Το μέλλον της εργασίας στην 4η βιομηχανική επανάσταση

Πρόσφατες έρευνες επιβεβαιώνουν ότι η πανδημία Covid-19 λειτουργεί ως παγκόσμιος καταλύτης για την επιτάχυνση της λεγόμενης τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, καθώς παρατηρείται γεωμετρική αύξηση της εμπλοκής στην παραγωγική διαδικασία πρακτικών που σχετίζονται με τη ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη. Στη χώρα μας η εξέλιξη αυτή μπορεί να έχει θετική επίδραση και να οδηγήσει και στον διπλασιασμό του ετήσιου ρυθμού ανάπτυξης και σε σωρευτική αύξηση του ΑΕΠ.

Παράλληλα με τις θετικές επιδράσεις στην οικονομία, η διευρυμένη χρήση ψηφιακών τεχνολογιών αλλάζει θεμελιακές ισορροπίες για τους εργαζομένους, αυξάνοντας τους κίνδυνους για ανεξέλεγκτη υπερεργασία, εντατικοποίηση και παραβίαση της προσωπικής και οικογενειακής ζωής. Η τεχνητή νοημοσύνη και η αυτοματοποίηση θα μεταλλάξουν ακόμη περισσότερο στο μέλλον το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών που πραγματοποιούνται στις επιχειρήσεις. Η απεμπλοκή μέρους της «ζωντανής» εργασίας, αν δεν ελεγχθεί, θα οδηγήσει σε αύξηση της λεγόμενης «τεχνολογικής» ανεργίας.

Πολλοί μιλούν για το «τέλος της εργασίας» προβλέποντας ως αναπόφευκτη εξέλιξη την αντικατάσταση της «ζωντανής» εργασίας από μηχανές, καθώς η τεχνολογία βαθμιαία δεν θα υποκαθιστά μόνο χειρωνακτικές αλλά και white collar εργασίες. Οι πολυεθνικοί επιχειρηματικοί όμιλοι βλέπουν την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση σε συνδυασμό με την υπερεκμετάλλευση της εργατικής δύναμης ως ευκαιρία και δυνατότητα αλματώδους αύξησης της παραγωγικότητας και της δυναμικής της κεφαλαιακής συσσώρευσης. Ωστόσο, κάθε μεγάλη τεχνολογική αλλαγή για να είναι προοδευτική πρέπει να υπηρετεί τον άνθρωπο. Γιʼ αυτό και είναι κρίσιμη η στάση των πολιτικών ηγεσιών απέναντι στις προκλήσεις του μέλλοντος.

Το υπουργείο Εργασίας, με νομοσχέδιο που φέρνει για τις εργασιακές σχέσεις, φαίνεται να επιλέγει μια πολιτική απορρύθμισης του μισθολογικού status, μέσα από τη συμπίεση των μισθών (εργασία έως και 10 ώρες χωρίς πρόσθετη αμοιβή, απόλυτη ευελιξία ωραρίων), και υποβάθμισης ολόκληρου του φάσματος προστασίας των σχέσεων εργασίας (διατάξεις που δυσχεραίνουν τη συνδικαλιστική δράση). Αυτό το μοντέλο αδιαφορεί για τη δίκαιη βιωσιμότητα και δυστυχώς οδηγεί την ελληνική οικονομία σε έναν εξ αρχής υπονομευμένο ανταγωνισμό με όρους χαμηλών μισθών και επισφαλούς εργασίας. Αντιθέτως, επιβάλλεται αφʼ ενός μια δέσμη επιθετικών μέτρων στήριξης της εργασίας, αφʼ ετέρου η στοιχειώδης δικαιοπολιτική αντιμετώπιση των καινοφανών ζητημάτων, που οι νέες τεχνολογίες προκαλούν στον συναλλακτικό και εργασιακό βίο.

Σε μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Ισπανία, το κράτος επιδοτεί πιλοτικό πρόγραμμα ενίσχυσης των επιχειρήσεων, ώστε αυτές να εφαρμόσουν τετραήμερη εργασία χωρίς μείωση αποδοχών. Αυτό το παράδειγμα θα πρέπει να ακολουθήσει και η Ελλάδα. Η πιλοτική εφαρμογή του 35ωρου θα ήταν μια προσπάθεια με ρεαλιστικούς όρους. Απαιτούνται, επίσης, παρεμβάσεις στο δίκαιο του χρόνου εργασίας και της άδειας, θεσμικές τομές στο δίκαιο της προστασίας του εργαζομένου από τις νέες τεχνολογίες και των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων του εντός και εκτός της εργασίας.

Οι πόροι που θα χρηματοδοτήσουν το Ελληνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότηταςπρέπει να διατεθούν μέσα από ένα συνεκτικό σχέδιο το οποίο θα πυροδοτεί την αναγκαία αλλαγή αναπτυξιακού υποδείγματος με στόχο τη δημιουργία θέσεων εργασίας που θα επιταχύνουν τον ψηφιακό και πράσινο μετασχηματισμό της οικονομίας.

Παράλληλα, το κράτος οφείλει να οργανώσει την κοινωνική συμφωνία μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας και να επαναπροσανατολίσει την Παιδεία στην τεχνολογική κατεύθυνση, ώστε αυτή να συγχρονιστεί χωρίς να απολέσει το ανθρωπιστικό της υπόβαθρο, στο νέο ζητούμενο παραγωγικό μοντέλο. Τα επαγγέλματα του μέλλοντος είναι αυτά που συνδέονται με τη ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη, τη βιοτεχνολογία, την υπολογιστική γλωσσολογία, την big data analysis, την παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών μέσω καινοτόμων τεχνολογιών και επικοινωνιών (FinTech) και τους κλάδους πράσινης ενέργειας και βιώσιμης ανάπτυξης.

Εκεί θα κριθεί το στοίχημα της προόδου ως άμεσα συνυφασμένο με τη μείωση των ανισοτήτων και την παροχή ευκαιριών για κοινωνική κινητικότητα μέσω της εργασίας και της μόρφωσης.