Η κλιμάκωση της συζήτησης περί επικείμενης κρίσης. Ένα σχόλιο
Γιώργος Σταθάκης, Αυγή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2010-04-11
Η κλιμάκωση της συζήτησης περί επικείμενης κρίσης τις τελευταίες ημέρες εδράζεται σε ορισμένα νεώτερα οικονομικά δεδομένα.
Πρώτον, τα μεγέθη που δημοσιεύτηκαν για το τελευταίο τρίμηνο του 2009 της Ε.Ε. επιβεβαιώνουν ότι η ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας καθυστερεί, για την ακρίβεια η οικονομία παραμένει στάσιμη και συγκριτικά υστερεί απέναντι στην πιο ενθαρρυντική ανάκαμψη της οικονομίας των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ιαπωνίας. Σε όλες τις περιπτώσεις, η ανάκαμψη της απασχόλησης υστερεί αισθητά.
Δεύτερον, η αργή ανάκαμψη προκαλεί ανησυχίες για τις τράπεζες, που είναι εκτεθειμένες στην Ε.Ε. στον υψηλό ιδιωτικό δανεισμό καταναλωτών και επιχειρήσεων (150-300% του ΑΕΠ). Η ισορροπία στο τραπεζικό σύστημα εξαρτάται απόλυτα από τους ρυθμούς ανάκαμψης. Το ελληνικό χρέος που κατέχουν οι τράπεζες είναι ένα πολύ μικρό υποσύνολο των τίτλων του ιδιωτικού δανεισμού.
Τρίτον, το “δίχτυ ασφαλείας” για τις “προβληματικές” οικονομίες της Ε.Ε., που αποφασίστηκε στις Βρυξέλλες, αναγνωρίζεται ότι είναι “κενό περιεχομένου”, καθώς η εμπλοκή του ΔΝΤ επιτείνει, αντί να αμβλύνει, τις ασάφειες, ενώ το τι θα κάνει η ίδια η Ε.Ε. παραμένει να διευκρινιστεί, εάν ποτέ διευκρινιστεί. Οι ευρωπαϊκές τράπεζες, με πρωταρχική μέριμνα τη μείωση των κινδύνων έκθεσης που έχουν, υποστηρίζουν την ιδέα ενός πιο ασφαλούς συστήματος “διάσωσης των οικονομιών”.
Τέταρτον, τα “κατοχικά σύνδρομα” της ελληνικής κοινωνίας, με τις γνωστές τάσεις πανικού περί απώλειας των ρευστών αποταμιεύσεων στις τράπεζες, αναβιώνουν σε καφενεία και κύκλους μικροεπιχειρηματιών, προκαλώντας μεταφορά καταθέσεων στη γειτονική Κύπρο.
Πέμπτον, η κυβέρνηση εξακολουθεί να μην έχει πειστική πολιτική. Μετά τον “Τιτανικό” και "θα τα βγάλουμε πέρα μόνοι μας”, ακολούθησαν τα σπασμωδικά μέτρα περί ΦΠΑ, τσιγάρων, βενζίνης και περικοπής των μισθών του Δημοσίου, για να κατατεθεί ένα φορολογικό νομοσχέδιο, το οποίο συντηρεί τη “φορολογική ασυλία” του ανώτερων εισοδηματικών στρωμάτων. Ενώ κάνει κάποια θετικά βήματα για τήρηση βιβλίων, ταυτόχρονα εισάγει προκλητικά χαμηλά τεκμήρια διαβίωσης. Το άθροισμά τους -με Πόρσε, εξοχικό, πισίνα και σκάφος-, φθάνει μετά δυσκολίας τα 40.000 ευρώ, “παράδεισος” δηλαδή για κάθε κάτοχο μεσαίων και υψηλών εισοδημάτων. Ενώ αδρανοποιεί τις οφ-σορ, ανοίγει διαύλους νόμιμης φοροαπαλλαγής από τη μεταφορά της ιδιοκτησίας σε ελληνικές εταιρικές μορφές. Η κυβέρνηση κλείνει εξάμηνο και δεν έχει πείσει κανέναν ότι έχει γραμμή πλεύσης - καλή, κακή ή μέτρια, δεν έχει σημασία. Σαφώς στερείται αποφασιστικότητας και ενεργητικότητας.
Έκτον, οι αγορές, που έχουν ανακηρυχθεί, όχι τυχαία, σε έμμεσους ρυθμιστές της οικονομικής πολιτικής των κρατών - μελών της Ε.Ε., κερδοσκοπούν με κάθε τρόπο, πάνω στο νέο πεδίο δραστηριότητάς τους, που είναι το εθνικό δημόσιο χρέος. Αυτό έχει φυσικά ανέβει συνολικά, αλλά ο ρόλος των αγορών αφορά κυρίως τις ευρωπαϊκές οικονομίες, μιας και σε ΗΠΑ, Ιαπωνία και Κίνα ο δημόσιος δανεισμός εδράζεται κατά κύριο λόγο στις κεντρικές τράπεζες.
Σε αυτήν την αρχιτεκτονική της μεταβαλλόμενης γεωμετρίας, οι αστάθμητοι παράγοντες και οι ενδογενείς αστάθειες φαίνεται να κυριαρχούν, τη στιγμή που τα πραγματικά μεγέθη της οικονομίας -της ελληνικής και της ευρωπαϊκής- συνηγορούν για το αντίθετο. Στην ελληνική περίπτωση, τα δεδομένα δείχνουν ότι το ΑΕΠ είναι σήμερα περίπου 240 δισ., τα έσοδα του προϋπολογισμού 105 και οι δαπάνες 125. Το δημόσιο χρέος είναι 270 και θα προστεθούν άλλα 25 από το τρέχον έλλειμμα του προϋπολογισμού (χωρίς τα μέτρα) ή από το αυξημένο κόστος δανεισμού (λόγω επιτοκίων).
Η εξυπηρέτηση του χρέους, που έχει διάρκεια κατά μέσο όρο 7,5 χρόνια και που μπορεί να επεκταθεί στα 10 ή 12 με τη σχετική αναχρηματοδότηση, απαιτεί καθαρή δαπάνη περίπου 20 δισ. ετησίως και άλλα 20 δισ. αναχρηματοδότηση του χρέους με νέο δανεισμό. Η κρίση είναι δυνατή μόνο εάν η κυβέρνηση συντηρήσει το τρέχον έλλειμμα του προϋπολογισμού και αδυνατεί να δανειστεί 40 δισ. ετησίως για αναχρηματοδότηση και τόκους που θα χρειαστεί την επόμενη τριετία. Καθώς έχει ήδη δανειστεί το 46% των αναγκών του 2010 και έχει άλλα 60 δισ. από τη ροή Τρισέ μέχρι τα τέλη του 2011, χρειάζεται τρομερή ανικανότητα από την πλευρά της κυβέρνησης και συνθήκες γενικευμένου πανικού για να θεωρηθεί πιθανή η σκέψη περί αδυναμίας δανεισμού από τις αγορές.
Η προσφυγή στο ΔΝΤ, που κυοφορείται ως πρωταρχική ιδέα των αγορών, εδράζεται αποκλειστικά στη σκέψη ότι η δημοσιονομική εξισσορόπηση δεν πρόκειται να γίνει από την “ανίκανη” ελληνική κυβέρνηση ή την “γραφειοκρατική” Ε.Ε., άρα πρέπει να γίνει από αυτούς που μπορούν. Το παράδοξο είναι ότι η ιδέα αυτή περί αναπόφευκτης χρεωκοπίας βρίσκει με διαφορετικό σκεπτικό ευήκοα ώτα όχι μόνο στα καφενεία και σε μικρόνοες μικροεπιχειρηματικούς κύκλους, αλλά σε όλο το φάσμα των πολιτικών μας δυνάμεων, μαζί και της αριστεράς. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα στατιστικά στοιχεία που χρησιμοποιούν οι κύκλοι αυτοί εδράζονται ή σε πλασματικά στοιχεία (συνήθως στην αριστερά) ή σε πλασματικές απαισιόδοξες προβλέψεις (βλ. σχετικό άρθρο Economist και προβλέψεις των οίκων αξιολόγησης).
Τούτων δοθέντων, οι εξελίξεις θα είναι γρήγορες. Η μόνη στρατηγική που είναι μονόδρομος είναι η ελληνική δημοσιονομική προσαρμογή και η κοινή ευρωπαϊκή αντιμετώπιση της δημοσιονομικής κρίσης. Πριν από κάθε πραγματική εξέλιξη, θα υπάρξει ευρωπαϊκή πολιτική κρίση. Η “διάσωση” φαντάζει όλο και πιο πιθανή, οι όροι της όμως αδιευκρίνιστοι.
Πρώτον, τα μεγέθη που δημοσιεύτηκαν για το τελευταίο τρίμηνο του 2009 της Ε.Ε. επιβεβαιώνουν ότι η ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας καθυστερεί, για την ακρίβεια η οικονομία παραμένει στάσιμη και συγκριτικά υστερεί απέναντι στην πιο ενθαρρυντική ανάκαμψη της οικονομίας των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ιαπωνίας. Σε όλες τις περιπτώσεις, η ανάκαμψη της απασχόλησης υστερεί αισθητά.
Δεύτερον, η αργή ανάκαμψη προκαλεί ανησυχίες για τις τράπεζες, που είναι εκτεθειμένες στην Ε.Ε. στον υψηλό ιδιωτικό δανεισμό καταναλωτών και επιχειρήσεων (150-300% του ΑΕΠ). Η ισορροπία στο τραπεζικό σύστημα εξαρτάται απόλυτα από τους ρυθμούς ανάκαμψης. Το ελληνικό χρέος που κατέχουν οι τράπεζες είναι ένα πολύ μικρό υποσύνολο των τίτλων του ιδιωτικού δανεισμού.
Τρίτον, το “δίχτυ ασφαλείας” για τις “προβληματικές” οικονομίες της Ε.Ε., που αποφασίστηκε στις Βρυξέλλες, αναγνωρίζεται ότι είναι “κενό περιεχομένου”, καθώς η εμπλοκή του ΔΝΤ επιτείνει, αντί να αμβλύνει, τις ασάφειες, ενώ το τι θα κάνει η ίδια η Ε.Ε. παραμένει να διευκρινιστεί, εάν ποτέ διευκρινιστεί. Οι ευρωπαϊκές τράπεζες, με πρωταρχική μέριμνα τη μείωση των κινδύνων έκθεσης που έχουν, υποστηρίζουν την ιδέα ενός πιο ασφαλούς συστήματος “διάσωσης των οικονομιών”.
Τέταρτον, τα “κατοχικά σύνδρομα” της ελληνικής κοινωνίας, με τις γνωστές τάσεις πανικού περί απώλειας των ρευστών αποταμιεύσεων στις τράπεζες, αναβιώνουν σε καφενεία και κύκλους μικροεπιχειρηματιών, προκαλώντας μεταφορά καταθέσεων στη γειτονική Κύπρο.
Πέμπτον, η κυβέρνηση εξακολουθεί να μην έχει πειστική πολιτική. Μετά τον “Τιτανικό” και "θα τα βγάλουμε πέρα μόνοι μας”, ακολούθησαν τα σπασμωδικά μέτρα περί ΦΠΑ, τσιγάρων, βενζίνης και περικοπής των μισθών του Δημοσίου, για να κατατεθεί ένα φορολογικό νομοσχέδιο, το οποίο συντηρεί τη “φορολογική ασυλία” του ανώτερων εισοδηματικών στρωμάτων. Ενώ κάνει κάποια θετικά βήματα για τήρηση βιβλίων, ταυτόχρονα εισάγει προκλητικά χαμηλά τεκμήρια διαβίωσης. Το άθροισμά τους -με Πόρσε, εξοχικό, πισίνα και σκάφος-, φθάνει μετά δυσκολίας τα 40.000 ευρώ, “παράδεισος” δηλαδή για κάθε κάτοχο μεσαίων και υψηλών εισοδημάτων. Ενώ αδρανοποιεί τις οφ-σορ, ανοίγει διαύλους νόμιμης φοροαπαλλαγής από τη μεταφορά της ιδιοκτησίας σε ελληνικές εταιρικές μορφές. Η κυβέρνηση κλείνει εξάμηνο και δεν έχει πείσει κανέναν ότι έχει γραμμή πλεύσης - καλή, κακή ή μέτρια, δεν έχει σημασία. Σαφώς στερείται αποφασιστικότητας και ενεργητικότητας.
Έκτον, οι αγορές, που έχουν ανακηρυχθεί, όχι τυχαία, σε έμμεσους ρυθμιστές της οικονομικής πολιτικής των κρατών - μελών της Ε.Ε., κερδοσκοπούν με κάθε τρόπο, πάνω στο νέο πεδίο δραστηριότητάς τους, που είναι το εθνικό δημόσιο χρέος. Αυτό έχει φυσικά ανέβει συνολικά, αλλά ο ρόλος των αγορών αφορά κυρίως τις ευρωπαϊκές οικονομίες, μιας και σε ΗΠΑ, Ιαπωνία και Κίνα ο δημόσιος δανεισμός εδράζεται κατά κύριο λόγο στις κεντρικές τράπεζες.
Σε αυτήν την αρχιτεκτονική της μεταβαλλόμενης γεωμετρίας, οι αστάθμητοι παράγοντες και οι ενδογενείς αστάθειες φαίνεται να κυριαρχούν, τη στιγμή που τα πραγματικά μεγέθη της οικονομίας -της ελληνικής και της ευρωπαϊκής- συνηγορούν για το αντίθετο. Στην ελληνική περίπτωση, τα δεδομένα δείχνουν ότι το ΑΕΠ είναι σήμερα περίπου 240 δισ., τα έσοδα του προϋπολογισμού 105 και οι δαπάνες 125. Το δημόσιο χρέος είναι 270 και θα προστεθούν άλλα 25 από το τρέχον έλλειμμα του προϋπολογισμού (χωρίς τα μέτρα) ή από το αυξημένο κόστος δανεισμού (λόγω επιτοκίων).
Η εξυπηρέτηση του χρέους, που έχει διάρκεια κατά μέσο όρο 7,5 χρόνια και που μπορεί να επεκταθεί στα 10 ή 12 με τη σχετική αναχρηματοδότηση, απαιτεί καθαρή δαπάνη περίπου 20 δισ. ετησίως και άλλα 20 δισ. αναχρηματοδότηση του χρέους με νέο δανεισμό. Η κρίση είναι δυνατή μόνο εάν η κυβέρνηση συντηρήσει το τρέχον έλλειμμα του προϋπολογισμού και αδυνατεί να δανειστεί 40 δισ. ετησίως για αναχρηματοδότηση και τόκους που θα χρειαστεί την επόμενη τριετία. Καθώς έχει ήδη δανειστεί το 46% των αναγκών του 2010 και έχει άλλα 60 δισ. από τη ροή Τρισέ μέχρι τα τέλη του 2011, χρειάζεται τρομερή ανικανότητα από την πλευρά της κυβέρνησης και συνθήκες γενικευμένου πανικού για να θεωρηθεί πιθανή η σκέψη περί αδυναμίας δανεισμού από τις αγορές.
Η προσφυγή στο ΔΝΤ, που κυοφορείται ως πρωταρχική ιδέα των αγορών, εδράζεται αποκλειστικά στη σκέψη ότι η δημοσιονομική εξισσορόπηση δεν πρόκειται να γίνει από την “ανίκανη” ελληνική κυβέρνηση ή την “γραφειοκρατική” Ε.Ε., άρα πρέπει να γίνει από αυτούς που μπορούν. Το παράδοξο είναι ότι η ιδέα αυτή περί αναπόφευκτης χρεωκοπίας βρίσκει με διαφορετικό σκεπτικό ευήκοα ώτα όχι μόνο στα καφενεία και σε μικρόνοες μικροεπιχειρηματικούς κύκλους, αλλά σε όλο το φάσμα των πολιτικών μας δυνάμεων, μαζί και της αριστεράς. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα στατιστικά στοιχεία που χρησιμοποιούν οι κύκλοι αυτοί εδράζονται ή σε πλασματικά στοιχεία (συνήθως στην αριστερά) ή σε πλασματικές απαισιόδοξες προβλέψεις (βλ. σχετικό άρθρο Economist και προβλέψεις των οίκων αξιολόγησης).
Τούτων δοθέντων, οι εξελίξεις θα είναι γρήγορες. Η μόνη στρατηγική που είναι μονόδρομος είναι η ελληνική δημοσιονομική προσαρμογή και η κοινή ευρωπαϊκή αντιμετώπιση της δημοσιονομικής κρίσης. Πριν από κάθε πραγματική εξέλιξη, θα υπάρξει ευρωπαϊκή πολιτική κρίση. Η “διάσωση” φαντάζει όλο και πιο πιθανή, οι όροι της όμως αδιευκρίνιστοι.
