Αποχαιρετώντας το έτος Δαρβίνου
Σάκης Κουρουζίδης, Αυγή, Δημοσιευμένο: 2009-12-31
Το 2009 κλείνει με πολλά και ποικίλα θέματα σε εξέλιξη. Κλείνει και ως έτος Δαρβίνου, 200 χρόνια από τη γέννησή του και 150 από την επίσημη διατύπωση της θεωρίας του που σηματοδοτήθηκε από την έκδοση του βιβλίου του «Η καταγωγή των ειδών» (1859). Στη διάρκεια της χρονιάς αυτής γράφτηκαν πολλά κείμενα, έγιναν αφιερώματα, ημερίδες, διαλέξεις. Εκδόθηκαν και κάποια βιβλία.
Το πλέον σημαντικό, όμως, γεγονός της χρονιάς πιστεύω ότι ήταν η έκδοση του βιβλίου του Κώστα Κριμπά, «Δαρβινισμός και η ιστορία του έως τις μέρες μας» (εκδ. Ωκεανίδα, 2009, 931 σ.). Το ογκώδες αυτό σύγγραμμα, έργο ζωής για τον συγγραφέα, σφράγισε το «Έτος Δαρβίνου», ανέβασε στα ύψη τη σημασία τόσο του Δαρβίνου όσο και της εξελικτικής -και όχι της «θεωρίας της εξέλιξης», όπως ο ίδιος σημειώνει, καθ’ ότι «πέρασε το στάδιο της υπόθεσης ή της αμφισβήτησης» και παραπέμπει στη ρήση του Dobzhansky ότι «Τίποτα δεν μπορεί να κατανοηθεί στη βιολογία αν δεν ιδωθεί από τη ματιά της εξελίξεως».
Επικρίνει όσους από τη χώρα μας «επιχειρούν να αποκρύψουν την εξελικτική συμπεριφερόμενοι ως η θρυλική στρουθοκάμηλος, νομίζοντας ότι κρύβοντας στην άμμο το κεφάλι ή κλείνοντας τα μάτια εξαλείφουν τον κίνδυνο: γελοιοποιούνται και το μόνο που κατορθώνουν είναι να τοποθετούν τους Έλληνες μαθητές κοντά σε εκείνους χωρών οι οποίοι ζουν στο περιθώριο της επιστήμης και της τεχνολογίας, στο σκότος των πρωτογόνων προκαταλήψεων, του θρησκευτικού φονταμενταλισμού και της πνευματικής άνοιας».
Άπλωσε την εξελικτική σε όλα τα πεδία της επιστήμης και της πιθανής εφαρμογής της. Από το πώς επηρέασε την εξέλιξη της βιολογίας, της γενετικής, της οντογένεσης και της εμβρυολογίας, της μορφολογίας και της ανατομίας, της ανοσολογίας και όλων των άλλων φυσικών επιστημών, έως τη συσχέτιση και τη συμβολή της με άλλα συγγενή πεδία, όπως την οικολογία, τις νευροεπιστήμες (συμπεριφορά, νόηση, ψυχολογία, ηθολογία και γνωσιακή επιστήμη), την ιστορία και την οικονομία, την κοινωνιοβιολογία (το σχετικό κεφάλαιο ενσωμάτωσε μια προγενέστερη αυτοτελή μελέτη του με τίτλο: "Κοινωνιοβιολογία", εκδ. Κάτοπτρο, 2007, 203 σ.), τη λογική, τη συστηματική, τις τέχνες και την επιστημολογία ευρύτερα.
Η καταγραφή της ιστορίας του Δαρβινισμού είναι πλήρης! Χωρίς να έχω κάποια συγκεκριμένα συγκριτικά στοιχεία για ανάλογες εκδόσεις σε άλλες χώρες, πιστεύω ότι αναμφίβολα αποτελεί έργο που συμβάλλει στη μελέτη και καταγραφή του Δαρβινισμού και της ευρύτερης σημασίας του σε ολόκληρο τον κόσμο. Υποθέτω ότι θα έχει ήδη αρχίσει να μεταφράζεται σε πολλές άλλες γλώσσες!
Είναι έργο που διαβάζεται, στο μεγαλύτερο μέρος του, και από μη ειδικούς, φυσικά με κάποιες απαιτήσεις κατανόησης από τον μέσο αναγνώστη επιστημονικών συγγραμμάτων. Τα 21 κεφάλαια έχουν σχετική αυτοτέλεια και, όπως αναφέρθηκε από τον ίδιο τον Κ.Κ. στην παρουσίαση του βιβλίου που έγινε πρόσφατα στο Μουσείο Μπενάκη, κάποια θα μπορούσαν και να... παραλειφθούν από τους μη ειδικούς, χωρίς να δυσκολέψουν τη συνολική κατανόηση της εξελεκτικής.
Η εξαιρετικά επιμελημένη έκδοση έχει και μια εξαντλητική παρουσίαση εικόνων, κυρίως προσωπογραφιών, που συμπληρώνουν την ανάλογης επάρκειας ιστορική παρουσίαση ενός τεράστιου αριθμού επιστημόνων που προλείαναν, στήριξαν, συμπλήρωσαν ή και επέκριναν το Δαρβινισμό.
Ο Δαρβινισμός και ο ίδιος ο Δαρβίνος πέρασαν από συμπληγάδες για να υπάρξουν και να συζητηθούν στο πεδίο του επιστημονικού διαλόγου και της ακαδημαϊκής αντιπαράθεσης. Χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν τον κοινωνικό και θεολογικό συντηρητισμό, αλλά και τον έντονο συντηρητισμό που συνοδεύει, κυρίως τότε, και τον χώρο της επιστήμης και των επιστημόνων. Το πνεύμα του διαφωτισμού διευκόλυνε εν μέρει, αλλά δεν μπορούσε να προφυλάξει τους φορείς αυτών των «ανατρεπτικών» θεωριών, από το στόχαστρο της «πιθηκοφοβίας» της βικτωριανής Αγγλίας. Ο ίδιος ο Δαρβίνος «δεν άντεχε τις δημόσιες αντιπαραθέσεις».
Στην Ελλάδα υπάρχει μια πολύ καλά συγκροτημένη «σχολή» Δαρβινιστών-εξελικτικών, κυρίως στον ακαδημαϊκό χώρο. Στις κατώτερες, όμως, βαθμίδες της εκπαίδευσης τα πράγματα δεν είναι καθόλου καλά. Η εξελικτική σχεδόν απουσιάζει από τα σχολικά συγγράμματα και τις σχολικές αίθουσες. Και πρέπει να μπει. Να «πρασινίσει» όχι μόνον η ανάπτυξη, αλλά και η εκπαίδευση.
* Ο Σάκης Κουρουζίδης είναι διευθυντής του περιοδικού "Δαίμων της Οικολογίας"
Το πλέον σημαντικό, όμως, γεγονός της χρονιάς πιστεύω ότι ήταν η έκδοση του βιβλίου του Κώστα Κριμπά, «Δαρβινισμός και η ιστορία του έως τις μέρες μας» (εκδ. Ωκεανίδα, 2009, 931 σ.). Το ογκώδες αυτό σύγγραμμα, έργο ζωής για τον συγγραφέα, σφράγισε το «Έτος Δαρβίνου», ανέβασε στα ύψη τη σημασία τόσο του Δαρβίνου όσο και της εξελικτικής -και όχι της «θεωρίας της εξέλιξης», όπως ο ίδιος σημειώνει, καθ’ ότι «πέρασε το στάδιο της υπόθεσης ή της αμφισβήτησης» και παραπέμπει στη ρήση του Dobzhansky ότι «Τίποτα δεν μπορεί να κατανοηθεί στη βιολογία αν δεν ιδωθεί από τη ματιά της εξελίξεως».
Επικρίνει όσους από τη χώρα μας «επιχειρούν να αποκρύψουν την εξελικτική συμπεριφερόμενοι ως η θρυλική στρουθοκάμηλος, νομίζοντας ότι κρύβοντας στην άμμο το κεφάλι ή κλείνοντας τα μάτια εξαλείφουν τον κίνδυνο: γελοιοποιούνται και το μόνο που κατορθώνουν είναι να τοποθετούν τους Έλληνες μαθητές κοντά σε εκείνους χωρών οι οποίοι ζουν στο περιθώριο της επιστήμης και της τεχνολογίας, στο σκότος των πρωτογόνων προκαταλήψεων, του θρησκευτικού φονταμενταλισμού και της πνευματικής άνοιας».
Άπλωσε την εξελικτική σε όλα τα πεδία της επιστήμης και της πιθανής εφαρμογής της. Από το πώς επηρέασε την εξέλιξη της βιολογίας, της γενετικής, της οντογένεσης και της εμβρυολογίας, της μορφολογίας και της ανατομίας, της ανοσολογίας και όλων των άλλων φυσικών επιστημών, έως τη συσχέτιση και τη συμβολή της με άλλα συγγενή πεδία, όπως την οικολογία, τις νευροεπιστήμες (συμπεριφορά, νόηση, ψυχολογία, ηθολογία και γνωσιακή επιστήμη), την ιστορία και την οικονομία, την κοινωνιοβιολογία (το σχετικό κεφάλαιο ενσωμάτωσε μια προγενέστερη αυτοτελή μελέτη του με τίτλο: "Κοινωνιοβιολογία", εκδ. Κάτοπτρο, 2007, 203 σ.), τη λογική, τη συστηματική, τις τέχνες και την επιστημολογία ευρύτερα.
Η καταγραφή της ιστορίας του Δαρβινισμού είναι πλήρης! Χωρίς να έχω κάποια συγκεκριμένα συγκριτικά στοιχεία για ανάλογες εκδόσεις σε άλλες χώρες, πιστεύω ότι αναμφίβολα αποτελεί έργο που συμβάλλει στη μελέτη και καταγραφή του Δαρβινισμού και της ευρύτερης σημασίας του σε ολόκληρο τον κόσμο. Υποθέτω ότι θα έχει ήδη αρχίσει να μεταφράζεται σε πολλές άλλες γλώσσες!
Είναι έργο που διαβάζεται, στο μεγαλύτερο μέρος του, και από μη ειδικούς, φυσικά με κάποιες απαιτήσεις κατανόησης από τον μέσο αναγνώστη επιστημονικών συγγραμμάτων. Τα 21 κεφάλαια έχουν σχετική αυτοτέλεια και, όπως αναφέρθηκε από τον ίδιο τον Κ.Κ. στην παρουσίαση του βιβλίου που έγινε πρόσφατα στο Μουσείο Μπενάκη, κάποια θα μπορούσαν και να... παραλειφθούν από τους μη ειδικούς, χωρίς να δυσκολέψουν τη συνολική κατανόηση της εξελεκτικής.
Η εξαιρετικά επιμελημένη έκδοση έχει και μια εξαντλητική παρουσίαση εικόνων, κυρίως προσωπογραφιών, που συμπληρώνουν την ανάλογης επάρκειας ιστορική παρουσίαση ενός τεράστιου αριθμού επιστημόνων που προλείαναν, στήριξαν, συμπλήρωσαν ή και επέκριναν το Δαρβινισμό.
Ο Δαρβινισμός και ο ίδιος ο Δαρβίνος πέρασαν από συμπληγάδες για να υπάρξουν και να συζητηθούν στο πεδίο του επιστημονικού διαλόγου και της ακαδημαϊκής αντιπαράθεσης. Χρειάστηκε να αντιμετωπίσουν τον κοινωνικό και θεολογικό συντηρητισμό, αλλά και τον έντονο συντηρητισμό που συνοδεύει, κυρίως τότε, και τον χώρο της επιστήμης και των επιστημόνων. Το πνεύμα του διαφωτισμού διευκόλυνε εν μέρει, αλλά δεν μπορούσε να προφυλάξει τους φορείς αυτών των «ανατρεπτικών» θεωριών, από το στόχαστρο της «πιθηκοφοβίας» της βικτωριανής Αγγλίας. Ο ίδιος ο Δαρβίνος «δεν άντεχε τις δημόσιες αντιπαραθέσεις».
Στην Ελλάδα υπάρχει μια πολύ καλά συγκροτημένη «σχολή» Δαρβινιστών-εξελικτικών, κυρίως στον ακαδημαϊκό χώρο. Στις κατώτερες, όμως, βαθμίδες της εκπαίδευσης τα πράγματα δεν είναι καθόλου καλά. Η εξελικτική σχεδόν απουσιάζει από τα σχολικά συγγράμματα και τις σχολικές αίθουσες. Και πρέπει να μπει. Να «πρασινίσει» όχι μόνον η ανάπτυξη, αλλά και η εκπαίδευση.
* Ο Σάκης Κουρουζίδης είναι διευθυντής του περιοδικού "Δαίμων της Οικολογίας"
