιάν Έρβαρντ
- Αναγνωστόπουλος Κώστας Π.
- Αναγνωστόπουλος Δημήτρης
- Αναγνωστοπούλου Ελένη
- Αναγνωστοπούλου Σία
- Αναγνωστοπούλου Άννα
- Ανανδρανιστάκης Γιώργος
- Ανανιάδης Νότης
- Αναστασάκος Γιάννης
- Αναστασιάδης Νίκος
- Αναστασίου Φωτεινή
- Αναστόπουλος Τάκης
- Ανδρέου Κώστας
- Ανδριοπούλου Σοφία
- Ανδρουλάκης Νίκος
- Ανέστη Κατερίνα Ι.
- Ανηψητάκης Αντώνης
- Αντωνιάδης Αντώνης
- Αντωνίου Χρυσούλα
- Αντωνίου Γιάννης
- Αντωνόπουλος Νικηφόρος
- Αντωνόπουλος Γιώργος
- Αποστολίδης Ηλίας
- Αποστόλου Βαγγέλης
- Αρανίτου Βάλια
- Αρανίτσης Ευγένιος
- Αρβανίτης Κώστας
- Αργείτης Γιώργος
- Αργυρόπουλος Χριστόφορος
- Αργυρός Κώστας
- Αργυρός Γιάννης
- Άρθρο Κύριο
- Αρσένη Τζένη
- Αρχοντάκης Κώστας
- Ασδραχάς Σπύρος Ι.
- Αταλί Ζακ
- Αυδίκος Ευάγγελος
- Βαγενάς νάσος
- Βαΐου Ντίνα
- Βακαλιός Θανάσης
- Βακαλόπουλος Μπάμπης
- Βακιρτζής Σταμάτης
- Βαλεντίνι Φραντσέσκο
- Βαλερστάιν Ιμάνιουελ
- Βαλντέν Σωτήρης
- Βαξεβάνης Κώστας
- Βαρβιτσιώτη Ελένη
- Βαρδάκης Σωκράτης
- Βαρόν-Βασάρ Οντέτ
- Βαρουφάκης Γιάνης
- Βαρώτσος Ανδρέας
- Βασιλάκης Μανώλης
- Βασιλείου Τάσος
- Βασιλείου Θανάσης
- Βασιλείου Γιώργος
- Βασιλιάς Ανδρέας
- Βασιλόπουλος Περικλής
- Βατάλης Σωκράτης
- Βατόπουλος Αλκιβιάδης
- Βελεγράκης Μανόλης Ι.
- Βεμπέρ Ανρί
- Βενιζέλος Ευάγγελος
- Βέντολα Νίκι
- Βεντούρης Δημήτρης
- Βεργής Απόστολος
- Βεργόπουλος Γιώργος
- Βερέμης Θάνος
- Βερναρδάκης Χριστόφορος
- Βερνίκος Γιώργος
- Βισεντίνι Λούκα
- Βλαστάρης Γιάννης
- Βλάχος Μάρκος
- Βόγλης Πολυμέρης
- Βολιώτης Άγγελος
- Βούγιας Σπύρος
- Βουδούρης Οδυσσέας
- Βουλγαράκης Γιάννης
- Βούλγαρης Γιάννης
- Βούλγαρης Θέμης
- Βουρνάς Κώστας
- Βρανάς Ρούσσος
- Γαββαθάς Γιώργος
- Γαβρόγλου Κώστας
- Γαλανάκη Ρέα
- Γαλανοπούλου Μαρία
- Γαλιατσάτος Παναγής
- Γαλιατσάτος Σπύρος
- Γαλιατσάτου Μαράια
- Γασπαράτος Τάκης
- Γεννηματά Φώφη
- Γεράκης Θωμάς
- Γεροβασίλη Όλγα
- Γεωγακόπουλος Θανάσης
- Γεωργακόπουλος Θανάσης
- Γεωργακόπουλος Θοδωρής
- Γεωργακοπούλου Βένα
- Γεωργακοπούλου Ρούλα
- Γεωργάτος Γεράσιμος
- Γεωργελές Φώτης
- Γεωργιάδη Βασιλική
- Γεωργιάδης Νίκος
- Γεωργιάδου Βασιλική
- Γεωργίου Θεόδωρος
- Γεωργίου Χρήστος
- Γεωργούλας Μπάμπης
- Γεωργουσόπουλος Κώστας
- Γεωργουσόπουλος Κώστας
- Γιαλκέτσης Θανάσης
- Γιαλυψός Δημήτρης
- Γιάμαλη Αναστασία
- Γιαννακάκη Μαρία
- Γιαννακίδης Κώστας
- Γιαννακόπουλος Γιώργος
- Γιανναράς Χρήστος
- Γιάνναρος Γιώργος
- Γιάνναρου Λίνα
- Γιαννίτσης Τάσος
- Γιαννουλόπουλος Γιώργος
- Γιανουλόπουλος Γιάννης
- Γιανουλόπουλος Γιώργος
- Γιαταγάνας Ξενοφών
- Γιατζόγλου Δημήτρης
- Γιατρομανωλάκης Γιώργης
- Γιουβέν Ερντάλ
- Γιουνκέρ Ζαν-Κλοντ
- Γιούνκερ Ζαν-Κλοντ
- Γιουρμετάκης Ανδρέας
- Γκαζαλέ Ολίβια
- Γκαλίνο Λουτσιάνο
- Γκάλτουνγκ Γιόχαν
- Γκάμπριελ Ζίγκμαρ
- Γκάμπριελ Σίγκμαρ
- Γκαρα Νατάσα
- Γκαρμπούνης Χρήστος
- Γκέρο Νοϊγκεμπάουερ
- Γκίντενς Άντονι
- Γκιόλας Γιάννης
- Γκιώνης Νίκος
- Γκλοτς Πέτερ
- Γκονζαλες Φελίπε
- Γκονθάλεθ Αράντσα
- Γκορμπατσώφ Μιχαήλ
- Γκόρου Αθηνά
- Γκωσσέ Μαρσέλ
- Γλέζος Μανώλης
- Γολέμης Χάρης
- Γουλιάρου Αθηνά
- Γουλφ Μάρτιν
- Γουργουλιάνης Κωνσταντίνος
- Γουργούρη Φανή
- Γουσέτης Διονύσης
- Γραμματικάκης Γιώργος
- Γρατσίας Νίκος
- Γρέβιας Θανάσης
- Γρηγοράκος Λεωνίδας
- Γρηγοριάδης Ιωάννης Ν.
- Γρηγοριάδου Ιωάννα
- Γρυσπολάκης Ιωακείμ
- Δαλίπης Αντώνης
- Δαμιανίδη Άννα
- Δανέλλης Σπύρος
- Δαρσινός Τάσος
- Δασκαλοπούλου Ντίνα
- Δαφέρμος Ολύμπιος
- Δελαστίκ Γιώργος
- Δεληβοριάς Φώτης
- Δεληγιάννης Ανδρέας
- Δεληγκάρης Βασίλης
- Δελούκας Αλέξανδρος
- Δελφάκης Νίκος
- Δεμερτζής Νίκος
- Δερτιλής Γιώργος
- Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος Ι.
- Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος
- Δημάδης Θάνος
- Δήμας Σταύρος
- Δημητρακάς Παναγιώτης
- Δημητρακόπουλος Θέμης
- Δημητριάδης Σωτήρης
- Δημητρίου Στέφανος
- Δημόπουλος Βαγγέλης
- Δημόπουλος Ευθύμης
- Δήμου Νίκος
- Δημουλής Δημήτρης
- Διακουλάκης Νίκος
- Διαμαντάκου Πόπη
- Διαμαντίδης Δημήτρης
- Διαμαντόπουλος Χρόνης
- Διαμαντοπούλου Άννα
- Διαμαντούρος Νικηφόρος
- Διβάνη Λένα
- Διβάρης Διονύσης
- Διόγος Μάκης
- Διονέλλης Μάριος
- Δοξιάδης Αρίστος
- Δοξιάδης Απόστολος
- Δούκας Προκόπης
- Δουλουμπέκης Θοδωρής
- Δούρου Ρένα
- Δραβαλιάρης Τριαντάφυλλος
- Δραγασάκης Γιάννης
- Δρανδάκης Λεωνίδας Γ.
- Δρόσος Γιάννης
- Δρουσιώτης Μακάριος
- Δρυμιώτης Ανδρέας
- Δωροβίνης Βασίλης Κ.
- Εco Umberto
- Εγιαζαριάν Ασότ
- Εζμπουντούν Εργκούν
- Ελεφάντης Άγγελος
- Ελισάφ Μωυσής
- Έλλις Αθανάσιος
- ΕΠΙΒΑΤΗΣ Δίκτυο
- Επιτροπάκη Κατερίνα
- Ερμής Νικόλαος
- Ευαγγελίδου Μάρω
- Ευθυμιόπουλος Ηλίας
- Ευλογημένος Γιάννης
- Ζακάρ Αλμπέρ
- Ζάμπας Κώστας
- Ζαμπούκας Ανδρέας
- Ζαράνης Ηλίας
- Ζαρέτος Θεόδωρος
- Ζαφειρόπουλος Κώστας
- Ζαχαρέας Αιμίλιος
- Ζαχαριάδης Κώστας
- Ζαχαριάδης Νίκος
- Ζαχαριάδης Σταμάτης
- Ζάψας Γιώργος
- Ζενερέ Ζακ
- Ζέπος Κώστας
- Ζέπος Κώστας Δ.
- Ζήρας Βασίλης
- Ζίζεκ Σλάβοϊ
- Ζιν Χάουαρντ
- Ζορκάδης Βαγγέλης
- Ζορμπά Μυρσίνη
- Ζούλας Κωνσταντίνος
- Ζουμπουλάκης Σταύρος
- Ζουμπουλάκης Μιχάλης
- Ζουναλής Βασίλης
- Ζώρας Κώστας
- Ηirsch Afua
- Ηulot Νicolas
- Ηλιόπουλος Νάσος
- Ηρακλείδης Αλέξης
- Θέμελης Νίκος
- Θεμπριάν Χουαν Λούις
- Θεοδορώπουλος Τάκης
- Θεοδωράκης Μίκης
- Θεοδωράκης Σταύρος
- Θεοδωράκης Γρηγόρης
- Θεοδωρίδης Νάσος
- Θεοδωρόπουλος Βύρων
- Θεοδωρόπουλος Τάκης
- Θεοτοκάς Γιώργος
- Θεοτοκάς Νίκος
- Θεοχάρης Χάρης
- Θεοχαρόπουλος Θανάσης
- Θρασυβούλου Μάριος
- Θωμαδάκης Σταύρος
- Θωμόπουλος Αριστείδης
- Θωμόπουλος Γιώργος
- Ιατρού Σταύρος
- Ιγκλέσιας Πάμπλο
- Ιμπραήμ Δημήτρης
- Ινγκράο Πιέτρο
- Ιντζίδης Βαγγέλης
- Ιορδανίδης Κώστας
- Ιορδάνογλου Χρυσάφης Ι.
- ιός Ο
- Ιωακειμίδης Π.Κ.
- Ιωακειμίδης Παναγιώτης Δ.
- Ιωαννίδης Γιώργος
- Ιωαννίδης Γιάννης Φ.
- Ιωάννου Χάρης
- κ. Ιερώνυμος Αρχιεπίσκοπος
- Κiniklioglu Suat
- Κrugman Ρaul
- Καββαθάς Γιώργος
- Καβουνίδης Σπύρος
- Καβουριάρης Μάκης
- Καζάκος Πάνος
- Καζαλόττι Ελιζαμπέττα
- Καζαλόττι Ελιζαμπέττα
- Καϊμάκη Βάλια
- Κακαλέτρης Παναγιώτης
- Κακατσάκη Χρύσα
- Κακλίκης Γιώργος
- Κακουλίδης Γιάννης
- Καλαβάσης Φραγκίσκος
- Καλαμάρας Γιώργος
- Καλαντζής Παναγιώτης
- Καλατζής Δημήτρης
- Καλαφάτης Θανάσης
- Καλλιπολίτη Δώρα
- Καλλίτσης Κώστας
- Καλογεροπούλου Μαρία
- Καλογήρου Ορέστης
- Καλογήρου Γιάννης
- Καλοκαιρινός Αλέξης
- Καλομενίδης Γιάννης
- Καλούδης Θοδωρής
- Καλουδιώτης Δημήτρης
- Καλπάκης Στέργιος
- Καλφέλης Γρηγόρης
- Καλφέλης Γρηγόριος Π.
- Καμάρας Κωνσταντίνος
- Καμί Ζαν Υβ
- Καμίνης Γιώργος
- Καμπουράκης Δημήτρης
- Καμπύλης Τάκης
- Καν Ζαν Φρανσουά
- Κανδαράκης Μιχάλης
- Κανέλης Ηλίας
- Κανέλλης Ηλίας
- Κανέλλης Βασίλης Σ.
- Κανέλλης Ηλίας
- Κανελλοπούλου Βάσω
- Καντ Κλεισθένης
- Κανφίν Πασκάλ
- Κάουφμαν Συλβί - Υβόν
- Καπλάνι Γκαζμέντ
- Καπόπουλος Γιώργος
- Κάπρος Παντελής
- Καράβελλας Δημήτρης
- Καραβίτη Φαίη
- Καραγιάννης Μάκης
- Καραγιάννης Τάκης
- Καραγκουλές Δημήτρης
- Καρακάσης Γιάννης
- Καρακούσης Αντώνης
- Καρακώτιας Κώστας
- Καραλιώτας Σάκης
- Καραμανωλάκης Βαγγέλης
- Καραμεσίνη Μαρία
- Καραμούζης Νίκος
- Καραμπουγιουκλού Σάμη
- Καρανασοπούλου Ειρήνη
- Καρανίκας Γιώργος
- Καραντζόλα Ελένη
- Καρασσαβίδου Ελένη
- Καρατέγος Κώστας
- Καραφέριας Στέλιος Θ.
- Καρδάσης Βασίλης
- Καρελιάς Γιώργος
- Καρζής Φοίβος
- Κάρης Κώστας
- Καριπίδης Γιώργος
- Καρκαγιάννης Αντώνης
- Καρκαγιάννης Αντώνης
- Καρούνος Θόδωρος
- Καρτάλης Γιώργος
- Καρτερός Θανάσης
- Καρύδης Βασίλης
- Καρύδης Βασίλης Χ.
- Καρυστιάνη Ιωάννα
- Κασιμάτης Στέφανος
- Καστανάς Λεωνίδας
- Καστανίδης Χάρης
- Καστανίδου Συμεωνίδου Ε.
- Καστέλ Ρομπέρ
- Καστελίνα Λουτσιάνα
- Κατανέλι Μαρτσέλο
- Κατηφόρης Γιώργος
- Κατρεμέρ Ζαν
- Κατρούγκαλος Γιώργος
- Κατσαμούρης Αστέριος
- Κατσάμπας Θάνος
- Κατσάνης Πολύβιος
- Κατσαρός Τάκης
- Κατσαρός Τάκης
- Κατσιμάρδος Τάκης
- Κατσιμπάρδης Γιώργος
- Κατσίμπρας Νικόλας
- Κατσουνάκη Μαρία
- Καφετζής Τάκης
- Καψάλης Απόστολος
- Καψής Παντελής
- Κέζα Λόρη
- Κεμανίδης Γιάννης
- Κεμπφ Ερβέ
- Κεντρωτή Αλεξάνδρα
- Κεπέλ Ζιλ
- Κερέ Μπενουά
- Κεφάλης Χρήστος
- Κεφαλίδου Χαρά
- Κεχαγιά Βούλα
- Κεχαγιόγλου Ελένη
- Κεχριώτης Βαγγέλης
- Κιάος Νίκος
- ΚΙΖΙΛΓΙΟΥΡΕΚ Νιαζί
- Κιζίλγιουρεκ Νιαζί
- Κικίλιας Ηλίας
- Κιμπουρόπουλος Γιάννης
- Κιντή Βάσω
- Κιτρομηλίδης Πασχάλης Μ.
- Κιτρομηλίδης Πασχάλης
- Κλαδούχου Κατερίνα
- Κλαουδάτου Μέμα
- Κλαυδιανός Παύλος Δ.
- Κλαυδιανός Παύλος
- Κλαυδιανός Ανδρέας
- Κληρίδης Γλαύκος
- Κλουτσινιώτη Ράνια
- Κόκκαλης Πέτρος
- Κολιοπάνος Πάνος
- Κόλλιας Θεόδωρος
- Κόλλιας Φώτης
- Κολομπανί Ζαν-Μαρί
- Κον-Μπεντίτ Ντανιέλ
- Κονδύλης Ηλίας
- Κοντιάδης Ξενοφών
- Κοντολέων Έλια
- Κοππά Μαριλένα
- Κορβίνο Τερέζα
- Κορκολής Παναγιώτης
- Κόρμ Ζωρζ
- Κοροβέσης Περικλής
- Κορωναίος Πασχάλης
- Κορωνάκης Τάσος
- Κοτανίδης Γιώργος
- Κοτζαμπόπουλος Αλέκος
- Κοτζιάς Νίκος
- Κοτρώτσος Σεραφείμ
- Κοτσακά Δώρα
- ΚΟΤΣΑΚΑΣ Α.
- Κοτσακάς Αντώνης
- Κούβελας Ηλίας
- Κουβέλη Μαρία
- Κουβέλη Ευαγγελία Φ.
- Κουβέλης Φώτης
- Κουγιουμουτζής Λευτέρης
- Κουζέλης Γεράσιμος
- Κουζής Γιάννης
- Κουκιάδης Ιωάννης Δ.
- Κουκουβιτάκης Γιώργος
- Κουκουλόπουλος Πάρις
- Κούλογλου Στέλιος
- Κουλουμπής Θεόδωρος
- Κουλούρη Χριστίνα
- Κουμάνταρος Δημήτρης
- Κουναλάκη Ξένια
- Κουράκης Ανδρέας
- Κούρκουλας Άλκης
- Κούρκουλας Δημήτρης
- Κούρκουλος Κώστας
- Κουρμούσης Μιχάλης
- Κουρουζίδης Σάκης
- Κουρουνιώτης Χρήστος
- Κούρτοβικ Δημοσθένης
- Κουσνέρ Μπερνάρ
- Κουσούλης Λευτέρης
- Κουσουρής Δημήτρης
- Κουτεντάκης Φραγκίσκος
- Κουτρούκης Κώστας
- Κούτσης Αλέκος
- Κουτσοπίνης Παναγιώτης
- Κουτσούκος Γιάννης
- Κοφφεράτι Σέρτζιο
- Κοψίδης Μάκης
- Κοψίνη Χριστίνα
- Κοψίνη Χριστίνα
- Κρεμμυδάς Βασίλης
- Κρεμύδας Βασίλης
- Κρημνιώτη Πόλυ
- Κρούγκμαν Πολ
- Κρουστάλλη Δήμητρα
- Κτιστάκης Γιώργος
- Κτωρής Σώτος
- Κυπριανού Άντρος
- Κυριακίδης Μιχάλης
- Κυριακόπουλος Δημήτρης
- Κυριακού Γρηγόρης
- Κυριόπουλος Γιάννης
- Κύρκος Λεωνίδας
- Κυρτάτας Δημήτρης
- Κυρτάτας Δημήτρη Ι.
- Κωβαίος Άγγελος
- Κωνσταντάρας Νίκος
- Κωνσταντίνου Γιάννης
- Κωνσταντόπουλος Χρήστος
- Κωστής Κώστας
- Κωστόπουλος Βασίλης
- Λαζάρ Μαρκ
- Λάζαρ Μάρκ
- Λάζαρης Ευστάθιος
- Λαζαρίδης Γεώργιος Σ.
- Λάζος Χρήστος Γ.
- Λάζου Βασιλική
- Λαϊντί Ζακί
- Λακασάς Απόστολος
- Λακόπουλος Γιώργος
- Λακόπουλος Γιώργος
- Λακόπουλος Γιάννης
- Λάλη Ζωρζέττα
- Λαλιώτης Κώστας
- Λαμπάτος Γαβρίλης
- Λαμπράκη-Πλάκα Μαρίνα
- Λαμπριανίδης Λόης
- Λαμπρινίδης Φώτης
- Λαμπρινός Φώτος
- Λαμπρινού Κατερίνα
- Λάμψιας Παναγιώτης
- Λαντίνι Μαουρίτσιο
- Λαπαβίτσας Κώστας
- Λαπατσιώρας Σπύρος
- Λάρκου Λάρκος
- Λαρουτιρού Πιερ
- Λασκαράκης Γιάννης
- Λασκαράτος Αλέκος
- Λασκαράτος Αλέξης
- Λασκαρίδης Λάζαρος
- Λάσκος Χρήστος
- Λαφαζάνης Παναγιώτης
- ΛΑΦΟΝΤΑΙΝ ΟΣΚΑΡ
- Λε Ιαρίκ Πατρίκ
- Λεβέντ Σενέρ
- Λεβέντης Σωτήρης
- Λεβέντης Θανάσης
- Λεοντίδου Λίλα
- Λεπαρμαντιέ Αρνό
- Λιάκος Αντώνης
- Λιαλιούτη Μυρτώ
- Λιαργκόβας Παναγιώτης
- Λιβαδάς Σταύρος
- Λιβανίου Ευαγγελία
- Λιβιτσάνος Γεράσιμος
- Λιγνός Γιώργος
- Λιναρδάτου Οντίν
- Λινάρδος Ρυλμόν Πέτρος
- Λιντ Μάικλ
- Λιοναράκη Μυρσίνη
- Λιοναράκης Νικήτας
- Λιοσάτος Δημήτρης
- Λις Κολιν
- Λοβέρδος Ανδρέας
- Λοβέρδος Ανδρέας Ν.
- Λοζιέ Σαντρά
- Λοκάτι Κονσουέλο
- Λόμπαρτ Αρτουρ
- Λοράν Μπερζέ Λούκα Βισεντίνι
- Λουκάς Δηµήτρης
- Λουκάς Δημήτρης
- Λουκάς Στάθης
- Λούλης Γιάννης
- Λουλούδης Λεωνίδας
- Λουτράδης Χρήστος
- Λυκούδης Σπύρος
- Λυμπεράκη Αντιγόνη
- Λωράν Πιέρ
- Μάας Χάικο
- Μαγγηριάδης Απόστολος
- Μάγκλαρης Κώστας
- Μάγκλαρης Βασίλης
- Μαγκλίνης Ηλίας
- Μαγκλίνης Ηλίας
- Μαγκριώτης Γιάννης
- Μαζάουερ Μαρκ
- Μαΐστρος Παναγιώτης
- Μακρή Κάτια
- Μακρυγιαννάκης Αντώνης
- Μαλέλης Σταμάτης
- Μαλλιώρη Μένη
- Μαμουλάκης Χάρης
- Μανδαράκης Βασίλης
- Μανδαρβέλης Πάσχος
- Μανδραβέλης Πάσχος
- Μάνδρου Ιωάννα
- Μάνη Μαρίνα
- Μανιάτης Δημήτρης Ν.
- Μανιάτης Γιάννης
- Μανίκας Στέφανος
- Μανιτάκης Αντώνης
- Μανιτάκης Αντωνης
- Μάνος Στέφανος
- Μάνου Μαρία
- Μανσούρης Γιώργος Μ.
- Μανταδάκης Άγγελος
- Μαντέλης Τάσος
- Μαντίκος Θάνος
- Μαραβέγιας Ναπολέων
- Μαραντζίδης Νίκος
- Μαργαρίτης Θόδωρος
- Μαργαρίτης Αντώνης
- Μάρδας Δημήτρης
- Μαρίνου Δέσποινα
- Μαρκίδης Αλέκος
- Μαρκίς Μάικ
- Μάρκου Κατερίνα
- Μαρνέλλος Γιώργος
- Μάστορης Βασίλης
- Μαστρογιάννης Βασίλης
- Ματιάς Μαρίζα
- Ματσαγγάνης Μάνος
- Μαυράκης Δημήτρης
- Μαυρίδης Θανάσης
- Μαυρίκας Χαράλαμπος
- Μαχαίρας Χρήστος
- Μαχαίρας Χρήστος
- Μαχιάς Θανάσης
- Μέγας Χρήστος
- Μεϊμάρογλου Γιάννης
- Μελανσόν Ζαν Λικ
- Μένα Ζοάν
- Μενουδάκος Κώστας
- Μεντζελίδης Γιώργος
- Μετζιολάρο Μάουρο
- Μηλιός Γιάννης
- Μηλιώνης Γιώργος
- Μήλλας Ηρακλής
- Μηταφίδης Τριαντάφυλλος
- Μητρόπουλος Κώστας Σ.
- Μητρόπουλος Δημήτρης
- Μητσός Αχιλλέας
- Μητσός Μιχάλης
- Μιλάνοβιτς Μπράνκο
- Μίλερ Γιαν-Βέρνερ
- Μίλιμπαντ Ντέιβιντ
- Μίνχαου Βόλφγκανγκ
- Μίρσχαϊμερ Τζον
- Μισλό Βενσάν
- Μιχαήλ Μιχάλης
- Μιχαηλίδης Αντώνης
- Μιχαηλίδης Χρήστος
- Μιχαλακέα Αθηνά
- Μιχαλάκης Αντώνης
- Μίχας Τάκης
- Μοιρασγεντής Σεβαστιανός
- Μοκεφί Μανσουριά
- Μοναστηριώτης Βαγγέλης
- Μοναστηριώτης Γιώργος
- Μορέιρα Ροτζέριο
- Μορέν Εντγκάρ
- Μορώνης Μιχάλης
- Μόσιαλος Ηλίας
- Μοσκοβισί Πιέρ
- Μοσχονάς Γεράσιμος
- Μουζάλας Γιάννης
- Μουζέλης Νίκος
- Μουρελάτου Μαρία
- Μούσης Νίκος
- Μούσι Φάμπιο
- Μουτσόπουλος Χαράλαμπος Μ.
- Μπαγεώργος Στέφανος
- Μπαγιώργος Στέφανος
- Μπαζιάνα Μπέττυ
- Μπαϊράμογλου Αλί
- Μπακουνάκης Νίκος
- Μπαλαμπανίδης Γιάννης
- Μπαλάνος Κώστας
- Μπαλαούρας Μάκης
- Μπαλάφας Γιάννης
- Μπαλή Κάκη
- Μπάλιας Γιώργος
- Μπαλλή Κάκη
- Μπαλτάς Αριστείδης
- Μπαντιού Αλέν
- Μπαργιώτας Κώστας
- Μπάρμπερ Μπένζαμιν
- Μπάροου Σάραν
- Μπαρτζινόπουλος Ερρίκος
- Μπαρτσίδης Μιχάλης
- ΜΠΑΣΑΝΙΝΙ ΦΡΑΝΚΟ
- Μπασελέ Μισέλ
- Μπασιάκος Γιάννης
- Μπασιάκος Γιάννης Κ.
- Μπατζελης Τάκης
- Μπεζανσενό Ολιβιέ
- Μπέης Κώστας
- Μπέης Κώστας
- Μπεκ Ούλριχ
- Μπελιμπασάκης Ανδρέας
- Μπερτινότι Φάουστο
- Μπερτινόττι Φάουστο
- Μπιράντ Μεχμέτ Αλί
- Μπίρμπας Δημήτρης
- Μπίσκι Λόταρ
- Μπισκίνης Κωστής
- Μπισκίνης Κώστας
- Μπίστης Νίκος
- Μπιτζάνης Κώστας
- Μπιτζάνης Κωστής
- Μπιτούνη Νικολέττα
- Μπιτσάκης Ευτύχης
- Μπλερ Τόνι
- Μπογδάνος Κωνσταντίνος
- Μπογιατζής Βασίλης
- Μπογιόπουλος Νίκος
- Μπόκα Τζόρτζιο
- Μπορέλ Ζοζεπ
- Μποτόπουλος Κώστας
- Μποτόπουλος Κώστας
- Μποτόπουλος Κώστας Β.
- Μπούζας Γιώργος
- Μπουκάλας Παντελής
- Μπουλμπασάκος Γιώργος
- Μπουλουμπασάκος Γιώργος
- Μπουρδάρας Γιώργος
- Μπούρης Γιάννης
- Μπουρνάζος Στρατής
- Μπουρνόβα Ευγενία
- Μπουτάρης Γιάννης
- Μπουτζέτη Μαρία
- Μπόφινγκερ Πέτερ
- Μπράμος Γιώργος
- Μπρεδήμας Αντώνης
- Μυλόπουλος Γιάννης
- Μυλόπουλος Γιάννης Α.
- Μυταφίδης Τριαντάφυλλος
- Μυτιληναίος Βαγγέλης
- Μωραϊτης Θάνος
- Μώρου Ισμήνη
- Νάντσου Θεοδότα
- Ναυπλιώτης Δημήτρης
- Νεόφυτος Μητροπολίτης Μόρφου
- Νεράτζης Παύλος
- Νέτας Βίκτωρ
- Νεφελούδης Ανδρέας
- Νιάκας Δημήτρης
- Νικολαϊδης Γρηγόρης
- Νικολαϊδης Ευάγγελος
- Νικολαϊδου Λαμπρινή
- Νικολακόπουλος Ηλίας
- Νικολάου Γιάννης
- Νιώτη Στέλλα
- Νοταράκης Διονύσης
- Νούτσος Παναγιώτης
- Ντ Αλέμα Μάσιμο
- Νταγλιούδης Αντώνης
- Ντάλεκ Ρόμπερτ
- Ντάλης Σωτήρης
- Νταλυαντζί Νιγιαζί
- Ντάρεντορφ Ραλφ
- Νταρζάνου Αγγέλα
- Ντε Βίτο Φραντσέσκι Λουτσίλα
- ντε Σούζα Σάντος Μποαβεντούρα
- Ντεκαγιόν Ζοέλ
- Ντελόρ Ζακ
- Ντιαμέλ Αλάν
- Ντιμιτρόφ Νικολά
- Ντόκος Θάνος
- Ντουμανλί Εκρέμ
- Ντούτσκε Ρούντυ
- Ντράγκι Μάριο
- Ντράρεντορφ Ραλφ
- ντυ Ρουά Ιβάν
- Ντ’ Ελια Σέρτζιο
- Ξανθόπουλος Θεόφιλος
- Ξάνθος Ανδρέας
- Ξεκαλάκης Στέφανος Μ.
- Ξενάκη Κίττυ
- Ξενογιαννακοπούλου Μαριλίζα
- Ξηρόκωστας Κων/νος
- Ξηροτύρη Ασημίνα
- Ξυδάκης Νίκος Γ.
- Ξυδάκης Νίκος
- ΞΥΘΑΛΗΣ Παναγιώτης
- Ξυθάλης Παναγιώτης
- Οζ Άμος
- Όζμεντ Στέβεν
- Οικονομίδης Αλέξης
- Οικονομίδης Ρωμανός
- Οικονομίδης Δημήτρης
- Οικονόμου Θανάσης
- Οικονόμου Γιώργος Ν.
- Οικονόμου Βασίλης
- Οικονόμου Παντελής
- Οικονονομίδης Ρωμανός
- Οκρέν Κριστίν
- Ολιβερ Τιμ
- Όστρομ Έλινορ
- Ουρανός Μάνος
- Όφε Κλάους
- Πάγκαλος Θεόδωρος
- Παγκάλου Έφη
- Παγουλάτος Γιώργος
- Πάικος Βασίλης
- Παλαιολογόπουλος Δημήτρης
- Παλαιολογοπούλου Ρούλα
- Παλαιολόγος Χρήστος
- Παλαιολόγος Γιάννης
- Παλαμαριτζής Γιώργος
- Παλαμίδης Αλέξης
- Παλλήκαρης Ευτύχης
- Πάλλης Θάνος
- Παλλης Στρατής
- Παναγιωτόπουλος Νίκος
- Παναγιωτόπουλος Τάκης
- Παναγιωτόπουλος Βασίλης
- Παναγιωτόπουλος Παναγής
- Παναγιωτόπουλος Χρήστος
- Παναγιώτου Παναγιώτης
- Παναγιώτου Παναγιώτης Δ.
- Παναγόπουλος Κώστας
- Παναγόπουλος Θανάσης
- Παναγόπουλος Αργύρης
- Παναρέτου Σούλα
- Πανούσης Γιάννης
- Πανταζόπουλος Ανδρέας
- Παντελάκης Γιάννης
- Πάντζαλης Νίκος
- Παξινού-Βαφειάδου Ειρήνη
- Πάουερ Νίνα
- Παπαβασιλόπουλος Γιώργος
- Παπαγεωργίου Μενέλαος
- Παπαγιαννάκης Λευτέρης
- Παπαγιαννάκης Μιχάλης
- Παπαγιαννίδης Αντώνης
- Παπαδάκη Ελίζα
- Παπαδάτου Σοφία Αράβου
- Παπαδημητρίου Ευθύμης
- Παπαδημητρίου Μπάμπης
- Παπαδημητρίου Γιώργος
- Παπαδημητρίου Στράτος
- Παπαδημητρόπουλος Δαμιανός
- Παπαδημούλης Δημήτρης
- Παπαδογιάννης Νίκος
- Παπαδόπουλος Ανδρέας Γ.
- Παπαδόπουλος Θάνος
- Παπαδόπουλος Νότης
- Παπαδόπουλος Ανδρέας Ε.
- Παπαδόπουλος Ανδρέας
- Παπαδόπουλος Παύλος
- Παπαδόπουλος Αλέκος
- Παπαδόπουλος Ανδρέας Ε.
- Παπαδόπουλος Πάνος
- Παπαδόπουλος Πολυδεύκης
- Παπαδόπουλος- Τετράδης Γιώργος
- Παπαδοπούλου Τέτα
- Παπαδοπούλου Χριστίνα
- Παπάζογλου Μάνος
- Παπαθανασίου Σάκης
- Παπαθανασόπουλος Στέλιος
- Παπαθανασόπουλος Θάνος
- Παπαθεοδωρόπουλος Τάκης
- Παπαθεοδωρόπουλος Παναγιώτης
- Παπαθεοδωροπουλος Παναγιώτης
- Παπαθεοδώρου Γιάννης
- Παπαθεοδώρου Θεόδωρος
- Παπαθεόδώρου Γιάννης
- Παπαθεωδορώπουλος Παναγιώτης
- Παπαιωάννου Γιώργος
- Παπαϊωάννου Χαρά
- Παπαϊωάννου Κωστής
- Παπαϊωάννου Γιώργος
- Παπαμιχαήλ Σωτήρης
- Παπανάτσιου Κατερίνα
- Παπανδρέου Γιώργος Α.
- Παπανδρέου Περικλής
- Παπαπέτρου Μιχάλης
- Παπασαραντόπουλος Πέτρος
- Παπασίμος Γιώργος
- Παπασπηλιόπουλος Σπήλιος
- Παπασπυρόπουλος Γιώργος
- Παπαστάθης Αργύρης
- Παπατόλιας Απόστολος
- Παπαχελάς Αλέξης
- Παπαχελάς Αλέξης
- Παπούλιας Δημήτρης
- Παπούλιας Μάκης
- Παπουτσής Αλέξανδρος
- Παππάς Τάσος
- Παππάς Στέλιος
- Παππάς Ανδρέας
- Παππάς Γιώργος
- Παππάς Νίκος
- Παππούς Γιώργος
- Παραλίκας Αποστόλης
- Παρασκευόπουλος Νίκος
- Παρασκευόπουλος Γιάννης
- Παρασύρης Αντώνης
- Πασσάς Αργύρης
- Πατέστος Κωνσταντίνος Γ.
- Παυλάκης Γιώργος
- Παυλόπουλος Τάκης
- Παυλόπουλος Γιώργος
- Πελαγίδης Θοδωρής
- Πελαγίδης Θεόδωρος
- Πελώνη Αριστοτελία
- Πεπελάσης Αδαμάντιος
- Περουλάκης Άρης
- Περπέρας Νίκος
- Πεσμαζόγλου Βασίλης
- Πεσμαζόγλου Στέφανος
- Πετράκης Παναγιώτης Ε.
- Πετρόπουλος Γιώργος
- Πετρουλάκης Ανδρέας
- Πετσίνης Ανδρέας
- Πήττας Γιώργος
- Πιερίδης Κυριάκος
- Πιζάνιας Πέτρος
- Πικετί Τομά
- Πιτέλα Τζάνι
- Πιτσιόρλας Στέργιος
- Πληθάρας Αχιλλέας
- Πλουμπίδης Δημήτρης
- Πολίτης Σεραφείμ
- Πολίτης Αλέξης
- Πολυδώρου Μιχάλης
- Πολυμίλης Σήφης
- Πορτάλιου Ελένη
- Πορφυργένη Κατερίνα Μιλτ.
- Πουλάκης Κώστας
- Πουλίδου Χριστίνα
- Πούπκος Γιάννης
- Πράνγκερ Ρόμπερτ Τζ.
- Πρετεντέρης Γιάννης Κ.
- Προβατάς Φώτης
- Προκοπάκης Γιώργος
- Πρόντι Ρομάνο
- Πρωτοπαπάς Μπάμπης
- Πρωτοπαπάς Χαράλαμπος
- Πρωτοπαππάς Μπάμπης
- Ραγκούσης Γιάννης
- Ραμπίνι Φρεντερίκο
- Ράμφος Στέλιος
- Ραντάν Πιέρ
- Ραπανάκης Σπύρος
- Ράπανος Βασίλης Θ.
- Ράπτης Νίκος
- Ράπτης Κώστας
- Ράσελ Τζένι
- Ραυτόπουλος Δημήτρης
- Ρεβέλι Μάρκο
- Ρέγκλινγκ Κλάους
- Ρενιέρης Αντώνης
- Ρεπούση Μαρία
- Ρεσβάνης Κώστας
- ΡΗΓΑ ΑΝΝΑ Π.
- Ρήγα Άννα Π.
- Ρήγας Παναγιώτης
- Ρήγας Πάνος
- Ρηγόπουλος Δημήτρης
- Ρήγος Άλκης
- Ρίκο Σαντιάγκο Αλμπα
- Ρινόπουλος Λουκάς
- Ριτζούλης Γιώργος Β.
- Ρίφκιν Τζέρεμι
- Ροζάκης Χρήστος
- Ροζανβαλόν Πιερ
- Ροκάρ Μισέλ
- Ρομπόλης Σάββας
- Ρομπόλης Σάββας Γ.
- Ροντρίγκεζ Γκρέγκορι
- Ροσανβαλόν Πιερ
- Ροσάντα Ροσάνα
- Ρουά Ολιβιέ
- Ρουµπίνι Νουριέλ
- Ρουπακιώτης Αντώνης
- Ρούφαλο Τζόρτζιο
- Ρουφόλο Τζόρτζιο
- Ρούφολο Τζόρτζιο
- Ρωμανός Αριστείδης
- Σαββίδης Φίλιππος
- Σακελαρόπουλος Θόδωρος
- Σακελλάρης Ιωάννης
- Σακελλάρης Δημήτρης
- Σακελλαρόπουλος Θεόδωρος
- Σακελλίων Σταμάτης
- Σακελλίωνας Σταμάτης
- Σακιώτης Γιάννης
- Σακκά Ιλεάνα
- Σακς Τζέφρι
- Σάλβανο Ρομπέρτο
- Σαλβαντόρι Μάσιμο
- Σαλβατόρι Μάσιμο
- Σαλτέρης Νίκος
- Σαμαντάς Τέλης
- Σάμουελσον Ρόμπερτ
- Σαμπατακάκης Μιχάλης
- Σαραντής Τάσος
- Σαρδελιάνος Δημήτρης
- Σαριλάκη Βασιλίκα
- Σαρτόριους Νικολάς
- Σαχινίδης Φίλιππος
- Σβορώνος Νίκος
- Σεβαστάκης Δημήτρης
- Σεβαστάκης Νικόλας
- Σεβαστάκης Δημήτρης Α.
- Σεβαστάκης Νίκος
- Σεϊτανίδης Διαμαντής
- Σελλά Όλγα
- Σεν Αμάρτια
- Σένετ Ρίτσαρντ
- Σεραφείμ Πολίτης
- Σερέτη Κατερίνα
- Σημίτης Κώστας
- Σημίτης Σπύρος
- Σημίτης Κωνσταντίνος
- Σιακαντάρης Ηλίας
- Σιακαντάρης Γιώργος
- Σιδέρης Νίκος
- Σιδέρης Γιάννης
- Σιούτη Βασιλική
- Σκαμπαρδώνης Γιώργος
- Σκανδαλίδης Κώστας
- Σκιαδάς Νίκος
- Σκοπούλη Φωτεινή
- Σκορίνης Νίκος
- Σκοτινιώτης Πάνος
- Σκουλαρίκη Αθηνά
- Σκουνάκη Ιουλία
- Σµιτ Χέλµουτ
- Σμυρλής Κώστας
- Σολταρίδης Συμών
- Σουλιώτης Μίμης
- Σούλτσε Ίνγκο
- Σοφούλης Κωνσταντίνος
- Σοφούλης Κώστας
- Σπάκοβιτζ Ανέτ
- Σπανού Αγγελική
- Σπηλιόπουλος Τάκης
- Σπίγκος Χρήστος
- Σπιλάνης Γιάννης
- Σπινέλλι Μπάρμπαρα
- Σπινθουράκης Μανώλης
- Σπιτσέρης Νίκος
- Σπυρόπουλος Κώστας
- Σπυρόπουλος Ροβέρτος
- Σρέντερ Γκέρχαρντ
- Σρικί Φιλίπ
- Στάγκος Άγγελος
- Στάη Ελλη
- Σταθάκης Γιώργος
- Σταθόπουλος Πάνος
- Σταθόπουλος Μιχάλης
- Στάικος Χρήστος
- Σταϊνμάιερ Φρανκ Βάλτερ
- Σταματόπουλος Γιώργος
- Στάμου Δημήτρης
- Στασινός Ανδρέας
- Στασινού Νατάσσα
- Σταυρόπουλος Χρήστος
- Σταυρόπουλος Στάθης
- Στέιτον Μπέιθαν
- Στεφανίδης Μάνος
- Στεφανόπουλος Κωστής
- Στεφάνου Στέφανος
- Στίγκλιτζ Τζόζεφ
- Στιγκλιτς Τζοζεφ
- Στίγκλιτς Τζόζεφ
- Στογιάννος Αλέκος
- Στούπας Κώστας
- Στραγαλινός Αποστόλης
- Στραγαλινός Απόστολος
- Στρατηγάκη Μαρία
- Στρατόπουλος Γιώργος
- Στρός Καν Ντομινίκ
- Στυλιανίδης Στέλιος
- Στυλιανίδης Χρ.
- Συνοδινός Τζούλιος
- Συρίγος Φίλιππος
- Συρμαλένιος Νίκος
- Σφοίνη Αλεξάνδρα
- Σχίζας Γιάννης
- Σχινάς Θόδωρος
- Σχινάς Στάθης
- Σχινάς-Παπαδόπουλος Ιάσων
- Σώκος Πάνος
- Σωμερίτης Ριχάρδος
- Σωτηρέλη Γιώργου Χ.
- Σωτηρέλης Γιώργος Χ.
- Σωτηρέλης Γιώργος
- Σωτηρέλης Γιώργος X.
- Σωτηρίου Διδώ
- Ταγιάνι Αντόνιο
- Τάκης Ανδρέας
- Ταλαμάγκας Βασίλης
- Ταμήλος Μιχάλης
- Ταμπούκι Αντόνιο
- Τάσιος Θεοδόσης
- Τάσσιος Θ.Π.
- Ταχιάου Χριστίνα
- Τέλλογλου Τάσος
- Τέλογλου Τάσος
- Τεμπονέρας Διονύσης
- Τερζής Δημήτρης
- Τζανάκης Στέφανος
- Τζήκας Γιάννης Π.
- Τζιαμπάζης Κυριάκος
- Τζιαντζή Μαριάννα
- Τζιάς Γιώργος Θ.
- Τζιάς Παύλος
- Τζίμας Σταύρος
- Τζόκας Σπύρος
- Τήνιος Πλάτων
- Τίρμαν Τζον
- Τοθ Μπάρμπαρα
- Τόλιος Διομήδης
- Τόλιος Άρης
- Τομπάζος Σταύρος
- Τοπάλη Μαρία
- Τούντας Γιάννης
- Τουρέν Αλέν
- Τραϊφόρος Βασίλης
- Τρεμόπουλος Μιχάλης
- Τριανταφυλλίδης Μιχάλης Γ.
- Τριανταφύλλου Ελίζα
- Τριανταφύλλου Σώτη
- Τριάντης Γιάννης
- Τριφύλλης Αντώνης
- Τσακίρογλου Τάσος
- Τσακνής Διονύσης
- Τσακνιάς Γιώργος
- Τσακόπουλος Χρήστος
- Τσακυράκης Σταύρος
- Τσαλίκη Λίζα
- Τσαλίκογλου Φωτεινή
- Τσαμουργκέλης Γιάννης
- Τσαούσης Κώστας
- Τσάρτας Πάρις
- Τσάτσης Θωμάς
- Τσάτσος Δημήτρης
- Τσέκος Θεόδωρος
- Τσεκούρα Έλσα
- Τσεκούρας Θανάσης
- Τσελεπής Τουμάζος
- Τσεμπελής Γιώργος
- Τσερεζόλε Ελένη
- Τσιάκαλος Γιώργος
- Τσιακνής Διονύσης
- Τσικαρδάνη Ντόρα
- Τσικαρδάνη Δώρα
- Τσίκας Θόδωρος
- Τσίμας Παύλος
- Τσιμεράκης Αντρέας
- Τσιντσίνης Μιχάλης
- Τσιόδρας Δημήτρης
- Τσιόκας Χάρης
- Τσίπρας Αλέξης
- Τσίπρας Γιώργος
- Τσιρώνης Γιάννης
- Τσιτήλου Σόνια Γ.
- Τσιτήλου Σόνια
- Τσιτσελίκης Κωνσταντίνος
- Τσιχλιάς Σωκράτης
- Τσόλης Ζώης
- Τσορμπατζόγλου Πάνος
- Τσουκαλάς Γιώργος
- Τσουκαλάς Κωνσταντίνος
- ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΚΩΣΤΑΣ Δ.
- Τσούκαλης Λουκάς
- Τσούκαλης Νίκος
- Τσούκας Χαρίδημος Κ.
- Τσούκας Χαρίδημος
- Τσουκνίδας Άρης
- Τσουκνίδας Λάμπρος Αθ.
- Τσουκνίδας Λάμπρος
- Τσουκόνι Βιτόριο
- Τσουπαρόπουλος Κώστας
- Τσούρος Σιδερής
- Τσώλης Ζώης
- Φάμελλος Σωκράτης
- Φαναράς Στράτος
- Φανουράκης Μιχάλης
- Φάντης Ανδρέας
- Φαράκος Γρηγόρης
- Φασίνο Πιέρο
- Φασούλας Γιάννης
- Φελέκης Νίκος
- Φερέρα Μαουρίτσιο
- Φερέτος Δημήτρης
- Φέρχοφστατ Γκυ
- Φίλης Γιάννης
- Φίλης Κωνσταντίνος
- Φιλίνη Άννα
- Φίλιος Φίλιππας
- Φιλιππίδης Νίκος
- Φιντάλγο Χοσέ-Μαρία
- Φίσερ Γιόσκα
- Φιτσανάκης Σήφης
- φον ντερ Λάιεν Ούρσουλα
- Φουκουγιάμα Φράνσις
- Φούντα Νίκη
- Φουντής Αντώνης
- Φουρτούνης Γιώργος
- Φραγκάκη Μαρίκα
- Φραγκουδάκη Άννα
- Φύσας Δημήτρης
- Φύσσας Δημήτρης
- Φυτράκης Ευτύχης
- Φωτίου Νίκος
- Φωτονιάτα Ευγενία
- Φωτόπουλος Νίκος
- Χαζαναβίσιους Μισέλ
- Χαϊνάς Κώστας
- Χαλαζωνίτης Δημήτρης
- Χάλαρης Μιχάλης
- Χαλικιά Δήμητρα
- Χάμπερμας Γιούργκεν
- Χανδάνος Γιώργος
- Χανιώτης Άγγελος
- Χάουαρντ Ντικ
- Χαραλαμπίδης Νίκος
- Χαράρι Γιουβάλ Νόα
- Χάρης Γιάννης Η.
- Χαρίτσης Αλέξης
- Χαρτουλάρη Μικέλα
- Χασάπης Δημήτρης
- Χασαπλαδάκης Δημήτρης
- Χατζάκος Λυκούργος
- Χατζηβασιλείου Βαγγέλης
- Χατζηγεωργίου Τάκης
- Χατζηγεωργίου Παναγιώτης
- Χατζηδημητρίου Τάκης
- Χατζηθεοδοσίου Γιάννης
- Χατζηµπίρος Κίμων
- Χατζημπίρος Κίµων
- Χατζημπίρος Κίμων
- Χατζηπαντελής Θεόδωρος
- Χατζής Αριστείδης
- Χατζησάββας Παναγιώτης Η.
- Χατζησωκράτης Δημήτρης
- Χατζόπουλος Χρήστος
- Χειμωνάς Θανάσης
- Χελάκης Γιώργος
- ΧΕΛΙΔΩΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ Ν.
- Χελιδώνης Αντώνης
- Χελμ Ντίτερ
- Χερτσογκ Νταγκμαρ
- Χιλ Τζορτζ
- Χίλσαμ Λίντσεϊ
- Χλύκας Νίκος
- Χλωμούδης Κώστας
- Χομπσμπάουμ Έρικ
- Χόμπσμπομ Έρικ
- Χόμπσμπωμ Έρικ
- ΧΟΣΚΙΝ ΡΕΜΠΕΚΑ
- Χούκλη Μαρία
- Χρήστου Δημήτρης
- Χριστοδουλάκης Νίκος
- Χριστοδουλίδου Αστέρω
- Χριστοδουλοπούλου Τασία
- Χριστόπουλος Δημήτρης
- Χριστουδουλάκης Νίκος
- Χριστόφιας Δημήτρης
- Χριστοφιλόπουλος Δημήτρης
- Χριστοφιλόπουλου Δημήτρη Γ.
- Χριστοφιλοπούλου Εύη
- Χρυσόγελος Νίκος
- Χρυσόγονος Κώστας
- Χρυσολωρά Ειρήνη
- Χρυσολωράς Νίκος
- Χρυσοστομίδης Ανταίος
- Χρυσοστομίδης Σοφιανός
- Χρυσόστομος + Ο Μεσσηνίας
- Χρυσοχοϊδης Μιχάλης
- Χωμενίδης Χρήστος
- Χωμενίδης Χρήστος Α.
- Χωμενίδης Χρήστος
- Ψαριανός Γρηγόρης
- Ψαρουδάκης Γεώργιος Μ.
- Ψαρρά Αγγέλικα
- Ψαρράκης Δημήτρης
- Ψαρράς Δημήτρης
- Ψύρρας Θωμάς
- Ψυχογιός Δημήτρης
- Ψυχογιός Δημήτρης Κ.
- Ψυχογιός Γιώργος