Μία από τις σοβαρότερες συνέπειες της σημερινής συνολικής, κοινωνικής κρίσης και του κατακερματισμού της νεοελληνικής κοινωνίας καταγράφεται με δραματικό τρόπο σε μια ιδιόμορφη πολιτισμική έκπτωση που ζούμε στον τόπο μας. Μια πολιτισμική έκπτωση, η οποία, στην κυρίαρχη μορφή της, διαπερνά ολόκληρο το κοινωνικό σώμα και σηματοδοτείται από την προβολή συντηρητικών νοοτροπιών και ακραία ανταγωνιστικών συμπεριφορών, την παραγωγή και διάδοση ατομικιστικών προτύπων, την υποβάθμιση της αξίας της «συλλογικότητας», την απαξίωση της σοβαρής κριτικής σκέψης. Η έκπτωση αυτή, σε συνδυασμό με την αδιαφάνεια των κρατικών ή αυτοδιοικητικών πολιτιστικών φορέων, την κακή διαχείριση -με πελατειακούς συνήθως όρους- των, έτσι κι αλλιώς ελάχιστων κονδυλίων για τον πολιτισμό και τους ποικίλους τρόπους διασπάθισης του δημόσιου χρήματος, έχουν οδηγήσει στη σημερινή θλιβερή κυρίαρχη εικόνα του νεοελληνικού πολιτισμού.

Την κύρια ευθύνη για την εξέλιξη αυτή είναι προφανές ότι φέρουν τα κυβερνητικά κόμματα, τα οποία με τις πολιτικές που άσκησαν κατά καιρούς (με κάποιες, πολύ λίγες, εξαιρέσεις) στο χώρο του πολιτισμού, δημιούργησαν το υπόστρωμα πάνω στο οποίο αναπτύχθηκαν τα φαινόμενα που προανέφερα. Σοβαρότατες, ωστόσο, ευθύνες έχει και η ίδια η Αριστερά, που με πράξεις και παραλείψεις της, με την έλλειψη συλλογικών αντιστάσεων, με δογματικές προσεγγίσεις και αποκλειστικά κρατικιστικές ή συντεχνιακές επιλογές, κατέληξε να χάσει την ηγεμονία σ’ αυτόν τον κατ’ εξοχή χώρο παρέμβασης της, ενώ ταυτόχρονα οδήγησε στην απογοήτευση και την ιδιώτευση μία πολύ μεγάλη μερίδα των πνευματικών ανθρώπων του τόπου μας.

Ωστόσο, πίσω από αυτή την επιφάνεια της κυρίαρχης εικόνας έκπτωσης του πολιτισμικού γίγνεσθαι υπάρχουν –και οφείλουμε να τα διακρίνουμε- και πολλά αισιόδοξα φαινόμενα, τα οποία λειτουργούν προς την αντίστροφη πορεία. Φαινόμενα που αφορούν το επίπεδο της πρωτογενούς δημιουργίας: στον κινηματογράφο, πχ, στο χώρο του θεάτρου, της λογοτεχνίας, της μουσικής ή των εικαστικών, στο χώρο των επιστημών του ανθρώπου, της ιστορίας, της φιλοσοφίας, της έρευνας και της επιστημονικής σκέψης,κλπ. Αλλά και φαινόμενα που αφορούν το επίπεδο της δημιουργίας νέων συλλογικών τόπων υποδοχής και προβολής των πολιτιστικών αγαθών, στους οποίους, τόπους, εξέχουσα θέση κατέχουν το Ίντερνετ και οι νέες τεχνολογίες. Και από τα δύο αυτά επίπεδα μας έρχονται όλο και συχνότερα πολλά, αισιόδοξα, μηνύματα.

Τα «μηνύματα» ωστόσο αυτά μοιάζουν αποσπασματικά, ασυντόνιστα, απομονωμένα, συχνά χωρίς συνέχεια στο συνολικό πολιτιστικό γίγνεσθαι.

Μ’ αυτά ακριβώς τα ατομικά ή συλλογικά νέα φαινόμενα θα πρέπει να έρθει σε επαφή το κόμμα μας. Όχι βεβαίως για να τα «ελέγξει» αλλά μάλλον να τα κατανοήσει –μέχρι και να «καθοδηγηθεί» από αυτά-, προσφέροντας τους ταυτόχρονα –όπου χρειάζεται και όπου είναι δυνατόν- συντονισμό και πολιτική εκπροσώπηση στα σημεία εκείνα όπου οι δραστηριότητές τους συναντώνται με την πολιτική σκηνή.

Από την άποψη αυτή η «Δημοκρατική Αριστερά» θεωρώ ότι πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες συντονισμού σε θεματικό, τοπικό αλλά και εθνικό επίπεδο εκδηλώσεων, κινήσεων και δράσεων που θα συγκλίνουν στο γενικό στόχο ενός είδους «πολιτισμικής αναγέννησης» του τόπου ως μία από τις απαντήσεις στην κρίση που βιώνουμε.

Με τις διαπιστώσεις αυτές κατά νου, προτείνω:

Να αρχίσουμε να οργανώνουμε σειρά εκδηλώσεων / συζητήσεων / συσκέψεων/δράσεων σε διαφορετικά επίπεδα με γενικό στόχο να βρεθούν μαζί και να αναπτύξουν, διασταυρώνοντας, τις απόψεις τους άνθρωποι των τεχνών, των γραμμάτων και των επιστημών που σε γενικές γραμμές κινούνται στο ίδιο μήκος κύματος με την Δημοκρατική Αριστερά. (Εννοώ ότι σκοπός δεν πρέπει να είναι να λέει ο καθένας το μακρύ του και το κοντό του και στο τέλος να αναπαράγεται η γνωστή «σούπα» που έτσι κι αλλιώς κυριαρχεί σήμερα στα πολιτιστικά μας πράγματα). Το να τις τιτλοφορήσουμε όλες με κάποιον κοινό τίτλο πιθανόν να είναι χρήσιμο.

«Διαφορετικά επίπεδα» εννοώ:

α) Δημόσιες εκδηλώσεις με πάνελ αποτελούμενα από προσωπικότητες με κύρος, ειδικές στον κάθε τομέα. (Καλό είναι να εξετάσουμε την πιθανότητα της πρόσκλησης κάποιου ξένου –κυρίως όσον αφορά το οικονομικό σκέλος).

Παραδείγματα τέτοιων εκδηλώσεων:

Κράτος και πολιτισμός. Η Κριτική σήμερα (Μπορεί να γίνει ενοποιημένα ή κατά τομέα: πχ, η κριτική του κινηματογράφου, του θεάτρου, του βιβλίου, των εικαστικών, της μουσικής, κλπ). Πολιτισμός και εκπαίδευση. Πολιτισμός και ΜΜΕ. Πόλη και πολιτισμός. Πολιτισμός και Internet. Πολιτισμός και καθημερινή ζωή.

Πολιτιστικά πρότυπα και νεολαία. Αλλαγές και μονιμότητες στα πολιτιστικά πρότυπα. Συνέχεια και τομές στον νεοελληνικό πολιτισμό. Εθνική συνείδηση και πολιτισμός. Επιδράσεις της «πολιτιστικής παγκοσμιοποίησης» στον νεοελληνικό πολιτισμό. «Εσωστρέφεια» και «εξωστρέφεια»: φαινόμενα της στάσης των ελλήνων διανοουμένων απέναντι στα διεθνή ρεύματα.

( Η θεματολογία μπορεί να αναπτύσεται επ’ άπειρον αφού θα πρέπει να περιλαμβάνει και ζητήματα που αφορούν την Ιστορία, την Πολιτική Θεωρία, τη Φιλοσοφία, τις σύγχρονες τάσεις της Ανθρωπολογίας, κλπ).

Το ζήτημα είναι η ιεράρχηση των θεμάτων (σε σχέση με τη συγκυρία και την επικαιρότητα) και –κυρίως- ποιούς ανθρώπους θα μπορέσουμε να κινητοποιήσουμε, στη λογική του μεγαλύτερου δυνατού εύρους –σοβαρότητας –εννοείται…

β) Συναντήσεις μικρότερου εύρους (10-20 ατόμων προσεκτικά επιλεγμένων), leaders στο χώρο τους και με απόψεις γενικά κοντά στις δικές μας, με εξειδικευμένο αντικείμενο συζήτησης και με στόχο να καταλήγουν σε συγκεκριμένα –δημοσιοποιήσιμα, πιθανόν- συμπεράσματα ανά τομέα. Τα συμπεράσματα αυτά δεν θα πρέπει να έχουν κομματικό χαρακτήρα ούτε να εμφανίζονται ως τέτοια. Η Δημοκρατική Αριστερά θα πρέπει να εμφανίζεται ως «καταλύτης» ή «διαμεσολαβητής», ο οποίος δίνει το λόγο στους ανθρώπους του χώρου.

Παραδείγματα γι’ αυτές τις συναντήσεις υπάρχουν πάμπολλα. Πχ, -και εκτός από τις εξειδικεύσεις κάποιων από τα προηγούμενα-: Κατά τέχνες (Κινηματογράφος, Θέατρο, Βιβλίο, Μουσική, Εικαστικά αλλά και πολιτική θεωρία, ιστορία, φιλοσοφία, και πάει λέγοντας ...), κατά θέματα (Πόλη και καθημερινή ζωή, Πολιτισμός και ΜΜΕ, Αρχαιολογία και χώροι, Τουρισμός και πολιτισμός, Σχέσεις με την πολιτιστική κληρονομιά, Πολεοδομία και ζητήματα που την αφορούν, κλπ), κατά συγκεκριμένα αντικείμενα (Νομοθεσίες που αφορούν τον πολιτισμό άμεσα ή και έμεσα, Πολιτιστικά Κέντρα ιδιωτικού ή δημόσιου χαρακτήρα…).

Από τις συναντήσεις αυτές (και ανάλογα με το αντικείμενο της κάθε μιάς σε συνδυασμό με την εγκυρότητα και την αντιπροσωπευτικότητα των συμετεχόντων) μπορούν να προκύπτουν ποικιλόμομορφα «πορίσματα», διαφορετικών «χρήσεων»: από παρεμβάσεις στη Βουλή, σύνταξη «θέσεων» της Δημ. Αρ., μέχρι την κυκλοφορία κάποιων μικρών εντύπων. (Και σ’ αυτή πάντως την περίπτωση, για να μην πνιγούμε ή μείνουμε απλώς στα λόγια, χρειάζεται να ιεραρχήσουμε τα ζητήματα σε σχέση με τους ανθρώπους που μπορούν να βρεθούν κοντά μας).

γ) Συσκέψεις κομματικές με αποκλειστικό αντικείμενο τα σημεία εκείνα όπου τα διάφορα πολιτιστικά φαινόμενα συναντώνται με την πολιτική και χρειάζονται πολιτική παρέμβαση. (Προσοχή: οι συσκέψεις αυτές δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να έχουν ως αντικείμενο συντεχνιακές αντιλήψεις –χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα πρέπει να αδιαφορούμε όταν θέτονται ζητήματα που αφορούν εργαζόμενους στον τομέα του πολιτισμού με την ευρύτερη του έννοια).

Τα παραδείγματα γι’ αυτές τις συσκέψεις προκύπτουν από πολλά θέματα που έχω αναφέρει προηγουμένως.

δ) Οργάνωση συγκεκριμένων δράσεων με την ευρύτερη έννοια του πολιτιστικού περιεχομένου (εννοώ όχι μόνο συναυλίες και χρωματιστά «φεστιβάλ») με σαφή άξονα, τοπικά, (σε γειτονιές, σχολεία, επαρχιακές πόλεις, κλπ, σε συνενόηση με τις τοπικές κοινωνίες) ή και θεματικά σε συνενόηση με τους αντίστοιχους (σοβαρούς) φορείς. (Ο προτιμότερος τρόπος για να ξεκινήσουμε τέτοιες κινήσεις φαίνεται να είναι η επιλογή λίγων, συγκεκριμένων χώρων ή θεμάτων, για να οργανώσουμε κάποιες δράσεις – πιλότους).

Ιδιαίτερη σημασία θα πρέπει να δώσουμε στον τρόπο επαφής μας με τους νέους δημιουργούς, των οποίων το έργο όλο και πληθαίνει σε πολλούς τομείς του νεοελληνικού πολιτισμού. (Και εδώ δεν αναφέρομαι μόνο στούς νέους κινηματογραφιστές, συγγραφείς, θεατρικούς δημιουργούς, εικαστικούς καλλιτέχνες, μουσικούς κλπ, αλλά και σε bloggers, γκραφιτάδες, σχεδιαστές, κλπ.). Οι τρόποι προσέγγισης αυτών των χώρων πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί γιατί οι ίδιοι αντιμετωπίζουν με έναν ιδιόμορφο σκεπτικισμό όλες τις κομματικές παρεμβάσεις. (Θα πρέπει πάντως να έχουμε διαρκώς στο μυαλό μας πως οι νέοι δημιουργοί, όπως και γενικότερα η νεολαία, δεν αποτελεί μιάν ιδιαίτερη τάξη ή αξία όπως έχει καταλήξει να την αντιλαμβάνεται μιά διαδεδομένη σήμερα αντίληψη. Αυτό σημαίνει πως πέρα από την προσοχή που πρέπει να δείχνουμε στην προσέγγιση αυτών των χώρων, υποχρέωση μας είναι και το να αναλάβουμε την επανασύνδεση των διαφορετικών πολιτιστικών γενεών –σοβαρότατο πρόβλημα που ταλανίζει εδώ και πολλά χρόνια τον νεοελληνικό πολιτισμό).

Στις επαφές μας αυτές με τους νέους δημιουργούς μπορεί κατ’ αρχήν να χρησιμοποιηθεί ο ιστότοπος (με τη δημιουργία ξεχωριστού φόρουμ;) αλλά και συναντήσεις με ευρύτατη συμμετοχή –ακόμη και χωρίς πολιτικά κριτήρια θα έλεγα- πάνω σε συγκεκριμένες θεματικές ενότητες και προβλήματα.

Ένα άλλο ζήτημα που πρέπει να μας απασχολήσει σε συνδυασμό με το έντυπο -που θα πρέπει να βγάλουμε- και τον ιστότοπο είναι η πολιτιστική διάσταση αυτού του εντύπου ή, έστω, η με κάποιο τρόπο συμετοχή μας στην έκδοση ενός αυτόνομου πολιτιστικού εντύπου – ιστοτόπου.

Όσον αφορά τη δημιουργία και τη λειτουργία κομματικών οργανώσεων στο χώρο του πολιτισμού θα πρέπει να πάρουμε σοβαρά υπόψη μας τις εμπειρίες του παρελθόντος από τις οποίες προκύπτει -κατά την άποψη μου- ο άμεσος και σοβαρός κίνδυνος να εκπέσουν σε «συντεχνιασμούς». Θα πρέπει άρα να είμαστε πολύ προσεκτικοί στον τρόπο διαμόρφωσης των αντίστοιχων κομματικών οργανώσεων –«τομέων», κατά την άποψη μου- ώστε να καταφέρουμε να πετύχουμε και την ευρύτερη δυνατή συσπείρωση των ανθρώπων που βρίσκονται κοντά στις ιδέες μας αλλά και την αποτελεσματικότητα και τα γρήγορα ανακλαστικά που πρέπει να διαθέτουμε ως κόμμα.

Μία πρώτη προσέγγιση –για την οποία όμως δεν είμαι και απόλυτα σίγουρος και θέλει κουβέντα- είναι να δημιουργήσουμε ένα συντονιστικό όργανο ολιγομελές, με πολιτικά κυρίως (και πολιτιστικά, φυσικά) κριτήρια το οποίο θα οργανώνει, θα συντονίζει και θα συγκεκριμενοποιεί προτάσεις και απόψεις που θα διαμορφώνονται από τις ευρύτερες ομάδες των «ειδικών» (αυτών που θα συμετέχουν δηλαδή στις «συναντήσεις» που προανέφερα). Έτσι κι αλλιώς πάντως το ζήτημα αυτό έχει σχέση με τις γενικότερες αποφάσεις για τον τρόπο συγκρότησης του κόμματος.

Τέλης Σαμαντάς